1 Hendrik Kraemer-congres: spreken over zending met andere woorden De onmogelijke dialoog £eidóc6oma/nt if" 1 ii 1 iü pb Él 11 i, Sr f£- n ii i r ii UPÏI kerk wereld De Routine van Moskou weer ffi™ lezers GEESTELIJK LEVEN/OPINIE Eeidae Coulant DONDERDAG 2 1UNI 1988 PAGINA 2 BI Methodisten willen geen 'blanke Christus' Ukraiens-Katholieke Kerk niet naar Moskou NASHVILLE In navolging van hun Amerikaanse geloofs genoten. willen ook de 'Verenigde Methodisten' is Zimbabwe hun liederenbundel bijstellen. Ging het bij de Amerikanen vooral om het veelvuldig voorkomende woordje 'vader', dat zou getuigen van een sexistische opstelling, de Zimbabwanen hebben het moeilijk met de beschrijving in de gezangen van Jezus als een blanke. ..Waarom wordt Jezus in de kerkelijke literatuur altijd afgeschilderd als blank. Betekent Hij alleen iets voor de blanken, of ook voor de zwarten", aldus Patrick Matsi- kenyiri. kerkmusicus en lid van de commissie die de herzie ning van het liedboek moet voorbereiden. Matsikenyiri ver wacht niet dat de herziening problemen zal veroorzaken. Het Zimbabwaanse liedboek bevat bijna uitsluitend Europese en Amerikaanse liederen. LONDEN De Sovjetrussische autoriteiten hebben onlangs een delegatie van de Ukraiens-Katholieke Kerk verboden naar Moskou te reizen. Volgens Keston College, het Britse instituut voor de bestudering van godsdienst in Oost-Europa, zou de vijfkoppige delegatie dit weekeinde met de trein van de stad Lvov naar Moskou reizen. Veel verder dan Lvov.is het vijftal echter niet gekomen. Het werd gedwongen uit de trein te stap pen en weer huiswaarts te keren. De delegatie bestond uit on der anderen de in het geheim gewijde bisschop Pavlo Vasylyk. Hij was een van de ondertekenaars van de aan partijleider Gorbatsjov en de paus overhandigde verklaring, waarin wordt aangedrongen op rehabilitering en legalisering van de Ukrai ens-Katholieke Kerk. Om een goede geïm proviseerde rede te houden heb je drie weken nodig. Vrees voor uitzetting van gereformeerden uit GOS verdwenen HARARE De Ameri kaanse predikant Claren ce Boomsma is deze week in Harare gekozen tot voorzitter van de Gere formeerde Oecumenische Synode (GOS). Boomsma (71) volgt ds. John Gal- braith op, die in 1976, 1980 en 1984 voorzitter van de GOS was, maar nu slechts 14 van de 55 stem men kreeg. De delegatie van de gereformeerde kerken toonde zich ver heugd over de benoeming van Boomsma. Een met reden, want Boomsma streeft er naar alle gere formeerde kerken binnen boord te houden, dus ook de Gereformeerde Ker ken in Nederland waar van de opvattingen over homofilie bij de andere leden omstreden zijn. De gereformeerde prof.dr. Klaas Rünia werd bovendien gekozen tot eerste assessor (plaatsvervanger van de voor zitter). Runia was twee keer voorzitter van de GOS (in 1968 en 1972) en werd vier jaar geleden in Chicago tot tweede scriba gekozen. „Ik ben erg blij dat Galbraith niet herkozen is. Als voorzitter was hij vier jaar geleden in Chicago niet altijd onpartijdig. Boomsma is een man van het midden, die zal proberen alle kerken voor de GOS te be houden", aldus de voorzitter van de gereformeerde synode, ds. E. Overeem. Galbraith is voorstander van de verwijde ring van de gereformeerde kerken uit de GOS. wegens de houding van die kerken tegenover homoseksualiteit en het gezag van de bijbel. De christelijke gereformeerde delegatie uit Nederland was aanmerkelijk minder enthou siast over de keuze van Boomsma. Ds. J. Westerink uit Bunschoten beschuldigde sommige kerken ervan vorige week tijdens de voorconferen tie te hebben 'gelobbied'. De christelijke gereformeerde kerken zullen in Harare aan dringen op het vertrek van de gereformeerden uit de GOS. Mocht dat niet gebeuren, dan stappen ze hoogstwaarschijn lijk zelf op. Ds. E. Overeem sprak tegen dat de gerefor meerde kerken voor de