De totaal
verwarde o
Als laatste in het westelijk bondgenootschap gaat Nederland zich
serieus bezighouden met elektronische oorlogvoering. Dat werd tijd
ook. Tenminste, als we de vijand mogen geloven. Want „de volgende
oorlog zal gewonnen worden door de partij die het elektromagnetisch
spectrum (radio, radar, licht en infrarood) het best exploiteert", aldus
admiraal Gorsjkov, de vroegere bevelhebber die de Sovjet-vloot tot
een moderne en machtige zeemacht maakte. Maar wie begrijpt straks
bij een echt conflict in Centraal-Europa nog wat er werkelijk gebeurt?
De kans op escalatie door misleiding, storen en andere
technologische grappen lijkt groot.
)EN HAAG - „Het is op zijn
achtst gezegd merkwaardig dat in
718-21 iet Westen - waar men toch prat
aat op een technologische voor-
prong - de kennis over elektroni-
che oorlogvoering (eov) geen ge-
an amneengoed is", zegt brigade-gene-
ten, a aal ïr. C. Kagenaar. De elektro-
,2, echnisch ingenieur is sous-chef C3
-^—Command, Control, Communica-
enAi'on) van de landmachtstaf.
i2,Leiin november betrekt de nieuwe
Nederlandse parate eov-eenheid
5 070-6het 8rondi$ verbouwde kamp Hol-
"jerhoek bij Eibergen, bijna in het
intiek niemandsland van de Westduitse
kken. ;rens. In 1991 volgt een tweede (re
ad. servejcompagnie. Beide tellen 150
manschappen. De eerste specialis-
-M en zijn al volop in opleiding bij de
trhnnl van de Militaire Inlichtin-
ïstau ;en Dienst in Harderwijk. Zij be-
2S" 1 iwamen zich in het Russisch om
——de tegenstander met tactische ra-
irage(ji0berichten op het verkeerde
0 ipoor te zetten. Maar als de Neder-
t anders in een conflict tegenover
mIlb' 3olen komen te staan, is dat aspect
en van de elektronische oorlogvoering
oppen!raardeloos' geeft Ëeneraal Kage-
eurs iinaar toe.
straal 1
10 tot 1 Elektronische oorlogvoering is het
jevecht om het elektromagnetisch spec-
rum (radio, radar, licht en - voor het
ebox ïachtkijken - infrarood). De zich snel
TOM' verplaatsende legers maken gebruik van
lat spectrum. Bij eov probeert het ene
N, Brt eger het andere bij dat gebruik te hinde-
pp. T^-en en zichzelf te beschermen tegen zul-
ce pogingen van de andere kant.
jTijdens de vijfjaarlijkse oefening „Free
É.ion" van vandaag tot en met 24 sep-
ember in West-Duitsland (met 33.000
Nederlandse en 10.000 Amerikaanse,
Iritsc en Duitse militairen) zal ons leger
ov voor het eerst in de praktijk bren
gen. De eerste Nederlandse specialisten
üü^^zullen dan aan de hand van hun Duitse
collega's meelopen.
reldheer
tijd is voorbij", zo legt de polemo-
log (de wetenschap over oorlog en
'rede) Hylke Tromp uit Groningen uit,
Ldat de veldheer op een heuveltje stond,
het slagveld overzag en met behulp van
(ordonnansen te paard zijn troepen com-
ïtoml mandeerde. Nu zitten de commandan-
in afsten ver van het strijdgewoel in diep uit
gegraven bunkers. Ze zien niets, horen
niets en kunnen niets bevelen als de ver
bindingen niet meer werken. Niemand
weet bij benadering wat er van die ver
bindingen zal overblijven als beide par-
Gou tijen alles doen wat ze kunnen om die te
Lei< storen en onmogelijk te maken. Zelfs als
ze dat niet zouden doen is het waar
schijnlijk dat er een totale chaos ontstaat
en dat niemand meer zeker weet wat er
gebeurt en waar het gebeurt".
