Time has come; de tijd is gekomen.
Iff!!' lelson Mandela zei het 24 jaar
"jeleden tijdens het beruchte
Jjvonia-proces. Het waren enkele
r^tan zijn laatste woorden in het
ipenbaar. De tijd is gekomen, zo
ijnden ook in Nederland de anti-
iartheidsbewegingen, de kerken,
vakbonden en de politieke
i.9o]artijen. Vandaag vindt in
fj^msterdam de grootste
?monstratie plaats die ooit in ons
nd tegen apartheid is gehouden,
an Nederland worden met name
ie sancties geëist omdat de
ituatie in Zuidafrika slechter dan
n9 jecht wordt. De regering zou niet
joeten wachten totdat de Europese
gemeenschap een eensluidend
landpunt heeft ingenomen, aldus
:t Breed Overleg Tegen
.partheid (BOTA);
am
geie5)EN HAAG - De hel breekt los:
'•t-k. Ie voeten stampen gebiedend op
l897^e vloer, mannen heften hun witle-
bn schilden, vrouwen de houten
'"'tampers, kinderen richten katapul-
Jtenen. Het ontroerende Nkosi Sikele
^Africa (God zegene Afrika) maakt
(laats voor een ritmische Gumboot
•ance en het eisende Umkhonto
br ere van de gewapende strijd.
i ba
lEfla
Dai
5-nivjime has come; de tijd is gekomen, zo
n [teert Amandla, een Zuidafrikaans en-
hulpèmble haar leider van het Afrikaans
besijationaal Congres, Nelson Mandela.
ingend en dansend trekt deze groep de
r ^tomende maand door Nederland om als
te ©'(jlturele ambassadeurs van het ANC uit
J leggen dat de zwarten in Zuidafrika
itrek]le mogelijkheden tot vreedzaam verzet
!gen apartheid uit handen zijn geslagen,
•asisiime has come; de tijd is gekomen. Nel-
gesijm Mandela zei het toen hij zich tegen-
inst&er een doodstil gehoor verdedigde tij-
ens het beruchte Rivonia-proces. Mor-
5 rltfn is het precies 24 jaar geleden dat een
|anke rechter met een hamerklap een
Inde maakte aan een maandenlange
schtszaak: Mandela werd wegens hoog-
erraad tot levenslange celstraf veroor-
eeld.
^imandla verhaalt poëtisch en tegelijk
ringend over de groei van het verzet.
™"1et (dorps)leven was niet slecht in de
bde tijden van de grote koninkrijken,
bals het Zoeloerijk onder Sjaka, zo wil
,STjmandla doen geloven. Dan wordt door
t witmensen een systeem geïntrodu-
ferd dat leidt tot onderdrukking, verval
li armoede.
ig; Alleen eenheid leidt tot actie en actie
an leiden tot afschaffing van de apart-
iöfid" is het motto van Amandla
*®Macht) dat wordt ondersteund door
Ifi ongo's, blazers, elektrische gitaren en
J| peten-gestamp. De rol van het Afri
cans Nationaal Congres en niet minder
ihedle van de gewapende tak Umkhonto we
Jur,jswe (Speer der Natie) is evident, luidt
inv% boodschap waarmee het ensemble
por Nederland trekt.
Overgave
landela lei het in 1964 als volgt: „Het
warte volk van Zuidafrika moest de
tiserruze maken tussen zwichten voor de
nderdrukking of terugvechten". De
t buze viel op het laatste. „Het stond
bst dat we onze strijd moesten voort-
men. Al het overige zou een laffe over-
ive hebben betekend". De ANC-leider
jitkende de beschuldiging van sabotage
let'
iuwera andela probeerde ondermijning van
"staat evenwel te rechtvaardigen: „Wij
het ANC hebben altijd geijverd voor
|(*ii niet-raciale democratie en we deins-
|n terug voor elke actie die de rassen
og meer van elkaar zou hebben geschei-
irarhf.n- Maar de harde feiten waren dat
jrdui|jftjg jaren geweldloosheid (het ANC
erdeprd in 1912 opgericht, red.) voor de
v. gafrikanen niets anders hebben opgele-
ito's.brd dan steeds meer repressie en steeds
slaaplinder rechten".
