Blinden moeten minder gaan lezen
Vredesmissie Chamberlain
basis Tweede Wereldoorlog
„MUNCHEN" GAF HITLER VRU SPEL
STOUTENBEEK KENT Z'N KLASSIEKE
stoutenbeek
„Zwartrijden en p
bekladden murenp
zijn ook delicten'!
BINNENLAND/BUITENLAND
KeidwOowuvtit
DINSDAG 27 SEPTEMBER 1988 PAGIN
iTEÏ
MINDER SUBSIDIE
VOOR BIBLIOTHEKEN^
Mvr
DEN HAAG Blinden en slechtzienden
kunnen in de toekomst minder (braille-
)boeken lezen. De overheidssubsidie voor
de instellingen die voor dit specifieke lees
materiaal zorgen, wordt volgend jaar 3,9
miljoen gulden minder. Daarvan nemen de
instellingen die romans en populair-weten-
schappelijke boeken maken en uitlenen
twee miljoen voor hun rekening. En van
dat bedrag moet de Luister- en Braillebi
bliotheek in Den Haag dan weer 1,2 mil
joen snoeien. In totaal zullen vermoedelijk
48 mensen moeten worden ontslagen.
Ruim 20.000 Nederlanders maken gebruik van de
blindenbibliotheken; de meesten voor het lezen
van boeken en tijdschriften, ongeveer vijfhonderd
om te kunnen studeren. Er zijn drie algemene bi
bliotheken: de Nederlandse Luister- en Braillebi
bliotheek in Den Haag (NLBB; algemene grond
slag), de Le Sage ten Broek bibliotheek in Nijme-
fen (LS; katholiek) en de Christelijke Blindenbi-
liotheek Ermelo (protestants christelijk). In Am
sterdam is er dan nog een studie- en vakbiblio
theek en in Grave en Rotterdam zetelen twee cen
tra voor gesproken lectuur.
De NLBB in Den Haag, die veruit het zwaarst
wordt getroffen, heeft met de LS een reorganisa
tieplan opgesteld. Daarin zijn niet alleen ontslagen
voorzien, maar ook opheffing van een filiaal in
Haren (Groningen), contributieverhoging en com
merciële activiteiten, alsmede sluiting van studio's
in Middelburg, Hilversum en Den Haag (Babyion).
En natuurlijk zullen er minder boeken worden ge
maakt en uitgeleend.
De besturen van de twee instellingen worden in
deze plannen echter niet gesteund door de leden
en hebben dientengevolge hun zetels ter beschik
king gesteld. Binnenkort moeten er nieuwe be
stuursleden worden gekozen. „In principe zou er
straks dus een heel ander reorganisatieplan kun
nen komen", aldus demissionair voorzitter L. Pie-
ters van de NLBB.
De ambtenarenbond AbvaKabo hoopt dat dan ook
meteen de ontslagen van de baan zijn. De bond
vindt dat er wel andere oplossingen zijn, zoals een
veel commerciëlere aanpak. Het lenen van boeken
en cassettes is nog altijd kosteloos, maar volgens de
AbvaKabo zou daarvoor best een geringe vergoe
ding kunnen worden gevraagd. De bibliotheken
menen dat het heffen van leesgeld voor velen juist
een drempel zal betekenen.
Voorzitter Pieters van de NLBB vindt het merk
waardig dat de voorzieningen voor studielectuur
worden ontzien. „Hoewel daarvan aanzienlijk i
der mensen gebruik maken, krijgen die bijni
zoveel subsidie als de bibliotheken die romar
populair-wetenschappelijke boeken producere
uitlenen. Dat vind ik al vreemd, maar bover
vormt die laatste categorie een groeiende
gezien de enorme vergrijzing". WVC werpt
dat de bibliotheken op geen enkele manier kur
samenwerken en daarom ook niet zelf een
plan hebben gemaakt. WVC voelde zich d<
gedwongen zelf maar aan te geven waar de
pen zouden vallen. „Dat is", zegt Pieters, „gel
met de botte bijl, maar je zou het ons allemaa
derdaad wel een klein beetje kunnen verwijt
VGO-
te g;
e ref(
rokke
it A
•rder
»ere
i de d
te£
Op 30 september 1938, bijna vijftig jaar
geleden, keerde de Britse premier Neville
Chamberlain in Londen terug met de
boodschap dat hij in München de vrede had
tered. Tqechoslowakije zou het omstreden
udetenland aan Duitsland afstaan en
daarmee was een ernstig conflict uit de
wereld geholpen. Of hij daar zelf nog in
geloofde is twijfelachtig. In elk geval stelden
de feiten hem razendsnel in het ongelijk. Wat
hij niet wist was dat het vonnis over
Tsjechoslowakije al op 22 april 1938 was
geveld. Het land, een schepping van de
gehate Vrede van Versailles, moest van de
aardbodem verdwijnen.
