Rijkdom
laat
emigrant
Arie
de Jong
koud
HoUMm DAIRY
Kindertuin
levert
liefde voor
natuur op
ESCONDIDO - „Nederlanders
benne altijd succesvolle emigranten
geweest in de States. En wou je we-
hartten waarom? De Nederlander let
sowieso al op z'n centen, maar tus
sen de Amerikanen valt zuinigheid
helemaal op. Dié mensen geven
wat uit. Big spenders. Een Hollan
der in Amerika zal geen tien dollar
betalen voor iets wat hij ook voor
1 vijf dollar kan krijgen, ook al barst-
eie van het geld. Daardoor zijn we
;eworden wat we nu zijn: rijk.
Vlaar wij benne zuinig, altijd ge
weest en we zullen dat blijven
diook".
1 1 r
idArie de Jóng (87) zit op zijn praatstoel.
Vertelt nog eens van vroeger. Van de
;e tijd dat hij met vrouw en tien kinderen,
t lafnu al weer veertig jaar geleden, arm en
berooid aankwam aan de westkust van
de Verenigde Staten. Sindsdien maakte
hij de klassieke Amerikaanse successtory
door: met niks begonnen en door hard
werken opgeklommen tot eigenaar van
een miljoenenbedrijf.
Zevenenveertig was Arie als hij samen
met zijn twee jaar jongere vrouw Ma de
stap neemt om Nederland voorgoed te
verlaten. Eigenlijk is het Ma die haar
man ervan weet te overtuigen dat er in
Amerika meer mogelijkheden liggen
..opportunities" zeggen ze nu) dan in
iet Zuidhollandse Alphen aan den Rijn.
De oorlog is weliswaar alweer drie jaar
voorbij maar voor De Jong is het in
1948 nog hard sappelen geblazen. Als de
familie op een gegeven moment de boer-
jderij als gevolg van een grootscheepse
ruilverkaveling dreigt te verliezen en
ook de derde zoon zijn vader en moeder
meedeelt dat hij naar het beloofde land
aan de andere kant van de oceaan gaat,
trekt Ma de stoute schoenen aan en doet
Jhaar man een voorstel: „Waarom gaan
we niet mee? Twee van onze jongens zit
ten er al en de derde staat op vertrekken.
Straks blijven we alleen over".
Hoewel Arie normaliter degene is die de
beslissingen in huize De Jong neemt,
moet hij dit keer toegeven dat hij het
zo'n gek idee niet vindt. Het besluit tot
emigratie valt snel. Nog dezelfde week
vervoegt De Jong zich op het Ameri
kaanse consulaat in Rotterdam.
Melkers
Ondanks de wachtlijst die in 1948 be
staat om naar de VS te mogen vertrek
ken, wordt het gezin dadelijk bovenaan
geplaatst omdat de familie maar liefst
zeven melkers in de aanbieding heeft,
een vak waar in het beloofde land veel
vraag naar blijkt te zijn. Bovendien is de
{tweelingzus van Arie, die al enkele jaren
ers eerder de overstap had gewaagd, bereid
k borg te staan: één van de voorwaarden
opp om de begeerde emigratiedocumenten in
bezit te krijgen.
„HET ZIJN STERKE BENEN DIE DE WEELDE KUNNEN DRAGEN"
Enkele weken later, de jongste uit het ge
zin van tien is dan net een paar maan
den oud, wordt de overtocht gemaakt:
per boot naar New York en verder per
vliegtuig naar Los Angeles. De opbrengst
van de verkochte inboedel van de boer
derij en een klein spaarcentje zijn net
voldoende om de landverhuizing, die
bijna tienduizend gulden kost, te beta
len. Zonder een rooie cent op zak arri
veert de- familie in Zuid-Californië.
„Maar", zo verhaalt Arie, „werk was er
plenty, dat hadden we gauw in de gaten.
Binnen een jaar"spaarden we met z'n al
len zevenduizend dollar bij elkaar. In
die tijd voldoende voor een huisje en
een stukkig grond".
De familie De Jong laat het oog laten
vallen op een aardig optrekje in Escondi-
do, gelegen tussen Los Angeles en San
Diego, twee en een half uur rijden van
de Mexicaanse grens. De verwerving van
het nieuwe eigendom verloopt echter
niet zonder slag of stoot. De verkoper
wil niet geloven dat het gezin in één jaar
tijd het benodigde bedrag bij elkaar heeft
kunnen sparen en denkt met oplichters
van doen te hebben. Pas als Arie het be
wijs in de vorm van een spaarbankboek
je kan leveren is de eigenaar overtuigd
en wordt de transactie afgewikkeld. Dat
eerste huisje is decennia lang de ouder
lijke woning gebleven. Ook nu peinzen
Arie en Ma er geen moment over dit
huis, zo barstensvol herinneringen, te
verlaten.
