finale
„Rood concilie"
beslist over de
hervormingskoers
Oost-Europa
wacht vol
spanning af
I
binnen Je per leen f)e fUlll iS OOk 0171 Vüli t€ gemetefl
a£eidóe SouAOrtt
ZATERDAG 25 JUNI 1
Het sloeg in als een bom toen de Sovjetrussische partijleider Michail
Gorbatsjov begin van dit jaar langs zijn neus weg meedeelde dat hij
zijn hervormingsplannen op een partijconferentie ter discussie zou
stellen. Sinds 1941 was er immers geen partijconferentie meer
gehouden en de aankondiging van zo'n conferentie duidde er op dat
er voor perestrojka een beslissend stadium was aangebroken.
Gorbatsjov lanceerde zijn voornemen tijdens een bijeenkomst met
hoofdredacteuren op vrijdag 8 januari, een dag na de wekeüjkse
vergadering van het Politburo. Er was binnen dit hoogste politieke
orgaan opnieuw onenigheid ontstaan over de omvang en het tempo
van perestrojka. Tegenover de hoofdredacteuren gaf Gorbatsjov toe
dat zijn hervormingsplannen op verzet van links en van rechts
stuiten, maar hij zei ook dat het stopzetten van perestrojka een ramp
zou betekenen. Het Politburo, indertijd gedomineerd door Lenin,
riep voor de Revolutie en gedurende de eerste jaren daarna geregeld
partijconferenties bijeen, in totaal dertien keer. Na Lenins dood
volgden er nog vijf, de laatste in februari 1941
sovjetunie heeft tweede revolutie nodig
MOSKOU - Hoe lang kan de nu
57-jarige Michail Gorbatsjov zich
nog in het Kremlin handhaven?
Toen hem na de topontmoeting
met Ronald Reagan deze vraag
door een Amerikaanse journalist
werd voorgelegd, zei hij laconiek:
„Dat hangt niet van mijn ambities
af'. En hij liet doorschemeren dat
de op 28 juni beginnende partij
conferentie wellicht een duidelijker
antwoord zal geven.
geformuleerde stellingen die op de par
tijconferentie ter discussie staan en die
onder meer voorzien in een ook voor de
hoogste partijfunctionarissen geldende
beperkte ambtstijd van tien, hooguit
vijftien jaar.
Onder de vijfduizend gedelegeerden die
over de tien stellingen en dus over de in
gang gezette vernieuwingen zullen be
raadslagen zijn er echter heel wat die bij
perestrojka grote vraagtekens zetten en
1 die van democratisering en glasnost
niets moeten hebben. Het gevecht tussen
de economen die alle Sovjet-taboes opzij
willen schuiven en de bureaucraten die
hun zeggenschap met niemand willen
delen, is in volle gang. Gorbatsjovs de-
mocratiseringsvoorstellen treffen daar
om het hart van wat Jhij de „ombouw
van de Sovjetmaatschappij" noemt. Op
de partijconferentie^wordt beslist over
het erop of eronder van perestrojka.
Het vernieuwingsproces in de Sovjetunie
is de afgelopen maanden in een stroom
versnelling geraakt. Wie had bijvoor
beeld een jaar geleden durven voorspel
len dat de Opperste Sovjet, altijd een ge
zelschap van ja-knikkers, een regerings
voorstel zou afkeuren en dit pas in een
herziene versie en na een fel debat zou
aanvaarden? Of wie had kunnen bevroe
den dat het dogma van de onfeilbaar
heid van de partij overboord gegooid
zou worden en dat er over de politieke
heilsleer van het marxisme-leninisme ge
discussieerd kon worden? En wie is met
verbaasd, dat niet alleen Stalins misda
den breed worden uitgemeten en veroor
deeld, maar dat nu ook openlijk wordt
toegegeven dat Brezjnev de ontspan-
ningspolitiek heeft misbruikt om de Sov
jetrussische bewapening op te voeren?
Historici krijgen de vrije hand om wat
Gorbatsjov de „witte vlekken in het
Sovjet-verleden" noemt op te vullen.
Romans die in de Sovjetunie nooit
mochten verschijnen, zoals Pasternaks
„Dokter Zjivago", worden nu gedrukt en
vliegen de boekwinkels uit. En een criti
cus van het regiem als Andrej Sacharov,
die zeven jaar lang verbannen is geweest
en de chicanes van de KGB heeft
moeten verdragen, geeft een persconfe
rentie, nota bene in het perscentrum van
het ministerie van buitenlandse zaken in
Moskou!
