Kees Bos laat natuur van
15.000 jaar oud herleven
final
SEIZOEN VAN DAGTOCHTJES
De victorie
die bij
Naarden
begon
ZATERDAG 7 MEI 1988 PAGINA
Met Hemelvaartsdag en Pinksteren
voor de deur, breekt het seizoen
van de daglochties weer aan.
Bewoners van de oostelijke
provincies komen naar de kust, om
zoute zeelucht te snuiven. Inwoners
van de Randstad trekken onder
meer naar het oosten van het land;
naar de rustgevende stilte van
bossen, heide en heuvels. Een
bekende toeristische attractie in
Overijssel is de Sallandse
Heuvelrug met de Holterberg,
tussen Holten en Hellendoorn. Het
aan Holterbergweg 12 gelegen
Museum Bos Dierenwereld is open
tol en met de herfstvakantie,
dagelijks van 09.00 tot 18.00 uur
en op zondag van 11.00 tot 18.00
uur. De entreeprijs bedraagt vijf
gulden voor volwassenen, met
Kortingen voor kinderen en houders
van de Seniorenpas, de CJP-kaart
en de Museum Jaarkaart. Bos'
Dierenwereld is te bereiken met het
eigen vervoer (met de auto ruim
anderhalf uur rijden) of per trein.
Voor meer informatie: 05483-
61979.
•Aspergeroutes
door Limburg
De maanden mei en juni
vormen het seizoen van
de asperges. De regio's
Noord- en Midden-Lim
burg zijn dan zeer in trek
bij de liefhebbers. In een
folder van de streek-VVV
staan twee asperge-auto-
routes beschreven. De as
pergeroute Noord-Lim
burg begint in Venlo, ter
wijl de Middenlimburgse
route in Roermond start.
Verder staan in de folder
de adressen van 'dertig
restaurants vermeld, die
in deze periode hun me
nukaart aan de asperge
hebben aangepast. In de
aspergefolder is ook een
lijst opgenomen van alle
asperge-feesten in Lim
burg, inclusief plaatsen
en data. Het Venlose mu
seum Van Bommel- Van
Dam organiseert van 12
mei tot en met 26 juni
zelfs een internationale
tentoonstelling rond het
thema asperge. De asper
ge-folder is gratis ver
krijgbaar bij de s'treek-
VVV Noord- en Midden
limburg, tel. 077-
54.38.00.
•Boek vol over
Oberösterreich
grote, bonte ballon op
naar de vakantiehemel
van Oberösterreich en no
digt de toerist symbolisch
uit in te stappen en niee
te reizen door de 32 pagi
na's van het nieuwe „Va
kantiejournaal" van Obe
rösterreich. In deze bro
chure worden alle evene
menten, sportieve en cul
turele activiteiten van he
den en verleden, de culi
naire specialiteiten en an
dere informatie aan de
vakantiegast aangeboden.
Tabellen en panorama-
kaarten completeren het
geheel. De brochure kan
aangevraagd worden bij
het Oostenrijks Verkeers
bureau, Singel 464, 1017
A W Amsterdam.
•„Camp-klaar-
kamperen"
Op buitenlandse cam
pings zijn huurtenten een
vertrouwde verschijning
geworden. Organisaties
als Eurocamp zullen ook
dit seizoen weer voor vele
tienduizenden gezinnen
de vakanties regelen in
landen als Frankrijk,
Spanje en Italië. De for
mule is simpel: de Lam
peerplaats is gereserveerd,
de tent is opgezet, de uit
rusting compleet en me
dewerkers staan klaar om
de kampeerders met raad
en daad terzijde te staan.