Kort nadat het gezin zich in Escondido
heeft gevestigd waagt Arie de overstap
naar het vrije ondernemerschap. Hij be
gint met hulp van enkele zoons een ei
gen melkfabriekje, dat de naam „Hollan-
dia Dairy" krijgt. Bij de plaatselijke
bank kan zonder bezwaar een lening
worden afgesloten.
Behalve de aanloopproblemen die een
nieuw eigen bedrijf altijd met zich mee
brengt, worden vader en moeder De
Jong vanaf het begin van de jaren vijftig
met nieuwe moeilijkheden geconfron
teerd als de oudste jongens zich melden
voor militaire dienst. Niet zozeer uit
liefde voor het nieuwe vaderland maar
In de voortuin in Escondido staat een
molen als blijvende herinnering aan
Nederland.
FOTO'S: MARGA RIJERSE
omdat het nu eenmaal de eenvoudigste
manier is om de Amerikaanse nationali
teit te verwerven.
Korea en Vietnam
Maar dan breken de langdurige oorlogen
in Korea en Vietnam uit en trekken als
gevolg van de Amerikaanse inmenging
achtereenvolgens alle zeven zonen naar
het front. Gedurende veertien jaar ver
keert huize De Jong dag na dag in angst
over het welbevinden van steeds weer
een andere zoon die ergens aan de ande
re kant van de aardbol het communisme
bestrijdt. Arie: ,;In die jaren heb ik wat
afgebeden en God gesmeekt dat de jon
gens weer veilig thuis zouden mogen ko
men. Gelukkig zijn mijn gebeden steeds
verhoord".
Het vertrek van de jongens is niet alleen
in emotioneel opzicht moeilijk voor het
gezin, ook materieel komt het slecht uit.
Een zoon aan het front betekent immers
ook een goedkope werkkracht minder en
werklui inhuren kost geld. „Toch hebben
we die problemen ook kunnen overwin
nen, want alle jongens stuurden elke
maand de helft van hun wedde naar
huis, zodat we hier met de fabriek door
konden gaan. Dat was niet easy voor ze,
maar ze wisten zich te redden", stelt De
Jong trots.
Intussen gaat het de fabriek steeds meer
voor de wind. Het verdiende geld wordt
geïnvesteerd. Vooral in machines, vee en
grond. Dat blijkt een gouden greep te
zijn. Niet alleen stijgt de waarde van de
grond tot duizelingwekkende hoogte en
kan het familiekapitaal fors uitdijen, ook
de melkfabriek slaat goed aan. Een aan
tal zonen en dochters blijft bij vader in
de zaak. Anderen trekken naar elders
waar ze dank zij het inmiddels vergaarde
familiekapitaal een eigen en al even
bloeiend bestaan weten op te bouwen.
Op de heuvel die de familie koopt (aan
de voet staat de fabriek) verrijzen steeds
grotere „paleizen", zoals Arie de Jong de
huizen van zijn kinderen beschrijft.
Overdreven is deze omschrijving met:
één van de villa's omvat acht badka
mers, recreatieruimtes, twee zwembaden
en een sauna. De weelde staat in schril
contrast met de nabijgelegen armoedige
onderkomens waar veel van de tweehon
derd personeelsleden uit de fabriek wo
nen. Barbaarse vooroorlogse toestanden?
Nee, zegt bedrijfsleider Chuck, een gebo
ren Amerikaan die zijn Engels doorspekt
met Nederlandse woordjes. „Ze hebben
er bewust voor gekozen. Door zo sober
te leven sparen ze geld om straks zelf
iets te kunnen beginnen".
Geen kwaad woord over de familie De
Jong komt over de lippen van Chuck,
die al vele jaren in dienst van de familie
is en wiens loyaliteit deze zomer wordt
beloond met een cadeaureis naar Neder
land.
Borreltje
Ondanks de grote groei van het familie
kapitaal zijn vader en moeder De Jong
altijd een bescheiden leven blijven lei
den. „We hebben ook niet veel nodig",
zegt Ma, die zich gedurende het gesprek
discreet op de achtergrond houdt en
haar man bij tijd en wijle voorziet van
een onvervalst Nederlands borreltje. Het
dagelijkse middageten komt uit een
klein moestuintje. Het fruit hangt in de
bomen rondom het huis en zo nu en dan
wordt een van de vele kippen, hanen of
konijnen geslacht die in een afgeschermd
weilandje rondlopen.
