De mens is onderwe
Reacties van lezers
KIJKEN IN
DE
SPIEGEL
„Ieder mens
is een huis
met een
voor-
en achter
deur"
£eicUe6otna*it
Wat is en kan en wil en mag en moet de mens? Wat is de zin
van mijn bestaan? Wie ben ik en waartoe leef ik? Wat is de zin
van deze wereld? In een serie van negen artikelen, waarvan van
daag de derde aflevering: probeert Ype Schaaf de mens van van
daag een spiegel voor te houden. De bedoeling van zijn spiegel is
te vragen of zijn zienswijze klopt en vooral om mensen te helpen
zelf antwoorden te gaan zoeken. Uw reacties en uw meedenken
dienen daarom ook aan bod te komen. Probeer ze op papier te
zetten en stuur ze aan: Ype Schaaf, Postbus 341, 9100 AH Dok-
kum. Zet uw leeftijd en beroep erbij. Zendt uw reacties op zijn.
laatst aanstaande donderdag, opdat uw bijdrage op tijd verwerkt
kan worden in een volgend artikel in de zaterdagbijlage. Uw
naam wordt daarbij niet vermeld. Het is de bedoeling om aan
het einde van dit gesprek het geheel te bundelen in een boek.
Tenzij de schrijver anders aangeeft wordt ervan uitgegaan, dat
zijn of haar meedenken in dat boek verwerkt mag worden.
ZATERDAG 22 OKTOBER 1988 PAGINA 2i
Het eerste artikel van deze serie had als titel: Dé mens bestaat
niet. Er werd in gesteld dat natuurlijk in onderscheid van de
koe en de koolmees de mens bestaat, maar dat er geen betere
of mindere mensen bestaan, hooguit andere. Immers, ieder
mens is een uniek en onvervangbaar mengsel van komaf, ook
nog man of vrouw, jong of oud, rijk of ajrm, onderdrukt of be
vrijd. Een aantal lezers is gaan meedenken over deze visie. Een
keus uit hun reacties gaat hierbij.
Om meteen met de deur in huis te vallen, een doktor uit Den Haai
karakteriseert het artikel „Dé mens bestaat niet" aldus: „Aan hi
woord is een bereisd auteur; vanaf de studiejaren breed geïnformeeri
drijft zijn woord op de aardgerichte tijdgeest, hiervan kritiekloos genii^
tend in zorgeloze zelfvoldane mondigheid".
Een atletiektrainer van 36 daarentegen probeert door te denken: „Ij
mens bestaat niet en toch hebben we allemaal iets gemeenschappelijks
Gaan we voorbij alle verschillen niet gebukt onder de enorme last val,
psychologische conflicten welke hun oorsprong vinden in onze individi
aliteit? Wat is onze individualiteit anders dan een verzameling gedach
ten, gevoelens, activiteiten en wat is zij dus in wezen anders aan eel
illusie van ons denken? Heeft dat menselijk denken zich niet ontwilt
keld tot een bijkans almachtige autoriteit, terwijl het in wezen slecht^
een dienende functie heeft? Ligt daarin niet de oorzaak van alle verwar
ring, conflicten, pijn en verdriet in ons persoonlijk leven en daarbuitei\
Zijn wij daarom als mens niet gevangen geraakt in het proces vat
worden, terwijl er niets wezenlijkers is dan zijn? Druk ik hiermee eel
karakteristiek uit van psychologisch functioneren of een illusie van mi
zelf?".
Bijna hier tegenover stelt een gepensioneerd onderwijzeres: „De goed
mens heeft altijd bestaan, waar dan ook en bij welk volk en welke star
dan ook. Daar bedoel ik mee dat er steeds mensen zullen zijn, die doo
hun kennen en werken geven aan hun nageslacht. Leef zó dat je voo
wie dan ook je kunt verantwoorden in je doen en laten. Noem het naa
God gericht leven, noem het humaan leven, maar het is er".
