Leidse Courant | 1988 | 5 november 1988 | pagina 26

'finale

N

Nr.43

Cryptogram

a

a

ZATERDAG 5 NOVEMBER 1988 PAGINA 1

Oplossing vorige puzzel

'KWSM'fltNt'JIEl

5 ;SME1R»5I<

De winnaars van puzzel 42 zijn:

Mevr. v.d. Berg, Scheveningsestraat 3,
2201 RA Noordwijk
J. v.d. Wereld, Montgomerystraat 30,
2321 CC Leiden

Zij krijgen hun prijs binnen drie weken
per cheque toegestuurd

Oplossingen onder vermelding van puz
zel nr. 43 moeten uiterlijk woensdag
middag in bezit zijn van:

Puzzelredaktie
LEIDSE COURANT,

Postbus 112300 AA Leiden.

HORIZONTAAL:

1Beroep waarvoor geen wapenvergunning vereist
is (15).

7. Vanuit België eenmaal uit Griekenland? (7).
9. Onderzoek bij wijze van probeersel (5).

11. Walvisvaarder (4).

12. Lievelingsdier van drinkebroers? (5).

13. Reuze geluid (4).

16. Op deze wijze is het verdriet gehalveerd (7).

17. Drukt niets in de muziek (6).

21Proces dat niet per se lang hoeft te duren (6).

22. Let wel: telefoneer voornaam! (7).

25. Dit water draait naar beneden (4).

27. Houd op met weer snelheid te maken! (5).

28. Vogel met een luchtje (4).

31. Vliegende platvis (5).

32. Opening om tegen te schoppen? (7).

33. Tijdelijke leerkracht? (15).

VERTICAAL:

1. Ik adviseer je geen groot wiel te nemen! (6).

2. Maakt geen deskundige indruk (4).

3. Stel Daan eens voor een graveurswerktuig te
gebruiken! (8).

4. Daarmee ziet men wat ze met boontjes doen!
(6).

5. Dit is overal reeds voorbij (4).

6. Cirkelgang (8).

8. Chaotisch rond getal (7).

10. Dit is lekker niet grof! (3).

14. ïs een rivier die u zeker kent (5).

Postcode Woonplaats

20. Opwekkend geluid van een smeerpot (8).
23. Klein stukje van een letter (6).

15. Toneelstuk betreffende een onuitstaanbaar mens 24. Spreker in een buitenlands park (6).

18. Vuil om 'n zuiger zo te behandelen! (7).

19. Opslag van korte duur (8).

26. Beangstigend nauw (3).

29. Vliegende verpakking (4).

30. Geschonken talent (4).

Reykjavik (slot)

Het prachtige wereldbekertoernooi in
Reykjavik heeft een spannende en fraaie
finale opgeleverd. Wereldkampioen Kas
parov maakte een, voor zijn doen, zwak
ke eerste toernooihelft meer dan goed
door met 4 uit 5 te finishen. Toen hij in
de laatste ronde remise gaf tegen Nikolic
zal hij tevreden geweest zijn met de ge
deelde toernooioverwinning, want zijn
landgenoot Beljavsky moest het met
zwart opnemen tegen ex-wereldkam
pioen Boris Spassky. Een zouteloze re
mise (Spassky's specialiteit) lag voor de
hand. In de openingsfase speelde Beljav
sky echter te gekunsteld, waardoor Spas
sky een prettig initiatief kreeg. De ma
nier waarop Spassky daarna toesloeg
deed denken aan zijn glorietijd, waarin
hij wel degelijk het spel kon maken te
gen spelers van wereldklasse.

B. SPASSKY-A. BELJAVSKY

Spaans.

I.e4 e5.2.Pf3 Pc6 3.Lb5 a6 4.La4 Pf6
5.Pc3.

Dit soort pretentieloze varianten zijn we
de laatste jaren van Spassky gewend,
door gebrek aan ambitie heeft hij geen
zin meer om zich te verdiepen in theore
tische discussies. Niemand kan hem dat
kwalijk nemen, want hij heeft de klim
naar de wereldtop al een keer volbracht.
5...b5 6.Lb3 Le7 7.d3 d6 8.Pd5!