Op het vergaarde grootkapitaal hoeft het
bejaarde echtpaar geen beroep te doen.
Omdat ze in tegenstelling tot hun kinde
ren al die jaren de Nederlandse nationa
liteit hebben behouden, valt sinds twee
ëntwintig jaar elke maand de aow uit
Holland in de bus. „En zelfs dat krijgen
we niet op. Waar moeten ouwe mensen
zoals wij ons geld allemaal aan uitge
ven?", zegt Arie terwijl hij zijn pruim
met een grote boog in de naast hem
staande kwispedoor mikt.
Zijn enorme gestalte en doordringende
stem doen denken aan wijlen de acteur
Ko van Dijk. Om wat af te vallen is Arie
door de familie op dieet gezet („zodat ik
de hele dag door verrek van de honger")
en is het aantal borrels in principe tot
twee per dag gereduceerd. Zijn oude dag
brengt godfather De Jong door in de
tuin met het lezen van (Nederlandse)
kranten en het luisteren naar een stichte
lijk woord van een van de tientallen ra
dio-dominees. Als hij niet luistert of
leest praat hij met de vele mensen die
regelmatig komen aanwaaien.
Zijn uiterlijk, noch zijn woonomgeving
verraden zijn riante financiële status.
Naar Nederlandse begrippen zou hij ge
rekend kunnen worden tot de rijkste
mensen van het land. In de States is hij
gewoon „iemand die het gemaakt heeft".
Zijn oude broek, geruite overhemd en
een pet verraden z'n nederige afkomst.
Om zijn nek zit een rode boerenzakdoek
die in de jaren twintig voor de eerste
maal omging en sinds die tijd tot zijn
standaard-uitrusting behoort. „Dat komt
zo, zie je, ik ben als jongeman stoker ge
weest in het gemaal van mijn schoonva
der. Die zakdoek was om het zweet op te
vangen. Ik ben er zo aan gehecht geraakt
dat ik er op den duur niet meer buiten
kon".
President arie
De melkfabriek (dairy) wordt momen
teel gerund door de jongere generatie.
Hoewel de hoogbejaarde Arie al lang
niet meer actief is in de zaak, is hij nog
steeds „president". Zijn invloed op het
reilen en-zeilen van de zaak is groot. „Ik
heb altijd mijn eigen zin doorgedouwd
en toch heb ik nooit met iemand ruzie
gehad. Als iets me niet zinde dan dacht
ik: laat maar kletsen, ik doe het toch zo
als ik het wil".
Zijn rijkdom laat Arie de Jong koud.
„Het zijn sterke benen die de weelde
kunnen dragen. Ik heb om me heen ook
heel wat mensen door dat geld naar de
verdoemenis zien gaan, mensen die zich
doodzopen omdat ze de rijkdom niet
aankonden. Onze familie heeft in al die
jaren veel succes en geluk gehad, maar
ik moet erbij zeggen: we hebben er ook
hard voor moeten werken. En ik heb
nergens spijt van. Als ik het over moest
doen zou ik het op precies dezelfde ma
nier doen. Ik denk weieens, had mijn
oude vader dit maar kunnen meemaken.
Dan had hij kunnen zien dat zijn voor
spelling jongen, jij wordt nooit een cent
rijk" niet is uitgekomen".
MARGA RIJERSE
binnen de perken
m Kinderen kunnen niet alleen in een tuin
spelen maar er ook nuttige kennis opdoen
zelf gewassen te verbouwen.
TOTO: ANP
De laatste jaren wordt in ons land steen
en been geklaagd over jeugdvandalisme.
Niet alleen worden telefooncellen on
bruikbaar gemaakt en muren beklad met
spuitbussen en viltstiften, ook het open
bare groen ontkomt niet aan de verniel
zucht van vaak jeugdige personen. Op
veel plaatsen is getracht aan deze aan
slag op het algemeen bezit iets te doen.
Met uiteenlopende resultaten. Sommige
proi.ecten zijn uitgevoerd door de politie,
andere door scholen. In enkele gevallen
hebben scholen in samenwerking met de
Ëolitie gepoogd dit varkentje te wassen.
>oel daarbij was steeds de jongeren be
wust te maken van hun omgeving en ze
op die manier enig respect mee te geven
voor het bezit van anderen en de geza
menlijke bezittingen.
