Ivan Wolffers
en het medisch
analfabetisme
wwtfi
Terug naar de
wortels van kaki
'VAN HUIS UIT
£eicUc Sowcwit
MAANDAG 25 APRIL 1988 PAGINA 11
Degelijkheid troef met Levi's Regulation Chinos. Bij sport, op
het werk en in de auto bij alle seizoenen.
FOTO'S: PR
Chinos" is een
binnenkomertje
voor jonge mannen
die zich eens even
willen profileren
als stoer. De kle
ding streeft naar
het spelen met één
thema voor bijeen-
passen de kleding
stukken. Chinos is
afgestemd op 16-
tot 25-jarige jonge
lui en roept het
beeld op van het
post-compu ter- tijd
perk: de late jaren
veertig en vijftig,
de periode waarin
jongeren nog
„teenagers" heet
ten en een jeugd
cultuur werd opge
start.
Geen oorlogstuig
r maar werk
tuig, geen verering
voor het uniform
maar de makkelijk
zittende „Regula
tion Chinos", zoals
wij dit kennen van
Levi. Het heeft
echter in de verte
nog iets gemeen
met harde tijden:
heavyweighten
.loosefit"; toen van
jongens die feitelijk
nog op de leerban
ken moesten zitten,
gevergd werd dat
hun zware
dienstplicht ver
vulden in de oor-
De lichtere
campus-look kwam
later. De „lifestyle"
van deze generatie
vormde de basis
de cultuur van
de jaren tachtig, de
hedendaagse mu
ziek, en bepaalde
het kleedgedrag.
De trend is heftig,
zal lang duren en
heeft de nostalgie
opgeworpen naar
prod uk ten uit de
tijd van de bakelie
ten radio en de
Zippo -aansteker.
Jongelui van nu
zijn niet meer zo
weg van wegwerp-
spullen: stijl en
waarden als duur
zaamheid scoren.
geschiedenis
van Chinos gaat te
rug tot 1840. In In
dia, de parel van
het Britse impe
rium toen, verfden
hlandse wevers
hun thuis gespon
nen katoen in het
slib van de rivier.
De okerkleur die
de stof daardoor
kreeg, werd „kaki"
genoemd, het Hin-
doestaanse woord ficieel heette de
voor „moeder", stof „Khaki Num
Het idee was ver- ber One" en de
dienstelijk en trok Chinezen noemden
de aandacht van de haar Chinos. Grap-
Britse boys, die in pig is dat „chino" -
dikke wollen uni- misschien toevallig
formen in de tropi- - het Spaans/Ame-
sche hitte van de rikaanse woord is
Britse kolonie hun voor „geroosterd",
onaangename taak een goede om-
moesten vervullen schrijving voor de
en daarbij stikten kleur van de dub-
van de hitte in hun bel geweven keper
kleren. De voorde- van katoenen kam-
len van „kaki" garen,
kwamen de text ie- Chinos broeken
lindustrie in Man- hebben een ruime
Chester ter ore, die pasvorm met hoge
er haar voordeel band en een pijp-
mee deed en pro- wijdte van 45 cm
beerde de stof te bij een heup wijd te
maken. Aan de van 80 cm. De
overkant van de jacks hebben twee
Atlantische Oceaan schuine steekzak-
echter speelde zich ken, een verdekt
hetzelfde af. Het borstzakje en twee
Amerikaanse leger, achterzakken,
gewikkeld in de waarvan de linker
Spaans/Ameri- met knoopsluiting.
kaanse oorlog, nam Rond de hele
het initiatief van broek zit een stevi-
de Britten over en ge 4 cm brede band
wilde hun dikke met rugzoom. Het
blauwe uniform, kledingstuk is oer-
dat nog stamde uit sterk door dubbel
de burgeroorlog, gestikte bui ten zo-
ruilen voor het men en draagt
koelere katoen. Ze prettig door platte
kochten het mate- binnenzomen. Chi-
riaal eerst in Enge- nos maakt deel uit
land; Amerikaanse van een traditie en
fabrikanten stu- is als merknaam in
deerden erop en de vorm van een
Chinese kleerma- bijpassend stel kle-
kers, die alles kun- ren te krijgen bij
nen namaken wat alle winkels die
men hen maar in Levi Straus spullen
handen geeft, verkopen,
maakten het al. Of- TINY FRANCIS
Chinos: Terug naar de beginjaren vijf
tig
Een kind weet het ver-
schil tussen een breedte-
en een diepte-pass. Het
onderscheid tussen een
j hoekschop, een doel-
j schop, een vrije schop en
j een doodschop kan ie
dereen je haarfijn uitleg-
j gen - en daar is ook
niets op tegen. Maar is
het niet zonderling dat
I de meeste mensen zo'n
I beetje alles van voetbal
weten en vrijwel niets
van het functioneren van
hun eigen lichaam? Dok
ter Ivan Wolffers vindt
het zowel zonderling als
spijtig. Voetbal mag dan
een buitengewoon ge-
noegen vormen - een
minimaal inzicht in wat
zich zoal afspeelt in het
organisme dat jouw
naam draagt, kan nog
veel meer helpen om
mensen gelukkig te ma
ken. En geluk - daar is
het toch allemaal om be
gonnen.