De enige manier om het zwart nog een
beetje lastig te maken.

8...Pxd5 9.Lxd5 Ld7?!

Hierna krijgt zwart problemen met zijn
ontwikkeling. Na 9...Lb7 10.0-0 Pa5

Schuiven met kaarten

Vorige week hebben we een lichte variatie
aangebracht op een spel uit het ESTS-be-
drijventoernooi. Didactisch gezien is dat
een perfecte manier om speelpatronen aan
te leren. Het ging om deze OW-handen:

WEST

OOST

A B 10 2

H 4

B

7H8752

0 9 8 2

O A 10

A H B 9 4

4. V 8 7 3

Oost is in 3 SA geëindigd (noord heeft rui
ten geboden) en zuid start met een kleine
ruiten, 9 - B - 10 en ruiten wordt nage
speeld, voor het aas. Dat is de eerste slag
en de volgende vijf komen uit de klaver-
kleur. Noord betekent een keer en ontdoet
zich vervolgens van twee hartens, een
schoppen en een ruiten. Hoe luidt het pad
naar 9 slagen?

Noord heeft zich van een ruitje ontdaan
en dat betekent natuurlijk dat schoppen
vrouw aldaar gevestigd is. Als dat zo is,
hadden we wel gemakkelijker aan 9 slagen
kunnen komen. Maar goed, downgaan op
een snit over een vrouw moet je zeker in
een vroeg stadium niet doen. Dit is over:

WEST
A B 10 2
9 B
o9

OOST
H 4
V H 8 7 5

O -

en we hebben nog 3 slagen nodig. Simpel
dus: hartenboer na. Noord maakt dan 3
rode slagen maar de rest is geheid voor
ons. Ook ruiten na kan. Als noord geen
ruiten had afgegooid maar een schopje
meer, waren we in exact hetzelfde eindspel
geëindigd als vorige week. Ook dan had
den we groot succes geboekt met het laten

vallen van schoppenvrouw. Deze variant
zag er zo uit:

O/allen NOORD

V 9 7 3
A 9 3

O H B 6 5 4

6

WEST OOST

A B 10 2 H 4

VB SH8752

O 9 8 2 o A 10

J.AHB94 V 8 7 3

ZUID

8 6 5

V 10 6 4
O V 7 3

10 5 2

Noord kan maar 6 kaarten overhouden en
dat betekent dat één van de slagenbronnen
aangetast moet worden. En op zoiets moet
je als leider feilloos inspelen.

Nu betreft dit een spel uit een viertallen-
wedstrijd. Daarbij zijn eventuele oversla
gen niet zo belangrijk. In parenwedstrij
den, waar het gros van de vaderlandse
bridgebevolking toe veroordeeld is, speelt
een dergelijk (tegen)speelprobleem niet al
leen op manche- of slemniveau, maar op
iedere hoogte. Als leider moet je dat leren
inschatten. „Moet ik volstaan met 2
schoppen of moet ik ten koste van alles
(ook bijvoorbeeld ten koste van een down
risico) proberen een overslag te maken?"
Hier is zo'n spelletje, uit een parenwed
strijd. Als oost zit je in 4 harten (NZ heb
ben niet geboden).

WEST
H V 3
9 7 6 3
oH 8 7 3

OOST
8 2

AH 10 2
O A B 6 2
*'HB3

Zuid start met ruiten 5-3-V-A. Je slaat
hartenaas (beiden bekennen) en speelt
schoppen naar de heer. Die slag houdt.
Een kleine harten van tafel, noord de boer,
oost de heer en zuid schoppen weg. Weer
schoppen na en zuid neemt het aas en
speelt schoppen terug. Inmiddels is dit
oven

Vanzelfsprekend ga je als oost nu je uiter
ste best doen om elf slagen te maken, want
minder dan 420 zal geen sterveling halen..
Hoe doe je dat?

a). Als noord schoppenvrouw troeft met
harten 8.

b). Als noord op schoppenvrouw een kla-

Van de NZ-handen is zo langzamerhand
aardig wat bekend en daar moet van ge
profiteerd worden. (Oplossing volgende
week).

