f
Heel vroeger waren
speculaaspoppen verboden
K
Niet
zonder
fluor de
fitness
zaal in
van der greft
PAGINA 22
LE1DSE COURANT
Sinterklaaslekkernijen door de eeuwen heen
Bij alle seizoenfeesten kent
men al eeuwen lang gelegen
heidsgebak en andere lekker
nijen. Zo heeft het St. Nico-
laasfeest in de loop der eeuwen
zijn naam verbonden aan sui
kergoed en marsepein, aan
speculaas en banketletters,
aan duivekaters en claeskoe-
ken, en aan nog vele andere
lekkere dingen. De naamdag
van St. Nicolaas werd een
hoogtijdag voor banketbak
kers, die al zolang als de feest
viering zelve, de speciale St.
Nicolaaslekkernijen bereiden
en verkopen. Vele van de
vroegere St. Nicolaassnoepe-
rijen zijn gebleven maar som
migen zijn ook nagenoeg of ge
heel vergeten.
De verkoop van eetbare voor
stellingen zoals vroeger die
van de bisschop en later van
talloze andere personen en za
ken, heeft het steeds goed ge
daan. Dat heeft in de reforma-
tietijd dikwijls tot grote moei
lijkheden geleid. Immers alle
'paapse invloeden' werden
toen met harde hand geweerd.
Men zag in het St. Nicolaasge-
bak (in de speculaaspoppen)
gebakken beelden die op bij
belse gronden sterk afgewe
zen werden. In vele steden
werden dan ook 'keuren' (ver
boden) afgekondigd, om aan
het 'roomse' St. Nicolaasfeest
een einde te maken. Men pro
beerde dit te bereiken door op
5 december de verkoop van
speculaaspoppen en andere
snoeperijen bestemd voor de
kinderschoen, te verbieden of
aan banden te leggen. Het
kwam zelfs zo ver dat in 1655
te Utrecht door de vroedschap
(gemeentelijke overheid) het
verkopen van de veel voorko
mende speculaaspop, voorstel
lende een 'ruiter te paard' ver
boden werd tussen 1 en 7 de
cember. Men zag hierin een
vervanger van de Sint te
paard.
Wanneer we de oude bakkers
recepten en prentenboeken
bekijken zien we vaak de
fraaiste speculaasplanken af
gebeeld, met St. Nicolaas, rui
ter te paard, vette varkens,
vuurmanden en schepen. De
meeste van die afbeeldingen
worden tegenwoordig niet of
nauwelijks meer gebakken.
Wij kennen nog slechts de
vrijer en vrijsters.
Speculaasplank
De zeventiende eeuw heeft
wel in het bijzonder zijn stem
pel op de speculaaspop ge
drukt. De pronkerige kledij
van de poppen wijst in die
richting. Fraaie uitgedoste rid
ders en adelijke personen wer
den met vaardige hand in het
harde hout gesneden. De spe
culaaspop was vroeger een be
langrijk gebak dat op geen en
kele St. Nicolaasavond mocht
ontbreken. En dan waren dat
niet zomaar speculaaspoppen,
zoals tegenwoordig, maar de
fijnste, vol amandelen, en bo
vendien met goudpapier be
plakt.
We zijn dan terecht gekomen
bij een stuk vaderlandse be
drijfscultuur, zoals de banket
bakkers die eeuwen lang heb
ben beoefend en waarvan de
Camera Obscura getuigt. In
het verhaal van de verguld
partij bij bakker De Groot
beschrijft Hildebrand hoe de
speculaaspoppen op het 'ver
guldavondje' met bladgoud
werden beplakt, om de baksels
nog mooier te maken.
Maar er zijn meer St. Nicolaas
lekkernijen die vroeger in de
opgezette schoen of korf kwa
men en nu niet meer of zelden
nog daarin te vinden zijn. Zo
had men bijvoorbeeld de 'let-
i"
daeMzfM
'mg
dBipspöejeö
de 'St. Nicolaas- of Claeskoe-
ken'. En veel meer dan tegen
woordig ook noten en appels.
Opmerkelijk is dat de speciale
St. Nicolaasdranken ook nage
noeg verdwenen zijn. In het
Rijnland werd op St. Nicolaas-
dag zoete melk met beschuit
gebruikt. Er werd dan, alleen
als op 5 december de koeien
nog in het land stonden, buiten
feestgevierd. Dit om het feit te
vieren dat de winter zo lang op
zich liet wachten.
