Chronische lijders aan de reiskoorts
De opluchting van ouderdom
xeMbM<3owuvnt
Amusement of ergernis bij
aforismen van Hermans
niet op
BOEKEN
„Het lafhartige geloof dat een
mens in één enkel oord dient
te blijven", schreef Isabelle
Eberhardt begin deze eeuw,
„doet al te zeer denken aan de
gelatenheid van beesten die
geen vragen stellen, lastdieren
die door slavernij zijn afge
stompt, maar steeds weer be
reid blijken het gareel te aan
vaarden".
Een merkwaardig geval, deze
Isabelle. Ze werd geboren uit
vrije liefde nadat haar aristo
cratische moeder, echtgenote
van een hoge officier in het le
ger van de Russische tsaar, er
met de privéleraar van haar
eerdere kinderen vandoor was
gegaan. Vanaf haar prille
ieugd moest ze zich als jongetje
kleden, aangezien haar vader
zulks vanuit zijn anarchisti
sche gedachtenwereld een
daad van maatschappelijk pro
test achtte. Nauwelijks een
bakvis, trok ze naar de Magh
reb, het onherbergzame woes
tijngebied ten westen van
Egypte dat tegenwoordig deel
uitmaakt van Tunesië en Al
gerije, maar toen nog groten
deels een witte vlek was op df
kaart van Afrika. Daar zwierf
ze, verkleed als man en op de
rug van een kameel, samen
met de bedoeïnen rond totdat
ze op 24-jarige leeftijd vreemd
genoeg midden in de Sahara
bij en onverhoedse overstro
ming verdronk.
Drank,drugs en seks
Hoe jong ook toen ze stierf, ge-
Max Dendermonde doet in „Amerika door de Achterdeur" ver
slag van een vijf maanden durende tocht per caravan kriskras
door de Verenigde Staten.
noot ze een geduchte reputatie,
niet alleen als spionne voor de
Fransen, maar vooral als
schrijfster van exotische dag
boeknotities over haar losban
dige leven vol drank, drugs en
seks. En over haar rusteloze
dolen natuurlijk. Over wat
haar daartoe dwong., „Ik luis
ter altijd vol bewondering, zo
niet afgunstig, naar de verkla-
Willem-Frederik Hermans
Twaalf jaar geleden ver
scheen, als aardigheidje, in een
heel kleine oplage (40 stuks)
een aforismen-boekje van Wil
lem Frederik Hermans, dat nu
is omgewerkt en uitgebreid,
zodat het zelfstandig in de
boekhandel kon worden ge
bracht. „Dinky Toys" heet het,
en wat er in te lezen valt, zijn
de speelse ideetjes van Her
mans, vaak bijtend of giftig en
doorgaans zeer zelfverzekerd.
Sommige lezers zullen zich
zeer vermaken met woord
spelletjes als: „Dollar is een
dolle naam voor een munt
soort, maar niet zo lyrisch als
lire", hoewel zo'n uitspraak in
het geheel niets te betekenen
heeft, inhoudelijk zeker niet.
Zo weet ik ook geen weg met
deze: „Als in Rome een on
weer losbreekt, houdt, wie
feen paraplu of krant bij zich
eeft, een fles chianti boven
zijn hoofd."
Beter is Hermans op dreef, als
hij het over schrijvers heeft.
„Louis Couperus schreef niet
met inkt, maar met parfum.
Dat is niet voldoende". Met
een zekere minachting bekijkt
hij zijn Nederlandse collega's:
„Ieder boek dat in het Neder
lands wordt geschreven, blijft
FOTO: SP
ringen van burgers", noteerde
ze, „die vertellen hoe zij al
twintig of dertig jaar in het
zelfde stadsdeel wonen, of
zelfs in hetzelfde huis, en dat
zij nog nooit uit de stad hun
ner geboorte zijn geweest. Bur
gers die niet de kwellende be
hoefte voelen om zelf te weten
en te zien wat daarginds is,
voorbij de geheimzinnige blau
we muur van de horizon".
