Zwarte roebels aan de Zwarte Zee
binnen de perken
Bloembollen
project zeer
geschikt voor
onderwijs
van
£eidóe6oma/nt
[estduit
I waart
kn won
bleider
pekroor
kverige:
bp vooi
bn bate
DGNA
[unnen
nder i
he leic
comm
se Lei
&4SKIV
oppak
lapper
zoekt
pk nai
jrsiteit
eerste
I hij in
SOCHI - Alle Russen liggen keurig
naast elkaar op het kiezelstrand.
De houten ligbanken staan met het
gezicht naar de Zwarte Zee. Hier
en daar wordt het patroon verbro
ken door een buitenlander die zijn
ligbank buiten de rij sleept. Er is
geen vrolijk strandgejoel. In plaats
daarvan klinkt er een ingetogen
muziekje uit de luidsprekers. Een
zakelijke stem roept om dat het
strand om zes uur sluit. Alles is ge
regeld en akelig schoon.
In de barretjes aan de boulevard
van Sochi is alleen nog jus d'oran-
ge te krijgen. Koffie en thee zijn in
middels op. Ondanks de mooie
palmbomen en het uitgelezen
strandweer is er geen echte vakan
tiesfeer. Het gezellige rommelige
ontbreekt. Er heerst een gevoel van
beklemming.
De folders van Perestrojka-Reizen had
den het zo mooi voorgesteld: „Voel u
vrij en wees vrij. Dat hoort ook bij de
perestrojka-gedachte". Ruim honderd
Nederlanders voelden zich hierdoor aan
getrokken. Een bereisd gezelschap van
overwegend „middelbare" echtparen die
Europa wel gezien hadden. Voor het
eerst in de geschiedenis konden zij met
een chartervlucht naar de „Parel van de
Kaukasische Rivière", het populairste
kuuroord van de Sovjetunie. Vanuit heel
het land komen de mensen ernaar toe
voor een zeevakantie. In totaal telt Sochi
vijftig sanatoriums en ruim tweehonderd
heilinrichtingen.
Ook het hotel is gigantisch groot, 26 eta
ges en 1600 bedden. Op de top prijkt in
grote letters de naam^ van het hotel:
DAGOMYS. Via de speciale strandliften
kom je in het moderne complex dat
midden tussen verwaarloosde flats en ar
moedige „woongarages" staat. Het is het
meest luxe hotelcomplex van In tourist
(de reisorganisatie van de Sovjetunie).
Vanuit de verte lijkt er weinig verschil
met de luxueuze hotels van de Costa
Bra va. Toch merkje duidelijk dat je niet
in Spanje bent. De sfeer is anders, koe
ler. Er zijn opvallend veel Russen en
weinig buitenlanders in het hotel.
Onassis
In het restaurant lopen de obers er ver
veeld bij. Tijdens de soep beginnen ze
de koffie al in te schenken. Want als de
koffie op is, mogen ze naar huis. Achter
in de eetzaal staat een karretje waar je
voor zes gulden een glas wijn kunt ko
pen. Met roebels kun je hier niet terecht.
Als we nog even natafelen, vraagt een
kauwgom-kauwende ober: „Wechseln?
Dollars?". Hij biedt twintig roebel voor
tien gulden, zeven keer zo veel als de off
ficièle koers.
Leo, een fervente Mallorca-ganger, is een
van de eersten die in het zwart-geldcir-
cuit duikt. Achter een deur ergens in een
hoekje wisselt hij de felbegeerde westerse
valuta om in zwarte roebels. Glunde
rend geeft hij in de bar rondje na rondje.
„Neem nog een wijntje, ze kosten hier
maar een kwartje, joh. Ik voel me net
Onassis".
Als de Panorama-bar om elf uur sluit,
zakt iedereen af naar de Valuta-bar,
waar je alleen met westerse valuta kunt
betalen. Op de trap worden we aange
houden door twee Kaukasische vrou
wen. „Dollars?". Hebben we niet. „Die
trui of die spijkerbroek?", wijzen ze.