SPONSORING

Na Venetiè 1988 is Türkü 1989 (EK) aan
de beurt. Vorige week hebben we al ge
steld dat het opmerkelijk is dat nooit de
vraag wordt gesteld of daar Nederlandse
teams naar uitgezonden worden. Selectie
procedures hoeven pas gestart te worden
als die vraag metja" is beantwoord, met
redenen omkleed. In het verleden heeft de
NBB in Volmac en in mindere mate in
CPP sponsors gehad. Door Volmac is ons
vrouwenbridge in de vaart der volkeren
opgestoten. Dat ze nu in Venetië in hun
poule niet hoger kwamen dan de vijfde
plaats, is teleurstellend maar ook mense
lijk. Het wordt hoog tijd dat er een fikse
sponsor op de proppen komt die b.v. met
een vijfjarenplan akkoord gaat voor top-
bridge (vrouwen en/of open). Helemaal
zonder talent zit Nederland niet. Maar het
talent dat er zit en... zat, speelt voor het
overgrote deel de verkeerde wedstrijden
(wedstrijdjes), vaak tegen verkeerde tegen
standers (te zwak) en vaak nog met de ver
keerde partner ook.

Corr. p/a Leharstraat 10, 2162 AC Lisse.

Holland op zijn smalst

Holland op zijn smalst: een windmolen
als stempel. Het Amerikaanse plaatsje
Holland deed het: 12 juli 1930. Het bij
zondere stempel wordt genoemd in het
artikel „Windmolens, typisch Hollands...
of niet soms?" van Wim Bosman, opge
nomen in de tentoonstellingscatalogus
van Filacept.

Uit het verhaal van Bosman blijkt dat,
hoewel Nederland in de hele wereld als
land van molens, klompen en tulpen
wordt afgeschilderd, die molen eigenlijk
niet uniek voor Nederland is. Sterker
nog, in andere landen stonden al eeuwen
molens voordat er hier een te vinden
was. Toch „scoort" vooral Nederland
met molens, ook in de filatelie.

Bosman dook in de geschiedenis van de
molen. Ontdekte dat de wieken (alleen
noemen we ze dan schoepen) eerst in het
water lagen. De oudste bekende wind
molens staan in het Afghanistan van
omstreeks 950. Overigens ging het om
horizontale molens. Bosman is bij zijn
speurtocht dit oudste type windmolen
op postzegels niet tegengekomen.
De Vlamingen hebben de primeur van
de horizontale molen in Europa. Rond
1200 staan ze er al bij bosjes. Het eerste
type Europese molen, de staakmolen,
staat wel op postzegels. Zoals het zegel
van Frankrijk uit 1979 (1.20 franc). De
staakmolen is geheel van hout opge
bouwd rondom een stevige paal. Om
constant zoveel mogelijk wind te vangen
is de hele opbouw draaibaar. Dat is niet
het geval met de bekende Zuideuropese
torenmolen. Omdat hout in die warme
landen sneller kapot gaat is de onder
bouw van steen. Overigens liep Don
Quichote zich tegen zo'n molen te plet
ter. Bosman noemt het niet met zoveel
woorden, maar de Nederlandse molen is

waarschijnlijk vooral ons visiteplaatje
geworden omdat met behulp van de wa
termolen gigantische meren drooggelegd
zijn. Vooral het creëren van die polders
Jieeft respect afgedwongen in de wereld.
De molen werd het symbool van die
drooglegging.

Nederland heeft niet de molen uitgevon
den, maar het instrument wel verbeterd.
Het beste voorbeeld daarvan is de acht
kant. een oersterke molen. De Neder
landse bouwers hebben ze „all over the
world" neergezet waardoor de molen in
het algemeen alras tot Nederlands pro-
dukt gerekend ging worden.

De Nederlandse PTT heeft - net als
haar buitenlandse collega's - meerdere
malen aandacht geschonken aan de mo
len. Een blik in de NVPH-catalogus le
vert ondermeer de volgende molenzegels
op: ANVV-zegel 1932 2,5 cent, Kinder
zegels 1951 twee plus drie cent, 1962/3
zes cent en Zomerzegels 1963 (vijf
stuks). Verder hebben de posterijen mo-
lenkaarten uitgegeven. De molenserie
behelst 24 ansichtkaarten.

