Betrekkingen
tussen Duitsers
en joden nog
niet normaal
Protestanten en katholieken gaan
samenwerken in Latijns Amerika
Wereldraad komt met verklaring over jodendom
kerk
wereld
Winnaar zonder
schoonheidsprijs
>weer
brieven
lezers
1
GEESTELIIK LEVEN/OPINIE
CeidAcSowuwt
WOENSDAG 9 NOVEMBER 1988 PAG|j]\fElS
SIGTUNA De Wereldraad komt einde
lijk met een verklaring over het jodenr
dom. In een ontwerpverklaring van een
Wereldraadcommissie die bijeen was in in
het Zweedse Sigtuna wordt gesproken
over de blijvende theologische betekenis
van het Joodse volk voor de Kerk. Het is
de bedoeling dat de algemene vergadering
van de Wereldraad in 1991 te Canberra
deze verklaring zal aanvaarden.
Na de oprichtingsvergadering in 1948
heeft geen enkele algemene vergadering
een uitspraak over de Kerk en het Joodse
volk gedaan. Daarbij is de oecumenische
beweging achtergebleven, zelfs hij de
Rooms-Katholieke Kerk. Onder auspiciën
van de commissie komt binnenkort een
boek uit met de belangrijkste uitspraken
over het Joodse volk in de kringen van de
Wereldraad(-lidkerken) in de periode
1948-1988. Uit het boek blijkt hoe sterk de
opvattingen over het Joodse volk zijn ver
anderd. Wel blijft er binnen de commssie
onenigheid bestaan over twee onderwer
pen: zending onder of dialoog met de Jo
den en de betekenis van het land en de
staat IsraëL De commissie heeft voorts de
Christelijke Ambassade in Jeruzalem ver
oordeeld. Deze rechts-orthodoxe „neder
zetting" in Jeruzalem onder leiding van
Jan Willem van der Hoeven steunt de ex
pansie-politiek van de rechtse partijen in
Israël. Bovendien wordt de theologie van
Van der Hoeven gehekeld: daarin wordt
de Israëlische aanspraak op de bezette ge
bieden min of meer gesanctioneerd.
Drie glazen wijn
maken een einde aan
honderd strijdvragen
Chinees spreekwoord
Herdenking Kristalnacht in Amsterdam
AMSTERDAM De Duitse Kristalnacht De herdenking in Amsterdam is vooral
wordt vandaag in Nederland herdacht tij- bedoeld voor jongeren. Zij moeten volgens
dens een bijeenkomst vanavond van de li- Nethe het authentieke geluid horen van de
beraal-joodse gemeente te Amsterdam, mensen die getuige waren van het begin
Vier ooggetuigen zullen tijdens de bijeen- van de vernietiging van zes miljoen joden,
komst hun verhaal vertellen. Nethe heeft zijn twijfels over de herden-
Eén van hen is H.W. Nethe, lid van de Am- kingen die deze week in de Bondrepubliek
sterdamse gemeente en bestuurslid van plaats vinden. Zij komen voor zijn gevoel
het Centrum Informatie en Documentatie dicht in de buurt van propaganda. „Het is
Israël (CIDI). Net als de andere drie spre- nu „bon ton" om de Kristalnacht te her
kers is hij kort na de Rijkskristalnacht denken, maar waarom is er 25 jaar gele
naar Nederland geëmigreerd. In de nacht den niets herdacht?" Het CIDI-bestuurslid
waarin synagoges en joodse winkels wer- is evenmin te spreken over de verklaring
den verwoest en duizenden joden werden waarin de rooms-katholieke bisschoppen
mishandeld en naar concentratiekampen uit de Bondsrepubliek, de DDR en Oosten-
gebracht, verbleef de veertienjarige Nethe rijk betreuren dat hun voorgangers de ge-
met zijn vader in Düsseldorf. Zij werden beurtenissen in 1938 niet hebben veroor-
drie dagen vastgehouden en konden daar- deeld. „Zij hadden hun biecht veel eerder
na „als een wonder" Duitsland verlaten, af moeten leggen", aldus Nethe.
