an Mierlo wil
wind
de politiek
danst met Ruding de „bezuinigingstango"
IHjNNENLAND
fiektac Commit
)E MACHT VAN HET CDA MOET
!n [NDELIJK WORDEN GEBROKEN"
ZATERDAG 9 JULI 1988 PAGINA S
«eW-p HAAG Echt
ZOOi„okkende dingen levert
kabinetsberaad over
(groting voor volgend
in tegenstelling tot
„•gaande jaren, nog niet
Het kabinet voert de
iggnjririkelijke rituele dan-
op, maar minister Ru-
(financiën) kan geen
er meer vinden voor
favoriete bezuini-
itango, nu ook pre-
'Lubbers liever over
snoeimaatregelen
hebn walst". Of Ruding
jen blijft staan, laat
tot hi niet voorspellen; het
°P"kte woord daarover
61 pas in augustus als de
roting voor 1989 defi-
aris %f wordt vastgesteld.
aan b ruim drie miljard be-
22fglhgen voor 1989 en 1990
raan kabinet en parlement
reeds gebonden hebben,
""tRuding volgend jaar nog
—4450 miljoen extra bezuini-
Althans zo zag het beeld
er vorige week uit. Nu, na een
paar dagen van onderhande
len, lijkt het erop dat Ruding
aan het „bieden" is en dat zijn
eis al met honderd miljoen is
gezakt. De minister wil dat
alle departementen, overeen
komstig de hoogte van hun be
groting, een bijdrage leveren
aan de extra uitgaven die vol
gend jaar verwacht worden.
Zo zou ondermeer 64 miljoen
ten laste moeten komen van
de VROM-begroting, 43 mil
joen voor Verkeer en Water
staat, 32 miljoen voor WVC en
last but not least, 122 voor On
derwijs.
Nu lijkt dat laatste bedrag een
schijntje op een totale begro
ting van ruim 29 miljard, maar
de veelgeplaagde minister
Deetman heeft geen idee waar
hij die bezuiniging nu weer
vandaan moet halen. Hij zit
nog met een aantal gaten als
gevolg van het uit de hand lo
pen van de kosten voor studie
financiering. Vooral nu de Ka
mer een stokje heeft gestoken
voor zijn plan de aanvullende
studiefinanciering naar de
banken over te hevelen, zal
het hem nog meer moeite kos-
Regeerakkoord
Bij de totstandkoming van het
kabinet Lubbers-2 werd in de
onderwijsparagraaf van het
regeerakkoord overeengeko
men dat het departement van
onderwijs binnen vier jaar
zo'n zevenhonderd miljoen zou
moeten bezuinigen. De onder
wijsdeskundigen uit de fracties
van VVD en CDA konden het
destijds niet eens worden over
de invulling van de bezuini
ging en besloten het probleem
over te laten aan de minister
van onderwijs zelf. En dat
heeft Deetman geweten, voor
al daar het niet bij de zeven
honderd miljoen bleef. De be
grotingsbesprekingen van de
afgelopen jaren werden dan
ook meer dan eens opgeschrikt
door een morrende, met deu
ren slaande en met de porte
feuille zwaaiende Deetman.
Nog eens 120 miljoen bezuini
gen extra op een toch al volle
dig uitgemolken onderwijsbe
groting vertikt hij.
Voor het eerst sinds jaren
wordt Deetman in zijn verzet
gesteund door premier Lub
bers. Nam Lubbers de voor
gaande jaren de rol van be
middelaar op zich en kon hij
in die hoedanigheid Deetman
steeds opnieuw over de streep
trekken, nu blijkt dat ook de
premier wel te porren is voor
de gedachte dat de bezuinigin
gen het komend jaar op een
laag pitje moeten staan.