Voor haar persoonlijk echter,
Isabelle Eberhardt, was een
ander lot weggelegd. „Er zijn",
schreef ze, „grenzen aan elk
rijk, en wetten regeren elke
georganiseerde macht. Maar
de zwerver heeft de hele uit
gestrekte wereld voor zich die
pas eindigt aan de nietbestaan-
de horizon en zijn keizerrijk is
iets ongrijpbaars, want het ge
zag en genot ervan zijn louter
die van de geest".
Het credo van de onverbeter
lijke globetrotter, kortom. Niet
gelicht uit Isabelle Eberhardts
boek „De Vergetelheidszoe-
kers" echter, nee, het citaat
staat afgedrukt in „Vreemde
ling in het Woud" van de oor
spronkelijk te San Francisco
woonachtige auteur Eric Han
sen, ook zo'n chronische lijder
aan de reiskoorts. En als zoda
nig zou de verzuchting van
Isabelle kunnen dienen als
motto bij heel de nieuwe reeks
„Schrijvers over de wereld"
die uitgeverij Het Spectrum
zojuist - zeer toepasselijk in
het Amsterdamse havencafé
De Zeilvaart, uitvalsbasis van
menige wereldreiziger - ten
doop heeft gehouden. Vier ti
tels meteen maar in wat uit
dient te groeien tot een reisbi-
bliotheek voor de fijnproever.
„Vreemdeling in het Woud"
van Eric Hansen dus, het ver
slag van een 4000 kilometer
lange voettocht door de vijan
dige binnenlanden van Bor
neo, en daarnaast „Oostwaarts
langs de Evenaar" van de
Amerikaanse journaliste Helen
Winternitz die 3000 kilometer
de rivier de Congo opvoer,
„een van de meest verlaten en
adembenemende gebieden van
de wereld".
Nederlanders
Ook twee vaderlandse schrij
vers echter. Max Dendermon
de is aanwezig met „Amerika
door de Achterdeur", zijnde de
weerslag van een vijf maan
den durende tocht per caravan
kriskras door de Verenigde
Staten tijdens welke de auteur
ontdekte: „Voor iedereen geldt
dat alles kan gebeuren en dat
het nog zal gebeuren ook".
Van Koos Schuur tenslotte is
„De Kookaburra Lacht opge
nomen", een verzameling brie
ven die hij aan vrienden in
Nederland schreef toen hij van
1951 tot 1963 in Australië ver
bleef, „een geschiedenisboekje
over één persoon die gerichte
monologen uitzendt over zich
zelf en zijn omgeving".
De Nederlandse bijdragen aan
de nieuwe reeks zijn reeds
eerder verschenen, respectie
velijk in 1966 en 1977. Wel
oorspronkelijk en zeer recent
(1987 en 1988) blijken de boe
ken van beide Amerikanen.
Voor deze laatsten geldt bo
vendien dat ze hun boek be
sluiten met een lijst van aan
bevolen literatuur over het be
handelde gebied, een nuttige
wegwijzer voor wie zich bre
der wil oriënteren waarvan
mag worden gehoopt dat Het
Spectrum er een gewoonte van
maakt.
In december vervolgt de reeks
met „Het Land van de Qatkar-
vers", geschreven door Her-
bert Paulzen, in combinatie
met een tentoonstelling in het
Tropenmuseum over Noord
Jemen, en in het voorjaar
komt de klassieker „Stenen
van Florence" van Mary
McCarthy uit. Een redelijk
ambitieuze reeks lijkt „Schrij
vers over de wereld" al met al
te worden, geknipt voor een
tijdsgewricht waarin het be
staat dat een automonteur met
vut uit Grevenbicht en een
weduwe uit Greonterp elkaar
aan de voet van de Nieuwzee-
landse vulkaan Ruapehu ont
moeten en tot de bevinding
komen dat ze daar zijn omdat
ze allebei de Chinese muur, de
parelmoskee in Lahore, de
Krijgstempel van Chichén Itza
en de Akropolis van Zimbab
we al gezien hebben.
PIET SNOEREN
„De Kookaburra Lacht** van
Koos Schuur en „Amerika
door de Achterdeur" van
Max Dendermonde kosten
ƒ24,90. Voor „Vreemdeling
in het Woud" door Eric Han
sen en „Oostwaarts langs de
Evenaar" van Helen Winter
nitz moet ƒ34,90 worden
neergeteld.
Uitgaven in de reeks
„Schrijvers over de Wereld"
van Het Spectrum, Utrecht.