BERLIJN/PRAAG/LON
DEN „De nieuwe situa
tie vereist een herziening
van de Sudetenduitse poli
tiek. Tot dit doel verzoek
ik u om een zo spoedig
mogelijke persoonlijke ge-
dachtenwisseling". Dat
schreef Konrad Henlein,
de leider van de Duitse
minderheid in Tsjechoslo
wakije, op 17 maart 1938
aan Hitiers minister van
buitenlandse zaken, Von
Ribbentrop. Hij feliciteer
de de bewindsman in de
brief met de „Anschluss"
van Oostenrijk, enkele da
gen eerder, waarvoor hij
de „oprechte dank van de
Sudetenduitsers" over
bracht en „verdubbelde
inzet in dienst van de
Grootduitse politiek" be
loofde.
Von Ribbentrop liet er geen
gras over groeien. Herüein
werd onmiddellijk naar Ber
lijn ontboden. Op 28 maart
kreeg hij daar van Adolf Hit
ler persoonlijk een simpele in
structie die niet voor tweeërlei
uitleg vatbaar was: „Door de
Sudetenduitse partij dienen ei
sen te worden gesteld die voor
de Tsjechische regering onaan
vaardbaar zijn". Zijn eigen mi
litaire organisatie, het Sude
tenduitse „Freikorps", kreeg
opdracht de Sudetenduitsers te
beschermen en tot „het doen
voortduren van nog meer on-
feregeldheden en botsingep".
len kleine maand later, op 22
april, schetste Adolf Hitler sa
men met de opperbevelhebber
van de Wehrmacht, generaal
Wilhelm Keitel, de eerste con
touren van „Fall Grün", het
militaire plan waarin de ver
overing van Tsjechoslowakije
werd voorbereid
Sudetenland
Tsjechoslowakije was een
schepping van de Vrede van
Versailles. Toen het Duitsland
van Kaiser Wilhelm II in 1918
tot aanstichter en verliezer
van de Eerste Wereldoorlog
was verklaard werd de kaart
van Europa en het Midden-
Oosten opnieuw getekend. Op
het grondgebied van het voor
oorlogse Rusland, Oostenrijk-
Hongarije en Turkije schoten
achttien nieuwe staten uit de
grond. Een ervan, Tsjechoslo
wakije, bood huis aan de Tsje
chische en de Slowaakse be
volkingsgroep in het voormali
ge Oostenrijk-Hongarije, maar
ook aan ongeveer twee mil
joen Duitsers. De stichting van
de nieuwe staat diende een
strategisch doel: Tsjechoslowa
kije was één uit een reeks lan
den die als „buffer" tussen de
Sovjetunie en Duitsland moes
ten gaan fungeren.
Tsjechoslowakije werd een de
mocratische staat met vrije
verkiezingen en zonder belem
meringen voor de minderhe
den in het land. De ontwikke
lingen in het buurland, waar
in 1933 Hitier aan de macht
kwam, baarden er grote zor
gen. In 1935 verzekerde
Tsjechoslowakije zich van mi
litaire steun uit Frankrijk en
de Sovjetunie. Drie jaar later
was de Franse minister-presi
dent Daladier één van de on
dertekenaars van het „Ver
drag van München", waar
Sovjet-leider Jósef Stalin ge
heel buiten was gehouden.
Al lang voordat de „Ansc
hluss" een feit was, begon in
de Duitse pers de campagne
tegen Tsjechoslowakije. Het
verdrag met de Sovjetunie
werd in 1935 gretig aangegre
pen om het land als een vazal
van de communistische staat
af te schilderen. In de kranten
verschenen steeds schrijnen
der verhalen over de wijze
waarop de Duitse minderheid
in het land werd onderdrukt.
Toen de regering in Praag
constateerde dat een grote
Duitse troepenmacht rond
haar grenzen werd verzameld,
besloot zij op 21 mei tot een
gedeeltelijke mobilisatie. Dat
was voor veel Sudetenduitsers,
die officieel hadden moeten
opkomen, aanleiding te
„vluchten". Ze werden met
veel bombarie aan de andere
kant van de grens opgevan
gen.
Chamberlain
West-Europa, dat kennelijk
niets had geleerd van de publi
citeitscampagne die de „Ansc
hluss" van Oostenrijk bege
leidde, trapte met open ogen
in de Duitse propagandaval.
