ih
Thuismode
De autonome werkzaamheid van ikonen
niet
goed voor elk
Wijsheid 6. 24
VAN HUIS UIT
CcidAeSou/umt
MAANDAG 26 SEPTEMBER 1988 PAG:
Een groot aantal wijzen ii
de redding van de werelcL
Ik weet niet of er onder
lezers velen zijn die ziel
wagen aan sportieve ond
mingen in een berglands
Ik heb het nu niet over ski
langlaufen. Ik houd het
voudig bij wandelen. M
zonder stok, in ieder gevi
een paar stevige schoene
de voeten en eventuele bi
op de rug. Gezonde maa I
moeiende bezigheid!
Het scheelt natuurlijk als j
oefend bent, zoniet in
bergbeklimmen dan toch hjjL
wandelen. Maar vergeet i
blieft niet dat afdalen dl
meer inspanning vergt daf vn
stijgen. De ervaring heeft fst stc
ieder geval geleerd dat jej rens
gaan, zeker in dit gevaikfisc0
niet hetzelfde Is als alle\ wel
men loslaten.
We hadden flink eind pefi^&e
afgelegd en waren van mna
dat het mooie weer een «en 01
ging betekende voor een|acht<
wandeling. Onze conditio 2i\
er wél bij varen. Dus weL u.
den af; te voet. Over eë3
stand van ongeveer 2 fr/1
ter zouden we 600 meterj
belanden. Voo: wie er V
van heeft, niet misselijk. ,daa
onszelf voor uitglijders ti m
hoeden namen we voorzh"uc"
heidshalve telkens de g/>uder
buitenbocht van het pad. iconfe
minder scherp en het ie.
komt dat je de „grip" awe c
grond onder je voeten vee bea
Eigenlijk had ik alle aani op e
nodig bij mijn persoo wijs
sportieve prestatie. Tochvo
ik afgeleid. Voor mij uit iie Ki
een man van zo'n dertig^ ee,
endertig jaar even tegeivice v
rotswand leunen. Hij ha^r (jro
er kennelijk nogal mj „e,
mee. Maar zorgwekkend
gon ik het te vinden to
hem even later met step
benen en slingerende ben aa
gen moeizaam de tochfi kr
vervolgen. Ik had de indri£T c
hij zich niet goed voeen
moest ik iets doen? 7"«keer
meter verder Hepen een J ik
re man en vrouw, die ee/jmuu
enkele maal even omkekée 01
behoorden blijkbaar tot), die
gezelschap. Waarom lett bree
niet beter op hem?" vro^rde
me in stilte af. Ik bleef h%achi
onopvallend mogelijk beii
slaan en begon te beghet
dat hem iets wezenlijk f.
keerde. De oude mensen
derop wachtten hem rustL
zagen in zijn onzekere üf,,
gingen kennelijk niets vy
rustends en groetten 1 wa;
vriendelijk toen wij voorbFen
pen. Toen we het drietalltst- J
beneden zagen aankomeI £er
zaten allang te wachten hel
trein die ons terug zou heb i
gen, werd het helemaal flfeen
lijk. Vader en moeder hékwai
hun zoon die ernstig spaaaaltj
was kennelijk het pleziel
gund van ook een berg j
dalen. Hij droeg een rt/jecn
als elke rechtgeaarde be^r^ei
klimmer en op zijn borst i
gelde een fototoestel.
Ik heb op de terugweg i
trein in stilte zitten bedeV_
hoe geweldig wijs ik de
van die jongen eigenlijk
Hoe onbaatzuchtig boven\
Zou het niet veel eenvou,
zijn rustig met een spast
patiënt thuis te blijven en
te riskeren? Geen on gelui zij
geen ongewenste aandac£\ing
Wat een geduld brachteknnv,
oude mensen op. En wal var
grote dosis zelfbeheersirt, doe
overwoog nog wel dat zei M<
ervaring wijs geworden 2 Mie
zijn. Dat de dagelijkse ontgaan
met hun kind hun geleer Sec
hebben wat mogelijk wiolyi
wat niet. Hoe groot ook in ge
tuele risico's zouden zijn. fi Ts
diep in mijn hart voelde iH Mee
een zekere schaamte. Idert
onderweg had ik me alir da
boos gemaakt dat zulke l
sen toch wel eens wat i Mee
aandacht aan hun reist}*den
schap konden besteden. ïapei
beter zouden kunnen oplt ver
Die vader en moeder helowa,
niet bij elke bocht op hun ten r
staan wachten. Ze gluiReha
niet onder hun oogleden deen
allemaal achter hen wel ijnaa.