MARGUERITE DURAS DRAAGT ROMAN OP AAN HEMINGWAY
toch maar een steen in een
kleine vijver, al is het mis
schien een grote steen. Als er
in een grote vijver een grote
steen wordt gesmeten, spat er
ook niet meteen zo veel mod
der over de randen".
Maar ook Hermans zelf is
meer dan eens het onderwerp
van al die uitspraken, aforis
men, uit „Dinky Toys". „Voor
zover ik ben geslaagd, ben ik
dat door het uitbeelden van fi
asco's". Of deze: „Het mag
soms bezwaarlijk wezen niet
in een hiernamaals te geloven,
maar toch, ik zou bij God niet
weten, wie ik daar terug zou
willen zien". De bittere toon,
de spot met en minachting
voor zijn medemens in hoge
mate kenmerken van Her
mans' werk zijn in al deze
korte uitspraken overvloedig
terug te vinden. Zo is „Dinky
Toys" een boekje om je mee te
amuseren of om je over te er
geren. Het is maar waar je van
houdt of wat je het liefste doet
JAN VERSTAPPEN
Willem Frederik Hermans:
„Dinky Toys". Uitgeverij De
Harmonie. Prijs ƒ14.90. Ge
bonden 24,90.
Toen Afke Steenhuis een jaar
geleden voor de Groene Am
sterdammer Marguerite Duras
(1914) bezocht, had de Franse
schrijfster bijna een nieuwe
roman voltooid. Ze zei daar
het volgende over: „Het is
klaar, maar ik zoek nog naar
een titel. Het is een roman,
over ouder worden. Opgedra
gen aan Hemingway... ik ben
gek op Hemingway. Ik
houd van ouder worden. Het
ontlast je. Er verdwijnt iets, je
voelt opluchting. Het is het
einde van een zekere hoop,
waardoor je veel vrijer kunt
zijn. Je verandert nog wel,
maar je kunt niet meer hele
maal vernieuwen. En dat geeft
je veel kracht".
Met deze roman, onlangs ver
schenen onder de titel 'Emily
L.', beweegt Duras zich verder
voort op het pad van de nou-
In Duras' romans is er vrijwel
altijd sprake van eenheid van
plaats en vaste thematieken,
zoals de wanhoop en de on
leefbare liefde; twee groot
heden die nauw met elkaar sa
menhangen. Volgens Duras is
het leven zonder liefde onleef
baar. Haar hoofdpersonen er
varen de onmogelijkheid van
een volmaakte liefde, maar
kunnen het verlangen ernaar
niet onderdrukken.
Dit motief neemt in 'Emily L.'
weer een uitgesproken plaats
in, hoewel bekeken vanuit een
volstrekt ander perspectief, -
dat van de ouderdom. Het
boek is daardoor veel minder
heftig en geweldadig gewor
den dan haar voorgaande ro-
Uitwissen
Het verhaal speelt zich af in
Quillebeuf, een dorp aan de
monding van de Seine, in ho
tel de la Marine. De vertelster
en een man proberen te ach
terhalen wat er gebeurd is met
de tedere gevoelens die hun
ooit bij elkaar brachten en die
nu vrijwel verdwenen zijn. De
vertelster: „We waren vol
strekt niet in staat onszelf iets
wijs te maken over dat gevoel
dat ons verbonden had en ons
waarschijnlijk nog verbond,
maar waarover wij nooit meer
spraken. We wisten niet waar
uit het nu bestond, van welke
aard het was. We wilden het
niet weten."
Deze vrouw wil de geschiede
nis van hun relatie, hun liefde
beschrijven. De man probeert
haar daarvan te weerhouden,
maar voor haar is het haar
enige uitweg: „Ik denk dat het
pas als het in een boek staat
geen pijn meer zal doen... dat
het niets meer zal zijn. Uitge
wist zal zijn. Ik zie dat ook
met deze geschiedenis die ik
met u beleef: schrijven is on
getwijfeld ook dat, het is uit
wissen. Vervangen."
In de bar van hotel de la Mari
ne stuiten ze op een ouder En
gels echtpaar, dat de tijd ver
drinkt met dubbele bourbons
(zij) en donker bier (hij). „Hun
leeftijd, onmogelijk die vast te
stellen. Wat je wel ziet, is dat
zij aanzienlijk ouder is dan hij.