Een huisvrouw en moeder van 47 iaar, die dagelijks meewerkt in d
groentezaak, vindt de kernzin uit het artikel: Er waren en er zijn o
deze aarde vele soorten betere en dus ook mindere mensen. Zij zeg
daar dit van: „Ik denk dat dat
iets met innerlijke beschaving te
maken heeft; iets van andere
mensen geen pijn willen doen en
letten op de noden van anderen.
Gelukkig komt dit in alle rangen
en standen voor en tevens helaas
ook niet voor".
Een huisvrouw, ze is ook 47
jaar, voegt hier aan toe: „Er is
zoveel best in de slechtsten van I Ita I 4lk
ons en zoveel slechts in de besten
van ons dat het nauwelijks past
dat de besten oordelen over de
slechtsten. De Heer kent ons hart
en het is als een huis: we hebben
een voor- en een achterdeur". .Hfiöflm
Een 42-jarige medewerker op
een groot arbeidsbureau wil con
creet zijn. Hij pleit daarom voor
het leggen van een relatie tussen
mens en bestaan. „Of de mens
die verbinding positief of negatief 1
uitlegt heeft voor de een te maken met overtuiging en voor de andi kti
met geloof. De relatie tussen mens en bestaan kan de mens wel of niiim'
bevallen en hij kan daar positief of negatief iets aan doen. In plaats va vei
praten over werklozen kunnen we dan praten over het feit dat er wen
loosheid is en daaraan wat doen. In plaats van te praten over uith G
ringsgerechtigden kunnen we dan praten over het feit, dat een aanh
mensen moet rondkomen van een minimale uitkering en hoe daari U,
verandering gebracht kan worden. In plaats van praten over verslaafde /'eg
gaat het dan om verslaving en in plaats van gedetineerden om detentii Vei
Dé werkloze, dé uitkeringsgerechtigde, dé verslaafde, dé gedetineerd vel
bestaan niet, wat wel bestaat is werkloosheid, leven van een uitkering
verslaving en detentie, problemen waar wij met elkaar oplossingen vot
kunnen zoeken". gev
Een lezer uit Assen geeft zijn definitie van de evolutie: „De evolutioni, gen
is tot de conclusie gekomen, dat niets een doel heeft, dat toeval de oo der
zaak is van al wat bestaat. Deze leer is een verzinsel van het seculiei j>et
denken, zoals de gedachte van de hemel er een is van het religieuz
denken. De eerste gedachte is een poging om het bestaan van eemt
schepping zonder schepper te verklaren. Zoals de hemel de godsdienst aan
ge mens troost, zo troost de evolutieleer de wetenschappelijk ingesteld aan
mens. Maar ze geeft geen antwoord op de vraag of het leven een dot ent
heeft. Vele beroemde wetenschappers geloven daarom niet in de evolt a"e
tie, terwijl anderen er wel de onmogelijkheid van inzien, maar er toe j1™
in geloven bij gebrek aan beter. Er is namelijk geen andere theorie vot ger,
wie God niet als schepper aanvaardt". Hei
Een ambtenaar van 33 jaar komt met zijn islamitische visie: „Ik oi oor
derwerp mij aan de de wil van Allah volgens de gegevens van de kora dot
en de soena. Omdat ik ervan uitga dat de schepping en de evolutie oo P10
de wil van God is, ben ik een onderdeeltje van datgene wat aarde het wees(
met alles erop en eraan en ben ik dus niet superieur aan andere levensKn
vormen en heb ik ook niet het recht om hetgeen God wil te verknallei me
Ik mag ook niet voor God spelen en niets of niemand kwetsen, Bjlog:
mens is een individu, maar alle mensen zijn gelijkwaardig. Er is zken
geen grond voor racisme of discriminatie". jjjj®
Een oud-verzekeringsman is praktisch: „De oplossing van de probit
men van discriminatie is niet om van een land of de wereld een smet emi
kroes van mensen te maken. Beter is een samenwerking met alle e/iniei
menten ietwat gescheiden, zoals in onze aardkorst, dan domweg vet voe
mengd op een grote chemicaliën-stortplaats. In de aardkorst bijten izaa
noch elkaar noch de mensheid; vermengd op de stortplaats wordt h ™ra
letterlijk een rot-zooitje, dat het bestaan van de mensheid in gevat vai
brengt". is e
Een rooms-katholieke briefschrijver uit Den Haag stelt dat de antwoo gmi
den op de levensvragen alleen in de bijbel te vinden zijn: „De bijbeli°ni
het enige boek over de geschiedenis van een volk dat geschreven is u jjS™
het standpunt van God. En omdat we God niet uit onszelf kunnen kei VJ00
nen, moet dit boek de neerslag zijn van de openbaring van God zeI
Als we ons hier eerlijk en onbevooroordeeld in verdiepen kan ieder vot
zichzelf en wij allemaal voor elkaar naar zijn waarheid leven en gelul vJ
kig zijn".