3 m.jme has come; de tijd is gekomen. Het
aatvéNC brengt binnenkort een blauwdruk
l.: Majar buiten voor een Zuidafrika-zonder-
partheid. Het is een document uitge-
jerkt door een speciale commissie, die
iarvoor twee jaar geleden de opdracht
|p reeg. Het beleidsstuk is onderdeel van
Idfce politieke strijd die het ANC voert,
:LE2>a st de gewapende strijd, het onder
grondse basiswerk en de internationale
-iumar Sanjay, de tijdelijke ANC-verte-
Jnwoordiger in Nederland heeft het do-
I ament nog niet onder ogen gehad, maar
I oemt het bij voorbaat liever een discus-
I ëstuk: „Het ANC is een democratische
I rganisatie. Het stuk wordt daarom bin-
I enkort overal verspreid. Alle rassen, al-
ilei instellingen en iedereen die zich
trokken voelt moet er zijn of haar me-
ig over kunnen geven. Pas later volgt
ltn definitieve versie van de constitu-
|p", aldus Sanjay.
Foelies
Opie,
ontwerp-grondwet is een uitwerking
Jp-an het Freedom Charter, het beroemde
JCilandvest voor de Vrijheid dat in 1956
Kliptown werd gepresenteerd. Kern
an het Handvest was: Zuidafrika be-
oort aan allen, zonder onderscheid naar
ts, geloof of geslacht.
-jandela betoogde toe
'handvest geen blauwdr
listische staat was. Hij noemde het
H venwel noodzakelijk dat er een eind
toest komen aan monopolies van de
'II Cijnmagnaten en de grootgrondbezit-
!rs. Dat gegeven, plus het feit dat de
Ujiverigens zeer kleine) communistische
Kl^rtij zich achter hun ideeën stelde,
Crifceft het ANC een hardnekkig „vuurro-
kleur gegeven,
n iumar Sanjay: „Sinds eeuwen worden
arten in Zuidafrika onderdrukt; ge-
mpt in een koelie-systeem. Wij heb-
ën Moskou niet nodig om ons te lei-
s en. Het is de vijand zelf (de blanke re
ZATERDAG 11 JUNI 1988
gering, politie en het militair apparaat)
die ons tot strijd beweegt".
Sanjay is sinds drie maanden in Amster
dam („Wat een shit-weer, hier") en
houdt kantoor in een volgepropte kelder,
nadat de huur van een onderkomen' aan
de Prinsengracht was opgezegd.
De eigenaar van dat pand zag Sanjay
niet zo zitten, nadat aanslagen waren ge
pleegd op ANC-kantoren in Brussel en
Parijs. Maar waar de anti-apartheidsbe
weging ook haar gezicht laat zien, de te
lefonische bedreigingen en valse bom
meldingen blijven binnenstromen. Het
werk van de Zuidafrikaanse ambassade?
Wie weet, zegt Sanjay.
Hoewel de ontwerp-grondwet waarover
Sanjay spreekt, nog niet in omloop is,
zijn een aantal voorstellen onlangs naar
buiten gebracht. De belangrijksten zijn
dat Zuidafrika een eenheidsstaat wordt
(dit wil zeggen zonder federale staten) op
niet-raciale grondslag. Het land moet
een parlementaire democratie krijgen en
een gemengde economie. Dat laatste wil
zeggen een economie gebaseerd op coöp
eraties, vrij ondernemerschap en staats
ondernemingen.
In tegenstelling tot in het Freedom Char
ter komt in het ontwerp geen terminolo
gie voor als „groepsrechten" of „natio
nale groepen". Daarentegen wordt ge
sproken over burgers en burgerlijke vrij
heden, zoals persvrijheid, vrijheid van
godsdienst en gelijkberechtiging. Het
ANC lijkt daarmee nog sterker te willen
onderstrepen dat het een mülti-raciale
samenleving voorstaat en geen Afrika
voor de Afrikanen alleen, zoals kleinere
oppositiebewegingen bepleiten.