Maar dat hij haar weer in
traagheid is voorbijgestreefd.
Dat hij weigert harder te lopen
dan zij kan, en dat al jaren.
Dat het voor haar afgelopen is
hoewel zij er nog steeds is".
Het Engelse paar zit vast in
het Franse dorp, omdat hun
zeilschip, waarmee ze al jaren
de hele wereld bereizen, pech
heeft. Hun verschijning prik
kelt de fantasie van de verstel-
ster, die probeert hun geschie
denis te reconstrueren en
daarmee ook de essentie van
haar eigen liefde te achterha
len:
Emily L.
Emily L., dochter uit een rijk
adelijk geslacht op het eiland
Wight, wordt verliefd op de
havenopzichter 'Captain',
maar mag van haar ouders
niet met hem trouwen. Zij
gaan desondanks samenwonen
boven de boothuizen.
Vier jaar later - als de verhou
ding met de ouders weer ge
normaliseerd is - begint Emily
L. met het schrijven van ge
dichten. 'Captain' beschouwt
dit als een verraad aan hem en
aan hun liefde, omdat dit haar
van hem vervreemd; het is
een kant van haar die hij niet
kan bevatten, een soort tweede
leven. „Een geheim, verbor
gen, onbegrijpelijk, misschiên
schandelijk leven, pijnlijker
voor de Captain dan wanneer
zij hem ontrouw was geweest
met haar lichaam - dit lichaam
dat vóór die gedichten het eni
ge ter wereld geweest zou zijn
dat hij beslist vernietigd zou
hebben als zij het aan een an
dere man gegeven had".
Wanneer Emily L. een mis
kraam krijgt, wordt ze bijna
waanzinnig, een waanzin die
op een morgen plotseling ver
dwenen is. Vervolgens begint
ze met het schrijven van haar
ultieme gedicht over de licht
val op een wintermiddag.
Wanneer Captain dat toevallig
onder ogen krijgt, beangstigt
het hem dat het gedicht geen
enkele verwijzing naar hem
zelf bevat. Hij haat Emily L.
erom en verbrandt het gedicht
in een vlaag van wanhopige
woede.
Ouderdom
Een jonge oppasser, die na het
overlijden van de ouders de
villa verzorgt, is de enige,
waarmee Emily L. over haar
gedichten die zonder haar
medeweten door haar vader
zijn uitgegeven - en ook over
de verdwijning praat. Hij op
pert dat zij het wellicht nooit
geschreven heeft. Later zal hij
beweren dat 'Captain' het ge
dicht vernietigd en daarmee
zijn vrouw vermoord heeft.
Emily L. en de oppasser heb
ben vervolgens een soort blik-
semverhouding. Nog diezelfde
middag vertrekt zij samen met
Captain op hun zeilschip voor
een lange reis. Ze zal de oppas
ser nooit weerzien.
En sindsdien zwerven zij de
wereldzeeën over: Emily L. op
de vlucht voor de waanzin en
de volmaakte (niet bestaande)
liefde, gesymboliseerd door de
oppasser en de Captain voor
het verleden en voor die ande
re Emily L., die gedichten
schreef. Het schip is hun
vluchtstrook. „Hun gehecht
heid aan dat schip was zoiets
als een geloof dat, als het er
niet geweest was om hen op de
zeeën bij elkaar te houden, er
voor gezorgd zou hebben dat
ze elkaar voor altijd waren
kwijtgeraakt. De liefde net
zo beleven als de wanhoop."
Het ouder worden biedt ten
slotte uitkomst. Het ontheft
hun van de plicht zelf te be
slissen; alles wordt voor hen
beslist. De hoop vervliegt wel
iswaar, maar daarmee ook de
wanhoop. Het verlangen naar
het volmaakte geluk
sterft af. Beiden wachten op
de dood en bereiken daarin
een eenheid die zij in de liefde
nooit bezeten hebben. „Zo al
leen op de wereld waren zij,
dat zij niet eens meer wisten
wat eenzaamheid was."