Voor een briefschrijver uit Twente liggen daar nu juist de vragen: ,,Bf'1
studering van de vele religies in de wereld is zo ongeveer hetzelfde a
een oriëntatie in een supermarkt. Welke God zal ik nemen, die van ne
hindoes, van de mohammedanen, van de christenen of die van Bha, mil:
wan? Is er verschil in kwaliteit of maakt het allemaal niet uit? Is Go deli
door het overgrote aanbod niet ernstig gedevalueerd en daardoor mi "ph
schien al tot een karikatuur gemaakt?".
Neen, zegt een weg- en waterbouwkundige van 49 jaar: „Jezus het
tegen Pilatus gezegd: Ik ben in de wereld gekomen opdat ik voor t zen
waarheid zou getuigen; een ieder die uit de waarheid is, hoort nat tige
Mijn stem. Dat machtige getuigenis heeft Jezus ons daarmee toch ojtijd
gedragen?". den
Een manager uit Sneek zat met mogelijke consequenties daarvan: „lj°°
kwam in de Derde Wereld en zag daar mensen die vanuit hun visi van'
die niet de mijne was, hun best deden om wat voor hun volk te doen. I waa
sprak met moslims en boeddhisten en kreeg eerbied voor hun visie t bete
prestaties. En mijn vraag werd: zouden die mensen christelijk gespn het
ken voor eeuwig verloren zijn? Ik geloof dat niet meer. Het kan ni ™0<
waar zijn dat God eeuwig zal straffen. Voor christenen èn voor ander tieas'
denkenden moet er de genade zijn". rede
Een bejaardenhelpster van 57 schrijft ook dat Jezus „haar behoud" i hele
Maar ze is nuchter: „Waarom is er zoveel eenzaamheidHebben «Lan
dat aan onszelf te danken? Niet altijd, maar wel maakt hoogmoed «be,a
mens eenzaam en eigenwijsheid en egoïsme ook". m8'
Onze westerse beschaving beheerst
economisch, wetenschappelijk en
technisch de hele wereld. Dat komt
niet doordat we militair zo machtig
zijn, want de periode van ons vrij
wel de hele wereld beheersende ko
lonialisme is voorbij. Ook het feit
dat we economisch en financieel
nog heel veel macht bezitten, is
geen afdoende verklaring. Het zit
andersom.
De hele wereld heeft als ideaal onze we
tenschap en onze techniek, ons ontwik
kelingspeil en daarmee onze welvaart te
verwerven. De volgende vraag is dan
hoe het komt dat de westerse wereld een
economie, een wetenschap en een tech
niek heeft kunnen ontwikkelen die alle
volkeren van de wereld, elk op eigen
wijze, willen overnemen?
Het belangrijkste en bijzondere kenmerk
van de westerse beschaving is het feit
dat de westerse mens altijd onderweg is
naar wat anders. Zijn leven is geen eeu
wige kringloop, geen lange rij van hogere
of lagere incarnaties met als toppunt een
opgaan in het niets. Zijn leven is ook
niet een strijd om met hulp van voorva
deren, kennis of inspanning het bekende
en daarmee veilige nu te handhaven en
te versterken; het is een werken aan een
toekomst, die altijd gegarandeerd anders
is.