ver kiezing van Boomsma zouden hebben gelobbied. Kerken uitgenodigd belang vluchtelingen te behartigen ASSEN Alle plaatselijke kerken in Europa krijgen deze week via de Wereldraad van Kerken het zogeheten Charter van Groningen toege stuurd. Bedoeling van die ac tie is dat plaatselijke kerken het Charter onderschrijven en opkomen voor de belangen van vluchtelingen. De actie gaat uit van het Internationa le Netwerk van Lokale Initia tieven voor Asielzoekers, waarvan het secretariaat is gevestigd in Groningen. Me dewerkers van het Netwerk voerden gisteravond in Assen het woord op een bijeenkomst waar vooral de rol van de kerken ten aandien van het vluchtelingenvraagstuk cen traal stond. Ook zouden plaatselijke ker ken contacten moeten onder houden met geloofsgemeen schappen in het buitenland om vervolgens op internatio naal niveau iets te doen aan de problemen van vluchtelin gen. Vluchtelingen die in Ne derland uitgeprocedeerd zijn en uitgewezen dreigen te worden zouden door geloofs gemeenschappén in het bui tenland opgevangen kunnen worden en daar asiel aan kunnen vragen. Het Charter van Groningen is vastgesteld op een kleine con ferentie die begin 1987 in Groningen werd gehouden. Op deze bijeenkomst kwamen kerkgemeenschappen uit Groningen, Manchester, Ber lijn, Genève en Rome bijeen om ervaringen en informatie uit te wisselen over het in hun ogen harde vluchtelin genbeleid in diverse Europese landen. WERELDWIJDE CONFERENTIE IN OEGSTGEEST OEGSTGEEST Mo menteel wordt met heel andere woorden gespro ken als het gaat over de zending dan dr. Hendrik Kraemer (1888-1965) deed. En misschien gaat het wel om heel verschil lende dingen. Dat zijn enkele conclusies na de openingszitting van het symposium dat deze week ter gelegenheid van de honderdste geboorte dag van de taalgeleerde en zendingsman in Oegst- geest wordt gehouden. Enkele tientallen mensen uit met name Azië en uit andere derde wereldlan den herdenken deze week samen met mensen uit Europa „goeroe Krae mer" zoals hij in Indone sië wel werd genoemd. De hervormde missioloog prof. dr. L. A. Hoedema- ker (Groningen) is voor zitter van het congres. Dr Philip Potter, voorheen secretaris-generaal van de Wereldraad van Kerken en dr. D.C. Mulder, de man van de inter-religieuze dialoog in Wereldraad-verband.zlieten zich in hun toespraken lovend uit over de taalgeleerde en zendingsstrateeg Hendrik Kraemer. Bijvoorbeeld over diens visionaire en inspire rende kwaliteiten. Maar beide sprekers spraken ook met andere woorden over zending en dialoog. Tegen over bijvoorbeeld de nadruk van Kraemer op de exclusivi teit van het christelijk geloof, vroeg Mulder aandacht voor de aanwezigheid van Gods Geest buiten het christelijk geloof. Het „spreken met andere woorden" kwam bij Potter naar voren toen hij het had over Kraemer en de cultuur. Kraemer meende dat de dia loog tussen de wereldgods diensten op het niveau van de Het herdenkingscongres rond Hendrik Kraemer werd gehouden in de Pauluskerk m Oegstgeest. Rechts dominee Bè Ruys van het Hendrik Kraemerhuis in Berlijn bij de opening van de bijeeen- komst. FOTO. HENK v.d. ENDE religie kon worden gehouden. De cultuur is bij hem als het ware een instrument van de godsdienst. Maar sinds enkele tientallen jaren beseffen we dat religie en cultuur met el kaar in een tegengestelde re latie staan. De secularisatie met de effecten van techniek, massamedia en industrialisa tie heeft de eenheid van gods dienst en cultuur uiteenge rukt. Het gesprek tussen de godsdiensten krijgt daardoor een totaal ander karakter. De godsdiensten moeten immers nu ook hun houding ten op zichte van de eigen cultuur bepalen. Het karakter van de inter-re- ligieuze dialoog wordt mede bepaald door de toegenomen bedreiging van het voortbe staan van de aarde en haar bewoners. Aanhangers van de onderscheiden religies