Hemingway
Met 'Emily L.' borduurt Mar
guerite Duras voort op de tra
ditie van de nouveau roman,
waarin hoofdfiguren naamloos
blijven, achtergronden niet
worden belicht en observaties
en zelfbeschouwing een over
heersende rol spelen. Daar
door krijgen vrijwel al haar
boeken een soort raadselachti
ge verhaalstructuur; ook 'Emi
ly L.'. Flarden van woorden
en zinnen blijven hangen,
maar het gevoel overheerst,
dat je ze slechts gedeeltelijk
kunt doorgronden. Daar komt
nog bij: Duras' veelvuldige ge
bruik van herhaling, niet zon
dermeer, maar iedere keer
met een lichte, bijna onzicht
bare begripsverschuiving.
Marguerite Duras weigert tra
ditionele romans schrijven, en
wil dus ook niet naar die
maatstaven beoordeeld
worden. Haar keuze voor de
nouveau roman zegt voldoen
de: het is een ontkenning van
de traditionele verhalende ro-
'Emily L.' is daar een logisch
produkt van: het is een intens
verontrustend, uitputtend
boek, dat je omklemd houdt;
niet geschreven met het ver
stand, maar met de emotie.
Ernest Hemingway zei ooit dat
in een goed verhaal zeven
achtste onuitgesproken blijft.
Had hij nog geleefd, dan zou
hij alleen al daarom trots zijn
dat Duras deze roman aan
hem heeft opgedragen.
JOOST GALEMA
Marguerite Duras: „Emily
L." Uitgeverij Van Gennep,
Amsterdam Prijs ƒ24,50
Gids alternatieve geneeswijzen
Voor mensen die wat genezing betreft liever op de alternatieve
toer gaan, maar in dit medische circuit niet in staat zijn het vele
kaf van het koren te scheiden, kan de gids Alternatieve Genees
wijzen uitkomst bieden.
Deze onlangs verschenen gids geeft duidelijke en korte beschrij
vingen van zo'n 200 verschillende alternatieve geneeswijzen.
Het is geen naslagwerk, eerder een wegwijzer. Elke beschrijving
geeft de geschiedenis, behandelmethode, de aard van de genees
wijze en de klachten die ermee te bestrijden zijn. En dat vooral
in heldere gewone taal; men hoeft geen halve mediscus te zijn
om te begrijpen wat er staat.
Het boek helpt de lezer op weg, geeft aan wat er met de patiënt
gebeurt, waar hij een goede genezer vindt en hoeveel de behan
deling eigenlijk mag kosten. Elk hoofdstuk wordt afgesloten met
een adres waar men terecht kan met zijn vraag naar alternatie
ve hulp. Een klachtenlijst verwijst naar de alternatieve therapie
die geacht wordt daarbij te helpen.
Alternatieve Geneeswijzen: Robert J. Blom; Van Holkema-
Warendorf te Houten; ƒ29,90.
Marguerite Duras: „Ik houd van ouder worden. Het ontlast Je. Er verdwijnt iets, je voelt opluchting. Het is het einde van een zekere
hoop, waardoor je veel vrijer kunt zijn. Je verandert nog wel, maar je kunt niet meer helemaal vernieuwen.
En dat geeft je veel kracht". FOTO: pr
Het jaar 1987 moet een van de gelukkigste voor John
zijn geweest. Het succes van zijn indringende plaat B
The Family maakt een einde aan het ontmoedigende b
van een interessante maar doorgaans onbegrepen lie<
schrijver en zanger. En bovendien slaagde hij er ook
in uit een moeras te komen. Het moet de man het r
vertrouwen hebben gegeven, want op zijn nieuwe al
Slow Turning klinkt Hiatt opnieuw opvallend sterk.
Misschien is het wel aan de hulp van Ry Cooder te dan
geweest dat Bring The Family Hiatt eindelijk de aand
gaf die hij verdient. Een bekende naam valt nu eeni
meer op. Cooder is er nu niet meer bij, maar Hiatt laat
op Slow Turning begeleiden door de onbekende Goners,
vendien zijn er een aantal gasten, waarvan ex-Eagle Be
Leadon met zijn mandoline en banjo wel de bekendste
keuze voor die instrumenten geeft al aan dat Hiatt
veel country in zijn muziek heeft gestopt, zoals hij dat
op een ander meesterwerk, het onder meer met Nick Ui
opgenomen Riding With The King, deed.