De voorvaderen werden (en worden)
door vele Afrikanen in ere gehouden en
zelfs geconsulteerd om de mens te hel
pen zich te handhaven in het heden, niet
om een toekomst te bouwen. Kinderen
zijn daarbij heel belangrijk, niet om hun
te leren andere wegen in te slaan, maar
om het leven zoals men dat altijd al ge
kend heeft, voort te zetten. De Afrikaan
ging om zo te zeggen altijd achteruitlo
pend de toekomst in, kijkend hoe de va
deren bouwden en trouwden, leefden en
werkten. En je omdraaien om het anders
te doen was gevaarlijk.
Onze beschaving heeft een Grieks-Ro
meinse moeder en een joods-christelijke
vader. Onze Griekse komaf heeft ons ge
leerd onderscheidte maken tussen li
chaam en geest, heeft ons de grondslagen
geleverd voor onze filosofie en wiskun
de, heeft de eerste democratie gebracht
en heeft ons voor het eerst laten zien
wat kunst als kunst is. Ons Romeinse
verleden herkennen we in onze recht
spraak, onze logica en ons organisatie
vermogen.
Onderweg
Het onderweg zijn naar iets anders komt
van onze joods-christelijke vader. De
bijbel begint met een schepping en ein
digt met een nieuwe hemel, een nieuwe
aarde en een nieuw Jeruzalem. In het
Oude Testament ligt het begin van dat
joodse volk, wanneer de herdersvorst
Abraham op weg gaat naar een ander,
hem beloofd land. Wanneer vele eeuwen
later dat land bereikt en veroverd is,
komt er een periode van bloei onder de
koningen David en Salomo. Maar dan
vergeet het volk van Abraham onderweg
te zijn en gaat het land Israël politiek ten
onder. Sindsdien wachten de joden op
een messias, een koning, die het rijk van
David zal herstellen.
De christenen zijn ervan overtuigd dat
Jezus van Nazareth de beloofde messias
is. In het Nieuwe Testament stelt hij dat
zijn koninkrijk niet van deze wereld is.
Hij zal, zoals dat heet, aan het einde der
tijden terugkomen om een rijk van
vrede en gerechtigheid te brengen, waar
in alle kwaad en zelfs de dood overwon
nen is. Zo verkondigen joden en christe
nen elk op hun wijze dat mensen onder
weg zijn naar een toekomst.
Het vertrouwen op de toekomst van de
almachtige heeft joden eeuwenlang het
hoofd doen buigen bij pogroms en ver
volgingen, maar hen nooit doen breken.
Toen dat Hitier bijna gelukte, namen ze
het heft zelf in handen en stichtten hun
joodse staat, die ze nu bereid zijn tot de
laatste man en vrouw te verdedigen.
Het geloof in een nieuwe hemel en een
nieuwe aarde heeft de christenen .gemoti
veerd om de absolute eisen van het Ro
meinse wereldrijk te weerstaan. Ze lieten
zich zingend voor de leeuwen werpen; er
was immers een heel ander rijk op
komst dan het Romeinse. Die overtui
ging heeft mensen in de Middeleeuwen
het lijden, of gewoon de armoede, maar
ook de dood door natuurrampen of be
smettelijke ziekten doen aanvaarden. Er
was toch een andersoortige toekomst
aanstaande.
Negerslaven in de beide Amerika's ver
gaten hun dagelijkse nachtmerrie op aar
de door de christelijke droom van een
hemel. En orthodoxen in Rusland mo
gen nog vandaag in hun kerken, waarin
Kinderen is generaties lang ingeprent dat
ze goed hun best moesten doendat ze
vooruit moesten in de wereld.
FOTO: GER DIJKSTRA
een liturgie wordt gevierd die niet van
deze wereld is, horen en ruiken niet hoe
het zal zijn in een communistisch para
dijs, maar in de hemel, waar de vrede
alle verstand te boven zal gaan.
Toch leerde het christendom niet alleen
maar een aards tranendal hier en nu te
verdragen omdat het in de toekomst an
ders zou worden in Gods hemel. Er zijn
de hele geschiedenis door ook pogingen
geweest om de betere toekomst van
vrede en recht op aarde waar te maken.