Ze wandelden door enighec
heel eind verder rusttétice-^
even uit. Wachtend tot o$ m<
zoon weer wat gevorderde als
bij zijn afdaling. Ze zatettet w
op zijn lip en niet achteiïn d
broek. Ik heb achteraf
eens overwogen dat voot "J
gehandicapt kind zorgen■v I
veel meer is dan hem zijlm I
gelijks bestaan mogelijk'* M
ken. Vrije tijd en vakantie
gen óók enorme
vindingrijkheid èn aandiarme
Gehandicapten èn hun ortrijd
worden een leven lang oftegge
bepaald stramien vastgefrdse
En sommige ouders gettdaar
daarbij van grote wijsheitbrger
ouXJL
De „carrière
vrouw" of de
vrouw met een
Baan van Belang
staat 's morgens
om zeven uur op
om over haar
dagtaak te den
ken. Daarna
drinkt ze snel een
kop thee, werkt
een gezond ontbijt
naar binnen en
gaat naar haar
werk in een goed
maar niet opval
lend pak. Duur,
maar ze wordt
goed betaald en
ze heeft een cre
dit-card. Ze rookt
niet, vraagt thuis
graag gasten en
kookt „infor
meel" maar lek
ker. Ze drinkt per
week een paar
flessen wijn, maar
geen druppel op
een zakenlunch.
De carrière
vrouw, bij wie de
telefoon de hele
dag door bijna
aan haar oor ge
groeid is, is een
potentiële klant
voor de thuiskle-
ding. 's A vonds
wil ze zich ont
spannen. Voor
haar zoü een or
ganisatie in het
leven moeten
worden geroepen;
een Vereniging
voor bezige bij
en", waar ze ad
vies krijgt in gar
derobeplanning,
opruimen van
kasten en pakken
van koffers voor
ambtsreisjes. Er
zouden shows
moeten worden
gehouden met
wat ze het beste
voor thuiskleding
kan kopen, waar
ze zich behaaglijk
in kan voelen en
toch geestig. Een
los jak van ge
breide stof, jersey
of jersey met een
katoenen draad
op leggings of een
lekkere, wijde
Mariene Dietrich
broek komt in
aanmerking. Met
leggings warm
zacht en soepel)
staat zo'n top heel
goed. Die heeft
nu een levens
groot ingebreid
motief of een dol
le print.
Een housecoat is
een goed kleding
stuk, maar opge
past dat die niet
lijkt op de peig
noir waarin over
grootmoeder in
de serre de plan
ten afstofte. Een
housecoat ver
dient pit! Sleeps-
hirts zijn geschikt
als late televisie-
kleding. Ze zijn
kort en er hoort
een kleine ka
merjas bij in een
tof dessin en har
de kleuren zoals
fuchsia, mint,
zwart met wit;
kleuren waar je
niet omheen kunt
en niet van dat
babyrose met wit
of hemelsblauw.
De mode-indus
trie heeft een
zwak plekje voor
de thuismode om
dat ze in een be
hoefte voorziet
van vrouwen die
na de dagtaak
moe zijn. Daar
horen ook huis
vrouwen bij die
(soms met een
halve baan) ook
nog eens met
kleine kinderen
rondtollen.
De natafel-mode
is niet meer saai.
De fabrikant
voorziet die van
polokraagjes, pla
strons, zakjes,
schoudervullin -
gen en voert ze
uit in flanel voor
de zogenaamde
televisiepyama 's
en als overall of
jumpsuit, ge
maakt uit fijne
tricot, jersey en
zelfs sweatstof.