Ook niet. „Schoenen dan of lippen
stift?". Gegeneerd blijven we nee schud
den en eindelijk lopen ze door.
Een goedlachse Zaandammer in Hawaii-
bloesje is al de beste maatjes met de por
tier van de nachtbar. „Het is net als in
Polen", roept hij vrolijk uit de verte,
„als ik met een paar dollars zwaai, kan
alles".
Oliebollen
In Sochi lijkt het alsof de tijd stil is blij
ven staan. Op de steile bergweg naar het
hotel kruipen oude vrachtwagens lang
zaam omhoog. Op de hellingen van de
theeplantage zijn veel vrouwen aan het
werk. Af en toe moet de bus inhouden
voor een loslopende koe. Ontelbare La-
da's schieten links en rechts langs de bus
voorbij. Bovenop de berg staat een post
van de verkeerspolitie. Voor het benzi
nestation, het enige in de buurt, staat
elke dag weer een lange rij. Op een par
keerplaats aan de overkant staat een
„rijdende benzinepomp" benzine uit te
delen. Wie nog van plan was een auto te
huren, bedenkt zich nog wel tweemaal.
Voor drie kopeken (nog geen twee cent)
kun je limonade halen uit de drankauto
maat. Niet in plastic bekertjes, maar in
echte glazen die je na gebruik gewoon te
rugzet. Cola kost 52 kopeken (kwartje).
Naar verhouding erg duur want het ge
middelde maandsalaris van de inwoners
van Sochi is 200 roebel. Bij een kiosk
staan mensen in de rij voor oliebollen
van nog geen vijf cent per stuk. Ze sma
ken prima. Twee oude vrouwtjes kijken
ons nieuwsgierig aan. „Deutschland?",
proberen ze voorzichtig. „Nee, Hol
land", zeggen we en hun gezicht begint
Vol trots poseert een meloenen-koopvrouw voor haar marktkraam.
Voor de particuliere fruitstalletjes is het dringen geblazen. De kisten met appels vliegen over de „toonbank".
'fiat
Tussen de half verroeste waterfietsen op de boulevard loopt een oud vrouwtje de bladeren weg te vegen.
te stralen. Als ze weggaan, krijgen we
vier mandarijnen.
Het blijkt een heel probleem als je in So
chi naar de wc moet. Als je er al een
vindt (in de meeste eettentjes zijn name
lijk geen toiletten) hebben ze geen deu
ren. Even wennen dus.
In het park is een openlucht-optreden
van een Russisch orkest. Een vriendelij
ke Rus houdt ons aan en vraagt om een
sigaret. Alleen Dunhill? Nee, schudt hij,
verkeerde merk. Marlboro moet hij heb
ben. Het pakje kauwgom pakt hij dank
baar aan en hij begint een heel verhaal
in het Russisch waar we niets van begrij
pen. Op een papiertje schrijft hij zijn te
lefoonnummer. Als we langs willen ko
men, moeten we maar bellen. Hij kan
ons helaas niet helpen met het fototoe
stel dat plotseling blokkeert. We vragen
het aan een bereidwillig uitziende man
op een bankje. Ook hij spreekt geen
woord Engels of Duits. Hij knikt vrien
delijk en betast voorzichtig het fototoe
stel. Het is kennelijk de eerste keer dat
hij zo'n ding van dichtbij bekijkt. Waar
we vandaan komen? Holland? „Ah, Ard
Schenk", zegt hij glunderend. Enthou
siast steekt hij zijn hand uit. Het ijs is
gebroken. „Me Alexander".
Voor de particuliere fruitstalletjes bij het
station staan de mensen geduldig een
kwartier in de rij voordat ze aan de
beurt zijn. De appels vliegen weg en
worden met vijf kilo tegelijk verkocht.