Op papier
Door dit alles zou men haast vergeten
dat het bij perestrojka in eerste instantie
om hervormingen op economisch gebied
gaat: om meer efficiency in de bedrijfs
voering, om meer betrokkenheid van de
arbeiders niet alleen bij het produktie-
De Russische partijleider Gorbatsjov zal
aan de komende partijconferentie nog een
zware dobber hebben.
proces, maar ook bij de besluitvorming
daarover.
En ook in dit opzicht lijken de hervor
mingen spectaculair: de bedrijven krij
gen meer zeggenschap en zijn minder af
hankelijk van de richtlijnen die de over
heid geeft; ondernemingen kunnen zelf
handelsbetrekkingen met het buitenland
aangaan en er bestaan mogelijkheden
voor joint ventures. De laatste spectacu
laire ontwikkeling: het is toegestaan par
ticuliere coöperaties op te richten die
met de staatsbedrijven kunnen concurre
ren. Hiermee is een beslissende stap ge
zet in de richting van de marktecono
mie.
Er is echter een levensgroot „maar". In
tegenstelling tot de hervormingen die
aan glasnost een concrete inhoud geven,
bestaan de economische hervormingen
voor een groot deel nog slechts op pa
pier. Gosplan, het staats-planbureau, en
de ministeries voor de verschillende tak
ken van industrie houden - niet offi
cieel, maar in de praktijk - hun greep
op de bedrijven. De economie draait
nog even stroef als voorheen. De stijging
van het nationale inkomen heeft vorig
jaar niet de geplande 4,1 procent ge
haald, maar is bij 2,3 procent blijven
steken. Daarentegen zijn de prijzen van
tal van consumptiegoederen wel geste
gen en is het aanbod in de winkels nog
even schaars als in de jaren vóór de pe
restrojka.
Ook van die kant ontbreekt dus de prik
kel om harder en beter te werken in een
produktiesysteem, dat nog vrijwel geheel
door de bureaucraten wordt beheerst.'
Dat blijft weer niet zonder gevolgen
voor het produktiepeil, dat te laag is om
de schaarste op te heffen en zo is de
kringloop compleet.
Vicieuze cirkel
doorbreken. Vorig jaar op 3 november
sprak hij in zijn herdenkingsrede ter ge
legenheid van de zeventigste veij aardag
van de Oktoberrevolutie over de stali
nistische erfenis. Hij noemde deze „het
bureaucratische systeem dat op wantrou
wen en dwang is gegrondvest". Deze
passage uit zijn toespraak was in feite
een oorlogsverklaring aan de bureaucra
ten die de realisering van perestrojka on
mogelijk maken. Sindsdien leggen Gor
batsjov en zijn medestanders meer nog
dan op perestrojka en glasnost de na
druk op democratisering.
Het gaat hen niet om een liberale demo
cratie zoals het Westen die kent. Gor
batsjov wil het socialisme niet ontman
telen, maar juist ontwikkelen. De uit-
gangspunten voor de socialistische de
mocratie die hem voor ogen staat zijn
samengevat in tien stellingen, die tot ie
ders verbazing door het Centrale Comité
zijn overgenomen en die nu aan de par
tijconferentie worden voorgelegd.
De kern van de democratische vernieu
wing bestaat uit drie hoofdpunten: wat
de interne partij-organisatie betreft: ge
heime verkiezingen met een meervoudi
ge kandidatuur en beperking van de
ambtstermijnen, ook voor de partijlei
der, conform hetgeen in 1917 was be
loofd. In plaats van „alle macht aan de
Sovjets" moet de macht aan de plaatse
lijke, regionale en bovenregionale raden,
inclusief de Opperste Sovjet, worden ge
geven. De uitvoerende bureaucraten mo
gen niet langer lid zijn van een raad die
hun werk moet controleren. De Sovjetu
nie moet worden omgebouwd tot een so
cialistische rechtsstaat met onafhankelij
ke rechters, meer bescherming van de
rechten van de burgers en een stringente
controle op de naleving van de Grond
wet.
Dit alles betekent dat een groot deel van
de macht van de bureaucraten wordt
overgeheveld naar de vertegenwoordi
gende organen, de raden, en dat de partij
zich moet onderwerpen aan de beginse
len van de rechtsstaat en zo wordt ge
dwongen althans een stukje van haar
monopoliepositie prijs te geven. Mocht
dit democratiserings-program door de
partijconferentie worden goedgekeurd en
vervolgens ook worden gerealiseerd, dan
beleeft de Sovjetunie inderdaad haar
tweede grote revolutie.