Geconstateerd werd dat de si
tuatie zich regelrecht ontwik
kelde in de richting van een
Tweede Wereldoorlog. The Ti
mes gaf Tsjechoslowakije zelfs
ongevraagd het advies maar
afstand te doen van Sudeten
land.
Adólf Hitler deed er nóg een
schep bovenop in een toe
spraak die hij op 12 september
hield in Neurenberg. Dat was
een bijna-oorlogsverklaring
aan het adres van Tsjechoslo
wakije. Daar immers, betoogde
de Führer, dreigden 3,5 Sude
tenduitsers „uitgeroeid te
worden". In Londen overtuig
de Hitier de Britse premier
Neville Chamberlain ervan
dat een nieuwe oorlog bijna
onvermijdelijk was. Deze be
sloot alles in het werk te stel
len om die ramp te voorko
men. En hij veroorzaakte een
catastrofe.
Aan de goede wil van Cham
berlain hoeft niet te worden
volgens ingewijden kinderlijk
vertrouwen in een erewoord.
Hij liet zich door Hitier volle
dig inpakken en bezorgde hem
tegenover de publieke wereld
opinie de morele rechtvaardi
ging van zijn militaire maatre
gelen. Hij voorkwam dat Hit
ler de beslissende fout maakte
waardoor het nationaal-socia-
listische avontuur in de kiem
ge-
Gesprekken
Chamberlain stuurde Hitier
een telegram met het aanbod
hem te bezoeken „teneinde
een poging te doen een vreed
zame oplossing te vinden".
Hitier ging daar onmiddellijk
op in. Al de volgende dag, op
15 september, mocht de Britse
premier naar Berchtensgaden
komen. Historici hebben later
geconstateerd dat Chamber
lain voor Hitier geen partii
was. De Britse premier was al
nauwelijks op de hoogte van
historie en achtergronden van
de recente gebeurtenissen in
Midden-Europa en de Führer
sloeg hem met zijn feitenken
nis om de oren. Chamberlain
constateerde terecht dat Hitier
vastbesloten was tegen
Tsjechoslowakije op te treden.
In Londen overlegde Cham
berlain op zondag 18 septem
ber met de Franse premier
Daladier en diens minister van
buitenlandse zaken Bonnet.
Hij suggereerde dat Hitier
„een man was die kon worden
vertrouwd als hij eenmaal zijn
woord gegeven had". Na af
loop van het gesprek werden
de Tsjechische gezanten in
Londen en Parijs ontboden.
Hun regering in Praag kreeg
de nadrukkelijke raad om alle
gebieden in het land waar
meer dan vijftig procent van
de bevolking Duits sprak, aan
Duitsland af te staan. Na een
aanvankelijk „neen" ging pre
sident Eduard Benesj op 21
september „met verbittering"
door de knieën. In Polen en
Hongarije gingen nog geen
alarmbellen rinkelen.
Ultimatum
Op 22 september was Cham
berlain terug in Duitsland, dit
maal in Bad Godesberg, met
de vrede op een presenteer
blaadje. Tot Chamberlains
stomme verbazing toonde Hit-
Ier zich allerminst tevreden.
Hij stelde integendeel zwaar
dere eisen. De regering in
Praag moest ook de aanspra
ken van Polen en Hongarije
vervullen. En de Duitse bezet
ting van 'Sudetenland diende
„onmiddellijk" plaats te vin
den. Op een kaart was ingete
kend waar de Tsjechoslowa-
ken uiterlijk op 28 september
verdwenen moesten zijn.
Chamberlain concludeerde:
„Dat is een ultimatum". Hitier
ontkende dat en wees hem
erop dat er „memorandum"
boven het stuk stond. Intussen
maakte president Benesj de
mobilisatie van zijn strijd
krachten bekend. Hij weigerde
nog verder te zwichten. Er
volgden spannende dagen van
diplomatiek overleg. Hitier
zelf liet door propagandami-
nister Goebbels een massa
bijeenkomst organiseren in het
Sportpalast in Berlijn. Hij
schreeuwde er tot een juichen
de menigte: „Ik heb de heer
Chamberlain de verzekering
gegeven dat het Duitse volk
niets anders wil dan vrede".
Onvermijdelijk
Tegenover Sir Horace Wilson,
adviseur van Chamberlain,
maakte Hitier later duidelijk,
dat wanneer Frankrijk en En
geland er op los wilden slaan
omdat ze Tsjechoslowakije
hulp belofd hebben, dan ko
men ze maar op. „Dan zijn we
de volgende week maar met
elkaar in oorlog".