Ivan Wolffers: „Wat zijn ge
zondheid betreft, is de mo
derne mens weinig minder
dan een analfabeet. Volsla
gen overgeleverd aan de des
kundige, die hem dan ook
naar believen kan manipule
ren. Een voorbeeldje: je hebt
een bloeddruk die aan de
hoge kant is. Dan schrijft de
deskundige dokter je een re
ceptje voor. Je hebt geen idee
wat hoge bloeddruk nu ei
genlijk is. Maar de dokter
heeft gezegd dat het tot hart
en vaatziekten kan leiden,
dus je gaat die pilletjes braaf
slikken. Zonder te weten dat
maar heel weinig patiënten
daar echt baat bij hebben.
Want wat is nou precies het
rendement van die middelen
tegen hoge bloeddruk?"
„Statistisch moeten maar
I liefst 850 patiënten met hoge
bloeddruk die middelen ja
renlang slikken om te berei
ken dat één van hen daad
werkelijk voor een hart- of
vaatziekte wordt behoed. Bij
de overige 849 ontbreekt elk
heilzaam effect. Maar alle
850 lopen wel een grote kans
op onplezierige bijwerkingen.
Waarvan impotentie er één
is. Als je nu een klein beetje
zicht hebt op wat bloeddruk
is, hoge bloeddruk en lage
bloeddruk, kun je zélf de be
slissing nemen hoe je er mee
omgaat. Misschien besluit je
inderdaad van dat bloed
druk-medicijn gebruik te ma
ken, en de mogelijke bijwer
kingen op de koop toe te ne
men. Misschien zeg je: ik ac
cepteer mijn hoge bloeddruk.
Gewoon als een risico-factor
- zoals ook het verkeer een
risico-factor is. Maar in ieder
geval kun je dan zelf beslis
sen. Je laat je niet manipule
ren door anderen. Je neemt
je eigen lot in handen. Dat
geeft zelfvertrouwen en een
gevoel van eigenwaarde. En
als mensen ergens gelukkig
van worden, is het wel van
een gevoel van eigenwaar
de".
Gezondheidseducatie
Ivan Wolffers, ex-huisarts te
Utrecht, gepromoveerd in de
culturele antropologie,
schrijft elke twee jaar een li
teraire roman. Gedurig reist
hij de Derde Wereld af om
ontwikkelingsorganisaties te
adviseren inzake gezondheid
sprojecten. Maar het grootste
deel van zijn tijd besteedt hij
toch aan gezondheidseduca
tie. En dat houdt in zijn visie
in: mensen geïnteresseerd
maken in en informeren
over de wondere wereld van
ziekte en gezondheid. Wat
dus niet hetzelfde is al propa
ganda voeren tegen drank,
sigaretten en kroketten. Nee,
wat Wolffers wil is de men
sen uitleggen wat er nou zo
ongeveer gebeurt als je zo'n
Cameltje via je luchtpijp je
longen binnenzuigt. De deso
riëntatie in sommige li
chaamscellen die er het ge
volg van kan zijn - waardoor
Ivan Wolffers: „Als de dokter hyperventilatie als een ziekte definieert, nou, dan kom je mis
schien tot in lengte van dagen aan de Valium vast te zitten".
de cellen de opdrachten van
de celkern niet meer uitvoe
ren en ongeremd gaan groei
en. Inzicht in dat proces, is
zijn standpunt, helpt de men
sen om in weerwil van alle
manipulaties door de sigaret
ten-industrie, zelfstandig te
beslissen of ze nu wel of niet
willen roken. Besluiten ze
wel te roken, omdat ze het
oppeppende genoegen ervan
zwaarder laten wegen dan de
kans op ontsporingen in hun
cellen, nou, dan moet dat
maar.