Machtspositie
Zover is het echter nog lang niet. De bu
reaucraten zijn bereid de rechten van de
partij - dat wil zeggen, hun eigen voor
rechten - tot het uiterste te verdedigen.
Hun belangrijkste woordvoerder is Jegor
Ligatsjov, de tweede man in de partij
top. Ligatsjov heeft de afgelopen weken
bij herhaling vérklaard dat het Politburo
en het Centrale Comité als één man ach
ter perestrojka staan. Maar hij repte met
geen woord over glasnost, democratise
ring en de teruggave van de macht aan
de raden, het kernstuk van de herstruc
turering van de Sovjetmaatschappij. Tel
kens weer legde hij er de nadruk op dat
het de partij is die garant staat voor de
onomkeerbaarheid van perestrojka.
En dat is precies het tegengestelde van
wat Gorbatsjov voor ogen staat: open
heid, (socialistische) democratisering en
een minder directe rol van de partij.
De keuze waar de partijconferentie voor
staat is duidelijk: het gaat om het afwe
gen van het partijbelang tegen het lands
belang. Over de samenstelling van de
partij conferentie bestaan geen exacte ge
gevens, maar het is inmiddels wel duide
lijk dat zich onder de vijfduizend gedele
geerden heel wat lieden uit het bureau
cratische middenkader bevinden. In
Moskou is de verkiezing van de afge
vaardigden .niet gunstig uitgevallen voor
de hervormers. Maar vooral in de perife
rie, waar het middenkader doorgaans
een nog sterkere machtspositie heeft op
gebouwd dan in het centrum, is menige
bureaucraat er in geslaagd zich als gede
legeerde te laten kiezen.
Waarschijnlijk zullen voor- en tegen
standers van een socialistische democra
tisering elkaar ongeveer in evenwicht
houden. En dan is het niet zozeer de
vraag of de tien stellingen van Gorbats
jov het op de partijconferentie halen,
maar of zijn voorstellen ook worden
geëffectueerd. Met andere woorden:
wordt er na de partijconferentie serieus
werk gemaakt van een socialistische de
mocratie of blijft de tweede Russische
revolutie op een laag pitje doorsudderen.
LEO VAN VLIJMEN
Oude kerken restaureren. Zelfs een nie
we kathedraal bouwen. Het kan opt
allemaal in de Sovjetunie. Het begin
een nieuwe lente in het Oostblok?
Het is geen toeval dat Michail Gor
batsjov na afloop van de Moskous
partijconferentie zijn koffers za
pakken om voor tien dagen naa
Polen te reizen. Juist daar bestaa
immers grote belangstelling voo
zijn perestrojka, zelfs bij de opposi
tie. Tijdens de jongste stakingsgol
stelde Lech Walesa de Poolse auto
riteiten Gorbatsjovs hervormingei
ten voorbeeld.
Ook elders in Oost-Europa wordt
verwachting, door sommigen echter me
argusogen gekeken naar hetgeen zich i
Moskou gaat afspelen. Want al heel
Gorbatsjov bij verschillende gelegenhe
den verklaard dat de Sovjetunie haar
niet dwingend aan de broederlanden
opleggen, Grote Broer is vanwege zij
omvang nu eenmaal dominerend, nu
slechts op economisch gebied, maar oo
in maatschappelijk opzicht. Indien
op de Sovjetrussische partijconferent
tot een doorbraak komt, dan zal dit o
een of andere manier zijn uitwerkii
hebben op heel Oost-Europa. Zij het hii
wat vroeger en daar wat later.
In Roemenië zal het ongetwijfeld na v
langst duren, want daar is perestrojk
nog steeds uit den boze. T
Ceausescu regeert met
knoet en van hervormingen naar Sovje
russisch of naar een ander voorbeeld
hij niets weten.
In Bulgarije en Tsjechoslowakije won
na lang aarzelen op bescheiden scha
geëxperimenteerd met economische he
vormingen, maar glasnost en democrat
sering zijn in beide landen taboe.