Onder de naam „Camp-
klaar-kamperen introdu
ceert Libéma Vrij et ijd-
sparken dit systeem van
de geheel verzorgde kam-
peervakanties nu ook op
drie van zijn kampeerter
reinen in Nederland: Vin-
keloord in de buurt van
Libéma's Autotron in
Rosmalen, Elfenmeer in
het Noordlimburgse Her
kenbosch en Beekse Ber
gen, aan de rand van het
gelijknamige strandpark
in Hilvarenbeek. Op deze
drie campings worden
zespersoons tenten met
elk drie slaapvertrekken
en een complete inventa
ris voor kortere of langere
tijd verhuurd. In het
hoogseizoen kost dat 490
gulden per week voor een
overnachtingen) 184 gul
den berekend. Libéma
verwacht vooral belang
stelling van jonge gezin
nen waarvan de ouders
hun „kampeerverleden"
weer eens een weekend
willen ophalen. Daar
naast wordt met het
„camp-klaar-kamperen
gemikt op mensen die
van plan zijn een kam
peeruitrusting aan te
schaffen, maar eerst eens
uitgebreid willen „proef
kamperen" om te zien
hoe een en ander bevalt.
Binnenvaart
in Rotterdam
Wie geïnteresseerd is in
de binnenvaart kan het
hele jaar terecht in het
Maritiem Museum Prins
Hendrik in Rotterdam.
De tentoonstelling „Klaar
om te wenden, binnen
vaart onder zeil" toont de
bezoeker veel modellen
van de vroegere zeilende
vrachtvaart, scheepsteke-
ningen en echte werktui
gen. En wie het allemaal
in het echt wil zien kan
aan boord gaan van de
hasselteraak „Annigje"
die naast het museum ligt
afgemeerd. Het museum
is op dinsdag tot en met
zaterdag geopend van 10
tot 17 uur en op zon- en
feestdagen van 11 tot 17
uur.
•Kastelen in
Nederland
In de nieuwe gids „Kaste
len in Nederland" staan
ongeveer tachtig kastelen
die voor het publiek zijn
opengesteld. Er zijn enke
le ruïnes bij, terwijl ook
kastelen in eigendom van
het koninkrijk zijn opge
nomen, evenals elf open
gestelde historische hui
zen die particulier bezit
zijn. De gids vermeldt be
halve openingstijden en
toegangsprijzen in het
kort ook enkele bijzon
derheden. De uitgave van
de Nederlandse Kastelen
stichting is verkrijgbaar
bij VVV- en ANWB-kan-
toren.
•Openlucht-gids
Nu het Nederlands Open
luchtmuseum in Arnhem
niet langer een Rijksmu
seum is, maar op eigen
benen staat, is ook de
museumgids in een ande
re jasje gestoken. De 176
pagina's tellende gids is
niet alleen bedoeld als
wegwijzer, maar ook als
blijvende herinnering en
naslagwerkje over het Ne
derlands erfgoed. Het met
veel kleurenfoto's en teke
ningen geillustreerde
boekje kost tien gulden en
is ook te koop bij alle
VVV's in Nederland.
Kuurweken
in Leukerbad
Leuker bad in Zwitser
land staat al honderden
jaren bekend als bad- en
klimaatkuuroord. De af
gelopen tijd zijn in deze
plaats steeds meer instel
lingen gekomen, waar de
vakantieganger terecht
kan om zijn lichamelijke
of geestelijke conditie
weer op peil te brengen.
Er worden speciale bad-
weken georganiseerd.
Deze 7-dagen arrange
menten bestaan uit 7
overnachtingen met half-
pension, welkomstdrankje
in het hotel en 6 thermal-
baden in het Thermalba-
decenter of het St. j
renzbad. Dit 7-dagen
rangement in een 3-s,
ren hotel in de peru
van 9 april tot 9 juli k
plm. f 750 (2-persoi
kamer). Een volledige i
van artsen staat ae 5
tijdens de kuur terzij
De kuur wordt aan iea
deelnemer aangepast.