Op St. Nicolaasavond dronk
men vroeger vaak brandewijn
met suiker, chocolademelk en
ook wel anijsmelk. In oude
verhalen worden ook salie
melk, slemp en kandeel ge
noemd. Maar deze laatsten
werden niet alleen op St. Nico
laasavond gebruikt. Wel echt
aan de vermaarde bisschop
verbonden is de naar hem ge
noemde bisschopwijn, die zo
wel met als zonder alcohol
werd gedronken.
Speculaas
Zijn vele van de vroegere St.
Nicolaaslekkernijen verdwe
nen, er zijn er nog heel wat
over. Zoals het speculaas. De
speculaasvrijers en vrijsters
mogen dan niet meer in zo'n
grote variatie van omvang en
afbeeldingen gemaakt wor
den, toch wordt het gekruide
St. Nicolaasgebak met aman
delen erin en erop, nog veel
gebakken. De warenwet ver
bood het oude 'vergulden',
maar de speculaaspop ver
dween daar allerminst mee.
v..„
Speculaaspop
culaaspoppen, presentjes van
jonggeliefden, die over en
weer hun liefde willen laten
blijken. De speculaaspop zin-
nespeelde vroeger veel meer
dan nu nog, op liefde en huwe
lijk. St. Nicolaas is dan ook niet
voor niets de patroon van de
liefde en de huwelijksmake
laar.
Wie oude afbeeldingen van
vrijers en vrijsters bekijkt en
oog heeft voor de symboliek
van de attributen (speer, para
plu, zwaard, lange pijp, bloe
menmand enzovoort), zal ont
dekken dat achter het geven
en ontvangen van zo'n specu
laaspop heel wat schuil gaat.
Het woord speculaas komt van
het Latijnse speculum. Dat is
'spiegel', omdat die koeken
een afspiegeling zijn van de
werkelijkheid. Of omdat het
model voor de koek in spiegel
beeld in de plank moest wor
den gesneden. Ook zou het
volgens anderen afgeleid kun
nen zijn van het Latijnse spe
culator dat is bisschop. Bis
schopgebak dus, en dat is ook
een aannemelijke verklaring.
En dan zijn er ook nog de klei
ne speculaasjes die wel Claes-
koekjes, ook Klaasjes of Sin
terklaasjes genoemd werden.
Tegenwoordig spreekt men
gewoon van speculaasjes.
In vele vormen komen ze uit
de plank of machine waar de
modellen kunstig in zijn aan
gebracht. Modellen als: molen,
korenschoof, leeuw, schip,
zwaan en wieg. Aardig is het
misschien te vermelden dat
blijkens een oude prijslijst uit
Een variant van het speculaas
is het gevulde speculaas. Twee
dikke lagen met daartussen
een nog dikkere laag aman
delspijs met extra eieren erin.
Marsepein
In het St. Nicolaasgebeuren
neemt marsepein een belang
rijke plaats in. Talloze figuren
worden er van gemaakt, maar
wel in het bijzonder varkens
en varkenskoppen. Het woord
marsepein zou een afleiding
zijn van Panis Martinis dat is:
brood van Martinus. Later
verbasterd tot Martipane en in
het Nederlandse taaleigen
overgezet tot marsepein.
In de stad Ltlbeck in Duitsland
zocht men in het hongeriaar
1407 koortsachtig naar midde
len ter leniging van de nood.
Het toeval wilde dat men in
die stad grote voorraden
amandelen en suiker had op
geslagen. Men wist er niet
goed raad mee, tot een ge
meenteraadslid op het idee
kwam om de beide grondstof
fen, samen te voegen om zo
doende een vervanging te vin
den voor het daaglijks brood.
Het eerste 'surrogaatbrood'
werd aan de man gebracht op
de feestdag van Sint Martinus.
Vandaar. Ook zou het een ver
bastering zijn van het Italiaan
se woord Marzapane. Een ge
bak dat hoofdzakelijk van
amandelen werd gemaakt.