De voorman van de Westduitse joodse gemeenschap Heinz Galinski (r), zijn Oostduitse collega
Peter Kirchner (I) en de voormalige Westduitse Bondskanselier Willy Brandt leggen een krans In
de vorm van een Davidsster in het Joods gemeenschapcentrum in Berlijn. foto: ap
BONN De betrekkin
gen tussen de joodse en
niet-joodse inwoners in
beide Duitse staten zijn
verbeterd, maar nog niet
normaal. „Dat is pas mo
gelijk als joden en niet-jo-
den elkaar beter ver
staan, ook als het om de
problemen uit het verle
den gaat. Zolang er nog
mensen zijn die het hele
proces van verdringing
en vergeten willen force
ren, kan er geen sprake
zijn van normalisering
van de betrekkingen", al
dus Heinz Galinski, voor
zitter van de centrale
raad van de joden in
Duitsland.
Vandaag, precies vijftig jaar na
de Reichskristallnacht, toen op
instigatie van het nazi-regime
synagogen en joodse winkels
en bedrijven in brand werden
gestoken, wonen er in de
Bondsrepubliek en de DDR
30.500 joden, verspreid over
meer dan 60 gemeenten. In
1931 waren dat er nog meer
dan een half miljoen. Galinski
streeft naar „een grotere open
heid van de gemeenten, zodat
de Duitsers meer bekend ra
ken met de zeden, gebruiken
en verlangens van de joodse
gemeenschap". Want deze
moet een reeks van problemen
het hoofd bieden.
Kader
Het grootste probleem is het
gebrek aan kader. In de Duitse
Bondsrepubliek zijn-slechts 14
rabbijnen werkzaam. Voorts
kunnen kleine gemeenten, die
vaak slechts 20 leden tellen,
niet voldoen aan de eis dat een
synagogedienst alleen maar
kan doorgaan, als er tien man
nen aanwezig zijn. Deze ge
meenten zijn daarom gedwon
gen samen met een andere ge
meente een dienst te houden.
De directeur van de centrale
raad, Micha Guttmann, voor
ziet in de toekomst minder,
maar wel grotere gemeenten.
Hij juicht deze ontwikkeling
toe en stimuleert dat joden die
nu in een kleine plaats wonen
en nauwelijks aan het joodse
gemeenteleven kunnen deel
nemen, naar een grotere ge
meente verhuizen. De grootste
gemeente bevindt zich in Ber
lijn, waar 6500 joden wonen.
Daarna komen Frankfurt en
München waar de joodse ge
meenten elk ongëveer 5000 le
den hebben. In deze drie ste
den woont dus meer dan de
helft van alle joden in Duits
land.
Het is voor zo'n kleine min
derheid als de ioden in Duits
land niet gemakkelijk hun ei
gen identiteit te bewaren. Zo
als bij elke wereldgodsdienst
zijn er ook onder de joden fun
damentalistische, gematigde
en 'moderne' stromingen.
Lang -niet alle joodse gezinnen
volgen dë spijswetten. Joden
hebben andere feestdagen dan
christenen. Om in dit klimaat
de eigen gewoonten veilig te
stellen ijveren de joodse lei
ders voor de oprichting en in
standhouding van joodse in
stellingen. In Heidelberg kun
nen joden een wetenschappe
lijke opleiding volgen aan de
hogeschool voor joodse studiën
en in Berlijn is de joodse
volksuniversiteit voor de jood
se gemeenschap een belangrij
ke.-ontmoetingsplaats. Verder
zijn er in een aantal steden
joodse-scholen en bejaardente
huizen.
De centrale raad geeft een
weekblad uit en in circa 45 sy
nagogen komen de gelovigen
regelmatig bijeen. „Wij kun
nen niet in 45 minuten gods
dienstonderwijs per week de
gehele joodse leer overdra
gen", aldus Galinski. „Daar
voor hebben wij instellingen
nodig als de basisscholen". Ga
linski bestrijdt dat dat een
keuze voor het isolement bete
kent. De instandhouding van
joodse instellingen is een voor
waarde om als joodse gemeen
schap te overleven.