Twee appels kosten dertig kopeken, vijf
tien cent. Op de markt iets verderop is
ruime keuze in groente en fruit. Er lig
gen volop sinaasappels, paprika's, man
darijnen en zelfs bloemkolen. Volgens
Jan uit Amsterdam, die getrouwd is met
een Russin, hebben de mensen het hier
veel beter dan in Moskou. Alles wordt in
het zuiden verbouwd. Bij de „luxe" bak
ker naast de supermarkt staat een lange
rij. Maar in de grauwe supermarkten,
waar van alles in één soort te koop is
- één soort melk, één soort brood en
één soort koek is het duidelijk min
der druk.
Tandenborstels
In de souvenirwinkel zie je hoe groot het
verschil is tussen het Westen en de Sov
jetunie. Er is eigenlijk niets wat je zou
willen kopen. Daar sta je dan, met je
zwarte roebels. De tandenborstels lijken
tweedehands. Er is één soort huishoud
zeep. Voor de T-shirts kun je kiezen uit
Madonna, Michael Jackson of Adidas.
Als je al besluit iets te kopen, is het een
hele toer om de verkoopster te interesse
ren. Het personeel maakt zich niet druk.
Ze verdienen hun geld toch wel of ze
nou verkopen of niet. „Het systeem" is
hier duidelijk voelbaar.
Ook de taxichauffeurs zijn weinig gemo
tiveerd. Ze scheuren over de weg onder
het motto: tijd is geld. Met knikkende
knieén stap je weer uit. Zelfs de hoteldi
rectie spreekt van „taxi-maffia", maar
weet niet wat ze eraan moet doen. Nie
mand heeft er greep op, ook de politie
niet. Intourist-gids Hamid zegt vergoelij
kend: ,vHet komt door vroeger. Toen
kregen ze vaak meer betaald dan waar ze
recht op hadden. Nu proberen ze het op
deze manier af te dwingen".
Alternatief voor de taxi is de staatsbus,
waar elke morgen drommen mensen in
gepropt worden, de hotelbus of een auto
huren. „Maar", zegt Hamid, „met een
auto moet je binnen Sochi blijven. Wil
je daarbuiten, dan had je in Nederland
een ander visum moeten aanvragen".
Een koude douche dus na de veelbelo
vende folder. Het wagenpark dat in het
promotiefilmpje te zien was, blijkt bo
vendien uit slechts twee auto's te be
staan die je voor honderd gulden per dag
kunt huren.
Vrijheid
Toch is er al meer vrijheid dan vroeger.
Waren de toeristen vroeger verplicht om
aan de (overigens zeer interessante) ex
cursies van Intourist deel te nemen, te
genwoordig kunnen ze gaan en staan
waar ze willen.
Volgens Hamid hebben de meeste wes
terlingen „onzinnige en onvoorstelbare
ideeën" over de Sovjetunie. „Alle wes
terlingen praten over Rusland. Maar u
bent niet in Rusland, u bent in de Sov
jetunie. In de Sovjetunie leven niet al
leen Russen. Het is een grote fout om
dat te denken", zegt hij verontwaardigd.
Op afkeurende toon vervolgt hij: „De
westerlingen denken dat iedereen hier
communist is en dat wij allemaal wodka
drinken. Ze begrijpen ook niet dat wij
niet naar onbekenden lachen. Dat is tra
ditie bij ons. Als iemand het wel doet,
denken wij: die is gek of dronken. Dat er
in de winkels slechte kleding hangt, wil
niet zeggen dat er geen goede spullen
zijn. Ze zijn er wel, maar er is zo veel
vraag naar dat ze in een mum van tijd
zijn uitverkocht. Voor een goede stereo
installatie moet je naar de westerse win
kel. Er is ook een enorm tekort aan au
to's. Het gebeurt dat mensen jaren
moeten wachten voor ze een auto kun
nen kopen".
„Het hoofdprobleem", vervolgt Hamid,
„is de valuta. Om aan westers geld te
FOTO'S: JEAN NETTE VAN LEEUWi pol ti<
|vangs
komen, werken de mensen in een ho£an et
Dat is het enige contactpunt met de
terlingen".