Zo'n twintig boeken en boek
jes heeft Wolffers intussen
laten verschijnen met medi
sche informatie die voor een
heel breed publiek begrijpe
lijk is. De behoefte daaraan is
kennelijk groot. Alleen al de
oplage van zijn vuistdikke
handleiding „Medicijnen" be
loopt de 200.000. Een populai
re analyse van het fenomeen
rugklachten, vorig jaar tot
stand gekomen in opdracht
van de Consumentenbond,
vond tot nu toe nu 40.000 ko
pers. In totaal zijn er van zijn
Expositie
De gezondheidseducatie in
boekvorm vult Wolffers aan
met publicaties in dag- en
weekbladen, bijdragen voor
radio en televisie en binnen
kort ook met een grote expb-
sitie in het Haagse onderwijs
museum Museon. De op
dracht voor het bedenken
hiervan werd hem verstrekt
door het ministerie van
WVC, dat op deze manier
een vervolg wil geven aan de
in de „Nota 2000" geformu
leerde toekomstvisie op onze
volksgezondheid. Eén van de
leidende gedachten hierin is
de bevordering van ieders
verantwoordelijkheidsgevoel
voor het eigen wel en wee
- waarmee Wolffers dus he
lemaal kan instemmen. Om
jong en oud hierover aan het
denken te zetten ontwierp hij
een futuristische ontdek
kingstocht door een reeks
ruimten die zulke intrigeren
de aanduidingen hebben als
FOTO: 'T STICHT
een „tunnel der liefde", een
„baarmoedertempel", een
„medicijnenpoort" en een
„op-één-na-laatste-rust-
plaats".
Bedoeling is dat bezoekers de
tentoonstelling verlaten met
een frons in het voorhoofd
en tobbend over de vraag
wat gezondheid nu eigenlijk
Ivan Wolffers: „Gezondheid
is niet een eenduidig begrip.
De ene deskundige verstaat
er dit onder en de andere
dat. Veel artsen stellen zich
op het standpunt dat gezond
heid de afwezigheid van
kwalen is. Maar dat roept
dan direct weer de vraag op
wat „kwalen" zijn. Is hoge
bloeddruk een kwaal? Is de
bof een kwaal? Kinderen die
de bof hebben zijn juist bezig
weerstand op te bouwen te
gen ziekmakende factoren in
de toekomst en geven met
die „kinderziekte" dus eigen
lijk blijk van gezondheid.
Volgens de Wereldgezond-
Aanpak schisis
steeds beter
Ooit, op dag één, toen we nog maar
een bevruchte eicel groot waren,
bestonden we alleen maar uit dat
ene celletje en een boel mooie plan
nen voor wat we later zouden
worden. Dit celletje deelde zich in
twee, in vier, in acht en uiteinde
lijk in ipiljarden cellen, elk met
hetzelfde bouwplan, elk met het
zelfde DNA. Tot zover is het ont
staan van het lichaam uit die ene
eicel nog min of meer te snappen.
Maar het is een raadsel hoe al die
cellen, die toch allemaal hetzelfde
bouwplan hebben, toch in verschil
lende cellen uitgroeien.
Hoe weet de levercel dat het geen
huidcel moet worden? Wie bepaalt
waar het hoofd moet komen, waar
de armen, waar de buik? En als al
die lichaamscellen bij het ontstaan
van het menselijk lichaam een
soort concert opvoeren, wie is dan
de dirigent? Dat probleem zal mis
schien nooit opgelost worden: het is
alsof het lichaam zich aan' zijn ei
gen haren uit het DNA-moeras op
trekt.
Hoe nauwkeurig en hoe ingewik
keld dat gaat blijkt bijvoorbeeld uit
het ontstaan en de ontwikkeling
van onze mond. Voor de zesde
week is de neus-mondholte niet
meer dan een gapend gat, met aan
de bovenrand twee groefjes die la
ter de neusopeningen zullen
worden. De bovenkaak is er nog
niet, er is geen gehemelte, geen on
derkaak. Dan ontstaan er aan
weerszijden van dat gat vier uit
stulpingen. De onderste twee groei
en vastberaden naar elkaar toe en
vormen de onderkaak; de bovenste
twee sluiten in hun groei de neus-
groefjes af (die dan neusopeningen
worden) en vormen zo de boven
kaak. De neusopeningen komen
dan nog steeds direct op de mond
holte uit. Pas als twee richels aan
de binnenzijde van de bovenkaken
naar elkaar groeien en zich als ge
hemelte sluiten, dan pas ontstaat de
neusholte als een aparte boveneta-
ge-
Kans 1 op 750
Bij één op de 750 kinderen, bij jon
getjes vaker dan bij meisjes, gaat
deze ontwikkeling mis. In een
kwart van de gevallen ontmoeten
de naar elkaar groeiende linker- en
rechterbovenlip elkaar niet in het
bekende gleufje onder de neus,
maar blijft één helft (en soms beide
helften) bij de neusvleugel steken.