Maar niet alleen de bedreiging
van de joodse identiteit maakt
de Duitse joden bezorgd. Er is
ook nog het gevaar van een
aanslag op hun leven. Video
camera's en veiligheidsdien
sten bewaken de joodse instel
lingen. „Steeds weer worden
er dreigementen geuit, daarom
moeten joodse instellingen
voortdurend worden be
waakt", aldus Guttmann. Re
gelmatig worden joodse kerk
hoven geschonden en worden
huizen met hakenhuizen be
smeurd. Zolang dat nog ge
beurt zullen de betrekkingen
tussen joden en Duitsers niet
normaal zijn.
Waldheim
Er mag geen gordijn van stilte
getrokken worden voor de
Oostenrijkse betrokkenheid bij
de uitroeiing van de joden
door de nationaal-socialisten.
Dit heeft president Kurt
Waldheim van Oostenrijk
dinsdag gezegd ter gelegen
heid van de herdenking van
'Kristallnacht'.
De gebeurtenissen op 9 en 10
november 1938 noemde hij een
waarschuwing voor het Oos
tenrijkse volk, zich tegen ras
senhaat te weer te stellen.
Vijftig jaar geleden werden in
Wenen 42 synagoges en joodse
gebouwen in brand gestoken.
„De herdenking van deze po
grom en het lijden van de jo
den onder het nationaal-socia-
lisme moet voor ons een her
innering en een opdracht tege
lijk zijn", aldus Waldheim.
„Een herinnering dat er geen
sluier van zwijgen gelegd moet
worden over die misdaden
waarbij Oostenrijkers betrok
ken waren, en een opdracht
om te waarborgen dat een der
gelijke onverdraagzaamheid of
rassenhaat nooit meer op
treedt".
Kanselier Franz Vranitzky
houdt vandaag woensdag een
toespraak in de enige synagoge
in Wenen die bij net geweld
van 1938 gespaard bleef.
Waldheim is voor die samen
komst niet uitgenodigd en zijn
korte verklaring van dinsdag
rept met geen woord van zijn
diensttijd op de Balkan in een
Duitse eenheid die actief be
trokken was bij het op trans
port stellen van duizenden jo
den uit Griekenland en Joego
slavië.
In de Kristalnacht van 1938
moesten ongeveer 2.000 wo
ningen van Weense joden er
aan geloven en werden meer
dan 4.000 winkels en bedrijven
van joden geplunderd en ver
nield. Rond 4.000 Oostenrijkse
joden werden naar concentra
tiekampen gedeporteerd, zeker
27 joden werden vermoord en
ongeveer 700 pleegden er zelf
moord. In de oorlog zijn onge
veer 70.000 Oostenrijkse joden
omgebracht. Dat gebeurde in
of op weg naar de vernieti
gingskampen van de nazi's.
Kwart miljoen
voor onderzoek
christelijk themapark
LELYSTAD Het is nu ze
ker dat de provincie Flevo
land en de gemeente Lelystad
270.000 gulden uittrekken
voor een onderzoek naar de
haalbaarheid van een christe
lijk themapark in Lelystad.
Het park moet werk bieden
aan 700 mensen. Het complex
zal in totaal bijna 90 hectare
hectare in beslag nemen. Be
doeling is om via eigentijdse
middelen de christelijke bood
schap uit te dragen. Via over
dekte tuinen worden de di
verse thema-paviljoens met
elkaar verbonden. In het park
zal een monorail-verbinding
naar luchthaven Lelystad
worden gerealiseerd.
De gemeente haalt het bijbel
se themapark graag binnén
haar grenzen, omdat het mil
joenenproject werkgelegen
heid zal opleveren.
Nederlands» Hervormde Kerk
Aangenomen naar Vaassen (toez.)
drs.W. Vljfvinkel te Oosterland en Ou-
werkerk; naar Voorschoten J.C.
Schaap te Willemstad (Verenigde
Protestantse Gemeente. Curacao).
Aangenomen naar Katwijk aan den
Rijn Z. de Graat te Hazerswoude. Be
roepen: door de generale synode als
dovenpastor L.A. de Graaf te Bieze-
linge; te Heerde (toez.) dr.G. Bos te
Urk; te Oud-Alblas J.C. den Toom te
Ernst; te Schoonrewoerd J.de Jong,
kand. te Bleskensgraaf.