De vraag is of er in dat geval
ruimte over zal blijven voor
belastingverlaging. Vooral
daar een aantal bewindslieden,
met een knipoog naar de op
doemende belastingmeevaller
van drie miljard gulden, nieu
we wensen op tafel heeft ge
legd: Nijpels wil extra geld
voor een schoner milieu, Kort
hals Altes heeft meer geld no
dig voor de bestrijding van de
criminaliteit en Brinkman
(WVC) wil zestig miljoen voor
de bejaarden. Om die laatste
twee wensen kan schatkistbe
waarder Ruding moeilijk
heen, omdat ze de steun van
een brede kamermeerderheid
hebben. Ondertussen lijkt Ru
ding de enige in het kabinet te
zijn die zich nog houdt aan het
eerste gebod van het regeerak
koord: gij zult geen belasting
meevallers besteden aan extra
uitgaven maar aan het ver
kleinen van het tekort van de
overheid, öf teruggeven aan
de burgers.
Maar, redeneert Lubbers, aan
gezien de economische groei in
'89 evenals dit jaar zal toene
men, zijn extra bezuinigingen
voor verlaging van het tekort
niet echt noodzakelijk. De
doelstelling om dit tekort in
deze kabinetsperiode terug te
brengen wordt immers ruim
schoots gehaald.
Leuke dingen
Zou het toch tot een teruggave
van de belastingmeevaller ko
men, dan zal dat, de VVD ten
spijt, niet veel kunnen zijn.
Vooral als het kabinet vast
houdt aan de voorgenomen
verhoging van de kinderbij
slag. Maar ook zal er geld ge
reserveerd moeten worden
voor 1990. In dat jaar moet Ne
derland niet alleen naar de
stembus traditioneel
worden er in een verkiezings
jaar „leuke dingen voor de
mensen gedaan" maar ook
is 1990 het jaar waarin een be
gin gemaakt moet worden met
de invoering van de vereen
voudiging van belastingen
(„Oort") en de nieuwe ziekte
kostenverzekering („Dekker").
Beide grote operaties kosten
geld, al is het alleen maar om
de koopkracht van de burgers
en dan met name van de
laagstbetaalden op peil te hou
den. Het kabinet heeft inmid
dels hiervoor reeds 1250 mil
joen gereserveerd. De Centraal
Economische Commissie, een
hoog ambtelijk adviesorgaan,
heeft het kabinet echter voor
gerekend dat drie miljard gul
den nodig zal zijn. Doordat de
prijzen de afgelopen jaren
nauwelijks stegen, de inflatie
nihil was en lonen werden ge
matigd, kon, ondanks de be
vriezing van de laagste inko
mens, de koopkracht voor ie
dereen redelijk op peil blijven.
Economen voorspellen echter
dat de aantrekkende werelde
conomie de inflatie zal aan
wakkeren en dat betekent dat
het kabinet meer geld moet
reserveren voor koopkracht-
behoud in 1990.
Lot
Het kabinet heeft overigens
nog een doelstelling. Bij zijn
aantreden werd het terugdrin
gen van de werkloosheid tot
een half miljoen in 1990 als dè
belangrijkste uitdaging gezien.
Premier Lubbers hing er in
een onbewaakt ogenblik zelfs
zijn politieke lot aan op. Ver
wacht werd dat door econo
misch herstel, loonmatiging,
herverdeling van arbeid en
extra scholingsmaatregelen de
werkloosheid jaarlijks met
100.000 zou kunnen dalen. In
tussen is gebleken dat in de
periode mei 1987 en mei 1988
de werkloosheid met slechts
6.000 daalde.
De extra vijfhonderd miljoen
die is uitgetrokken voor scho-
lings- en werkgelegenheids-
maatregelen, is nog nauwelijks
uitgegeven omdat die maatre
gelen slecht functioneren. Het
kabinet denkt nu via invoe
ring van scholingsionen in
Siljgjrect nadat staatssecretaris Ginjaar-Maas (onderwijs) vorige week een
mirrbrede motie tegen een personeelsstop in het speciaal onderwijs
last zich had neergelegd en CDA en VVD geweigerd hadden haar weg te
uren, spoedde Hans van Mierlo zich naar zijn werkkamer aan het
innenhof.
orvfyar greep de fractievoorzitter van D66 naar zijn blocnote. Hij moést zijn
a£. Ablusbare onvrede kwijt. Dat resulteerde in een kort maar uiterst
aar Jachtig commentaar. „Het is buitengewoon inconsequent, halfslachtig
!we1 vernederend voor de Kamer, en bedroevend voor de kinderen dat de
tennamer geen voet bij stuk heeft gehouden", concludeerde Van Mierlo.