Stenen en goud
De Oostenrijkse Regi
Hermagor (Karinlhië)
ganiseert deze zomer
net zuiden van Karn
een actie onder de nat
Wo Steine zu Gold w
den". Vakantiegang
die aan dit spel mee m
len doen, hoeven alle
maar wat' rond te want
len in de Karnische 1
pen, en uit dit gebied e
steen mee te brengen, i
gast kan de steen op
laatste vakantiedag bij
VVV met een afdruk 1
gouden zegellak van
Karnische Region lat
bestempelen. Tegelijk
tijd kan de gast ook zi
gastenkaart afgeve
waardoor hij automatic
in de herfst aan een grc
verloting meedoet. 1
deelnemers maakt ka\
op gouden dukaten, mu
ten en andere priize
Met de actie wordt de n
druk gelegd op de geol
gische waarde van t
Karnische Alpen, wat
nog steeds veel fossiel]
gevonden worden.
Betuwe is nu
op z'n mooist
Het landschap van de B
tuwe is nu op z'n mooi
Wie zich dezer dagen p
auto in het Gelders Rivi
rengebied begeeft, hei
de keus uit vier ritten: 1
kersenroute, de perenro
te, de aardbei-route en t
appelroute. Elk van 1
tochten voert door een ai
der deel van de Betuwe.
De kersenroute door 1
West-Betuwe, een rit va
maar liefst 123 kilomet
tussen Gorinchem e
Tiel, voert langs prachtig
stadjes als Culembor
Buren, Tricht, Buurma
sen en Rhenoy.
De perenroute (lengte 01
geveer 100 kilomete
voert naar het Land va
Maas en Waal. Dei
streek is de laatste jare
voor een belangrijk det
herverkaveld en oogt wei
heel anders dan de Wes
Betuwe. De rit leidt lam
B oven-Leeuw en, Puiflij
Druten, Bergharen, Bt
tenburg 'één van de om
ste stadjes van Geldt
land, in elk geval c
kleinste) Maasbommel
Dreumel.
De aardbei-route laat iet
van de Bommelerwaai
zien. Daar waar Maas
Waal samenkomen li[
het slot Loevestein (bt
kend van de ontsnappin
van Hugo de Groot),
ligt het keerpunt in d
aardbei-route (lengte on
geveer 65 kilometer).
De langste (140 kilome
ter) bloesemrit is de ap
pelroute, die door d
Oost-Betuwe voert. Begin
nend in Ochten voert dt
rit langs Dodewaard, An
deist, Oosterhout, Door
nenburg, Anger en, Elden,
Driel, Eist, Heteren en
Opheusden, over dijkenj
langs zandstranden, cam',
pings en boomgaarden.
Wie meer informatie ovei
de routes wil kan contact
opnemen met de streek-
VVV Gelders Rivi er enge]
bied in Tiel, telefoot\
03440-15834.
In het kader van „Nederland
Museumland" belichten we in
deze rubriek welke week een
minder bekend museum. In mei
staat Noord-Holland centraal.
Vandaag aandacht voor het
vestingmuseum in Naarden.
Waarom naar het vestingmuseum Naar
den? Uit overwegingen van piëteit aller
eerst. De aandrang van de bedevaart. 1
december 1572. Don Frederik, een
Spaanse veldheer van het kaliber Alva,
heeft zijn kamp opgeslagen nabij het
Gooise stedeke, vastbesloten het voor
zijn koning te heroveren. De burgers
zien een belegering met lede ogen tege
moet en besluiten het met de Spanjolen
op een akkoordje te gooien. De poorten
worden geopend en de dienstdoende
compagniescommandant Juliano Rome
ro krijgt ten stadhuize zelfs een maaltijd
aangeboden. Nadat deze zijn mond heeft
afgeveegd, laat hij alle inwoners van
Naarden met tromgeroffel bij elkaar roe
pen. Spaanse krijgsknechten stormen
van diverse kanten het plein op en be
ginnen in het wilde weg te schieten, te
steken of te houwen.