Strandvakantie
De eerste drie dagen is het stralend
en is het strand druk bezet. De vierdet
vijfde dag regent het pijpestelen in I
subtropische Sochi. Het is toch niet h«£ej vj(
maal de strandvakantie die iedereen zfeicjer
had voorgesteld. Een tweede keer nr
Sochi? „Ik weet het nog niet", zegt e
mevrouw uit Veenendaal. „Je komt ti| f-l
slotte voor de natuur en die valt me ddvl.
beetje tegen. De vrijheid ook. Een ai|
huren is ontzettend duur. Je kunt L 1
geen hoogte van krijgen wat hier naj.f3
werkelijk gebeurt. Er is woningnoö
maar er zijn geen daklozen. Wie een li
kering heeft, is niet werkloos. Een exJP*0
betaling heet geen belasting. Je komtlo
niet achter. Het Westen wordt ontzi|
tend geïdealiseerd, ze hebben de valtflz-/:
hard nodig. Maar of het nou zo ideaal JV v
dat de westerlingen hier lippenstift, pi
ty's en sigaretten lopen uit te delen? IL, q
was een hele aparte ervaring, maar eü dl
tweede keer? Nee ik geloof het niet".
JEANNETTE VAN LEEUwfign
Iedere onderwijzer weet dat kinderen
van nature een onderzoekende geest
hebben. Ze zijn bovendien nieuwsgierig
en hebben belangstelling voor alles wat
leeft en groeit. Natuur is „in" en vrijwel
dagelijks kunnen we over natuurlijke za
ken en de bedreiging daarvan in de
krant lezen. Op veel scholen blijft het
ondanks al die artikelen in kranten en
tijdschriften behelpen als het gaat om
goed biologie-onderwijs. Op de meeste
scholen is wel een lesmethode voorhan
den maar het belevende element is daar
in vaak matig. Terwijl dit voor kinderen
juist essentieel is.
Een oud Chinees gezegde luidt: „Ik
hooren ik vergeet. Ik zieen ik
onthoud. Ik doe en ik begrijp". Plan
ten horen net als dieren tot de leefwereld
van het kind. Het enige wat ouderen te
doen staat is kinderen de kans geven die
leefwereld te onderzoeken. De Stichting
School en Bedrijf heeft in de serie Op
Verkenning een lespakket „Bloembol
len" gemaakt dat helemaal aansluit bij
de leefwereld van het kind. En daarom
heel geschikt is om er met een klas leer
lingen aan te werken.
Bloembollen kunnen zowel in als om de
school worden geplant. Ze groeien bo
vendien snel en geven kleurrijke en be
wondering opwekkende resultaten. Door
hun grote verscheidenheid bieden ze bij
na het hele schooljaar veel leer- en bele
vingsmogelijkheden. Bloembollen gaan
verscheidene jaren mee. En ze hebben
letterlijk alles in zich om tot verrassende
resultaten te komen. Een Hollandser on
derwerp dan bloembollen is nauwelijks
denkbaar. Toch komen de meeste men
sen als ze aan bloembollen denken niet
verder dan tulpen, narcissen en hyacin
ten. Aan zomerbloeiers als gladiolen en
lelies wordt vrijwel met met gedacht.
Terwijl deze in de top-tien van belangrij
ke bloembollen (na de onbetwistbare
topper de tulp) als de nummers twee en
drie te boek staan. De stichting die het
lespakket heeft samengesteld wil aan die
onwetendheid iets doen.
Het lespakket dat met enige aanpassin
gen geschikt is voor vrijwel alle groepen
van de basisschool, bevat 35 leerling
boekjes, 35 werkboekjes, een bloembol-
lenspel, twee posters (één met bloembol
len die in het voorjaar en één met bollen
die in de herfst geplant moeten worden),
een handleiding voor de leerkracht en
een pakket bloembollen. Daarin zitten
vijftien hyacinten, tien tulpen, vijf nar
cissen en vijftien krokussen. Het totale
pakket kost 25 gulden en voor dat geld
kan dus een klas van 35 leerlingen aan
de slag.