De thuismode is
opgehangen aan
trends met soms
grove details als
uitstekende zak
ken in slordig lij
kende overalls
met slobberig ge
sneden broekspij
pen. Etnische mo
tieven op bati
kachtige tuniek
hemden of blou
ses laten zich
goed combineren
met kousenbroe
ken in uni kleu
ren of op een
broek met een
rustig stofbeeld.
TINY FRANCIS
Sleepshirts zijn geschikt als late televisie-kleding.
Als het geen geraffineer
de p.r.-informatie is
en niets wijst er op dat
dat wèl zo zou zijn is
de waarneming van drs.
Desirée Krikhaar inter
essant. Dat steeds meer
jonge mensen geboeid,
gefascineerd en zelfs ge
passioneerd raken door
ikonen. „Vergeleken met
een jaar geleden is de
toename echt heel opval
lend. Twintigers die
langdurig in de galerie
rondscharrelen, uitvoeri
ge toelichtingen vragen
en boeken kopen of re
producties. Tieners die
hier samen met hun ou
ders komen en heel ver
rast blijken dat er zoiets
bestaat als ikonen. 'Maar
waarom hebben jullie
mij hierover nooit eerder
verteld?' hoor je zo'n jon
gen of meisje dan veront
waardigd vragen en
dat klinkt in onze oren
natuurlijk heel grappig".
Desirée Krikhaar is zelf ook
een twintigster, zevenen
twintig om precies te zijn, en
ze is als wetenschappelijk
medewerkster verbonden
aan de „Art<E+S Galleries"
aan het Noordeinde in Den
Haag. Dat wil zeggen dat ze
zich bezig houdt met de be
schrijving en de inhoudelijke
analyse van de ikonen en an
dere oostchristelijke kunstui
tingen die hier geëxposeerd
en ter verkoop aangeboden
worden. Haar eigen ikonen-
tic dateert van ongeveer haar
elfde levensjaar:
„Toen kochten mijn ouders,
thuis in Velp, hun eerste
ikoon. Een Nikolaas-ikoon
en dat was een geweldige
gebeurtenis. Als er familie of
vrienden op bezoek kwamen,
werd-ie van de muur gehaald
om hem beter te kunnen be
kijken en om te vertellen wat
er allemaal op te zien was.
Allerlei oostchristelijke le
genden werden er over hem
verteld, waardoor hij voor
mij een heel andere figuur
werd dan de Sinterklaas die
ik tot dan toe .had gekend. Zo
centraal stond die Nikolaas-
ikoon in mijn ouderlijk huis,
dat-ie een soort mede-gezins
lid werd. Als we weggingen
namen we afscheid van hem:
'Nikolaas, pas je goed op het
huis?'. En als we weer thuis
kwamen, bedankten we hem
voor zijn waakzaamheid".
Maria
„Met de jaren kwamen er
meer ikonen in huis. Op mijn
vijftiende kreeg ik er één die
speciaal voor mij was: een
metaal-ikoontje van Maria,
Troosteres der Bedroefden.
Daarmee heb ik een heel bij
zondere band ontwikkeld die
in de loop van de tijd eerder
sterker dan zwakker is ge
worden. Niet dat ik ervoor
op mijn knieën val om te bid
den of zo vroom ben ik
helemaal niet maar ik heb
er een soort buitengewoon
innige verstandhouding mee.
Een onstoffelijke vriendin is
het, een aanwezigheid, op
wie ik in goede èn in slechte
tijden kan rekenen".
Is het een inblazing van deze
vriendin geweest die haar
deed besluiten om na de mid
delbare school kunstgeschie
denis te gaan studeren, in
Nijmegen, en zich te speciali
seren in oostchristelijke
kunst? Desirée Krikhaar kan
zich hierover niet uitlaten.