In de tijd van de Reformatie stichtten de
Wederdopers in de stad Munster hun
koninkrijk Gods. En bij het ontstaan
van de Nederlanden als onafhankelijke
republiek speelde sterk het besef dat
God in zijn genade de bewoners van de
lage landen samen de gevaren van de
overstromingen deed bedwingen met dij
ken en molens en dat diezelfde God de
verdeelde Nederlanden onder leiding
van hun Mozes, Willem van Oranje, in
spireerde om zich te bevrijden van de
Spaanse dwingelandij. De modernste
vorm van christelijke inzet voor een
rechtvaardiger wereld is de Latijnsameri-
kaanse zogenaamde bevrijdingstheolo-
Breuk
Degenen die joods-christelijk onderweg
zijn naar een toekomst, zijn in dit land
echter een minderheid geworden. Maar
toch zijn in de westerse cultuur mensen
nog steeds onderweg naar iets anders.
Socialisme en communisme werken elk
op eigen wijze aan de opbouw van een
ideale klassenloze maatschappij van
recht en vrede. Het liberalisme is ervan
overtuigd, dat wanneer mensen de kan
sen krijgen en grijpen om de mogelijkhe
den te benutten die er in hen zitten, er
een betere wereld zal komen. Ruimtelij
ke ordening en planologie proberen zin
nige dingen te zeggen over toekomstige
ontwikkelingen, en wetenschap en tech
niek, dus ook industrie en bedrijfsleven,
doen niet anders dan herstructureren en
vernieuwen. Elke vorm van emancipa
tie, van ontplooiing, van bewustmaking,
van onderwijs is gericht op verandering.
Ouders hebben generaties lang hun kin
deren ingeprent, dat ze vooruit moesten
in de wereld. Ze moesten dus een andere
weg inslaan dan vader en moeder had
den gedaan of kunnen doen.
De westerse mens heeft om zo te zeggen
eeuwenlang uitgezien naar Gods hemel,
maar op het moment dat de mens zich
tegenover God autonoom ging voelen,
dus de zaken in eigen handen nam, is hij
zelf gaan bouwen aan een eigen toe
komst, zowel individueel als samen met
anderen. Er zit in deze cultuur van ons
dus ergens een breuk. Die is er gekomen
toen de mens de natuur echt ging bestu
deren. Christelijk geredeneerd was daar
niets op tegen, omdat in de joods-chris
telijke traditie de natuur niet wordt ver
eerd. De natuur is een schepping van
God waarvan de mens de kroon is. Dus
mag de mens die natuur best gaan on
derzoeken. Dat leverde de wetenschap
op en later de techniek. Beide waren
steeds minder tot Gods eer, totdat ze in
onze dagen neutraal zijn geworden, dus
goddeloos. Een volgende stap werd dat
mensen het zelfbewustzijn kregen om te
weigeren verder te wachten op de komst
van Gods koninkrijk, maar zelf hun per
soonlijke of gezamenlijke ideale rijk gin
gen nastreven. Daarom is er voor God
nu geen plaats meer in wetenschappelijk
onderzoek en daarom zijn in de samen
leving kerk en staat zo strikt mogelijk
gescheiden en vindt een meerderheid
van de Nederlanders christelijke politie
ke partijen een achterhaalde zaak. Maar
nog altijd is het belangrijkste uitgangs
punt van de westerse cultuur, dat men
sen onderweg zijn.
Op dit ogenblik willen of durven velen
niet aan de toekomst te denken. Zij vre
zen de gevolgen van onze afbraak van
het milieu, van onze bewapeningswed
loop en van onze onmacht om in het
klein en in het groot leefbaar, laat staan
beter leefbaar met elkaar om te gaan. Zij
leven dus bij de dag en vermijden het
denken aan de toekomst; ze zijn eerder
bang voor dan blij met de veranderingen
in techniek en wetenschap. Een Afri
kaanse vriend, gaf na een rondreis door
Europa mij een paar jaar geleden als zijn
belangrijkste indruk: „De blanke gelooft
niet meer in zijn eigen toekomst". Als
dat waar is, zullen Moskou, Amsterdam
en New York ondergaan zoals Carthago
ook niet meer is.