Beroepbaar J. Mulderij, de Elzen 26,
2661 ba Bergschenhoek. Toegelaten
tot de evangeliebediening en beroep
baar: H.R. Betting, Hoofdstraat 254,
9828 PE Oostwold; mevr.J. Hooysma,
Finkensteinallee 28, 1 Berlin 45,
West-Berlljn; mevr.C.E. Janssen-van
den Berg. Vriesenhof 22, 7721 DK
Dalfsen; K.H. Waterlander, Wibena-
heerd 331, 9736 PX Groningen.
Gereformeerde Kerken vrijgemaakt
Beroepen te Assen-Noord O.W.
Bouwsma, l.l. zendingspredikant te
Curaao, wonende te Rijnsburg; te Ten
Post i.c.m. Garrelsweer drs.A.M. de
Hullu.
SAO PAULO Met een
oproep tot meer samen
werking tussen rooms-ka-
tholieken en protestanten
is in Itaici (Brazilië) de
tweede algemene verga
dering van de Latijnsa-
merikaanse Raad van
Kerken (CLAI) beëin
digd.
De aartsbisschop van Sao
Paulo, kardinaal Paulo Eva-
risto Arns, had er bij de 137
vertegenwoordigers van
protestantse kerken en oecu
menische organisaties in La-
tijns-Amerika op aangedron
gen dat rooms-katholieken en
protestanten zich verenigen
in een gezamenlijke oproep
tot rechtvaardigheid. De ker
ken zouden ook „de verdedi
ging van de menselijke waar
digheid in alle situaties" op
zich moeten nemen, aldus
Arns, die er op wees dat in
Brazilië nog steeds gevange
nen worden gemarteld.
De afgevaardigden van de
protestantse kerken toonden
zich verontrust over recente
maatregelen van het Vaticaan
tegen vooruitstrevende Brazi
liaanse bisschoppen. De alge
meen secretaris van de CLAI,
de Argentijnse predikant Fe
lipe Adolf, stelde zich openlijk
achter de .bevrijdingsbis
schoppen'. „Door te proberen
bepaalde sectoren van de RK
Kerk tot zwijgen te brengen,
benadeelt het Vaticaan dui
zenden rooms-katholieke
broeders en zusters." Hij
drong er op aan dat de ker
ken hun krachten moeten
bundelen om de armoede en
de ellende in het continent te
bestrijden. Het is volgens hem
„behoorlijk verontrustend"
als de Katholieke Kerk hier
aan niet zou meedoen. Tijdens
de bijeenkomst werd de voor
zitter, de methodistenbisschop
Federico Pagura uit Argenti
nië, voor een periode van zes
jaar herbenoemd.
In 1978 aanvaardden de afge
vaardigden van 110 kerken
en oecumenische organisaties
in Latijnsamerika het voorstel
een Latiinsamerikaanse Raad
van Kerken op te richten. Dit
geschiedde officieel in 1982 in
Lima, de hoofdstad van Peru.
noor
EN-H.
heken w
[en bode
(komen
voordoi
(het lan<
een ee
De manier waarop George Bush de race om het Witj^inister
heeft gewonnen, verdient bepaald geen schoonheidspfzaken. 1
heeft de overwinning behaald na een verkiezingsstPvin(^en
als langste, smerigste en kostbaarste uit de geschiedeP*aa.tst0^
worden geboekstaafd. Maar uiteindelijk telt alleen hel. m
taat. Het zal wel even wennen zijn na acht jaar Reagatj.jUingen
Amerika en de wereld moeten het de komende viLrdgaswi
doen met president George Bush. L
ALS erfgenaam van Reagan heeft Bush aangekondji-«7""l\/
hij het beleid van zijn voorganger onverkort zal voor^ X iYJ
Toch zal hij die belofte binnen niet al te lange tijd
breken. De politieke en economische realiteit zal heij,
dwingen realisme te laten prevaleren boven ideoll
scherpslijperij. Vooral op binnenlands en economisch I
zal hij een andere koers moeten varen. Over ruiri
maanden, als George Bush in Washington wordt beëq
41e president van de Verenigde Staten, zal hij dcf
waarschijnlijk meer duidelijkheid verschaffen.