Vakbonden
Dat het ANC juist nu met het ontwerp
naar buiten komt, verbaast Kumar San
jay niet. „We staan aan de vooravond
van een enorme maatschappelijke ver
andering. Daarop moeten wij voorbereid
zijn, ook al verwacht ik niet dat apart
heid morgen verleden tijd is. In feite
wordt het steeds moeilijker oppositie te
voeren: alle vormen van vreedzaam ver
zet worden immers onmogelijk ge
maakt".
De ANC-woordvoerder refereert aan het
verbieden van achttien organisaties zoals
het Verenigd Democratisch Front
(UDF) en het Steuncomité Gevangenen
(de PDSC). Verwijst naar de nieuwe ar-
beidsbepalingen, waardoor vakbonds
werk vrijwel onuitvoerbaar wordt en de
nieuwe wet op fondsen uit het buiten
land, waardoor instellingen, maar ook
regeringen en kerken geen geld meer
kunnen overmaken naar Zuidafrika.
Juist de onderdrukking van ongewapend
verzet maakt de situatie in Zuidafrika
opnieuw buitengewoon explosief. San
jay: „De regering dwong het ANC de
wapens op te nemen na het drama in
Sharpeville. (In 1960 werden daar 69 on
gewapende zwarten gedood toen zenuw
achtige politiemannen het vuur op een
menigte opende, red). En momenteel
zijn in Zuidafrika alle vreedzame manie
ren tot verzet geblokkeerd door nieuwe
wetten".
De woordvoerder verwijst vervolgens
naar ANC-voorzitter in ballingschap
Oliver Tambo. Deze legde meermalen
de noodzaak uit van een gewapende
strijd. Tijdens een jubileumviering van
het ANC in januari zei hij „dat het ge
weld door Pretoria het verzet geen ande
re keus laat dan de wapens te grijpen".
Tambo hield zijn guerrillastrijders overi
gens ook voor burgers te ontzien. Ku
mar Sanjay voegt daaraan toe „dat do-
aen onder onschuldige burgers onver
mijdelijk zijn in de strijd".
Benzinebom
Dat bleek bijvoorbeeld afgelopen week
einde weer. In Roodiepoort ging een
bom af in een winkelcentrum. Er vielen
vier doden: drie zwarten en een blanke.
Ook het lot van Kumar Sanjay zelf is
een voorbeeld. Hij werd tot tien jaar
Robbeneiland veroordeeld wegens sabo
tage. Hij verklaart echter nadrukkelijk
dat het „geen ANC-beleid is burgers te
treffen en dat de ANC-leiding hem daar
toe dus ook geen opdracht had gegeven.
„Het was een tijd van hoog oplopende
emoties. Het was de zoveelste keer dat
de blanke politie onschuldigen had
doodgeschoten. We voelden dat we iets
moesten doen, maar we waren helemaal
blindZo verstopte ik een benzine
bom onder de bank van een zwarte
passagierstrein. Waarom niet in een
blanke trein? Daar mag je als zwarte niet
komen, dus kun je er ook geen bom
neerleggen".
De vraag rijst in hoeverre de ANC-lei
ding in staat is controle te houden op
het volk. Het is zonder twijfel waar dat
het merendeel van de bevolking achter
het ANC staat. Maar de druk op de ketel
stijgt. Het zou niet de eerste keer zijn
dat zich een geweldsexplosie voordoet,
waarop het ANC geen vat meer heeft.
Zo worden vandaag de Soweto-rellen
herdacht, een onverwachte uitbarsting
veroorzaakt door de dood van een kind
van tien jaar oud, Hector Petersen.
Scholieren
Hector was een scholier die meeliep in
een demonstratie in Soweto, een zwarte
woonstad nabij Johannesburg. De woon
omstandigheden in dat oord zijn erbar
melijk, de werkloosheid is groot, er is ar
moede, er zijn geen doktoren en de cri
minaliteit is groot. Directe aanleiding tot
het protest was evenwel een nieuwe wet
die onderwijs in het Afrikaans verplicht
stelde. Zwarte scholieren spreken die
taal niet en zouden derhalve niets meer
kunnen leren.