Voor Tromp is aan de discussie over
eov duidelijk af te lezen hoe ver de oor
logsvoorbereiding zich van de werkelijk-
andeijhcid verwijdert. „Je kunt doen alsof het
zo gaat als je bedacht of voorspeld hebt,
maar testen kun je niet. En zo ontwikke
len zich allerlei vreemde ideeën die met
kracht van argumenten en ten koste van
enorme financiële inspanningen in zoge
naamde wapensystemen worden omge
zet. Als er dan af en toe oorlog komt
(zoals op de Falklandeilanden of tussen
Iran en Iraq) blijkt het toch anders te
gaan".
ïumij Daarom vindt Tromp het ook onzin om
de gevechtskracht van legers te meten
zoals in militaire kringen vaak gebeurt,
vooral als argument om verder te gaan
met bewapening. „Het vergelijken van
de aantallen tanks en vliegtuigen is al
tumnjzeer misleidend. Tenslotte gaat het erom
of de bemanningen ermee kunnen om
gaan. De systematische fout in al die
machtsvefgelijkingen is de suggestie dat
de afloop van een eventuele oorlog voor
spelbaar is. Dat de getalletjes een maat
zijn voor de gevechtskracht. Meten kun
je alleen door oorlog te voeren. Daar
voor zijn er te veel onmeetbare en zelfs
ongrijpbare factoren zoals moreel, geoe
fendheid, logistiek, strategie, organisatie
en C3I (Command, Control, Communi
cation and Information)".
Hoj
Zilverpapier
Om dat laatste gaat het bij de elektroni
sche oorlogvoering. Zoals bij zoveel mo
derne krijgsmethoden ligt de oorsprong
in de Tweede Wereldoorlog. Bij de geal
lieerde bombardementen op Duitse ste
den misleidden de Britten de vijandelij
ke radars door strookjes zilverpapier. Op
de Duitse radars leek zo'n zilverpapiertje
(precies een kwart van de golflengte) net
een vliegtuig. De Duitsers veronderstel
den dat er een zwerm vijandelijke vlieg
tuigen in aantocht was. Maar tot verba
zing van de piloten waren ze voor niets
opgestegen. „De geschiedenis leert dat
de Duitsers veel tijd en geld moesten
spenderen om te kunnen blijven waarne
men. Terwijl de geallieerden weer veel
tijd en geld kwijtraakten om op hun
beurt de Duitse tegenmaatregelen bui
tenspel te zetten", aldus generaal Kage
naar.
Dat spel van kat en muis heeft sindsdien
voortgeduurd. Dat een leger eov bedrijft
is niet langer geheim. Dat doet iedereen,
behalve tot zeer binnenkort Nederland.
Kagenaar: „Maar wat we technisch we-
ELEKTRONISCHE OORLOG
VOERING KAN CONFLICT
LATEN ESCALEREN
De eov-troepen beschikken over stoorzenders die automatisch rea
geren op het signaal dat zij moeten onderdrukken. Ook om te
voorkomen dat eigen zenders worden gestoord, zenden zij vanuit
de voorste linies de energie gebundeld naar voren. Voor dat storen
zijn bij het Westduitse AEG/Telefunken geavanceerde pantserwa
gens (de Fuchs) besteld.
FOTO'S: PR
ten en kunnen is wel geheim. Zodra de
vijand dat weet, kan hij tegenmaatrege
len treffen en zo het werk van jaren on
gedaan maken".
Is eov bij de marine en de luchtmacht al
langer gemeengoed, de landmacht stelde
zich veel meer terughoudend op. Uit fi
nanciële overwegingen liep Nederland -
zacht gezegd - met voorop. Zeker is
dat het Warschau-pact - ondanks de
vermeende technologische voorsprong
van de NAVO - eov meer structureel
heeft ingepast in de hele gevechtsvoe
ring. In het Westen heeft ze nog altijd de
zweem van technolo'gische hoogstandjes
voor superspecialisten. „Voor de
NAVO-partners in West-Duitsland is
het prettig te weten dat nu ook in het
Nederlandse verdedigingsvak eov (tot
vijftig kilometer over de vijandelijke li
nies) wordt toegepast", vindt Kagenaar.
JoM
kippoer
Pas in 1973 drong het echt tot de land
strijdkrachten door dat eov van door
slaggevende betekepis zou kunnen zijn.