Een van de aardigste manieren om kin
deren respect voor de natuur en daar
mee voor net openbaar groen bij te bren-
fen is ze zelf een eigen tuintje te geven.
Iet werken in die tuin leert ze met an
dere ogen naar het groen kijken. Het op
kweken van groenten, kruiden en bloe
men geeft de meeste mensen (en dus ook
kinderen) het gevoel betrokken te zijn
bij de planten. Eerbied voor de natuur
helpt vandalisme voorkomen.
Een kindertuin is natuurlijk niet alleen
goed in het licht van het bestrijden van
vernielingen. De meeste kinderen vin
den het ook gewoon leuk een eigen stuk
je grond te hebben waarop ze radijsjes,
worteltjes, sla en wat dies meer zij "kun
nen verbouwen. Daarbij is zeker in het
begin een goede begeleiding nodig.
Zorg dat het lapje tuin dat ze mogen be
bouwen goed gespit en bemest is. Een
vruchtbaar tuintje geeft snellere resulta
ten en die zijn zeker in het begin van be
lang. Kinderen moeten leren geduld te
oefenen maar als in hun eerste tuinsei-
zoen alle gekweekte soorten verdorren of
overwoekerd worden door onkruid, ver
liezen ze snel het plezier in het tuinwerk.
Help de kleintjes een keus te maken van
de groentesoorten die ze willen verbou
wen. Kies daarbij ook een aantal soorten
die snel opkomen en bijna zeker goede
resultaten leveren. Natuurlijk moet hun
lievelingskostje ook in de tuin komen,
dat stimuleert de goede zorg voor de
planten.
Vertel ze om te beginnen zeker ook de
elementaire regels aie gelden voor het
groeien en bloeien van planten. Die heb
ben naast voedsel (mest) en water ook
licht en ruimte nodig. Onkruid kan zo
wel voedsel, water en zonlicht stelen van
gekweekte planten dus de bestrijding
van onkruid is belangrijk.
De natuur biedt zelf mogelijkheden om
plagen en ziekten in cultuurgewassen te
bestrijden. Zo beschermt het afwisselend
verbouwen van uien en worteltjes zowel
tegen aantasting van de uien als de wor
telen. De geur van de ui is onuitstaan
baar voor de wortelvlieg en die blijft uit
de buurt van zowel ui als wortel als die
vruchten in rijtjes om en om gezaaid
zijn.
Help de kinderen een handje bij moeilij
ke klusjes zoals het verspenen van jonge
planten en het snoeien van bessenstrui-
ken. Maar help niet te veel. Ze ontdek
ken het meest door het zelf doen en be
grijpen de samenhang van hun handelen
en ae gevolgen sneller wanneer er fouten
gemaakt worden.
Een tuintje van twee bij twee meter kan
om te beginnen een aardige afmeting
zijn. Daarop kunnen vijf of zes verschil
lende groentesoorten en een bedje bloe
men verbouwd worden. Zoek soorten
die niet allemaal tegelijk oogstrijp zijn
maar enkele vroege en wat latere zodat
de hele zomer door het plezier in de tuin
voort kan duren.
Het tuintje kan ook een springplank zijn
voor bestudering van natuurlijke proces
sen. Van het tuinafval kan een klein
composthoopje aangelegd worden waar
aan te zien is hoe met behulp van aller
lei diertjes en het verrottingsproces na
tuurlijk afval omgezet wordt in vrucht
bare compost. De kringloop van de na
tuur bevat meer aanknopingspunten die
het bekijken waard zijn. Al deze zaken
bij elkaar kunnen kinderen al op zeer
jonge leeftijd eerbied voor de natuur bij
brengen en dat kan later helpen het van
dalisme aan banden te leggen. En dat is
dan nog maar een van de Kleinere resul
taten van een kindertuin.
Belangrijk is wel dat het gereedschap
waarmee de jongelui in de tuin werken
aangepast is aan hun kunnen: niet te
groot en niet te zwaar maar wel beter
van kwaliteit dan een speelgoedschep
waarmee op het strand zandkastelen ge
bouwd worden.
ZATERDAG 18 JUNI 1988 PAGINA 29
Amerika, het land van de onbegrensde
mogelijkheden. Verslaggeefster Marga
Rijerse dwaalde er een tijd rond en deed er
tal van indrukken op. In een serie verhalen
doet zij daarvan verslag.
Om te beginnen de successtory van een boer
uit Alphen aan den Rijn die in 1948 naar
Amerika emigreerde.
Hollandia Dairy,
de trots van
familie De Jong.
ficidóc QowtanV