\VJ»ÏÏ -
^opDoliR-^ufffrljuT

Het luchtschip Graf Zeppelin gebruikte
molens qls teken van een reis naar
Nederland.

ll.Lxb7 Pxb7 heeft zwart weinig te vre-j
zen.

10.c3 0-0.

Zwart had wit's idee om de rokade even
uit te stellen moeten overnemen:
10...Tb8 met het plan ll...Pa5 was hier
aangewezen.

11.d4 De8.

Beljavsky wil zijn zware stukken in het
centrum brengen, maar het bezwaar is
dat hij geen manoeuvreerruimte heeft.1
Een betere manier om te ontwikkelen
lijkt mij ll...Lf6 gevolgd door 12...De7i
waarna in ieder geval de zwarte torens,-,/-^
kunnen samenwerken. j

12.0-0 Td8 13.dxe5 dxe5 14.De2 Ldödenei
15.Ph4 Pe7 16.Lb3. )or g

Zwart staat zeer ongemakkelijk; de drukm d<
langs de diagonaal a2-g8 is vervelend en»n^ j
om dat af te zwakken moet zwart zijn'i
damevleugel openen. 1 p

16...C5 17.Le3 c4 18.Lc2 Lc8 19.Lb6 Td^0 t0
20.Tfdl g6 21.b3. ingev

Hier blijkt het nadeel van het oprukkenen fri:
met de c-pion, de zwarte damevleugel-jrschi
pionnen zijn nu zwart's volgende zorg. I vv
21...cxb3 22.Lxb3 La3. VT

Deze loper moet buitenspel gezet wor-r /T
den, want wit dreigde met 23.a4 op zijnet d
minst een pion te winnen. ëling

23.De3 Txdl+ 24.Txdl Pc6 25.Pxg6ü du ni
Een schitterende manier om te profite-. je ia
ren van de slechte opstelling der zwarte' u,
stukken.

25...hxg6 26.Dh6 Pe7. roier

Het enige tegen de dreiging 27.Dxg6+aar i
Kh8 28.Dh6+ Kg8 29.Td3, want nalat je
26...Le6 27.Td3 is de witte aanval nietiaar,
meer te stoppen. Pr in

27-Lc7! -riem

Deze fijne zet zal Beljavsky, toen hij
24...Pc6 speelde, overzien hebben. Lxe5janie
is nu niet meer fatsoenlijk te verhinde-)ni C
ren. top il

27...Pf5 28.exf5 Lxf5 29.g4 Le4 30.Tel
Lel- Is Pe

Het enige om snel mat te voorkomen, put zj
maar nu is het op techniek verloren. ie» ee
31.Dxcl Dc6 32.De3 Lhl 33.Dh3 Dxc7, zes
34.Kxhl Te8 35.Dh6 Dc6 36.Kgl Df6en aa
37.Tdl Dc6 38.Td3 De4 39.Th3 Del+end
40.Kg2 De4+ 41.Kg3. entig

De tijdnood is voorbij, zwart gaf het^d d
daarom op.

Een mooi eindspel, dat zo in de leerboe- i(et ns
ken kan, speelde Kasparov tegen de éx- estuu
pert op dat gebied Ulf Andersson. eleids
;oet P
e een

X

A#

KA A

A

a

m. a

A a

■SI H mBm

4

IJS

.EID

iur,

foor

Uphc

^ede

ran

G. KASPAROV-U. ANDERSSON

Stelling na de 37e zet van zwart.
Toreneindspelen zijn vaak remise. Deze'""r
gedachte zal Andersson gekoesterd heb-
ben toen hij in de diagramstelling op het
antwoord van de wereldkampioen itnjd.
wachtte. Na 38.Tc3 h5! 39.gxh6 Th8 jestel
heeft zwart inderdaad redelijke remise- yeek

te voren gezien dat hij kon afwikkelen
naar een pionneneindspel, dat op één
tempo gewonnen is.

38.Te5! Txe5.

Zwart heeft geen keus, want na 38...Tf8

39.Te7+ Kb6 40.Kc2 is het toreneind
spel wel simpel te winnen.

39.fxe5 Kc6 40.Kc2 Kd5 41.b4 Kxe5
42.a4 f6 43.gxf6 Kxf6 44.b5.