Gevolg: een gespleten bovenlip. Bij
nog een kwart is alleen het gehe
melte niet aan elkaar gegroeid (ge
spleten gehemelte) en bij de helft is
zowel de lip als het gehemelte ge
spleten. Hoe dat komt weet men
niet. De leeftijd van de moeder
schijnt njets uit te maken, wel is de
aandoening erfelijk. Op duistere
wijze overigens. Zelfs in het slecht
ste geval (één van de ouders en
twee kinderen met de kwaal) is de
kans op nog zo'n kind hooguit 10
procent.
De behandeling van schisis (want
zo noemen dokters, ouders en pa
tiënten de kwaal; „hazelip" is een
scheldwoord) heeft de laatste dertig
jaar een enorme vooruitgang ge
boekt. „Vroeger kon men op straat,
in trein of bus geregeld het meelij
wekkend uiterlijk van volwassen
schisis-patiënten reeds op afstand
herkennen", schreef plastische chi
rurg prof. Huffstadt in 1985.
„Kwam men met zo'n patiënt in
gesprek, dan werd het beeld nog
verdrietiger. Vaak was er een
open-neusspraak die moeilijk ver
staanbaar was. Deze combinatie
was meer regel dan uitzondering".
Men dacht in die tijd dat het
„mooi" sluiten van gespleten lip of
gehemelte genoeg was. Maar er is
bij schisis meer aan de hand. Net
zoals een huis verzakt als je een be
langrijke steunbalk wegtrekt, zo
verzakken bij schisis ook delen van
neus, mond, kaak en spieren. Bij
een wijde lipspleet eindigen de lip-
spieren verticaal in de neusvleugel,
en ook al was de lipspleet mooi ge
repareerd, dan kon je die nog zien
bij het bewegen van de lippen. De
volgende stap was dus het losma
ken van die spieren om ze dan in
een normale, horizontale positie te
plaatsen. De aan de kant van de
lipspleet typisch verzakte neus, nog
een probleem, hoogt men de laatste
tien jaar in dezelfde operatie gelijk
op. Ook de neusspraak bij een ge
spleten gehemelte, het ontsnappen
van lucht door de neus bij spreken,
kan tegenwoordig vaak verholpen
worden door de spieren van het
zachte gehemelte een ander ver
loop te geven.
Schisisteams
Maar de belangrijkste vooruitgang
is eigenlijk geboekt omdat speciale
teams, schisisteams, zich op de be
handeling van deze kwaal hebben
gestort. Omdat schisis als de eerste
omvallende steen in een lange rij
dominostenen onverwachte effec
ten kan hebben, zijn in zo'n team
een geduchte reeks specialismen
verenigd. De operatie door de plas
tische chirurg, zo vroeg mogelijk en
meestal binnen het jaar, is pas de
eerste stap van de behandeling.
Door een gespleten gehemelte kan,
door een mindere beluchting van
het oor vanwege een beklemde
buis van Eustachius, het gehoor be
schadigd worden. Om dat te voor
komen zit in het team ook een
KNO-arts. Goed horen is weer
noodzakelijk voor het aanleren van
een goede spraak en om dat goed
gearticuleerd te kunnen is de hulp
van een logopedist of foniater no
dig. Tanden, die bij schisis vaak
scheef groeien, en dan de spraak
ook al weer belemmeren, kunnen
door een orthodontist worden
rechtgezet. Meestal gebeurt dat pas
na wisseling van de melktanden.
Verder zitten in het team een
kaakchirurg, een maatschappelijk
werker en een psychiater.
Voor de ouders is de volkomen on
verwachte geboorte van een schi-
siskind vaak een schok. Zekerheid
over het resultaat van de behande
ling hebben ze niet, want geen en
kel schisiskind lijkt op een ander
en ieder schisisteam heeft zijn ei
gen methodes. Vanaf het begin
worden schisiskinderen geconfron
teerd met problemen en dat zal met
al dat geleur langs een horde spe
cialisten nog jaren lang zo blijven.