Zo'n universitaire studie is in
beginsel een puur verstande
lijke aangelegenheid. Zoals je
geen islamiet hoeft te zijn om
de islam te bestuderen, zo
kun ie heel wel een studie
van ikonen maken zonder de
geloofservaring te delen van
de Oosters Orthodoxe Ker
ken. Die orthodoxe ervaring
houdt in dat een ikoon, ver
vaardigd volgens de traditio
nele regels, meer is dan een
afbeelding. Ikonen (ontstaan
in het midden van de vierde
eeuw) verwijzen niet alleen
Desirée Krikhaar: ontvankelijkheid voor ontroering
naar een geloofsmysterie,
maar zijn er een volwaardig
onderdeel van. Desirée Krik-
haars ikoon van Maria Troos
teres der Bedroefden maakt 1
dus deel uit van de Maria-ge-
heimenis, en tegen deze ach
tergrond is de gedachte aan
een inblazing zo gek niet.
De kunsthistorica zelf wil zo
ver echter niet gaan: „Ik ben
roomskatholiek op de manier
zoals zoveel mensen dat te
genwoordig zijn. Ik ga zeker
niet elke zondag naar de
kerk, ik woon samen zonder
getrouwd te zijn een ge
woon kind van deze tijd dus.
Maar de kracht die van een
goede, oude, ikoon uitgaat, is
voor mij onontkoombaar.
Niet dat die zich altijd on
middellijk manifesteert. In
mijn werk kom ik elke dag
weer andere ikonen tegen en
daaronder zijn er waarvan ik
in eerste instantie denk: jee
wat een monsters. Maar als
ik er dan een studie van
maak, de opbouvy van de af
beelding onderzoek, en de
betekenissen naga van de
verschillende onderdelen -
dan kan zo'n afkeer opeens
omslaan. Vaak, wanneer ik
er een nachtje op geslapen
heb, floept de schoonheid on
verwacht te voorschijn.
Treedt de kracht opeens in
werking. Maar wat er dan
gebeurt, is vreselijk moeilijk
onder woorden te brengen.^
Een soort eerbied die wordl
opgeroepen? Dat is te zwaar
uitgedrukt. Een ikoon roept
bij mij geen eerbied op.
Eerder een ontvankelijkheid
voor ontroering".
De buitenstaander is geneigd
te reageren met de opmer
king dat elk geslaagd kunst
werk de beschouwer ont-
pantsert en ontroert. Maar
volgens Desirée Krikhaar is
de ikonen-ontpantsering van
een geheel andere aard.
Kirel Appel
„Wanneer je in je huis een
ikoon aan de wand hangt, ge
beurt er echt iets heel anders
dan in het geval van een Ka-
rel Appel of van welke pro
fane schilder dan ook. Iko-
nen-schilders gingen vroeger
op hun zevende jaar het
klooster in en kregen dan
een opleiding die eenentwin
tig jaar duurde. Pas op hun
achtentwintigste mochten ze
echt aan de slag. En dan nog
konden ze niet zomaar op
een dag besluiten een ikoon
te gaan maken. Daar kwam
een langdurige voorbereiding
aan te pas. Ze moesten Zich
afzonderen, bidden, vasten
net zo lang tot ze innerlijk
zo leeg waren, dat God zelf
hun hand kon leiden. Als je
met een echte ikoon te ma
ken hebt, en je staat er een
beetje open voor, straalt die
zuiverheid er voelbaar vanaf.
En dat kun je van gewone
kunstwerken niet zeggen".
„Een echte ikoon heeft een
autonome werkzaamheid.
Daarover zijn talloze legen
den bekend. Russische mon
niken die hun klooster een
opknapbeurt gaven en een
Maria-ikoon van de voor-
naar de achterzijde verhuis
den. Ze gingen slapen, wer
den weer wakker en be
merkten tot hun schrik dat
Maria op eigen houtje naar
haar oorspronkelijke plek
was teruggekeerd. Soortgelij
ke dingen gebeuren ook nu
nog. Iets minder spectaculair
misschien, maar toch. Ver
schillende keren heb ik ge
hoord van mensen die hun
huiskamer anders inrichtten,
daarbij hun ikoon op een an
dere plek hingen en zich
opeens niet meer lekker
voelden. Pas wanneer Nikö-
laas of Maria of Johannes de
Doper, of wat voor ikoon het
dan ook was, zijn oorspron
kelijke domein had terugge
kregen, keerde de rust terug.
Pure projectie, zul je mis
schien zeggen, maar het zegt
evengoed iets over ikonen".