En nu zag Andersson de elementaire
wending 44...h5 45.a5 h4 46.b6 axbó
47.a6! en wit haalt de dame op het fatale
veld a8. Ook naar de damevleugel lopen
heeft geen zin: 44...Ke6 45.a5 Kd6 46.e4
h5 47.e5+ enz. Zwart gaf het op.
Corr.adres: Leo Hofland, C. Fockstraat
113, 2613 DE Delft.

WK-deelnemers

Nu de eerste partijen van het nieuwe
competitieseizoen 1988-1989 zijn ge
speeld. lijkt het een aardig idee enkele
partij notaties te laten zien van de Neder
landse WK-deelnemers. De volgende
vier partijen, alle gespeeld in de eerste
ronde, tonen een winnende WK-deelne-
mer, maar de wijze waarop de winst tot
stand komt verschilt nogal. Om te begin
nen de regelmatige overwinning die de
Nederlandse titelhouder Sijbrands boek
te op de Brabander Passchier.

T.SIJBRANDS-F.PASSCHIER

Twente's Eerste-Philips 10-9-1988 2-0.

I.33-28 18-23 2.39-33, 12-18 3.31-27 17-
21 4.37-31 7-12 5.44-39 21-26.

Scherper en wellicht ook beter is de Mo-
limard-uitval met 5...23-29: de gespeelde
zet geeft wit een mooi ontwikkelde
stand.

6.49-44 26x37 7.42x31 20-24 8.41-37 14-
20 9.47-42 10-14 10.34-29 23x34

II.40x29 20-25 12.29x20 15x24 13.39-
34 5-10 14.43-39 10-15 15.48-43 14-20
16.44-40 1-7 17.46-41 18-23 18.50-44
12-18 19.31-26 7-12 20.37-31 12-17

21.41-37 9-14 22.34-29! 23x34 23.40x29.
Wits voordeel is evident.

23...8-12 24.27-21! 16x27 25.31x22
18x27 26.32x21 3-8 27.37-32 13-18.
Bereidt een vereenvoudiging voor, maar
de geplande variant zal door wit radicaal
worden weerlegd. Veel beter was achter
af 27...24-30 28.35x24 19x30 geweest.

28.42-37 4-10. Zie het diagram.

Mogelijk heeft zwart gedacht dat er hier
nog niet zoveel aan dé hand was: hij
'dreigt'-zijn positie op te knappen met
29... 19-23 30.28x30 25x23, terwijl na
29.39-34 sterk 17-22! 30.28x17 11x22
volgt. Wit zal zwarts plannen echter le
lijk doorkruisen.

29.29-23!! 18x29 30.44-40. Dit ijzerster-
ke offer is beslissend. Partijslot:
30...11-16 31.37-31 16x27 32.31x11
6x17 33.32-27 29-34. Want op 33...2-7
komt 34.35-30! enz.

34.39x30 25x34 35.40x29 12-18 36.36-
31 8-13 37.27-21 en zwart gaf op.

1.32-28 16-21 2.31-26 11-16 3.37-32 7-
11 4.36-31 19-23 5.28x19 14x23 6.33-38
9-14 7.28x19 14x23 8.31-27 10-14 9.38-
.33 23-28 10.32x23 18x38 11.43x32. Het
begin van een interessant duel in de kor
te vleugel opsluiting.

11 ...5-10 12.41-37 12-18 13.39-33 14-19
14.44-39 10-14 15.46-41 4-9 16.50-44 1-
7 17.49-43 18-23 18.34-29 23x34
19.39x30 20.7-12 20.44-39 12-18 21.30-
25 2-7 22.40-34 7-12 23.33-28 20-24
24.34-30 18-23 25.39-34 12-18 26.41-36

14-20 27.25x14 9x20 28.30-25 24-29
29.25x14 29x40 30.45x34 19x10
31.28x19 13x24 32.37-31 8-13 33.42-38

15-20 34.43-39 20-25 35.38-33 13-19
36.48-43 3-9 37.47-42 10-14 38.42-37 9-
13 39.34-30 25x34 40.39x30 14-20
41.43-39?