Geen wonder dat er een patiënten
vereniging is die zowel ouders als
schisiskinderen met raad en daad
bijstaat. Het adres is: BOSK Werk
groep Schisis, postbus 457 2501 CL
Den Haag. Telefoon: 070-462900.
heidsorganisatie is gezond
heid een toestand van opti
maal lichamelijk, geestelijk
en maatschappelijk welzijn.
Maar wat wordt er dan be
doeld met optimaal? Ik heb
eens een Zuidamerikaanse
Indiaan gesproken die ge
zondheid helemaal geen rele
vant begrip vond. „Harmo
nie", zei die Indiaan, „dat is
waar het op aan komt. „Als
ik in harmonie ben met mijn
vrouw, mijn kinderen, de
bergen, de geesten - wat zal
ik mij dan druk maken over
een beetje koorts? Aan de an
dere kant: als ik geen koorts
heb en ook geen buikpijn,
maar ik ben niet in harmonie
met de geesten, dan zit er iets
goed mis en moet ik maatre
gelen nemen".
Lastig
Waarmee Ivan Wolffers
maar wil zeggen dat de ver
antwoordelijkheid voor de ei
gen gezondheid zich uitstrekt
tot en met de invulling van
het begrip zelf. Lastig na
tuurlijk, maar het alternatief
is dat je door de dokter laat
bepalen of je nu wel of niet
ziek bent. Mét de pillen en
poeders die de onmondige
patiënt zich door zijn arts laat
voorschrijven, krijgt hij im
mers gelijk ook diens bepaal
de opvatting van gezondheid
opgedrongen.
„Eén op de tien patiënten die
de huisarts bezoeken heeft
last van hyperventilatie. Als
je je nu niet zelf verdiept in
dat fenomeen en gewoon met
die klacht naar de dokter
gaat, heb je een heel redelijke
kans dat je te maken krijgt
met een deskundige die zegt:
hyperventilatie - dat is een
psycho-somatische ziekte.
Die wordt bestreden met va
lium. Terwijl je tegen dat
verschijnsel ook op een heel
andere manier kunt aankij
ken".
„De versnelling van hartslag
en ademhaling die bij hyper
ventilatie optreden, kun je
opvatten als reacties op een
opdoemend gevaar. Net als
bij dieren. Geconfronteerd
met een gevaar moeten ze
aanvallen of vluchten, maar
in ieder geval in actie ko
men. Daarvoor is extra zuur
stof nodig. De ademhaling
wordt dieper en de extra
zuurstof wordt vervolgens
verbruikt. Als jij je nu op
windt over een chef die je
dwars zit, een kind dat ziek
is. een hypotheek die je niet
kunt afbetalen, of al die pro
blemen tegelijk, doet zich een
soortgelijke situatie voor. Er
is gevaar en je gaat dieper
ademhalen, want er is extra
zuurstof nodig om te kunnen
reageren: aanvallen of vluch
ten Is dat ziekte? Zoals ik
het zie, is het een normale,
gezonde reactie. Alleen kom
je in de problemen als je die
extra zuurstof niet gebruikt".
Benen nemen
„Als je het niet wil laten aan
komen op een directe con
frontatie met je chef en je
ziet er ook van af om de be
nen te nemen, dan ga je hy
perventileren. Dus wat is het
alternatief? De benen nemen
in een sociaal aanvaarde
vorm, zou ik zeggen. Door te
joggen bijvoorbeeld, te fiet
sen of op een andere manier
je lichaam in actie te zetten
en de zuurstof te verbrui
ken".
„Maar als je dat allemaal niet
weet, ja, dan hangt het hele
maal van je arts af hoe je het
probleem aanpakt. Als de
dokter hyperventilatie als
een ziekte definieert, nou,
dan kom je misschien tot in
lengte van dagen aan de vali
um vast te zitten".
Bij de firma Philips in Eind
hoven worden momenteel de
hulpstukken vervaardigd die
Wolffers' expositie „Gezond
2000" gestalte moeten geven.
Half mei gaat de tentoonstel
ling open. In afwachting
daarvan mag iedereen vast
gaan nadenken wat gezond
heid nu eigenlijk is. Afwezig
heid van kwalen? De grootst
mogelijke beperking van risi
co's? Het doeltreffend afslaan
van elke aanval? Of gewoon
het gevoel dat het allemaal
wel lekker gaat? Wolffers
zelf voelt het meest voor de
laatste definitie. Maar weten
doet hij het ook niet.