Chamberlain en Daladier
kwamen gezamenlijk tot de
conclusie dat die oorlog inder
daad voor de deur stond.
Chamberlain legde nog één ij
zer in het vuur: in de vroege
ochtend van 28 september, de
dag dat het ultimatum afliep,
kreeg de Britse gezant in
Rome opdracht de Italiaanse
dictator Benito Mussolini te
verzoeken diens invloed aan te
wenden om Hitier tot uitstel te
bewegen. De „Duce" reageer
de onmiddellijk. Hitier gaf na
enig aarzelen te kennen het
voorstel te accepteren.
Chamberlain bevond zich op
dat tijdstip al in het Lagerhuis,
vastbesloten het Britse volk
mee te delen dat er nu oorlog
zou komen. „Wij zien ons
thans geplaatst voor een situa
tie die vóór 1914 haars gelijke
niet heeft gehad", was hij be
gonnen. Toen kreeg hij een
briefje overhandigd. Z'n ge
zicht klaarde op. Mët veel ge
voel vóór theater verscheurde
zijn oorlogsrede en ver-
„De heer Hitier no
digt mij uit hem morgen in
München te ontmoeten".
Zó eenvoudig
Samen met Chamberlain wa
ren ook Daladier en Mussolini
uitgenodigd. De Tsjechoslo-
waakse gezant diende in een
hotelkamer af te wachten wat
de vierschaar zou beslissen.
In de gevangenis-van Neuren
berg zou Hitiers luchtmacht
minister Hermann Goring in
1945 nog neerbuigend vertel
len over de conferentie die be
palend zou worden voor het
verloop van de wereldgeschie
denis. „Het was zó eenvou
dig!", zei hij tegen de psycho
loog Gilbert. „Chamberlain
noch Daladier had het er ten
slotte voor over voor het be
houd van Tsjechoslowakije
ook maar iets te riskeren. Het Polen
hij zijn
klaarde:
De goedgelovige Chamberlain maakte een triomftocht terug naar Engeland. „Peace in our tlib P'
(vrede tijdens oris leven), riep de Britse premier1 de wachtende journalisten toe, terwijl hij het tg®"
drag van München omhoog stak. ve
StOJ
FOTO: PERS JU6,
[d
bet
log als gevolg van de bijst
van Tsjechoslowaakse bon^mi
noten, behoefde niet in vor 6
king te treden. De regerinjl ir
Praag stond Sudetenlandi hi.
De inkt van het verdrag |gez:
München was nog nauwehier
droog toen Hitler en Keitein v
21 oktober besloten tot (orwaa
meer) „Erledigung der Rfeitt
Tschechei". De militaire ike<
mars naar Praag, op 15 mien i
1939, stuitte niet op te§j d>
stand. jetai
Hitler had de handen vrij 4n.
de ontwikkeling van n st<
nieuw strategisch plan, „tls e
Weiss". Op 11 april stelde j he
Ier in een geheime order en
„Het is de opdracht aan
Wehrmacht om het Poolse
ger te vernietigen. Daanfl 1
dient een verrassend bd
van de aanval te worden n^0]
streefd én voorbereid. De
dekte of openlijke algem'
mobilisatie zal zo laat mog4~~
plaatsvinden in de dagen Pc^
aan de aanval vooraf gajrec
De Tweede Wereldoorlog P-
gon op 1 september. rig<
ANDRE HORLIfyer
drie uur tijds bezegeld. Het
kostte Daladier zelfs moeite
zijn aandacht bij de besprekin
gen te houden. Hij zat er
bijGöring strekte ter il
lustratie van zijn woorden de
benen uit en liet het hoofd
verveeld opzij vallen. „Alles
wat hij deed was dat hij van
tijd tot tijd een woord van toe
stemming mompelde. Niet het
geringste bezwaar tegen wat
dan ook".
Chamberlain maakte een
triomftocht terug naar huis.
„Peace in our time" - vrede
tijdens ons leven, riep hij de
wachtende journalisten toe,
terwijl hij het verdrag van
München omhoog stak.
„Vrede? Dit is pas de eerste
slok, het voorproefje uit de bit
tere kelk die ons jaar na jaar
zal worden voorgezet", smaal
de een afgevaardigde die niet
Veel Tsjechoslowaken zijn er
van overtuigd dat de Tweede
Wereldoorlog wellicht voorko
men was, wanneer er geen
„Conferentie van München"
was geweest. Het akkoord
waarmee Duitsland, Engeland,
Frankrijk en Italië de regering
in Praag dwongen tot het af
staan van Sudetenland voor
kwam de mogelijkheid dat
Hitier Duitse troepen zou in
zetten voor de „bevrijding"
van de Sudetenduitsers. Het
Tsjechoslowaakse leger was op
een dergelijke inval voorbe
reid en de verdragen met
Frankrijk en de Sovjetunie bo
den uitzicht op een militair af
slaan van zo'n invasie. Later is
bovendien duidelijk geworden
dat het Duitse leger voor een
dergelijke operatie nog niet of
nauwelijks rijp was.