ca,4ze actie typeert de sombere en cynische gedachten die de bijna 57-
jrige Van Mierlo heeft over de huidige gang van zaken in parlement en
/uteri ng. „De coalitie tussen CDA en VVD is uitgewerkt. De bron is
[gedroogd. Dat is een politicologische vaststelling", meent Van Mierlo,
ren fc een zeer optimistische visie heeft op de rol die D66 de komende jaren
in vervullen. Gewoontegetrouw kan Van Mierlo, een begenadigd
reker, het niet laten zich over te geven aan wetenschappelijk-
ing iosofische beschouwingen.
Van Mierlo: Het kabinet-Lubbers heeft de normen overschreden.
combinatie met lagere uitke-.
ringen, met name langdurig,
werkloze jongeren wel te kun
nen prikkelen scholing te vol-
fen. Op Prinsjesdag zal be-
end worden gemaakt dat de
uitkeringen voor jongeren om
laag gaan naar 765 gulden in
de maand. Deze bezuiniging
levert ruim 350 miljoen op.
Toch zullen krachtiger maat
regelen noodzakelijk zijn om
„het half miljoen van Lub
bers" aan het einde van de rit
te kunnen halen. Het voorstel
van de vakbeweging de werk-,
gevers premievrijstelling te
geven voor mensen die moei-,
lijk aan de slag kunnen ko
men, stuit op bezwaren van
minister De Koning (sociale
zaken) omdat hij een verdrin
gingseffect hiervan verwacht
De creativiteit bii het te lijf
gaan van de werkloosheid lijkt
vrijwel ten einde. Alleen ge
luk en forse economische groei
kan deze doelstelling nog bin
nen handbereik brengen en
daarom praat men er maar lie
ver niet over. „Mag ik deze
dans van u
MARGA RIJERSE
ook dat het kabinet-Lubbers
de normen heeft overschre
den. „Elke maatschapij heeft
eigen grenzen. Dat heeft de re
gering niet in de gaten. In En
geland en Frankrijk kun je in
zekere mate autoritair rege
ren, bij ons niet".
Als de regeringsfracties de
coalitie in stand houden, is het
natuurlijk altijd mogelijk dat
bewindslieden aftreden als
hun falend beleid wordt ver
weten. Dat dit niet gebeurt, zit
Van Mierlo in hoge mate
dwars: „Als de regering zorg
vuldiger was geweest en be
windslieden waren opgestapt,
had die paspoortaffaire nooit
zo'n vlucht genomen. Neem
Van der Linden, de staatsse
cretaris van buitenlandse za
ken. In het vooijaar nam mi
nister Van den Broek de pas
poortkwestie tijdens een debat
van hem over. Als ik Van der
Linden was geweest, had ik
het woord gevraagd en gezegd:
voorzitter, ik dank de minister
voor zijn bescherming, maar
ik word kennelijk van mijn
bevoegdheden ontheven en
stap daarom naar de koningin
om ontslag in te dienen. Een
ander voorbeeld: op Onderwijs
heerst een enorme chaos bij de
studiefinanciering. Deetman
stuurt wel zijn secretaris-gene
raal w;eg, maar blijft zélf zit
ten. Dan sta je als 'minister ge
woon zwak".
Van Mierlo is echter geen
voorstander van de laatste tijd
veel geopperde mogelijkheid
om maar meteen een hele
reeks zwakke ministers en
staatssecretarissen te vervan
gen of te verplaatsen naar een
ander departement. „Nee zeg,
alsjeblieft geen zuiveringen
naar Chinees of Russisch mo
del!"
Onderscheid
De vraag dringt zich op in
welk opzicht D66 zich kan on
derscheiden, met name van de
VVD. D66 heeft immers ook
een liberaal gezicht en pre
mier Lubbers zei onlangs in
het partijblad CD-Aktueel dat
het net is alsof hij een D66'er
hoort praten als VVD-fractie-
voorzitter Voorhoeve het
woord voert.