WILLEM SCHEER
door Joke Forceville-Van Rossum
Boudoir
Vrouwen maken van geheim
nieuwtjes
Nee, ik heb het natuurlijk n
per ongeluk gedaan, als tite
voor deze column Boudoir
gekozen. Ik vind dat altijd
bijzonder begrip. Het heeft
sprookjesach tigs, th uishoren
in kastelen en burchten. Ne
mijn oma had geen boudoir,
mijn moeder had er geen, i,
hoef er ook niet een en mij
dochter straks evenmin.'
Wat niet wegneemt dat ik
woord wil gebruiken als
symbool. Boudoir is de
benaming voor een knus,
vrouwelijk ingericht
damesvertrek. In oude rom,
kom je het wel tegen. Er
spelen zich vrouwengeheim
af, onder andere de geheim
van het zich mooi maken
opdoffen.
We leven in onze tachtiger
jaren in een wat nuchterdei
tijd. Uren voor de spiegel
zitten om het haar op te
maken en make-up aan te
brengen, permitteert de
moderne vrouw zich niet.
i
ir
Zeker niet in een apart
vertrek. Toch hoeven we o<
nu niet „boudoirgeheimen"
aan onze mannen prijs te
geven. Als wij moeder nat.
een handje helpen, gaat het
zelfs onze meest dierbare ni
aan welke hulpmiddelen en
foefjes ons daarbij ten diens y]
staan. Met een maskertje on
onze huid op te fleuren en
krulspelden zijn we ook
moeders mooiste niet!
Waar ik met deze boutade \^'c
over het boudoir naar toe v
Mag ik de zaak veralgemeni
Vrouwenzaken zijn
vrouwenzaken en alle
emancipatie ten spijt, die
behoeven niet altijd aan'de n^e
grote mannenklok gehanger,
te worden. Wij vrouwen zijl
dikwijls nog op zoek naar on
eigen weg in Kerk en were.
Wij proberen te ontdekken
waar onze waarden precies
liggen; welke talenten we
kunnen ontwikkelen.
ko
Pottenkijkers zijn daar niet ^e-
nodig. Ik heb de afgelopen
zomer op de Duitse televisie
een uitzending gezien van d r
theologe/journaliste Angel ik 1 d
Schmidt-Biesalski. Zij wilde
duidelijk maken hoe vrou\
van nu haar eigen gelovig-
ervaren en hoe ze in onderli
contact daaraan vorm
proberen te geven. Een deel
van de uitzending was gewi
aan een soort oefendag waai1
vrouwen trachtten uitdrukk 8
te geven aan wat ze beleveien
aan de relatie met God. Ik 'n
vond het indrukwekkend ei ^1
soms ontroerend te zien hoe
getracht werd in woord,
gebaar en lichaamsbeweging >iv
te doen blijken van wat er
haar omging. Nu vrees ik
echter dat zoiets subtiels hai
niet over te brengen is via
televisie. Ik had dan ook ee
beetje het gevoel dat ik doo
een sleutelgat stond te spiedt
In ieder geval vond ik dat zc )or
schouwspel hoogstens voor
vrouwen bedoeld kon zijn. L
mannen daarmee, vooralsnog
niets te maken hebben. Ik
veronderstel dat de heren d
schepping zich er
schouderophalend en wat
denigrerend over zouden
uitlaten. Die staan daar besl kje
nog veel verder van af dan
menige vrouw. Laat ons,
vrouwen, ons boudoir,
minstens ons eigen milieu o en
onszelf te ontdekken. Dat
moet op allerlei vlak
gebeuren. Dat vindt plaats
we ons een of andere
vaardigheid eigen maken, al
we een nieuwe cursus
oppakken, als we ons
aansluiten bij een bijbelclub.
En ook als we met een grot
pogingen in het werk stelle^
om een moderne vorm van
gelovige-vrouw-zijn gestalte
geven. Dat kost behalve tijd
vooral ook het overwinnen
van schroom en allerlei
weerstanden. Als we onder
elkaar zijn lukt dat bepaald
veel eerder dan wanneer iv^rer
er publiek bij hebben. Pas
we in deze richting iets
hebben bereikt, als we er ztf h<
van overtuigd zijn dat
sommige van onze nieuwe
vormen begrijpelijk en naar
buiten ook overtuigend zijn,
moeten we ermee voor de d wrg
komen. Pas dan kunnen we et v
andere helft van de wereld neg
verrassen met iets heel eigei Heg
Want als ze het gevonden ..Hi
hebben, maken vrouwen va u
geheimen nieuwtjes! n fl
kr
ier;
ei
pmi
ïjn,