Een ijselijke slachting werd het. Nog
steeds leeft het verhaal voort van de
smid Huibert Willemsz van de Eyken
die zich met een zwaard in de ene en
een driepoot in de andere hand voor zijn
deurpost opstelde en hevig strijd lever
de. „Op het laatst greep hij twee zwaar
den tegelijk van zijn aanvallers, maar
die trokken hun wapens terug, zodoende
Huiberts vingers afsnijdend. Vervolgens
deden de Spanjaarden zich in zijn huis
aan de voorraad eten en drinken te goed,
waarna ze de smid voor de ogen van
zijn dochter met zijn eigen bijl beide be
nen afhakten. Andere Naarders werden
met een ponjaard in de rug gestoken.
Een der burgemeesters werd in zijn wo
ning opgehangen. Sommigen zagen zich
gedwongen hun bezittingen naar het
Spaanse legerkamp te dragen en werden
daar vermoord. Ter afronding van het
bestiale bloedbad staken de Spanjaarden
heel de stad in brand. Men telde uitein
delijk achthonderd lijken, buiten die
welke onder puin bedolven lagen". Maar
nu de keerzijde van de medaille. Van
deze furie op de hoogte gebracht, wenste
geen stad in Nederland meer zijn oor te
lenen aan de mooie praatjes van de
Spanjaarden. Voortaan zou elke bedreig
de veste zich tot de laatste man verdedi
gen. 1573, bij Alkmaar begint de victo
rie. 1574, het Leidens ontzet. Zonder het
gruwzame lot van Naarden zouden deze
wapenfeiten ongeschreven zijn gebleven
en is het zeer de vraag of Nederland de
Tachtigjarige Oorlog wel zegevierend
had kunnen afsluiten. Daarom naar het
vestingmuseum Naarden dus. Een plek
van bezinning, op waardige wijze en
Rechts: Elke derde zondag van de maand worden er op de wallen van Naarden
authentieke schuttersdemonstraties gegeven.
goeddeels in authentieke stijl voor het
nageslacht behouden. Maar tegelijk een
allervriendelijkste plek. In het welige
grastapijt waarmee de wallen gestoffeerd
zijn, staat menige picknicktafel tussen de
vervaarlijke twaalfponders in geschutop-
stelling anno 1688, en nergens galmen de
kinderstemmen zo opgetogen na als in
de holle gewelven van het bastion „Turf-
poort" waarin het museum gevestigd is.
Hoezeer het links en rechts ook wemelt
van Coehoommortieren en vuursteen
pistolen, peerhelmen, hellebaarden en
hartsvangers, de verschrikkingen van het
krijgsbedrijf lijken in de kloosterlijk wit
gekalkte ruimten verder weg dan ooit, en
op elke derde zondag van de maand
wanneer er tussen twee en vier uur de
monstraties gegeven worden door schut-
tersploegen in historische uniformen,
compleet met een nasleep van marke
tentsters, poorters en poorteressen, mag.
het op de zogenaamde „lage flank" van
het museum zelfs een dolle boel heten.
Charmant, zo laat zich vreemd genoeg
dit vestingmuseum het best kenmerken.
De ondergrondse wereld van doodlopen
de gangen, kanonkelders en mortiemis
sen heeft niets schrikaanjagends, terwij
het in het uitgestrekte openluchtgedeelti
ronduit aangenaam toeven blijkt. Eei
speciale aanbeveling verdient het saillan
van het voormalige bastion, zijnde eei
uitzichtspunt met een schitterend panoj
rama van grachten, wallen en ravelijnen
De vesting Naarden, moet men weten, ij
de enige in Europa met een dubbele gor
del van verdedigingswerken. Ze zijn vrij
wel geheel intact gebleven. Men kan e
dus niet alleen ronddolen door het mysj
terieuze inwendige van voormalige kaze!