Iii ae Jom Kippoer-oorlog verrasten de
legers van Egypte en Synë de „zionis
ten" op hun nationale verzoendag. „Een
leger dat wordt gerekend tot de beste ter
wereld, bleek compleet de mist in te
kunnen gaan. En dat op een betrekkelijk
kJein gebied", aldus polemoloog Hylke
Tromp.
De Israëlische luchtmacht bleek niets te
kunnen beginnen tegen de Arabische ra
ketten waarbij een onbekende vuurlei
dingsradar werd gebruikt. Binnen een
week haalde Israel hypermoderne televi-
siegeleide raketten uit Amerika als
tegenmaatregel, en de kansen keerden.
Aan een maatschappelijke discussie
heeft het fenomeen eov, in tegenstelling
tot nucleaire oorlogvoering en chemi
sche wapens nog niet blootgestaan. Toch
zijn er genoeg bedenkingen aan te voe
ren. De technologie zou zich zelfs tegen
de eigen bevolking kunnen richten. Zeer
vergaand was de beschuldiging van de
vrouwen die voor de Britse luchtmacht
basis Greenham Common protesteerden
tegen de aanwezigheid van kruisraket
ten. Ze klaagden massaal over hoofdpijn
die veroorzaakt zou zijn door het uitzen
den van gerichte microgolven vanuit de
vliegbasis.
Stommeling
Van veel recenter datum is het neer
schieten van een Iraans verkeersvliegtuig
door de Amerikaanse kruiser Vincennes,
die in een reeks van incidenten gewik
keld was in de Perzische Golf. De be
manning - uiteindelijk werd slechts één
'£eidóc (Sotuont1
Tijdens de vijfjaarlijkse oefening „Free Lion" van
vandaag tot en met 24 september in West-Duitsland
met 33.000 Nederlandse en 10.000 Amerikaanse,
Britse en Duitse militairen) zal ons leger de elektro
nische oorlogvoering (eov) voor het eerst in de prak
tijk brengen.
ZATERDAG 17 SEPTEMBER 1988
officier verantwoordelijk gesteld, zonder
een aantekening in zijn dossier - inter
preteerde de elektronische gegevens to
taal verkeerd. „Een puur persoonlijke
fout", zegt generaal Kagenaar.
Het incident, dat wel 290 onschuldige
burgers het leven kostte, is wellicht teke
nend voor het grote risico dat eov ook
in een oorlog in Centraal-Europa met
zich meebrengt. Verwarring, chaos, foute
informatie en dus foute interpretatie
kunnen zorgen voor het escaleren van
een conflict. Generaal Kagenaar gelooft
daar niet in. „Laat ik het voor één keer
heel duidelijk zeggen. Een computer is
met meer dan een razendsnelle stomme
ling. Hij kent alleen nulletjes en eentjes.
Laten we er zeker van zijn dat de mens
altijd de besluiten blijft nemen. Het is
niet voor niets dat er altijd een mannetje
met een koffertje achter de president
van Amerika aanloopt".
Een groot probleem voor eov is wel de
beperkte nucleaire oorlog die Amerika
desnoods in Europa voorstaat. Een kern-
flits schakelt alle gevoelige elektronica
uit. Van telefoons tot .wasmachines, van
radio's tot auto's. Ook de apparatuur
voor eov zou daardoor meteen buiten
werking staan. Volgens generaal Kage
naar kunnen we ons daar tegen wapenen
met de kooi van Faraday, die ook van
belang is bij bliksemafleiding. „Zo gauw
de nucleaire puls langs komt, zou je de
kooi moeten sluiten".
Vraagtekens
Wetenschapper Hylke Tromp zet daar
vraagtekens bij. „Niemand weet of de
beveiligingsmaatregelen het ook zullen
doen. Dat kun je pas testen door oorlog
te voeren. Kernexplosies gooien veel
materie de lucht in die tegelijk radioac
tief besmet raakt. Het effect daarvan
(ook op lange termijn) op gevoelige elek
tronica, zoals in computers die volgende
reeksen kernwapens naar hun doel
moeten sturen, is niet te voorspellen".