Vermoedelijk is dë witspeler hier in tijd
nood geweest. Dit lijkt althans de meest
aannemelijke verklaring voor het feit dat
hij na goed partij te hebben gegeven nu
ineens een ernstige zelfs verliesgevende
fout maakt. Aangewezen was 41.30-25,
en daar 19-23? 42.25x14 24-30 43.35x24
13-19 enz. niet goed is, had zwart dan
met 4118-23 42.25x14 19x10 moeten
vervolgen. Daarop kan wit gelijkspel for
ceren met 43.33-28 23-29 (gedwongen)

44.28-22 enz. of met 43.27-22!! 17x48
44.26x17 11x22 45.31-26 48x31
46.36x20.

41..20-25 42.39-34 18-23 43.34-29. Ge
dwongen; op 43.33-28 wint 13-18.
43...23x34 44.30x39 13-18! 45.39-34.
Opnieuw de enige. 19-23! 46.33-28 23-29
47.34x12 17x8 48.26x17 11x33 49.32-28
33x22 50.27x18 25-30. Wit is verslagen.
51.37-32 30-34 52.32-28 6-11 53.28-23
8-12 54.18x7 11x2 55.31-27 34-39 56.35-
30 24x35 57.23-19 39-43 58.19-14 43-49
59.27-22 49-44 60.22-18 2-8 61.14-9 44-
40 62.36-31 40x12 63.31-26 35-40 64.9-4
40-45 65.4-9 45-50 66.9-36 50-6 67.36-4
6-1 en wit gaf op.

Moest ,de WK-deelneme^ hier tot het
uiterste gaan, in de laatste twee partijen
krijgt hij de winst min of meer in de
schoot geworpen.

1.34-29 20-25 2.40-34 15-20 3.45-40 19-
24 4.32-28 17-21 5.35-30 24x35 6.29-23
18x29 7.33x15 21-26 8.34-29 14-19 9.39-
33 12-18 10.40-34 16-21 11.37-32 26x37
12.42x31 10-14 13.44-39 21-26 14.47-42
26x37 15.42x31 8-12 16.41-37 11-17
17.50-44 3-8 18.46-41 5-10 19.48-42 19-
23 20.28x19 14x23 21.31-27 6-11 22.37-
31? Dit geeft verlies; aangewezen was
33-28. 22...10-14! 23.41-37. Wat anders?
Op 23.33-28 komt 4-10 24.15x4 14-20
enz.

23...14-20! 24.15x24 25-30 25.34x25
23x34 26.39x30 13-19 27.24x22 17x50
28.31-26 35x24 29.32-28 50x31
30.36x27 en zwart won later de partij.

1.33-29 20-25 2.39-33 15-20 3.44-39 19-
24 4.32-28 17-21 5.37-32 ^1-26.6.41-37
11-17 7.50-44 17-21 8.31-27 10-15 9.34-
30 25x23 10.28x30 20-25 11.40-34 15-20
12.44-40 5-10 13.49-44 10-15 14.33-28
14-19 15.38-33 20-24 16.42-38 18-23
17.34-29 23x34 18.40x20 25x34
19.39x30 15x24 20.44-39 12-18 21.27-22
18x27 22.28-23 19x28 23.33x31 13-19
24.39-33 7-12 25.45-40 12-18 26.40-34
9-14 27.32-28 8-13 28.28-22 18x27
29.31x22 1-7 30.33-28 3-9? Een ernstige
fout. 31.22-17! en zwart gaf op.

Sterrenwachten bieden

gelegenheid

voor blik omhoog

Jupiter is in november de best zichtbare
planeet. Maar ook Mars laat zich nog
zien en in het begin van november is
's avonds Saturnus nog even waarneem
baar. 's Ochtends zijn er de planeten
Mercurius en de zeer heldere Venus. De
maan komt twee keer in samenstand
met de ster Regulus. Ook zijn er deze
maand twee meteoorzwermen te ver
wachten. Al met al voldoende reden een
de blik omhoog te wenden. U wordt
daarbij een handje geholpen: op 18 en
19 november houden veel sterrenwach
ten weer open dag.