matten, maar wordt ook in staat gestelc
de samenhang van het geheel te oveij
zien. Leerzaam. De kinderen ondertusj
sen kunnen zich verlustigen in het klau'
teren over de vele stukken geschut dar
wel in de aanblik van de verschillend!
diorama's, voorstellende een bomvriji
kruitkamer, een gamizoenshospitaal, eer
slaapplaats voor vier veldofïïciereiv
Maar ook een punt van kritiek. De toe
lichting bij het uitgestalde historisch!
materiaal is nogal summier. „Sappeursj
bijl", staat er bij een antiek werktuij
vermeld. Hoeveel bezoekers echter zuH
len weten dat sappeurs de manschappec
waren die een bres in een wal trachtteii
te slaan door hem te ondertunnelen tot;
dat gedeeltelijke instorting volgdej
„Oorbom" leest men elders bij een onj
duidelijke bonk ijzer. Maar wat is een,
oorbom? Jammer, dit missertje, voor hel
museum dat in alle andere opzichten
zo'n op en top verzorgde indruk nalaat
PIET SNOEREN
Vestingmuseum Naarden, Westwalstraal
6, Naarden, 02159-45459. Geopeni
maandag t/m vrijdag 10-16.30 uur, in
het weekeinde 12-17 uur. Volwassenen
3,-; 65+ f 2,50, kinderen f 2,-. Na 31
oktober gesloten. Openbaar vervoer: Bui
Centraal Nederland vanaf station Naai
den-Bussum.
HOLTEN - De
Sallandse Heu
velrug heeft als
recreatiegebied
landelijke be
kendheid. Het is
er in weekeinden
en de vakantie-
tijd veelal zo
druk, dat de au
to's bumper aan
bumper rijden
op de enige ver
harde weg die
zich over de heu
vels slingert. Ter
rassen van de
vele horecabe
drijven puilen
dan uit, honden
rennen zich moe
op de zandwegen
en kinderen
voetballen in
zandkuilen.
Het op de heuvel
rug gevestigde Mu
seum Bos Dieren
wereld heeft zich
ter gelegenheid van
z'n 50-jarige be
staan afgevraagd
hoe dit deel Neder
land er 15.000 jaar
geleden uitzag.
„Het was een toen
dra. een oneindig
lijkende vlakte met
tal van grassen en
mossen, hier en
daar een kruipwilg
of poolberk en de
rendieren als de
meest opvallende
bewoners", vertelt
Kees Bos (47). Hij
heeft voor het mu
seum een groot dio
rama 'gemaakt van
die toendra.
Het diorama toont
op de voorgrond
twee imposante
rendieren, zo le
vensecht alsof ze
elk moment weg
zullen lopen. Achter
een grote steen ligt
een man die van
plan is de beesten
met pijl en boog neer te schieten. Om
zich te camoufleren heeft de jager zich
gehuld in rendiervacht en draagt hij een
gewei op zijn hoofd. De echte mossen
gaan nauwelijks merkbaar over in de ge
schilderde achtergrond.
Geen einde
Omdat het diorama rond loopt, lijkt er
geen einde te komen aan de toendra.
Een uitgekiende belichting maakt het
landschap extra „koud". Het is de eerste
keer in Nederland dat in een diorama
zowel mens als dier voorkomen, laat
Bos niet zonder trots weten. Hij is bijna
twee jaar bezig geweest met de voorbe
reiding en het vervaardigen ervan.
Voor het vergaren van kennis over het
na te bootsen landschap won hij onder
meer adviezen in bij het Drents museum
in Assen. Ook verdiepte hij zich in de
cultuur van de Lappen. De voor het dio
rama benodigde mossen haalde hij uit
Finland. „Toen ik als kind met m'n va
der over de heuvelrug trok, groeiden die
mossen hier nog volop. Door de verzu
ring zijn ze verdwenen". De rendieren
huiden voor zijn beesten kocht Bos op
een markt in Finland. „Die zijn daar
heel gemakkelijk te krijgen". Bos is er
van overtuigd dat de beesten er exact
hetzelfde uitzien als de dieren die 15.000
jaar geleden op de Sallandse Heuvelrug
leefden.