Dit soort onzekerheden beheersen trou
wens ook de discussie over het Strate
gisch Defensie Initiatief, het parade
paardje van de Amerikaanse president
Reagan. Want ook de verbindingen van
satellieten kunnen door eov ontregeld
worden. Het gaat daarbij om laserkanon
nen die in satellieten in de ruimte han
gen en doelen op aarde tot op de centi
meter nauwkeurig kunnen raken.
Met dat soort theoretische vraagstukken
krijgen de manschappen (kort verband
vrijwilligers maar ook dienstplichtigen)
in Eibergen vanaf november niet te ma
ken. Zij moeten vooral het elektromag
netisch centrum onderzoeken op de aan
wezigheid van vijandelijke uitzendingen.
„Het gaat daarbij vooral om slagordege-
gevens. Welke eenheid zit tegenover me
en hoe is die opgebouwd?", legt generaal
Kagenaar uit. Verkenning dus. „Maar
met het voordeel dat we er zonder risico
ver mee over de frontlijn kunnen kij
ken".
Fuchs
Maar er zijn ook volop mogelijkheden
voor storen en misleiden. Zo beschikken
eov-troepen over stoorzenders die auto
matisch reageren op het signaal dat zij
moeten onderdrukken. Ook om te voor
komen dat eigen zenders worden ge
stoord, zenden zij vanuit de voorste li
nies de energie gebundeld naar voren.
Voor dat storen zijn bij het Westduitse
AEG/Telefunken geavanceerde pantser
wagens (de Fuchs) besteld. Hollandse
Signaal Apparaten in Hengelo hoopt op
een vorm van co-produktie. Als de zen
der wordt bediend doorhemand die de
taal van de vijand spreekt, kan men pro
beren aan de andere kant verwarring te
zaaien door slechts een deel van het be
richt te onderdrukken.
Eov omvat ook het misleiden van de
vijand door het meedoen in een vijande
lijk radionet. Dit is niet eenvoudig, om
dat het een goede kennis van de taal en
procedures van de tegenstander veron
derstelt. Het is gemakkelijker uitzendin
gen van vijandelijke stations op te ne
men en te proberen verwarring te stich
ten door deze later opnieuw uit te zen
den.
Eov omvat tevens bescherming tegen
vijandelijke eov. Dit gebeurt onder an
dere door radioverbindingen zeer snel
volgens een bepaald patroon van fre
quentie te laten veranderen en door zo
genoemde ,burstuitzendingen'. Dat is het
zodanig samenballen van gegevens dat
zij in een fractie van een seconde kun
nen worden uitgezonden.
Granaat
De Nederlandse aanschaf betreft semi-
automatische apparatuur. Ook hier is
echter sprake van een bewapeningsspi
raal. De vol-automatische systemen zijn
in aantocht. Het nieuwste snufje is de
artilleriegranaat met stQorzenders. De af
gevuurde zendertjes leggen alle radiover
bindingen in de buurt van de bestookte
vijandelijke commandopost lam.
Een bekend voorbeeld uit de recente ge
schiedenis is de Amerikaanse luchtaan
val op de Libische hoofdstad Tripoli.
Speciale vliegtuigen onderdrukten de ra
dargeleiding en communicatie. Ook be
schikten de Amerikanen over raketten
die de vijandelijke radargolven in omge
keerde richting volgden. Deskundigen
vragen zich echter af of een dergelijke
toepassing ook bij een conflict in Cen
traal-Europa nog opgeld zou doen.
De Amerikaanse leveranciers voeren uit
gebreide reclamecampagnes voor techni
sche snufjes waarvan het nut nog maar
bewezen moet worden. Want om hun
elektronische wapens efficiënt te gebrui
ken moeten vliegtuigen laag vliegen.
Daarmee zijn ze een doelwit voor het
normale grondvuur. Boven Tripoli ging
tien procent (twee jagers) door het lucht
afweergeschut verloren. En in de Falk-
land-oorlog slaagden vliegtuigen er won
derbaarlijk genoeg in door het geavan
ceerde net van luchtdoelraketten, dat
ook door het Britse Rijnleger wordt ge
bruikt, te slippen om vervolgens met
handvuurwapens neergehaald te worden.
Zo kan elektronische oorlogvoering ook
de conventionele strijd nieuw leven in
blazen.
HANS HUPKES
I