Koekjestrommel
„Afgelopen week nog vertel
de een mevrouw mij wat dit
betreft een sterk verhaal. Die
dame heeft in haar huiska
mer een ikoon hangen in de
vorm van een drieluik. Al
maandenlang, vertelde ze,
had dat drieluik de neiging
zich spontaan te sluiten. Ging
ze de kamer uit, was. de trip
tiek gewoon open, kwam ze
een half uur later weer bin
nen, bleken de zijpanelen
naar binnen geklapt. Een
wonder? In onze tijd? Uitein
delijk bleek dat zich direct in
het zicht van die ikoon de
koekjestrommel bevond. Het
dochtertje van de mevrouw
durfde geen koekjes te pik
ken al ze daarbij door de
ikoon op de vingers werd ge
keken. Dus, elke keer als ze
trek kreeg, sloot ze het drie
luik. En vergat hem daarna
weer open te doen!".
Wie nu een jaartje of twintig
is, is in veel gevallen opge
voed door goeddeels gesecu
lariseerde ouders. Van het
gelovig erfgoed waarvan de
ikonen verhalen, weten de
meeste tieners en twintigers
nagenoeg niets. En toch
neemt Desirée Krikhaar juist
onder hen een toenemende
belangstelling waar: „En niet
alleen hier in de galerie. Ook
thuis, in mijn vrienden- en
kennissenkring. Als ik een
nieuwe stoel heb gekocht is
de reactie 'leuke stoel' en
gaat het gesprek over op het
volgende onderwerp. Maar
als ik een nieuw ikoontje op
ons huisaltaar heb soms
praten we de hele avond
over niets anders".
Over de autonome werk
zaamheid van ikonen gespro
ken.
WILLEM SCHEER
In dit land van melkmeren en bo
terbergen is melk nog steeds goed
voor elk. Behalve voor kleine Jan,
want die plast ervan, rijmden we er
vroeger altijd bij. Naast betreffende
Jan zijn er de laatste tien tot vijf-
tien jaar meer uitzonderingen op de
'goed voor elk'-regel gevonden.
Wat de oorzaak is weet men niet,
maar het lijkt er op dat steeds meer
zuigelingen niet tegen koemelk
kunnen. Dan kan het volgende ge
beuren. Een moeder staakt om wat
voor reden dan ook de borstvoe
ding en gaat over op de fles met
daarin koemelk. Na een dag of wat
begint het wurm te braken, krijgt
last van krampende pijn in de buik,
van waterdunne diarree, heeft
koorts en is echt ziek. Een bont
ziektebeeld waarbij alles kan en
niets hoeft. De helft van de patiën
tjes krijgen last van allerhande hui
duitslag of een dik oog. Soms zijn
de kinderen sloom of juist heel
prikkelbaar, en heel, heel soms
ontstaat er een levensgevaarlijke
r^Koemelk
toestand door een acute aanval van
astma of een plotseling opkomende
shock.
De diagnose lijkt makkelijk te stel
len, maar is het niet. Op de eerste
plaats zijn de verschijnselen zo bont
en vaak ook nog zo vaag dat men
niet altijd onmiddellijk aan overge
voeligheid voor koemelk denkt.
Bovendien is er niet zoiets als een
„gouden standaard" voor het stel
len van de diagnose. Er zijn een
hoop laboratoriumproeven die een
koemelk-allergie aannemelijk ma
ken, maar een overtuigend bewijs
leveren doen ze niet. Meestal zal
men overstappen op een ander
soort melk en dan kijken hoe het
kind hierop reageert. Als het opge
knapte kind prompt weer ziek
wordt na een proefflesje met 20 cc
koemelk, en dat ook nog in een
paar gevallen achter elkaar, dan
pas is de diagnose koemelk-allergie
tamelijk zeker.
Niet exotisch
Een jaar of tien, vijftien jaar gele
den was koemelk-allergie een ta
melijk exotische kwaal, maar dat is
het allang niet meer: uit een Am
sterdams onderzoek bleek pas gele
den dat bijna vier op de honderd
zuigelingen er allergisch voor zijn.