komen elkaar tegen in hun strijd voor behoud van de schep ping en voor echte humani teit. Die ervaringen leiden tot het meer oog krijgen voor het verbond van God met de héle schepping. Er wordt meer ge keken naar wat in het nieuwe testament staat over mensen die Gods wet niet kennen, toch Zijn wil doen. De hele mensheid is, aldus dr. Potter, ondanks alle fouten, nog steeds het beeld van God en op zoek naar de ware mense lijkheid. Er moet in ons den ken ruimte komen voor God die handelt in en door alle die eerlijk proberen te zijn. Dr. Mulder herinnerde eraan hoe Kraemer sprak van de „komende dialoog" tussen de godsdiensten. Nu is die dia loog werkelijkheid geworden en een gestalte van zending. Dus is het logisch dat er een ander manier wordt sproken In de visie van Kraemer over het christelijk geloof temid den van kndere geloven, zit een zekere ontwikkeling, con stateerde Mulder. Maar Krae mer houdt een strenge schei ding tussen het christelijk ge loof en de godsdiensten van de wereld. Hij aarzelde om zo stringent te spreken over die scheiding en over de exclusie ve claim van de bijbelse bood schap zoals Kraemer die be leeft. Hij vroeg aandacht voor wat in het bijbelboek Hande lingen staat: God heeft zich zelf niet „onbetuigd gelaten tussen de volkerenen: het is God te doen om alle mensen, dus ook om hen die buiten de cirkel van jodendom en chris tendom staan. Als we geloven dat in de godsdiensten van de wereld antwoorden te vinden zijn op Gods openbarings- werk, dan kunnen we onze ogen niet sluiten voor de mo gelijkheid dat buiten de cirkel van de bijbelse boodschap of die van joden- en christen dom, waarachtige uitingen van God te vinden zijn. En als dat waar is, dan veronderstelt de dialoog ook een openheid naar het werk van de Geest bij onze partners, aldus Mul der. Verlossing in de brede bete kenis van heil, harmonie en heelheid, komt tenslotte van God, betoogde Mulder. En in Jezus Christus herkennen we God als redder, als heler, als dq brenger van verlossing. Dat is onze christelijke over tuiging en in dialogische ver houdingen moeten we ons er niet voor schamen dat ver haal Jezus te vertellen. Voor al niet als we er toe worden uitgedaagd rekenschap te ge ven van ons geloof. Dat te doen, verhindert niet open te zijn naar de ander; het leidt er toe te proberen te onderschei den wat goed en kwaad is in alle godsdiensten, ook in de eigen. Het criterium voor dit onderscheid zou geformuleerd kunnen worden als: openheid naar God en de naaste. Wanneer deze openheid wordt gevonden, mogen we aannemen dat Gods Geest daar werkzaam is. Aldus dr. Mulder. De komende dagen wordt in besloten kring gediscussieerd over verschillende aspecten van Kraemers werk, maar met name over huidige ont wikkelingen in de wereld van zending en dialoog. De confe rentie wordt morgen beëin digd. LUTSEN KOOISTRA In 1973 werd op initiatief van kardinaal Alfrink een com missie samengesteld die als opdracht kreeg de verschil lende groeperingen en stro mingen binnen de rooms-ka- tholieke kerk in Nederland op een gemeenschappelijke noemer te brengen. Twee jaar later bracht de commissie rap port uit. Bij kardinaal Alfrink had de bedoeling voorgezeten „niet zozeer om die groeperin gen bij elkaar te brengen, meer om als bisschoppen, als leiders van de geloofgemeen schap. met deze stromingen in gesprek te blijven en te zien hoe men met deze mensen gaat bouwen aan de kerk." Het bleek een veel te hoog ge grepen doelstelling. Historisch gezien was het initiatief niettemin van belang. Voor het laatst werd namelijk van hogerhand geprobeerd een brug tussen verschillende groeperingen te slaan. Het was ook zonneklaar waarom die poging mislukte. De bis schoppen slaagden er name lijk voor het eerst zélf niet in samen een uitspraak over het rapport van de commissie te doen. De polarisatie had