Trauma
In Tsjechoslowakije is het trauma va
1968 nog niet overwonnen. De partij
er niet in geslaagd een brug te slaan na
de bevolking die, blijkens de spontan
geestdrift waarmee Gorbatsjov enke
maanden geleden in het centrum va
Praag werd begroet, veel fiducie heeft i
diens ombouw van de socialistiscl
maatschappij. Met de aflossing van Hl
sak door Jakes is wellicht een voorwaa
de voor toekomstige hervormingen
schapen. Maar de conservatieve nieuv
partijleider zelf is een vernieuwer v;
onverdacht orthodoxe huize, waar ope
heid en democratisering nog een gruMf|
zijn.
De vrees dat perestrojka en glasnost
ogenschijnlijke politieke stabiliteit zulle
verstoren is in de DDR nog groter di
in andere Oostbloklanden. In de part
top voelt niemand voor politieke he
vormingen en een Oostduitse Gorbat
jov die straks partijleider Honecker k< We
opvolgen, is niet in zicht.
De hervormingen in Polen vertonen gr j>p
te gelijkenis met perestrojka. Wat gla
nost betreft hebben de Polen zelfs e<
flinke voorsprong. Het democratisering
proces is echter nog niet echt op gang
komen.
Favoriet in het vernieuwingsproces
Hongarije. De veranderingen die op
vorige maand gehouden partijcongi
gestalte hebben gekregen kunnen ovei
gens niet alleen verklaard worden dot len
K
het Sovjetrussische voorbeeld. Hongari
is het eerste land in het Oostblok wa
partij en bevolking principiële overee
stemming hebben bereikt over een n
tionaal program voor de ombouw
de maatschappij.
Het open socialistische model waarov
Hongaarse communisten en niet-coi
munisten het eens zijn geworden he<
blijkbaar de volle sympathie van M(
kou, althans van Gorbatsjov. Er dre
slechts één gevaar en dat is de jammf
lijke staat waarin de Hongaarse ecoi
mie momenteel verkeert. Wat dat beti
zitten Hongarije en alle andere Ooste
ropese landen in hetzelfde schuitje als
Sovjetunie. Het hele Oostblok kreu
onder een stagnerende economie en
is juist de meest dwingende reden
tot perestrojka te besluiten.
Maar het is de afgelopen jaren genot
zaam gebleken dat economische hervt j
mingen niet gerealiseerd kunnen word V*'
zonder dat de socialistische maatscha
pij op een of andere wijze wordt ged
mocratiseerd. Daarom is het voor Ot
Europa niet alleen van belang of
Moskouse partijconferentie Gorbatsjt
voorstellen zal steunen, maar komt
er vooral op aan wat er daarna gaat
beuren en in welk tempo.
g»mr
ger
Va
wa
Fri
H.
h r'ki
I \nSf
Tuinen zijn er niet alleen om in te wer
ken maar zeker ook om van te genieten.
Op een zonnige dag onder een parasol
met een lekker drankje bij de hand tuin-
boeken lezen bijvoorbeeld. Hoe kunnen
we de tuin nog mooier maken en nog be
ter aanpassen aan de behoeftes van de
gebruikers? Vijfenzestigplussers stellen
andere eisen aan hun tuin dan een gezin
met opgroeiende kinderen. Er zijn men
sen die nooit genoeg van het prutsen in
de tuin krijgen maar anderen ontbreekt
het gewoon aan voldoende tijd om een
veel onderhoud vragende tuin te verzor
gen. De afmetingen van tuinen verschil
len ook nogal, er zijn er van vier vier
kante meter maar ook van bijna hon
derd. Ook de maat van de tuin speelt
een rol bij de inrichting ervan.
Wie een goede handleiding nodig heeft
voor het aanpassen of voor het helemaal
nieuw ontwerpen van de tuin kan nu te
recht in een boekje dat geschreven is
door Wim Oudshoom en Bram Gal-
jaard. Het heet Eenvoudig Tuinontwer
pen en het is geschreven vanuit de ge
dachte dat elke tuin moet passen bij zijn
gebruikers. Er staan achttien basisont
werpen in voor de kleine tuin. Prakti
sche voorstellen die geheel of gedeelte
lijk kunnen worden uitgevoerd en in de
loop der tijd naar wens uitgebreid.
Elk tuinplan in het boek bestaat uit een
getekend ontwerp, een beschrijving van
hoe we bij het ontwerpen en uitvoeren
te werk moeten gaan en ideeën voor de
beplanting. Daarnaast zijn er talloze
technische tips en veel informatie over
het onderhoud van ons groen in te vin
den.