Vaak komen deze kinderen uiteen
„allergische familie", waar astma of
eczeem en andere overgevoelighe
den vaker dan normaal voorko
men.
Maar die aanleg en ook het drin
ken van koemelk is voor het ont
staan van de allergie niet genoeg.
Eiwit uit deze melk moet ook
rechtstreeks met het bloed in aan
raking komen wat eigenlijk niet
kan, want eiwitten worden als het
goed is in de darm afgebroken tot
onschuldige voedingsstoffen. Ten
minste, dat dacht men tot voor
kort. Tegenwoordig weet men dat
vooral jonge zuigelingen toch on
verteerde eiwitten vanuit de darm
in het bloed kunnen opnemenen op
die manier toch allergisch kunnen
worden. De produktie van de antis
tof IgA die deze eiwitten had
moeten tegenhouden, komt pas bij
de geboorte aarzelend op gang. Het
tekort wordt, net als met een horde
andere antistoffen, bijgepast door
de moedermelk. Maar ja, zuigelin
gen die koemelk drinken moeten
met hun zelfgemaakte IgA antistof
het koemelkeiwit binnen de darm
buline eiwit via de moedermelk
toch het kind bereikt. De moeder
wordt dan geadviseerd om geen
koemelk, maar ook geen noten, eie
ren, vis of pinda's te gebruiken.
Meestal verdwijnt de allergie voor
koemelk na drie jaar, maar blijkt
dan helaas een voorbode te zijn ge
weest voor naardere vormen van
allergie en dan vooral van de
luchtwegen zoals astma.
In feite is koemelk-allergie een bij
zondere vorm van een veel groter
ziektebeeld, namelijk dat van de
Voedsel Allergie (vanaf nu VA).
Hoeveel mensen daar precies last
van hebben is onderwerp van ta
melijk verhit debat. Zuigelingen
hebben er in vier procent van de
gevallen last,van, zegt het Amster
dams onderzoek. Maar in het bui
tenland worden cijfers genoemd
van 50 procent, niet van kinderen,
maar van volwassenen. Vooral in
alternatieve kringen schat men het
percentage mensen dat allergisch is
voor voedselbijzonder hoog in,
want daar is de angst voor de
kunstmatige rommeltjes die in ons
voedsel worden gemikt het grootst.
De gewone geneeskunde is stukken
laconieker. Mevrouw E. Mathus-
Vliegen, darmspecialist in het Aca
demisch Medisch Centrum in Am
sterdam, schat dat hooguit een op
de honderd mensen die last heeft
van darmklachten, dat heeft door
VA. Van VA in welke vorm dan
ook zou niet meer dan een procent
van de bevolking lijden. Dit komt
omdat niet alles allergisch is wat
allergisch lijkt. Nogal wat mensen
hebben een intolerantie voor voed
sel omdat ze bepaalde stoffen niet
kunnen afbreken. Dat geeft een
hoop ellende, maar is geen VA. Net
zo min als de kwalijke reacties die
voedingsmiddelen als kaas, wijn,
aardbeien, koffie, cola, chocola,
zuurkool enzovoort kunnen op
wekken omdat ze stoffen bevatten
die net zo kunnen uitpakken als
een overgevoeligheidsreactie.
Voor VA bestaat een opmerkelijke
patiëntenverening. De Nederlandse
Voedsel-Allergiè Stichting biedt
niet alleen onderdak aan VA- pa
tiënten, maar ook aan een advies
raad voor gewone dokters èn een
raad voor alternatieve dokters. Wie
moeite heeft om de juiste weg naar
een goede hulpverlening te vinden
kan hier terecht.
NVAS Postbus 21, 1300 AA Almere
zien te houden en dat lukt in een
aantal gevallen niet. Gevolg: koe
melk-allergie.
De therapie is eenvoudig: geen koe
melk meer. Overgaan op soja-melk
wordt ontraden, want een op de zes
kinderen is daar weer overgevoelig
voor. Borstvoeding de eerste drie
maanden geeft eigenlijk de beste
bescherming, maar niet altijd. Als
de moeder zélf koemelk drinkt,
dan kan het gebeuren dat het hevig'
allergisch werkende Beta-lactoglo-