Tegenwoordig worden de
fraaiste marsepein varkens
gemaakt. Van een eenvoudige
varkenskop tot een liggende
zeug met biggen toe. Dat is niet
zo maar, het heeft een beteke
nis. In de heidense leer werd
aan de godin Freia een zwijn
geschonken. Dit dierenoffer
werd later in het St. Nicolaas
gebeuren overgenomen. Freia
is ook de godin der rijkdom,
vandaar de spaarvarkens!
Taai-taai de zoete honingkoek
is ook een niet bij Sinterklaas
weg te denken gebak. Het
stamt reeds uit het heidense
tijdperk. De smaak is later in
de bakkerijen van kloosters
geperfectioneerd. Het is eigen
lijk een oudere vorm van spe
culaas en het werd vroeger
ook wel 'biesjesdeeg' genoemd.
Aan deze naam herinneren
o.a. biesjes (een koekje) wat er
op wijst dat vroeger een 'beest-
jesvorm' werd gebruikt voor
sommige koeksoorten. Ver
vanging dus van het oude 'die
renoffer'. Weliswaar voor een
ander doel vervaardigd.
Duitslands kent ons taai-taai
ook maar daar is het van een
wat luchtiger samenstelling en
dikwijls voorzien van chocola
de of suikerlaag. Men noemt
het daar Lebkuchen en het
wordt het gehele jaar door ge
geten. België heeft de 'de Cou-
que de Dinant' een taai pro-
duct met koffiesmaak in plaats a
van honing.
Suikergoed
De viering van het St. Nico
laasfeest ging vanaf het prilste
begin gepaard met het geven
van speelgoed en snoeperijen.
Later kwamen daar enkele
kleine cadeautjes bij, maar te
genwoordig meent de gehele
handel ten onrechte, dat ook
hun artikelen bij het St. Nico
laasfeest horen.
Maar het Sinterklaasfeest,
oorspronkelijk alleen voor
kinderen, is en blijft een feest
van 'suikergoed en marse
pein'. Van banket en taai-taai,
daaraan valt niet te ontkomen.
Een St. Nicolaasavond zonder
al deze lekkernijen is nauwe
lijks denkbaar, terwijl men
zich ook geen Zwarte Piet kan
Ruiter te paard
en snoepen vooral, het hoort
allemaal onverbrekelijk bij
het St. Nicolaasgebeuren.
De pepernoten die Zwarte Piet
ieder jaar weer met kwistige
hand rondstrooit, herinneren
aan de noten en erwten die als
erotische zinnebeelden aan de
Heidense god Donar waren
gewijd. Ook zijn ze symbool
van de vruchtbaarheid die Do-
nar op de akkers bracht.
Vroeger werd de pepernoot
ook wel scharbonkel of kriek
genoemd en bestond er een
landelijke gewoonte om kin
derloze vrouwen een zakje pe
pernoten te sturen, bij wijze
een duidelijke plaats in het St.
Nicolaasfeest, dat een christe
lijke voortzetting is van het
doen en laten van de heidense
god Wodan. Wodan zou het
runenschrift uitgevonden
hebben in de derde eeuw. Zo
als alles rondom en van Wo
dan werden dus ook deze let
tertekens geplaatst in het St.
Nicolaasfeest en worden met
zijn feest chocolade of banket
letters gegeven.
Wie kent ze niet de rose, witte
en bruine suikerbeesten! In al
lerlei maten waren ze er vroe
ger en nu nog wel. Ze horen bij
het feest
LEIDSE COURANT
Wie niet uit de toon wil vallen
in de fitness-zaal of op de ijs
baan en skipiste zal ten minste
een haarband, zo niet alle kle
ding in fluor-kleuren moeten
dragen. De trend in die kleu
ren, ook wel 'neon' genoemd,
die vorig jaar is ingezet, gaat
volgens de inkopers van groot
winkelbedrijven en sportza
ken onverminderd door en
heeft zich uitgebreid als een
olievlek.
Een ruime keuze in jacks, pols
en haarbanden, truien, nylon
beenkappen, heuptasjes ligt
rond deze tijd in de vier 'gang
bare' lichtgevende kleuren
geel, oranje, rood en groen in
de diverse winkels. En wie het
allemaal te oogverblindend
wordt, kan een zonne- of ski
bril met een montuur in zo'n
zelfde kleur opzetten.
De prijzen van al dat kleur
rijks lopen uiteen van 7,95 gul
den voor een haarband tot en
kele honderden guldens voor
een ski-jack. Niet alleen de ac
cessoires, ook de ski zelf is
vandaag-de-dag lichtgevend.