De verwachting lijkt gewettigd dat er in het buiteii
en defensiebeleid voorlopig niet veel zal veranderen,!
ruststelling van onder meer de regeringen van Isim
Zuidafrika, die weinig moesten hebben van de opval
van de verslagen Democratische kandidaat Dukakis. I
trekkingen met de Sovjetunie bevinden zich in stabie|
water en ondanks wat onderling gemor staan de NA"V
den als het erop aan komt op één lijn.
MAAR van een president die beschouwd wordt als del
van de vrije westerse wereld mag verwacht worden I
ook zijn eigen land behoorlijk bestuurt, te meer omdal
van zo'n grote invloed uitgaat op de hele wereld. Daarl
grootste uitdaging voor president Bush. Hij zal iets n
ondernemen tegen het enorme begrotingstekort, zondEN Hi
hij de wereld een economische recessie instuurt, maji dau
zonder dat de kloof tussen arme en rijke Amerikaneaan oi
verder groeit dan de afgelopen jaren. Want hoe kan hoor ee
op het morele leiderschap van de vrije wereld beroemen zor
in zijn eigen land miljoenen mensen onder de armoedjemmii
leven? et all
teegen
INTUSSEN zit de Democratische partij met een enorr^ren
ter, ondanks het feit dat Dukakis het in de laatste fataar
de race toch nog goed heeft gedaan. Van de laatste zesFoeSe 1
dentsverkiezingen hebben ze er vijf verloren. Alleen jpten.
Carter wist in 1976 en dan vooral als gevolg van Wakker
te de Republikeinse hegemonie te doorbreken. H^"ouw
breekt de partij al jarenlang aan overtuigende leiders faa^n'
traditie kunnen voortzetten van Roosevelt, Kennend'
Johnson. Misschien dat de Democraten over vier jaar°^Sen<
- -jet val
kans maken, omdat Bush nooit de populariteit van
zal kunnen evenaren. Maar nu al moet gevreesd wordf11
de Democraten in 1992 nog sterker verdeeld zullen ziftten*:
zij dit jaar al waren. Voor iemand als Jesse Jackson bie^ z}ï
beeld is de race naar het Witte Huis van 1992 vannaPver 1S
begonnen. 'e^ ee"
eregel
GEORGE Bush zal op 20 januari de eed afleggen op dorder
pen van het Capitol. Die locatie is symbolisch, want tijna e
dent Bush zal, meer nog dan zijn voorganger, te make»ant si
gen met een door Democraten beheerst Congres. Var'eden
ook dat Bush in zijn overwinningstoespraak van varX^"^
verzoenende gebaren maakte naar de verslagen Democl huip
Ondanks de smerige campagne van de Republikeinen fet geli
de Democraten, naar goede Amerikaanse traditie, wel tegelen
zijn Bush tegemoet te komen, indien Bush op zijn beuker d
politieke durf heeft compromissen te sluiten. Een prakr jerg
aanpak van de problemen is van het grootste belang, ni
leen voor de VS maar ook voor de rest van de werellen doe
een onverzettelijke houding van de Democraten, voortlevrou'
end uit frustraties over de verkiezingsnederlaag, of eeiportdu:
de opstelling van Bush zit niemand te wachten. P ,^e
Half tot
zwaar bewolkt
lef 111
WEERRAPPORT HEDENMORGEN L
W««r Max Minst
DE BILT (KNMI) - Een zone
met veel bewolking en regen
die vannacht boven de Britse
Eilanden lag, trekt oostwaarts
en zal morgen ons land passe
ren. De meeste regen evenwel
valt boven Engeland zodat het
bij ons overwegend droog zal
blijven. Wel is er veel bewol
king maar in de middag komt
vooral in het westen van het
land de zon er af en toe door.
Met de zuidelijke stroming
wordt voor de tijd van het jaar
vrij zachte lucht naar onze
streken gevoerd. Komende
nacht wordt de minimumtem
peratuur ongeveer 10 graden
en de middagtemperatuur
loopt op tot rond 13 graden. De
wind waait uit het zuiden en is
matig, aan de kust krachtig.