De jeugd marcheerde 16 juni 1976 naar
een afdeling van het ministerie van Ban
toezaken: daar wachtte de politie hen op
en begon te schieten. Tientallen kinde
ren werden dodelijk in de rug getroffen.
Niet door de kogel, maar door marteling
overleed in dat jaar ook.de studentenlei
der Steve Biko („Cry Freedom"). Het
deed de woede alleen maar toenemen,
en de repressie ook. In 1976 vielen 661
doden en raakten meer dan tweeduizend
mensen, veelal jongeren gewond.
Ook vier jaar geleden vlamde het geweld
opeens heftig op toen in diverse zwarte
woonsteden de huren werden verhoogd.
Voor Pretoria was het uiteindelijk aan
leiding de noodtoestand uit te roepen,
waardoor mensen zonder vorm van pro
ces gevangen kunnen blijven. Pretoria
lijkt, ondanks een wat weifelachtige hou
ding van president P.W. Botha met van
zins een duimbreed toe te geven. Inte
gendeel.
De noodtoestand is waarschijnlijk weer
voor een jaar verlengd en Nelson Man
dela zal 18 juli zijn zeventigste verjaar
dag in de gevangenis van Pollsmoore
doorbrengen. Uitzicht op een spoedige
invrijheidstelling is er niet. Kumar San
jay: „Zie hoe blind en bruut deze rege
ring is. Mandela zou zo'n grote rol kun
nen spelen in de opbouw van dit land.
Om een man van zijn kaliber te laten
rotten is een schande". De manifestie
vandaag in Amsterdam is dan ook be
doeld om een niet mis te verstaan sig
naal te geven aan zowel Pretoria als Den
Haag: Time has come.
JOOS PERSOON
CeidóeGoirtatit
het is nii tijd het luchtvaartverding
op te zeggen, een kolenboycot ijl te
stellen en het Nederlandse
bedrijfsleven uit Zuidafrika terug
te trekken.
In het BOTA-rijtje van onder meer
de Novib, Icco, de Raad van (Pi
Kerken, de Nederlandse
Missieraad, Pax Christi, Kairos en
het FNV ontbreken de grote
politieke partijen CDA en WD,
evenals de vakbond CNV. Niet
omdat zij geen einde zouden willen
zien aan de apartheid in M
Zuidafrika, maar omdat zij zich
niet kunnen verenigen met het
pakket sancties.
Belangrijkste reden om de
manifestatie vandaag te houden is
de herdenking van de Soweto-
rellen, die op 16 juni 1976
honderden jonge zwarten het leven
kostten. BOTA verwijst voorts
naar nieuwe wetten, die het
vreedzaam verzet onmogelijk
maken, de voortdurende
noodtoestand en de doodstraf. Dit
zjjn vandaag ook de belangrijkste
punten van kritiek die in
Amsterdam naar voren gebracht
door onder anderen dominee Allan
Boesak, kamervoorzitter Dick
Dolman, Freek de Jonge en Mies
Bouhuys.
Tegelijk met de manifestatie in
Amsterdam vindt in het Wimbley-
stadion in Londen een elf uur
durend pop-spektakel plaats ter
gelegenheid van de zeventigste
verjaardag van Nelson Mandela.
Het gebeuren, waaraan de grootste
hedendaagse popsterren meedoen,
wordt vandaag van 13.00 tot 24.00
uur uitgezonden op Ned. II.
I
fï
Links: Het proces tegen Mandela wordt opnieuw
gespeeld: „De Afrikanen hebben redenen om
opstandig te zijn.
Onder: Het stampen met de voet tijdens de toi-toi-
dans is een teken van vastberadenheid en
krachtdadigheid.
Boven: Wees stil, moeder", opgedragen aan de
verloren of verminkt terugkregen.
FOTO'S: CEES VERKERK