Maar „Fall Rot", het Duitse
plan voor een twéefrontenoor-
Vrouw blijvend besmet na reageerbuisbevruchting
ROTTERDAM Ten minste
één van de vrouwen die vorig
jaar bij reageerbuisbevruch
ting besmet raakten met het
hepatitis B-virus zal vermoe
delijk blijvend draagster zijn.
De besmetting die in het Dijk-
zigt-ziekenhuis in Rotterdam
onder ruim honderd vrouwen
optrad bij in vitro fertilisatie
(IVF) is blijkens een recent
bloedonderzoek op dat ene ge
val na achter de rug. Het zie
kenhuis heeft zich aansprake
lijk gesteld voor de gevolgen
van de besmetting, die zich
voordeed doordat bij de be
handeling gebruik werd ge
maakt van besmet bloed. Een
advocaat in Tilburg heeft al
aangekondigd dat hij voor een
groot aantal vrouwen schade
claims zal indienen. Daarbij
gaat het om bedragen tussen
drie- en tienduizend gulden.
Voor de vrouw die permanent
besmet lijkt zal een hogere eis
worden ingediend.
SUSKE EN WISKE DE DAPPERE DUINDUIKERS
Jk hrbhrm
J met feuenjnaar
I ik ben er eek er ran dat
v (c) StarCaartf UK;ever!j. Ar* —pen Weesp
ADVERTENTIE-
Een van die Klassiekere Is deze Bielefelder Werkstatten BanK ontworpen door Manfred Brand. Een solide en robuuste
bank, geraffineerd en verfijnd van lijn, met een uitgesproken klassiek karakter. Het sublieme ontwerp en de zeer
hoge kwaliteit van de stoffering zorgen voor de rijkdom aan zitcomfort. Verkrijgbaar in diverse hoogwaardige, runder
lederen en stoften bekledingen.
NET N TIKKELTJE EIGENZINNIGER
Bnwwtjk Parallelweg 10 tel. 02510-2 90 33 leUenkv» Meubelplein 1. tel: 071-89 9323. Dorejsnlag koopavond. Maandagoclmml gaskma
MINISTER KORTHALS ALTES: L
gr
DEN HAAG Veel voorkomende criminaliteit is gl ei
typisch Randstadverschijnsel. Drie kwart van alle gésst
gistreerde misdrijven worden elders gepleegd. s'
Rotterdam of Den Haag, maar juist Breda heeft f—
100.000 inwoners de hoogste criminaliteit. Daarna ir\
gen Amnsterdam, Utrecht Nijmegen, Groningen, Lev
stad, Den Bosch, Arnhem, Deventer en Hilversum. I
crimininaliteitscijfers stegen sinds 1980 het sterkst
Breda, Groningen en Deventer.
Minister Korthals Altes (justitie) onthulde dit gisteren ii
Haagse Pukhri Studio bij de uitreiking van de Hein Roe
Prijs 1988, ingesteld ter voorkoming van veel voorkomende
minaliteit. De door prof. dr. G.P. Hoefnagels voorgezeten
kende de prijs, een subsidie van 10.000 gulden, toe aan de o
nisatoren van een bouwproject voor randgroepjongeren in Z
le. Uit 44 projecten had de jury nog vier andere inzendingen
nómineerd. I
Korthals Altes rekent het zwartrijden in het openbaar ver
en het aanbrengen van graffiti op de gevels van gebouwen
tot de veelvoorkomende criminaliteit. Vorig jaar werd de
windsman verweten dat zijn oordeel „onthutsend" over het
dat 47 procent van de jongenen een of meer delicten had
pleegd, overdreven was. Volgens die crititi zou het zwartrif™
en het bekladden van muren geen delict zijn. Juist deze <r®r
mentaren zijn volgens Korthals Altes „verontrustend en onWn
send". F
Hij noemde het niet betalen in trein of tram en het beklatf01
van muren strafbaar. „Die activiteiten leveren formeel-juritf1 1
een delict op", aldüs de minister. Hij constateerde dat het foc
om delicten gaat die de gemeenschap ernstig benadelen.