Weersvooruitzichten voor di
verse Europese landen, geldig
voor donderdag en vrijdag:
Zuid-Scandinavië: Meest half
tot zwaar bewolkt. Vooral
langs de zuidwestkust af en
toe wat regen. Middagtempe-
raturen van 9 graden langs de
Zuidnoorse kust tot 5 graden
meer naar het noordoosten,
's Nachts nauwelijks of geen
vorst.
Alpengebied: Vrij zonnig.
Langs de zuidzijde van de Al
pen door föhn lokaal tot 18
graden.
Barcelona
Klagenfurl
Kopenhagon
München
Los Angeles I. bew.
New York onbew.
New Orleans onbew.
Palm Beach onbew.
Rlo de Janeiro zw. bew.
Sao Paolo onbew.
Seoul iw. bew.
Singapore zw. bew.
Tel Avtv onbew.
'ft i
Vrijzinnige RK kerk
Onder de gelovigen van de
rooms-katholieke kerk in ons
land waart in groeperingen als
de „Open Kerk" en de „Acht
Mei Beweging" steeds duidelij
ker de geest rond van vrijzin
nigheid. Zoals eertijds tijdens
de reformatie willen thans
„vernieuwers" van de ware
Kerk van Christus deze plaat
sen op de grondslag van cultu
rele geaardheid, zoals deze be
staat in Noordwest-Europa,
waartoe Nederland ook be
hoort. Tijdens Vaticanum II is
getracht de ware Kerk te ver
nieuwen. Sindsdien bestaan
ook in ons land onder rooms-
katholieken verschillen. Een
mondig genoemde mens volgt
zijn géweten. „Objectief ge
loof" wordt „subjectief gelo
ven"; „inzichtelijk aanvaar
den" wórdt „gevoelvol bele
ven"; „inzien" wordt „erva
ren"; het „op gezag van" komt
tegenover de „persoonlijke be
slissing van het geweten" te
staan; „objectivisme" wordt
„subjectivisme"; een „statische
kerk", wordt een „dynamische
kerk"; „top-denken" wordt
„basis-denken"; „geslotenheid"
wordt „alzijdige openheid";
„orthodoxie" wordt „orthop-
raxiè"; „werkelijkheidszin"
wordt „overmoedig najagen
van paradijselijke idealen".
Binnen geestelijkheid en gelo
vigen speelt zich de strijd tus
sen traditie en vernieuwing af
met alle tragische gevolgen
van dien. Wje in onze krant de
pagina Kerk en Wereld en
soms ook de l.ezersbrieven met
aandacht leest kan dit conflict
bevestigd vinden. Van de Ne
derlandse bisschoppenconfe
rentie mag worden verwacht,
dat deze in zake het geloof
duidelijke taal zal spreken.
Het laten voortbestaan van on
duidelijkheid betekent in feite
de grondslag leggen van een
„Vrijzinnige RK Kerk".
Dr. W.J.A. Visser,
DEN HAAG.
Prins Bcrnhard
Onlangs werd in Arnhem het
Prins Bernhardplein omge
doopt in Raoul Wallenberg
plein. Deze Zweed heeft in de
oorlog heel wat goeds gedaan
en daarmee vele levens gered.
Dat blijft buiten kijf. Wii pro
testeren echter ten stelligste
tegen het feit dat de naam van
de vader van onze koningin
zomaar wordt vervangen. Als
dit een begin is van de trend
om de straten, pleinen en der
gelijke die de namen van de
leden van ons vorstenhuis dra
gen, te veranderen dan zijn we
op de verkeerde weg. Prins
Bernhard heeft voor ons land
ook heel veel gedaan geduren
de de oorlog. Net als trou f
in de al bijna 45 jaren na
In Den Haag wordt ni
Prins Bernhardviaduct
sloopt, dat slechts enige
geleden voor 17 miljoen
gebouwd. Is dat soms med
van die naam af te kome
Mr.R.C. Sangster,
Secr. Oranjevereniging
Prinses Juliana,
DEN HAAG.
Brieven graag kort en
duidelijk geschreven De
redactie behoudt zich
het recht voor ingezon
den stukken te bekorten