Om een voorbeeld van de aanpak te ge
ven een korte samenvatting van de eer
ste twee bladzijden uit het werkboek. De
eerste pagina bevat een dwarsdoorsnede
van een hyacintbol met daarbij de tekst:
Hier illustratie bol.
Portret van een bol. Een bol is een klein
wonder. Alles wat nodig is om te bloeien
zit er al in.
De eindknop zit middenin de bol. Later
groeit hij en wordt hij een bloem.
De rokken zijn een soort dikke schub
ben. Je kunt ze keurig afpellen. In de
rokken zit veel voedsel opgeslagen.
Okselknoppen zitten onderaan de moe
derbol. Tussen de rokken verscholen. Ze
groeien uit tot nieuwe, jonge bolletjes.
De kwekers noemen ze klisters.
De bolschijf is het onderste dikke en
brede deel van een bol. Eigenlijk is het
een korte stengel.
Als je bollen plant, zie je alleen wat ver
droogde wortels. In de grond ontwikke
len zich nieuwe wortels. Zij halen voed
sel en water uit de grond.
Hyacinten die al in december bloeien
zijn door de kweker apart behandeld.
We noemen dat „geprepareerde" bollen.
De kweker bewaart zulke bollen een tijd
je wat warmer. En hij geeft ze daarna
een koude periode van zo'n negen we
ken. Daardoor gaan de knoppen in zulke
bollen al groeien. Zo krijgen ze een
voorsprong op andere bollen. Ze hebben
minder tijd nodig om in bloei te komen.
Als wij ze kopen is al dat voorwerk al
gedaan.
Het beste is bollen van één kleur in een
pot te zetten. Dan weet je zeker dat ze
tegelijk bloeien. Je kunt er een pot of
schaal voor gebruiken. Als er maar een
gaatje onderin zit. Zorg ervoor dat je ge
noeg bollen hebt. En zet ze tamelijk
dicht bij elkaar. Dan lukt het beter.
1. Leg wat potscherven op de bodem
van de pot. Een laagje grind kan ook.
2. Vul de pot voor een deel met pot
grond of zand.
3. Zet de bollen op de potgrond. De bo
venkant van de bollen moet net boven
de potrand uitsteken.
4. Vul nu de pot verder met grond. Druk
de grond een beetje aan. De „neuzel v0
van de bollen blijven net boven i Pal<
grond. iraard
5. Geef zoveel water dat de grond gok 241
nat is. Maar maak er geen modderb|se
van. i
6. Zet de bollen op een koel en donH1^''
plekje. Het beste is een temperatuur vfnt 11
9 graden C. Het mag er niet warmer z
dan 13 graden C. En het mag er n meer
vriezen. Kijk elke week een keer of al in A
goed gaat. Houd de grond vochtig. we
7. Gaat dat bij jullie niet? Geen nood. me
kunt de pot ook buiten ingraven. Z<Jin de
dat de bovenkant van de pot 10 cm o>t erl
der de grond komt. Water geven ho
niet. Het regent vaak genoeg.
8. Na tien weken is het zover. Dan m
gen de bollen in de klas. Zet ze zo^|
mogelijk van de verwarming. En niet celijkl
reet in het volle licht. mee
9. Na een paar dagen mogen de boll een
wel in het volle licht, maar pas op vore sta,
grote hitte en tocht. Houd de grotin dt
vochtig. Na een paar weken zullen :den.
bollen bloeien. ish e:
Tot zover het werkboek. Begrijpelijk, ioude
structief en leuk. Een werkpakket dat Ie ovt
genlijk op geen school mag ontbreken onaf!
JAN VAN KOOTE
ZATERDAG 12 NOVEMBER