Tijdrovend
Het prepareren van beesten - zoals de
rendieren in het toendra-landschap - is
specialistisch en tijdrovend werk. Bos:
„Je moet eerst weten in welke houding
je een dier wilt uitbeelden; moet-ie lig
gen, staan of rennen. Staat dit vast, dan
neem ik de maten van de huid. Van een
plank maak ik een doorsnee van het
dier. Daar bevestig ik het skelet van de
poten aan. Dat is het enige onderdeel
van het skelet dat ik gebruik, omdat je
poten op zoveel manieren kunt toepas
sen. Die zijn moeilijk na te maken".
Om „het frame" boetseert Kees Bos met
klei het model dat hem voor ogen staat.
Is de klei hard, dan gaat er gips of een
vloeibare kunststof omheen. Zodra dit
hard is, worden klei en het skelet van de
poten verwijderd. Wat rest is een licht
model waar de huid strak om wordt ge
spannen. De omgeving van het dier, de
biotoop wordt even zorgvuldig nage
bootst, zonodig met echte bomen of
struiken en grassen.
De verre van eenvoudige techniek om
achtergronden van diorama's te schilde
ren beheerst Kees Bos eveneens: „Dat
schilderen luistert nauwgezet. Omdat het
diorama - ten behoeve van de diepte
werking - rond loopt, moet je bijvoor
beeld alles wat optisch recht staat schuin
schilderen. Ja, dat is een hele klus".
Bos wordt voor het schilderen van dio
rama's gevraagd in binnen- en buiten
land. Zo maakte hij achtergronden voor
een museum in de Ardêche en op uitno
diging van de universiteit in Helsinki.
Als een waar hoogstandje geldt z'n gan
zen-diorama in het Holtense museum in
Holten. Het laat vliegende ganzen .zien
in het besneeuwde IJssellandschap.
Dichter bij mens
Piet Bos, de vader van Kees Bos, stichtte
het museum op de Holterberg om „de
natuur dichter bij de mens te brengen".
Bos was een groot kenner van de natuur.
Deze kennis benutte hij voor het natuur
getrouw prepareren van dieren. Als het
maar even kon was het museum open en
leidde Bos de bezoekers zelf rond. Zijn
uitleg sprak zo aan, dat hij overal in het
land werd gevraagd lezingen te houden.
De uitbreiding van het museum betaalde
hij uit eigen zak. Eén van de herten in
het Veluws landschap werd het laatste
werkstuk van de in 1963 overleden Piet
Bos.
Kees nam het museum van z'n vader
over. Omdat het prepareren van dieren
zich moeilijk liet combineren met het
exploiteren van het museum verkocht
hij het complex in 1978 aan Cees Bot,
een natuurliefhebber uit Gorssel. Inmid
dels is het aantal diorama's van het on
gesubsidieerde museum gegroeid tot
tien. Directeur Bot: „We hebben volop
ideeën; we denken aan diorama's waar je
onder door of doorheen kunt lopen, iets
spectaculairs. We blijven ons beperken
tot Europese dieren. Die zijn voor men
sen herkenbaar".
Jaarlijks bezoeken zo'n kleine honderd
duizend mensen het museum Bos Die
renwereld. Hoe verklaart Bot die grote
belangstelling? „Die heeft vooral te ma
ken met de levensechtheid, de kwaliteit
van de diorama's. Het komt niet zelden
voor dat een kind vraagt of de dieren
nog leven. Daarom is het museum ook
in trek bij mensen die studie maken van
de natuur. Een goed diorama van reeën
geeft een betere indruk van hoe deze die
ren leven dan bijvoorbeeld een dieren
tuin".
£eidóc6ou*a/nt'