Jupiter is op 23 november in oppositie
met de zon. Dat wil zeggen dat de pla
neet staat in een hemelstreek die diame
traal tegenover de zon is gelegen. Met
andere woorden: de planeet isgoed
zichtbaar als de zon onder de horizon is.
Jupiter is nu in het sterrenbeeld Stier in
de buurt Van de Pleiaden en dat is voor
onze streken zeer gunstig. Dit sterren- 4
beeld komt namelijk hoog aan de hemel
en de planeet dus ook. Een hoge positie
aan het firmament betekent minder last
van de atmosferische omstandigheden,
dus een beter beeld in de telescoop.
Een amateur-telescoop laat van Jupiter
een afgeplat bolletje zien, versierd met
wolkenbanden en omgeven door een

viertal stipjes: de vier grote manen van
de planeet. Ze zijn in grootte vergelijk
baar met onze eigen maan. Deze manen,
ook al zichtbaar met een gewone verre
kijker, hebben mooie namen: Io, Euro
pa, Ganymedes en Callisto. Op de maan
Io zijn door de Voyager-toestellen vulka
nen ontdekt die nog steeds actief zijn.

MARS EN SATURNUS
De „rode planeet" (eigenlijk meer oran
je-geel dan rood) is nog steeds goed
waarneembaar, ook al is de oppositieda
tum al weer een paar weken voorbij. De
planeet is minder helder dan Jupiter,
maar toch zeer opvallend. Half novem
ber is hij omstreeks 21.00 uur in de rich
ting van het zuiden te vinden, enkele da
gen later in gezelschap van de maan die
dan voor ongeveer driekwart verlicht is.
De diameter van het planeetbolletje is
ook wat kleiner geworden, zodat het
meer moeite kost oppervlaktedetails te
zien. Saturnus is tot half november nog
op de vroege avond zichtbaar, laag in
het zuidwesten. Daarna verdwijnt hij
om pas weer half januari als ochtendpla
neet zichtbaar te worden.

OCHTENDPLANETEN

Venus is al enkele maanden een fraaie
verschijninng aan de ochtendhemel, al
enkele uren voor zonsopkomst in het
zuidoosten schitterend aanwezig. Vanaf
de aarde gezien kruipt Venus langzaam
dichterbij de zon. Begin november be

vindt zich links van Venus, wat dichter
bij de horizon, de planeet Mercurius.
Een kijker kan helpen om hem te ont
dekken.

In de vroege uren van 3 november trekt
de maan vlak langs de hoofdster van het
sterrenbeeld Leeuw, Regulus. Kort voor
2 uur in de nacht is de samenstand het
nauwst. Pak de verrekijker of een tele
scoop met een groot beeldveld. Op 30
november is er ook een - zij het veel
wijdere - samenstand te zien met Regu
lus. De zon bereikt op 3 november haar
hoogste punt (in het zuiden dus) te
Utrecht op 12.23 uur (in andere plaatsen
geldt een kleine afwijking). Dat is het
vroegste tijdstip van het jaar. Op 12 fe
bruari werd het hoogste punt bereikt om
12.53 uur, het laatste tijdstip. Dat de zon
niet steeds op hetzelfde tijdstip zijn
hoogste punt bereikt komt door de onre
gelmatige beweging van de aarde rond
de zon en door het feit dat de baan van
de zon niet elke dag een gelijke hoek
maakt met de horizon.

METEOREN

Er is in de eerste week van november
een licht verhoogde kans op meteoren of
vallende sterren. De Tauridenzwerm be
reikt dan zijn maximum. Tussen 15 en
18 november zijn de Leoniden actief,
maar in dat geval zal het maanlicht
meer storen.

Landelijke sterrenkijkdagen zijn dit keer
op 18 en 19 november. Op zestig plaat
sen in het land staan dan telescopen op
gesteld voor het publiek. Volkssterren
wachten en particuliere sterrenwachten
stellen hun deuren open. Bij goed weer
zijn de planeten en fraaie sterrenhopen
als de Pleiaden door telescopen te be
wonderen.

Ja

keliji
Ofd
I ventj
\leybc
j Wal
Japii
Io.m c
I soen

G

Ever
ne vi
dewi

gen.
die
kant
blesi
na 1
voor
(en i
Ook
reda

'CeidóeSou/umt1