Merk
Zelfs de Bijenkorf speelt in op
dit 'lichtend' voorbeeld, ge
combineerd met de andere
grote trend van dit seizoen,
aerobic en fitness in alle aspec
ten. Dit grootwinkelbedrijf
komt, vooruitlopend op het
lanceren in het vooijaar van
een aerobic- en fitness-assorti
ment nu met een zogenoemd
'aerobic-pack', een pakket met
beenwarmers, haar- en pols
banden verkrijgbaar in de vier
neon-kleuren voor de prijs
van 35 gulden.
„Verder", zegt inkoper
J.Boerhof, „doet de Bijenkorf
nog niet veel met de trends, al
zijn heuptasjes (van enkele tot
enkele tientallen guldens),
ski- en zonnebrillen en andere
ski-accessoires ruim voorra
dig. Daarvan verwachten we
„En wat het altijd nog goed
doet, zijn de merkartikelen. In
de eerste plaats wordt niet
eens direct naar de kwaliteit of
de prijs gekeken, maar naar
het merk, dat erop staat", zegt
hij.
Bij Perry Sport in Den Haag
hetzelfde beeld, al heeft men
wel een uitgebreide collectie
fitness-apparatuur van het
merk Kettler. Zo zijn er dumb
bells (éénhands haltertjes) en
halters in diverse gewichten
Haar- en polsbanden in vele soorten en maten, als het maar in een fluor-kleur is.
en ook met losse schijven, in
zowel kunststof als ijzer en al
vanaf 5,95 gulden. Al zal men
van een dumbbell voor die
prijs met zijn lage gewicht niet
direct fikse spierballen mogen
verwachten.
Veel vraag is er ook naar de
zogenoemde tights, de strak-
zittende broeken met kortere
en lange pijpen om in de aero
biczaal oi sportschool over (of
juist onder) een balletpakje te
dragen. Ook de kleuren van
die tights zijn allesbehalve saai
te noemen. De felle kleuren en
gladde, glimmende stoffen
overheersen.
Drukbanken
Bij Vroom Dreesmann gaat
men ervanuit, dat de vraag
naar fitness-apparatuur groot
zal zijn: „Dumbbells, halters,
maar ook voor duurdere appa
raten als drukbanken vanaf
rond 300 gulden, roeitrainers
vanaf 180 gulden en hometrai
ners vanaf 200 gulden zijn de
verwachtingen hooggespan
nen", aldus inkoper F.J.A.M.
van Dijk. Bovendien is er vol
gens hem nu al een heel grote
vraag naar fitness- en ballet-
kleding in felle kleuren.
„Maar opvallend is ook de ge
stegen vraag naar voetbalspul
len", zegt Van Dijk, „Dat is
zonder twijfel een gevolg van
het Europese kampioenschap.
Voetbal wordt weer populair,
dat kunnen wij aan de omzet
merken."
V D heeft dan ook een rui
me voorraad kleding en attri
buten, zoals ballen in allerlei
soorten en maten en scheenbe
schermers in huis.
Bij Daka in Rotterdam is ook
zeker de rage in fitness te mer
ken en ook die zaak kan niet
om de felle kleuren van aller
lei kleding en accessoires
heen, maar heel grote ver
wachtingen heeft men van
rugzakken in de prijsklasse
van veertig tot tachtig gulden.
„Jawel", zegt men daar, „ook
wel van die grote rugzakken
op een frame, waarmee men
gaat kamperen, maar vooral
de kleinere. Natuurlijk zal er
iemand af en toe bergschoe
nen en een pakje brood in
doen, maar wij denken, dat er
vooral vraag zal zijn naar rug
zakken, die door kinderen als
schooltas gaan worden ge
bruikt."