Behalve die countrydeunen zijn er als vanouds ook de
kige r&b-klanken, zodat John Hiatt op Slow Turning
nieuw demonstreert dat hij met z'n doorleefde stem
melijk traditionele instrumentatie voor hartverscheurdei
geluiden kan zorgen. Bovendien zijn z'n teksten - zowel )i
tobiografisch als uit andermans leven gegrepen
wrang en humoristisch tegelijk en in ieder geval veel
gend. Of het nou een meeslepende ballad (Icy Blue He
een opwindende rocksong (Georgia Rae) of gewoon
popliedje betreft, John Hiatt geeft overal thuis. De
niet meer van zijn stuk te brengen en da's een gerusts)
de gedachte.
Dick 1
Kiers, 1
lik Werki
HAA(
vlarr
in Se
kn de I
liging
ma Stymp
Folkways
Het gaat niet best met de traditionele folkmuziek in An
ka. Folkways Records, een van de oudste Amerikaanse
tenlabels, hangt een bankroet boven het hoofd en daarj£
dreigt een erfenis met schitterende banden en platen i
ren te gaan. Om dat te voorkomen hebben platenmij
manager Harold Leventhal en het Smithsonian Institi
(het nationale muziekarchief van de States) tot actie t
ten. Een aantal grootheden uit de pop nam daarop de
Folkways: A Vision Shared (CBS 460905) op en dat albt
een onvergetelijk huldebetoon geworden aan wijlen de
belangrijkste artiesten van Folkways: Woody Guthrie t
al even legendarische, in 1885 geboren Huddie Ledbe£
bijgenaamd Leadbelly.
:u(uele
iport.
iding
Van de veertien songs op Folkways springt de energieke
drage van U2, Jesus Christ, er meteen uit. Andere hoo
punten zijn Little Richard en Fishbone met Rock
Line en Brian Wilson's interpretatie van Goodnight
De overige artiesten, zoals Bruce Springsteen, het dam p*(
capella-gezelschap Sweet Honey In The Rock, Willie Nel
Woody's zoon Arlo en uiteraard ook zijn grootste fan
Dylan komen, ieder op hun eigen wijze, met meer trad
nele uitvoeringen. Gezamenlijk hebben ze er een opme
lijk muzikaal document van gemaakt.
Midge Ure
Midge Ure mag zich zo langzamerhand een belangrijk
mator van de (Britse) popmuziek noemen. De Schotse
ger/gitarist van het inmiddels ter ziele gegane Ultravi
de grote regisseur achter de jaarlijkse Princes Trust-cor
ten, (afgelopen woensdag door Veronica nog op het sche
gebracht), zorgde voor een all star-band tijdens het Nel
Mandela-festival en had een belangrijk aandeel in Liveji
en Band Aid, onder meer als mede-componist van Do
Know It's Christmas? In Engeland had nij drie jaar ge
een grote hit met zijn eerste solo-single If I Was. Dat
mer deed hier hoegenaamd niets, maar met het verschij ua
van zijn tweede solo-album Answers To Nothing (Chrys
209 303) kan Midge zijn positie hier aanmerkelijk
ken.
Omringd door sterren als Kate Bush, Mark King, Big
try-drummer Mark Brzezicki en de broertjes Campbell'
UB40, maakt hij op Answers To Nothing subtiele pop, Wi
uit zijn grote sociale bewogenheid blijkt Midge's verblijf
het hongerende Ethiopië zette hem aan tot het schrijven
songs als Hell To Heaven, het op het Mandela-festival 1
het eerst gespeelde Dear God en het titelnummer. Al
nummers worden in een gedragen tempo gespeeld, met
statigheid die bij de teksten past. En hoewel echte ven
gen ontbreken is het best een vriendelijk klinkende
geworden.
GERT MEÜ i
ïCoP'
ZW(
mers i
:n eer
leten
-eer e<
Nede
die g
de doe
wintig
onkba
nstrati
bij ee
yers
sam
dan ta
'aderlc
één
van
in
,0Jngscei
él onde
e_ le rei
TJonder
•eren
de i
'jJbalBor
i ankeli;
v irdigiri
pllU