daar mee zijn intrede gedaan in het bisschoppencollege, uitgere kend op het moment dat dit een poging deed de polarisatie in de geloofsgemeenschap als nog te Met de komst van de Haagse kapelaan Simonis in dat colle ge hadden zich nog geen ech te problemen voorgedaan, want deze had na alle op schudding rond zijn benoe ming zich steeds trouw gecon formeerd aan de opvattingen van de overige leden, maar met bisschop Gijsen verliep de samenwerking anders. Per perscommuniqué liet hij aan zijn collega's weten dat een aantal stromingen die de com missie had onderzocht, niet katholiek waren en dat er daarom geen sprake kon zijn van een samen optrekken. Die polarisatie binnen het bis schoppencollege kondigde het begin aan van de aanpassing in de top aan strikt Romeinse opvattingen, die nu zo goed als voltooid is. Bisschopsbe noemingen en een bijzondere synode in Rome in 1980 waarin de grondlijnen vooi het beleid werden vastgesteld waren daarbij de voornaamste instrumenten. De strijd concentreert zich nu op de geëngageerde katholie ken aan de basis en hun pries ters. Er is een soort heropvoe ding aan de gang en een be raad als het LPO dat door bis schoppen van Alfrinks stijl als middel was gezien om de be trokkenheid van de gelovigen bij het kerkelijk leven te ver groten is omgesmeed om de oude, onversneden leer op nieuw onder de aandacht te brengen. Die strijd verloopt niettemin heel wat moeiza mer en het resultaat is onge wisser, want wat gelovigen onder de periode Alfrink is voorgehouden en zichzelf ei gen hebben gemaakt, laten zij niet zo gauw meer los. Hun legitimiteit ontlenen zij niet ten onrechte aan de bisschop pen die in de jaren zestig en zeventig hun voorgangers wa- Vanuit deze visie heeft oud- Volkskrantjournalist Richard Auwerda - op verzoek van het Katholiek Instituut voor Massamedia in Nijmegen -, een studie verricht naar dit aanpassingsproces, waarin, zo als Auwerda beeldend zegt, de kromstaf van de bisschop als het voornaamste wapen werd gehanteerd. Saillant Een groot probleem daarbij was hoe Auwerda aan zijn bronnen moest komen om de gebeurtenissen te beschrijven in de inner circle van de rooms-katholieke kerkprovin cie. Naast een beroep op de geschreven bronnen die uiter aard in overvloed voorhanden waren, maar de meeste sail lante details van bepaalde si tuaties niet vermelden, heeft Auwerda gesproken' met naastbetrokkenen. Zij wilden slechts praten op voorwaarde dat zij niet bij naam zouden worden genoemd. Het is veel zeggend voor de atmosfeer waarin deze pacificatie is uit gevoerd. Onder die omstan digheden was een journalistie ke verkenningstocht waar schijnlijk het hoogst bereikba re. Ook met gebruikmaking van alle geschreven bronnen die nu nog in archieven be rusten, zou het resultaat waarschijnlijk niet veel beter ogen, te meer daar de hoofd lijnen van dit onderwerp al redelijk gedocumenteerd zijn. De grote lijnen mogen dan be kend zijn, de informatie die Auwerda vermeldt over de feitelijke toedracht van de verschillende bisschopsbenoe mingen maken dat je dit boek met rode oortjes leest. Sommi ge feiten zijn ronduit schok kend zoals de gang van zaken rond de opvolging van de Haarlemse bisschop Zwart kruis in 1983, die midden in de opvolgingsperikelen kwam te overlijden. Zwartkruis bleek door Rome op het ver keerde been te zijn gezet, het geen hem sterk had aangegre pen. Auwerda schrijft dat nuntius Wlistenberg (de ge gronde) verdenking dat de bisschop was bezweken aan de spanningen rond zijn op volging de wereld uit wilde hebben. Van vicaris Kuipers verlangde hij dat deze - in strijd met de feiten - in een communiqué zou vermelden dat Zwartkruis aan een hart ziekte was overleden. Kuipers weigerde dit. Later verordon neerde de nuntius dat er een foto gemaakt werd van hem en de nieuwe bisschoppen Bomers en Lescrauwaet bij de baar van