Even kijkt Van Mierlo ver
twijfeld: „Is dat zo? Dat heb ik
nog niet gelezen. Ach, Voor
hoeve heeft zich de laatste tijd
duidelijk geprofileerd en
wordt nu natuurlijk een beetje
als een stoute jongen be
schouwd". Handig als hij is
legt Van Mierlo meteen de
vinger op een zijns inziens
zwakke plek in de VVD. Hij
verwijst naar een recente uit
lating van de liberale vice-
fractievoorzitter Bolkestein.
Die zei dat de ministeriële ver
antwoordelijkheid op een „be
tere wijze" beleefd moest
worden. Ministers zouden
moeten kunnen opstappen
zonder dat het hele kabinet
valt. „Daar is toch niets
nieuws aan!", schampert Van
Mierlo. „We kennen de minis
teriële verantwoordelijkheid al
sinds 1848!"
Volgens Van Mierlo onder
scheidt D66 zich wel degelijk
van de VVD. „Wij hebben
geen achterban die uit werk
gevers en middenstanders be
staat. Wij kunnen een onaf
hankelijke koers volgen. Kijk
maar naar de initiatief-ont
werpen van onze fractieleden
voor de winkelsluitingswet en
de euthanasiewet. Bij de ver
ruiming van de winkelslui
tingstijden ging de VVD niet
mee vanwege de middenstan
ders. Het euthanasie-wetsvoor-
stel van de regering zit juri
disch lamlendig in elkaar en
doet geen recht aan de eerdere
VVD-oplossing op dit punt".
Persoonsverheerlijking
Ondanks het politieke pro
gramma van D66 lijkt de partij
toch voor een groot deel af
hankelijk van de populariteit
van Hans van Mierlo, in 1966
één van de oprichters. Hoewel
hij erkent dat het politieke sy
steem vraagt om persoonsver
heerlijking, heeft Van Mierlo
geen bezwaar tegen de zware
rol die hem wordt toebedeeld.
Toch gaat hij even in de ver
dediging: „Voor alle partijen
geldt dat de eerste man of
vrouw stemmen trekt. Dat is
niet onfatsoenlijk. Ik ben niet
bang voor de druk, er wordt
niet zo'n vreselijk offer van
mij gevraagd en bovendien
speelt het eergevoel ook een
rol. Als ik doodongelukkig
word ga ik weg. Ik denk dat
bij de komende verkiezingen
het Van Mierlo-effect veel
minder geldt dan in '86. Onze
fractieleden hebben zich de af
gelopen twee jaar bewezen".
Grote leugen
D66 zal de verkiezingsstrijd in
gaan met onderwijs, milieu en
infrastructuur als speerpunten.
„Het is een grote leugen de sa
menleving een belangrijke be
lastingverlaging in het voor
uitzicht te stellen, terwijl er
investeringen nodig zijn",
vindt Van Mierlo. Zijn plei
dooi voor een verhoging van
de overheidsinvesteringen zal
hem door de regering niet in
dank worden afgenomen.
„D66 is wel voor een kleine
belastingverlaging voor koop-
krachthandhaving in verband
met de plannen van 'Oort'
(vereenvoudiging belasting
stelsel) en 'Dekker' (nieuwe
ziektekostenverzekering),
maar er is geen ruimte voor
méér. Er zijn immers forse"
overheidsinvesteringen nodig.
Milieu en onderwijs moeten
we op peil houden. De infra
structuur moet drastisch
worden verbeterd. We gaan
namelijk onze geografische
voorsprong verliezen. In West-
Duitsland komt binnenkort
een supersnelle TGV-goede-
rentrein van Hamburg naar
München. Tussen Engeland en
Frankrijk komt de Kanaaltun
nel met aansluiting op een
TGV-lijn. Het is dus zaak ons
wegennet gigantisch te verbe
teren. Dat kunnen we niet, zo
als het kabinet wil, vooral la
ten afhangen van particuliere
investeringen".