„En natuurlijk de fitness-,
aerobic- en balletkleding in
felle kleuren. Daar kan dit jaar
niemand omheen."
schaakpartij
knokpartij
kibbelpartij
kloppartij
vredespartij
volkspartij
danspartij
aj
hetzij
vuurbaak
zwaaihaak
klemhaak
speerhaak
kaak
blaaskaak
scheepskaak
aanmaak
inmaak
bijsmaak
rijnaak
spaak
atbraak
binnenbraak
uitbraak
beeldspraak
tweespraak
afspraak
vtaggenspraak
voorspraak
rechtspraak
noodzaak
modezaak
handelszaak
bak
klabak
slabak
tabak
rooktabak
pijptabak
smeedbak
kinnebak
loogbak
kalkbak
zinkbak
koelbak
regenbak
gatenbak
misbak
paraplubak
dak
afdak
koepeldak
sterrendak
hak
maniak
ammoniak
grondvlak
zeevlak
bolvlak
oppervlak
gemak
ongemak
mikmak
narrenpak
brak
prak
sprak
strak
wrak
keuzevak
bivak
parkeervak
kwak
zwak
zak
binnenzak
knapzak
papzak
ijszak
vreetzak
luchtzak
check
picknick
limerick
donald duck
truck
bek
lachebek
lafbek
kruisbek
dek
promenadedek
halfdek
wolkendek
molenbeek
discotheek
videotheek
bibliotheek
leesbibliotheek
huisapotheek
fototheek
keek
steenbreek
preek
passiepreek
landstreek
windstreek
pennestreek
bergstreek
steek
muggesteek
kettingsteek
lambiek
methodiek
periodiek
melodiek
ludiek
magnifiek
giek
bliek
republiek
reliek
kliek
melancholiek
polemiek
ritmiek
fotogeniek
techniek
kerntechniek
psychotechniek
elektrotechniek
poliliniek
foniek
piek
epiek
spiek
zuivelfabriek
geweerfabriek
suikerfabriek
gasfabriek
glasfabriek
rubriek
feeëriek
numeriek
metriek
intrinsiek
klassiek
aviatiek
problematiek
systematiek
diplomatiek
tactiek
pathetiek
atletiek
loonpolitiek
kritiek
zelfkritiek
didaktiek
identiek
macrobiotiek
optiek
elastiek
scholastiek
gymnastiek
dynastiek
logistiek
romanistiek
statistiek
artistiek
rustiek
mystiek
behaagziek
plaagziek
pronkziek
praalziek
stalziek
vernielziek
bedilziek
spilziek
wagenziek
dweepziek
kattemuziek
ketelmuziek
salonmuziek
schandvlek
nevelvlek
wijnvlek
moedervlek
boek
geschiedboek
notitieboek
klasseboek
schrijfboek
gedenkboek
kookboek
taalboek
vertelselboek
psalmboek
vragenboek
klachtenboek
acceptenboek
receptenboek
telefoonboek
doopboek
verkoopboek
leerboek
koomansboek
vergeetboek
handdoek
bandhanddoek
stofdoek
omslagdoek
baaidoek
zeildoek
filterdoek
poetsdoek
tentdoek
ruwdoek
hoek
standhoek
effectenhoek
gezichtshoek
achthoek
rechthoek
uithoek
kruidkoek
veekoek
snijkoek
eierkoek
snipperkoek
kermiskoek
kloek
vloek
snoek
broek
slobbroek
kniebroek
zwembroek
matrozenbroek
flodderbroek
spijkerbroek
sportbroek
kraambezoek
opinieonderzoek
verzoek
rek
tijdgebrek
spraakgebrek
drek
lepelrek
wapenrek
pijpenrek
knik
snik
slimmerik
dommerik
valserik
viezerik
schrik
afschrik
krik
prik
onderbuik
bierbuik
scheurbuik
Reparatie en onderhoud van alle merken
audio- en video-apparatuur.
Plaatsen van televisie-antennes en
schotelantennes voor SATELLIET ontvangst.
Showroom met ruim 80 modellen TV-Video-
Hifi en CD-apparatuur, ook occasions.
Gerrit Doustraat 4a, Lalden.
Tal. 071-120310. Fax: 071-130151.
6ue6uu>\
BuaBueu
BwojqaB
Bweouupei
Bnteoniuoe
6nMoeJ3»suouj
6|iMoeJ3teM
6uipiaB
6u!pieequi
6uip(!«sjee)t
VAK MA A SCHAP IS IV O G AL TIJD MEESTERSCH A P
'iim!!!!!!!i!;
TELEVISIE SERVICE
Bujssemaq BuiuHuapoqWBq 6u«app|UJ9q
6uisJOApaii|Ose6 6u!iu|ipaA Bunaqqruis
BuisjaAjaA 6uiuj|e«peq Bwjaqqujs
i