De auteurs beweren dat het ontwerpen
van een tuin niet moeilijk is als we ons
van tevoren maar goed bewust zijn van
wat we precies willen. Ook moeten we
terdege rekening houden met een aantal
natuurwetten en de hoedanigheid van
het terrein. Planten die veel zon nodig
hebben gedijen nu eenmaal niet in de
donkere schaduw van een forse conife-
renhaag en soorten die niet van natte
voeten houden zullen op vochtige laag
gelegen veengrond nooit een florisant le
ventje leiden.
De ontwerpen variëren van landelijke
tuinen tot gezinstuinen, van veelkleurige
bloemenparadijsjes tot een eigen heem-
tuin. Van een laagliggende tuin in voch
tig veen tot een hoog-en-droog-tuin in
gebieden met zandgrond. Van een mini-
bos tot een stedelijke binnentuin. Vrij
wel iedereen kan er aanknopingspunten
in vinden om het eenvoudige lapje
grond bij het huis om te toveren tot een
privé-domein. Ook voor een volkstuin
met tuinhuisje is een voorstel gegeven
en zelfs voor de meestal smalle strookjes
grond tussen gevel en trottoir zijn enkele
fantasievolle plannen ontworpen.
De ontwerpen in het boekje worden af
gewisseld met informatieblokjes over
uiteenlopende zaken als de kosten van
het tuinieren, het kopen van gezond
plantmateriaal, het aanleggen van tegel
paden en terrassen en het zelf snoeien
van bomen en struiken.
Een compact boekje met een schat aan
informatie die niet alleen de beginnende
tuinamateur maar ook de gevorderde
tuinman goed van pas kan komen. Een
uitgave van Zomer en Keuning en voor
iets minder dan 25 gulden te koop.
Nog een heerlijk boek over bloemen en
planten om in de tuin te lezen en te be
kijken is „Het maken van een wilde-
bloementuin". Geschreven door Jona
than Andrews met illustraties van Edith
Holden. Zij was een plattelandsmeisje
uit Engeland dat in het begin van onze
eeuw een dagboek schreef waarbij ze il
lustraties maakte van allerlei planten,
vogels en insecten uit haar omgeving.
Zeventig jaar nadat ze die aantekeningen
en waterverfschilderingen maakte werd
haar dagboek teruggevonden op een*zol-
der in Londen. Na publikatie ervan
groeide het uit tot een bestseller over de
hele wereld. Uit de illustraties die geen
plaatsje vonden in het gepubliceerde
dagboek is een keus gemaakt voor het
nieuwe boek van Andrews.
Wilde planten staan volop in de belang
stelling. Het maken van een wilde-bloe-
mentuin is zeker niet moeilijker dan ge
woon tuinieren. Andrews maakt dat heel
duidelijk aan de hand van zes ontwer
pen die geheel gevuld zijn met wilde
planten. De auteur stelt chronologisch
naar bloeitijd zo'n honderd wilde bloe
men voor aan de lezer. De planten
worden kleurrijk beschreven en afge
beeld en verder is er veel informatie
over de namen die ze gekregen hebben,
de toepassingen en de rol die de planten
vroeger speelden in sagen en fabels.
Maar „Het maken van een wilde-bloe-
mentuin" is in de eerste plaats een d( j(U
boek. Het geeft aan waar, wanneer r
hoe wilde bloemen gezaaid moet
worden. Hoe groot ze worden, wanni na j
ze bloeien en hoe bepaalde soorten v
meerderd kunnen worden.
Een wilde-bloementuin oefent een gr<
aantrekkingskracht uit op vele diersoi
ten. Niet alleen vogels maar ook vli
ders, libellen en andere insecten word
door de bloemen aangetrokken. Wie v
gerhoedskruid in de tuin heeft, weet
de violette (soms witgele) bloemen
weerstaanbaar zijn voor bijen en ho
mels. Die gaan bloem in bloem uit c
stuifmeel te verzamelen. Soms zijn
ven of acht diertjes bezig aan dezell
toorts. Een kostelijk gezicht. g dl
Achterin het boek is een hoofdstuk
wijd aan de fauna in de wilde-bloem
tuin met een overzicht van de plant le a
die erom bekend staan dat ze diei
aantrekken.
Ook dit boek is een uitgave van Zon
en Keuning. Het kost iets minder dbp
veertig gulden en is bijzonder mooi
gevoerd met alle illustraties in pracht
kleuren.
JAN VAN KOOT1
Jbei
nd!