Of de ideeën van D66 ooit ger
stalte zullen krijgen in rege*.
ringsbeleid wordt bij de coalK
tievorming in 1990 duidelijk^
Hans van Mierlo kijkt daar
verlangend naar uit. „Het
wordt voor de grote drie par<
tijen steeds moeilijker doordaf
allerlei ideologieën en 'ismen'
wegvallen. Dat begint de men
sen steeds duidelijker te
worden. Ik ben zéér benieuwd
naar de slag die tussen CDA,
PvdA, VVD en D66 zal
worden geleverd".
ELSBETH KEGGE
ROB SEBES
Van Agt en Den Uyl was er te
veel oud zeer. Dat had niets
met ons te maken. Na het uit
treden van de PvdA had D66
geen inhoudelijke redenen óók
te breken. We hebben wel
verkiezingen afgedwongen.
Als we louter aan stemmen
winst hadden gedacht, waren
we er wél uitgestapt".
Achterlijk
Als na deze terugblik de huidi
ge stand van zaken in politiek
Nederland weer ter sprake
komt, is Van Mierlo's woor
denstroom bijna niet te stop
pen. Hij gebaart druk, schuift
onrustig op zijn stoel en heft af
en toe waarschuwend 'het vin
gertje'. Stelt vragen waarop hij
zelf onmiddellijk het antwoord
geeft.
„We hebben feitelijk een ach
terlijk politiek systeem, dat
zich tot 1917 heeft ontwikkeld
en daarna niet meer is gewij
zigd, terwijl de maatschappij
voortdurend blijft verande
ren!". Nog steeds wil D66 dat
de minister-president recht
streeks wordt gekozen en dat
het parlement via een soort
districtenstelsel wordt samen
gesteld.
„Maar dat is voor de langere
termijn. Voor nu geldt dat het
beleid eindelijk weer eens
zorgvuldiger moet worden ge
voerd, op basis van een be
perkt regeerakkoord. Wat te
denken van de studiefinancie
ring? Daar heb ik mij enorm
aan geërgerd. Deetman komt
met een ingrijpend voorstel,
zonder dat de overwegingen
netjes in een nota zijn aange
geven. Bezuinigen wordt als
hoofdreden opgevoerd. Bij
elke maatregel verzint het ka
binet een filosofie in plaats
van andersom. Dat laat dit ka
binet keer op keer zien. Kijk
naar de personeelsstop in het
speciaal onderwijs. Daar gaat
het om een bezuiniging van
twaalf miljoen gulden, een
schijntje. De hele Kamer
vraagt om uitstel van de maat
regel. Maar omdat de sfeer in
het kafeinet en de verhouding
met de Kamer verziekt zijn en
bovendien de gedachte leeft
dat de paspoortcommissie op
bloed uit is, houdt de regering
de poot stijf".
Van Mierlo concludeert dan
HAAG Onder
milieu en infrastruc-
zijn voor D66 de ko-
jaren de sleutel-
Als het aan
Hans van
zullen de over-
op
toene-
Dat is geen mode
van de Demo-
„Een gewijzigde
is noodzakelijk, an-
'erliezen we de slag
toekomst", bena-
Van Mierlo.
iie andere koers past
achtjens Van Mierlo 'ook
i in perken aan de „reële"
ieliikheid van een re-
zonder het CDA.
hij na de verkie-
in 1990 een coalitie
CDA, D66 en
als CDA, D66 en
niet op voorhand
kan Van Mierlo
laten de positie
christen-democra-
discussie te stellen.
„Ik heb niets tegen het CDA
zelf. Het is ook normaal dat
een middenpartij vaak aan de
macht is. Maar ik maak be
zwaar tegen de vanzelfspre
kendheid ervan, hoe de ver
kiezingsuitslag ook is. De con
fessionelen zijn al zeventig
jaar aan de macht. Dat merk je
aan alles. Niet alleen in de da
gelijkse politiek, waar de be
sluitvorming om het CDA
draait, maar ook in het be
stuur. Daarin zit immers het
onzichtbare CDA, de stilzwij
gende protectie bij benoemin
gen van ambtenaren. Een re
gering zonder het CDA zou
een frisse wind doen waaien
in geledingen als de militaire
wereld, de rechterlijke macht
en administratieve organen.
Daar ligt een belangrijke taak,
nee, een opdracht voor D66".