Zwartkruis. Dit om de buitenwacht er toch maar vooral van te overtuigen dat alles koek en ei was tussen de rooms-katholieke bestuurders Kardinaal Alfrink Nieuw is wat Auwerda vertelt over de situatie in de twee enige bisdommen waar nog bisschoppen resideren uit de tijd van Alfrink. Ook zij. Ernst en Möller, werden eni ge jaren geleden geconfron teerd met de wens van het Vaticaan over te gaan tot het aanvragen van een hulpbis schop. Toen bisschop Möller van Groningen er achter kwam dat de jezuïet Gerard Wilkens van het seminarie Rolduc klaar stond om hem te assisteren, wist hij zeker dat hij zo'n hulpbisschop niet moest aanvragen. In Breda wees Ernst na alle heisa over de benoemingen de komst van een hulpbisschop vastbe raden af. Bij de wijding van mgr. Simo nis in 1970 - het jaar waarin Rome na de discussies over het verplichte priestercelibaat op het pastoraal Concilie in Noordwijkerhout zijn beleid jegens de Nederlandse kerk provincie omgooide - hield kardinaal Alfrink een emotio nele rede. Bisschoppen, aldus Alfrink, dienen zich niet met een bepaalde groep uit hun geloofsgemeenschap te identi ficeren. Zij moeten herder zijn van heel hun kudde, want een bisschop is in de oude terminologie van de van de Latijnse kerk een bruggen bouwer. Met het hem ken merkende optimisme voegde FOTO: PR Alfrink er aan toe dat deze benaming juist nu - in 1970 dus - meer dan ooit zinvol was. Hoe anders zouden daar entegen de ontwikkelingen verlopen.. Auwerda's boek is een uitste kend geschreven relaas van een periode die inmiddels tot de kerkgeschiedenis behoort. Het is zoals de auteur conclu deert het verhaal van de on mogelijke dialoog. De ge sprekken die het vrijwel ge heel hervormde episcopaat nu voert met vertegenwoordigers van de Acht Mei Beweging zijn zeker geen uiting van deze dialoog, maar bedoeld als slotfase van het aanpassings proces. Voor de naar alle waarschijnlijk laatste ontmoe ting deze maand zijn de mes sen al gewet. Als er, zoals Auwerda gelooft, een nieuw integralisme in de rooms-katholieke kerk zijn intrede heeft gedaan, dan is het zaak het erfgoed uit de Alfrink-jaren levendig te houden. Voor Auwerda s op drachtgever, het Katholiek Instituut voor Massamedia, is er dus nog werk genoeg aan de winkel. PAUL VAN VELTHOVEN Rihard Auwerda: De krom staf als wapen. Bisschops benoemingen in Nederland. Uitgave Arbor, Baarn. Prijs 25.-. HET decor waartegen zich deze week de vierde topconfe rentie van Ronald Reagan en Michail Gorbatsjov heeft afge speeld, stelde de coulissen van vorige topontmoetingen in de schaduw. De pracht en praal van het Kremlin leende zich niet voor een „Ron and Mike-show" zoals in Washington, of voor een klucht der vergissingen zoals in Reykjavik. In plaats daarvan hebben de Amerikaanse president en de Sovjetrussische partijleider een bedachtzame tour d'horizon gemaakt en de stand van zaken getoetst aan de in december 1985 door henzelf opgeroepen „Geest van Genève". De con clusie kan niet anders zijn, dan dat deze tot voor kort nog wakkere geest momenteel is ingedommeld. Er valt immers op slechts weinig punten belangrijke vooruitgang te bespeu ren. Ook de verhoopte doorbraak met betrekking tot de START-onderhandelingen is niet gekomen. DiT wil natuurlijk niet zeggen, dat de top van Moskou vol ledig is mislukt. Maar het eclatante succes waarop zowel Ro nald Reagan als Michail Gorbatsjov gemikt hadden, is uitge bleven. De president, die zo nadrukkelijk het accent wilde leggen op de mensenrechten, heeft even weinig lauweren ge oogst als de partijleider, wiens prioriteit onmiskenbaar bij de ontwapeningsonderhandelingen ligt. Het is natuurlijk al heel wat dat Oost en West op dit topniveau over en weer harde noten kraken, zonder dat de sfeer daar merkbaar onder lijdt. Doch van een topconferentie wordt nu eenmaal beduidend meer verwacht. Na de Geest van Genève, het Echec van Reykjavik en de Euforie van Washington, heeft nu de Routine van Moskou haar intrede gedaan. Voor één keer is dat niet erg. Maar op een volgende topconferentie moeten toch weer spijkers met koppen geslagen kunnen worden. Later opklaringen DE bilt (KNMI) De ko mende nacht passeert een storing met veel bewolking en af en toe wat regen of motregen ons land. De mini mumtemperatuur blijft daar bij ongeveer 12 graden. In de loop van de ochtend klaart het van het westen uit vrij snel op en komt er geleide lijk meer zon. Morgenmiddag is het vrijwel overal droog, hoewel de kans op een bui later op de dag weer kan toe nemen. De middagtempera- tuur loopt uiteen van 14 gra den vlak aan zee tot 19 gra den in het oosten van het land. Er staat morgen over dag een overwegend matige zuidwestelijke wind, rond kracht 4. Na morgen, zaterdag, blijft het weer nog buiig. Pas na het weekeinde komt er gelei delijk verbetering in het Weersvooruitzichten voor di verse Europese landen, mede gedeeld door het KNMI, geldig voor morgen en zaterdag: Zuid-SkandinaviëHalf tot zwaar bewolkt en af en toe buien. Middagtemperatuur rond 17 graden. Britse Eilanden: Half tot zwaar bewolkt en enige tijd regen of buien. Middagtemperatuur van 13 graden in Schotland tot 18 graden in zuid-Engeland. Benelux en noord-Duitsland: Af en toe zon en zaterdag eni ge tijd regen of buien. Middag temperatuur ongeveer J8 gra den, aan zee enkele graden la ger. Midden- en zuid-Duitsland: Morgen perioden met zon, maar zaterdag regen of buien. Middagtemperatuur ongeveer 20 graden. Frankrijk: Perioden met zon, maar vrijdag van het westen uit enige tijd regen, zaterdag opklaringen en een enkele bui. Aan de Riviëra vrij zonnig. Middagtemperatuur van 17 graden in het noorden, tot 25 graden in het zuiden. Alpenlanden: Morgen perio den met zon, zaterdag veel be wolking en enige tijd regen of buien. Middagtemperatuur 25 graden, zaterdag ongeveer 20 graden. Spanje en Portugal: Overwe gend zonnig en vooral in het noorden enkele wolkenvelden. Middagtemperatuur van 20 graden in het noorden tot 30 graden in het zuiden. Italië en Joegoslavische- en Griekse kust. Vrij zonnig. Middagtemperatuur 25 tot 30 graden. WEERRAPPORT Brieven graag kort en Juideli|k geschreven De edactie behoudt zich iet recht voor mgezon- Weer Mas Min Regen nXn a" 'wbew 18 0 g regen" SïïSE, 20 1! 0.2 LnErno 8 18 8 0.2 25 16 0 Madrid*" onbew 28 13 0 |plil Casablanca IÜL lZbewW 25 19 0 ST 29 17 0 ge niet-kerkgangers daar wei Niet-kerkgangefs Joke Forceville-van Rossum schreef in haar bijdrage „Uit- die er ineens zijn als het gaat om n trouwen. De zon dagskerk verwaarlozen is naar mijn mening een tekortschie ten in godsdienstige plichten. Ik geloof dat een mens, precies zoals hij zich in aardse zaken zal moeten bekwamen om te worden wat hij worden wil, zich eveneens door inleving moet bekwamen het hogere le ven te bereiken en anders als vanzelf aan dit bovennatuur lijk leven geen deel kan krij gen. In de bijbel staat het ver haal over de bruiloftsganger die buiten de bruiloftszaal te rechtkwam omdat hij geen bruiloftskleed aan had. Zo gaat het Koninkrijk Gods aan ons voorbij wanneer wij onze diensthaarheid aan God (ons bruiloftskleed) hebben afge daan. Ik geloof dat vele gelovi- nadenken! Q.J. van der Horst, RIJSWIJK. Terminologie De media hanteren de katho lieke terminologie zo vaak fout, dat er niet tegen te vech ten is. Maar dat uw blad van 30 mei spreekt van de wijding van kardinalen is toch te dol. Nu moet ik toch echt even in de pen klimmen. Kardinalen worden gecreëerd. Persoonlijk zie ik in het veelvuldig foute gebruik van katholieke ter men een onderdeel van het katholieke zelfvernietigings proces. A.J.A. de Boer, DELFT. GRATIS ELKE WOENSDAG DE

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1988 | | pagina 2