Van Mierlo wijst de beschuldi
gende vinger in de richting
van PvdA en VVD: „Die zit
ten te ver van elkaar vandaan.
Zij willen het CDA in
woorden best passeren, maar
zien in die partij in de praktijk
natuurlijk een coalitiepartner.
PvdA en VVD zitten braaf op
en wachten hongerig op een
stuk brood".
Aan de ene kant heeft D66
makkelijk praten. Zonder vas
te belangengroep waarmee
voortdurend rekening moet
worden gehouden en zonder
regeringsverantwoordelijkheid
kan de Tweede-Kamerfractie
een onafhankelijke koers va
ren, in de wetenschap dat de
regeringspartijen het in de opi
niepeilingen slecht doen. An
derzijds verkeert D66 juist in
een moeilijke positie. De popu
lariteit van de partij ging de
afgelopen jaren als een jojo op
en neer. Van zeventien zetels
bij de verkiezingen van 1981
(met Terlouw als lijsttrekker)
ging D66 ruim een jaar later
na de val van Van Agt-II te
rug naar slechts zes zetels.
Met Van Mierlo als lijsttrek
ker, na een afwezigheid van
tien jaar terug in de Tweede
Kamer, bloeide D66 bij de
jongste verkiezingen weer op
tot negen zetels. In recente
opiniepeilingen staan de De
mocraten rond de twaalf ze
tels.
D66 kan bij de kabinetsforma
tie in 1990 een sleutelrol ver
vullen. De PvdA wil alleen de
regering in als D66 ook kan
meedoen. Is die liefde weder
zijds? „In principe wel", laat
Van Mierlo weten. „Vanwege
mijn analyse dat de coalitie is
uitgewerkt, is het niet conse
quent te denken dat een rela
tief kleine partij als D66 de
coalitie weer tot leven kan
brengen. Bij het huidige beeld
is dat onvoorstelbaar. Maar het
is te vroeg om nu al een defi
nitieve uitspraak te doen over
de verkiezingen van 1990".
Waarmee Van Mierlo toch de
deur op een kier houdt voor
samenwerking met CDA en
VVD.
D66 heeft geen al te beste her
inneringen aan de tweede en
voorlopig laatste keer in haar
22-jarige bestaan dat het in de
regering zat. In '81 en '82
vormde D66, met Van Mierlo
als minister van defensie, een
coalitie met PvdA en CDA.
Toen de PvdA eruit stapte,
bleef D66 zitten om vervolgens
een enorme verkiezingsneder
laag te lijden. Was dat geen
beoordelingsfout?
Van Mierlo veert op. „De eni
ge fout is dat we aan het kabi
net hebben meegewerkt! De
PvdA had beleidsmatige belof
ten gedaan die niet konden
worden nagekomen en tussen
Het scheepsjournaal van Peer Den Schuymer
zijn de manieren van Peer de Schuymer: met de beman-
een gekaapt schip worden korte metten gemaakt: dood
het komt er niet op aan, de matrozen worden eenvou-
boord gegooid en dat gebeurt nu ook met de Spanjolen,
de Schuymer hoort het gekerm der ongelukkigen nauwe-
'hij heeft de verblijven van de kapitein reeds geïnspecteerd
Srgenoegd heeft hij een juwelenkistje te voorschijn gehaald,
stuurman, Lambert Claeszoon, staat er met open mond bij.
Ia'". grijnst Peer de Schuymer, „en jij was nog wel bang
voor die acht-en-twintig stukken! Ben je hier soms ook bang
voor?" En hij toont de stuurman een zware, kunstig bewerkte
gouden ketting. „Awel", zegt hij, het kistje wegzettend. „Dat be
kijken we later nog wel eens. Jij, Lambert Claeszoon, wordt be
velhebber op dit schip, vice-admiraal van de vloot, haha! Hoe
klinkt dat? En ik. Peer de Schuymer. ben voortaan de admiraal
van onze piratenvloot! Zo gaan de zaken goed. stuurman. Haal
dat vervloekte Spaanse vod naar beneden en laat de bloedvlag
hijsen! De vlag van Peer de Schuymer!"
