Droom van Martin Luther King
nog steeds geen werkelijkheid
BUITENLAND
EeidMQotvuvnt
DONDERDAG 31 MAART 1988 PAGID
indrukken (2) HEEMBChinezen vragen alles, maar antwoorden weinig
Chinese indrukken. Onder
deze noemer schrijft Marilou
den Outer (volgens Chinese
karakters Ou Meilu) een
serie verhalen over haar
ervaringen in China. Sinds
enkele maanden verblijft ze
in het kader van een
studen ten uitwisselingsproject
in Xiamen, een stad in Zuid-
China, vlakbij Taiwan. Ze
verricht daar
wetenschappelijk onderzoek
onder Chinezen die enige tijd
in het buitenland ziin
geweest. Vandaag de tweede
aflevering van de serie.
U*1
XIAMEN „Heb je al
gegeten?". Dit is een vraag
die in China rond de drie
maaltijd-tijden vaak
wordt gesteld. Het is ech
ter niet gebruikelijk om
bij wijze van antwoord
uitvoerig op te dissen wat
men zoal heeft gegeten.
Chinezen gebruiken deze
vraag als begroeting en
deze staat in feite gelijk
aan de vraag „Hallo, hoe
gaat het?" („Ni hao").
De Chinezen hebben talloze
manieren om elkaar gedag te
zeggen. Loopt men met een
boodschappentas in de hand
langs een bekende dan zal
deze zeer waarschijnlijk
groeten met een „Ga je bood
schappen doen?". Stapt men
's morgens vroeg de deur uit
dan zal de begroeting van de
buurvrouw waarschijnlijk
luiden „Ga je naar je werk?"
Het is voor buitenlanders
even wennen aan deze vra
gen. De eerste gedachte die
opkomt is „Wat zijn die Chi
nezen nieuwsgierig". Deze
gedachte vervliegt al snel als
blijkt dat de aldus groetende
Chinezen zonder op ant
woord te wachten doorlopen.
Een ander gevoel krijgt men
bij andere vragen die Chine
zen stellen. Ze willen bij
voorbeeld precies weten hoe
veel je verdient, hoeveel de
sinaasappels kosten die je net
hebt gekocht en hoe oud je
bent.
In een fotohandel kan het
gebeuren dat de verkoopster
niet alleen met je meekijkt
naar de foto's die je komt op
halen, maar zelfs uitgebreid
vragen stelt en commentaar
levert: „Waar is deze foto ge
nomen? Ik geloof dat ik die
mensen op de foto wel eens
heb gezien. Zijn het vrienden
van je?" Het hangt van het
humeur van dat moment af
en van wat er op de foto's te
zien is hoe je reageert op der
gelijke ongebruikelijke vra
gen. Voor Chinezen vallen
deze vragen echter onder de
categorie „gezonde nieuws
gierigheid".
Prikken
Duidelijk is dat in het Wes
ten en in China verschillen
de opvattingen bestaan over
de kwestie wat een gepaste
en wat een ongepaste vraag
is. Wat een buitenlander ze
ker als ongepast en ook als
irritant zal ervaren is
nieuwsgierigheid die op hem
is gericht omdat hij een bui
tenlander is. Leest men bij
voorbeeld een boek of tijd
schrift dan gebeurt het dik
wijls dat plotseling een Chi
nees over de schouder begint
mee te lezen. In een enkel
geval wordt het boek zelfs
uit de handen getrokken om
het van naderbij te kunnen
aanschouwen.
Wat een buitenlander in
China vaak zal overkomen
tijdens het inkopen doen is
dat hij of zij in een mum van
tijd vele Chinese ogen in de
rug voelt prikken. De aan
wezigheid van deze nieuws
gierige mensen wordt ver
volgens vaak letterlijk ge
voeld wanneer zij beginnen
te duwen, omdat zij allemaal
van zo dichtbij mogelijk wil
len zien wat de buitenlander
koopt. Ook de inhoud van de
portemonnee wordt aandach
tig bekeken. Dit alles is niet
zo verwonderlijk. Zij zien
immers niet elke dag iemand
die in enkele minuten een
heel Chinees maandsalaris
spendeert.
Op onze beurt is het onge
bruikelijk en ongepast om
Chinezen te vragen naar in
hun ogen persoonlijke zaken,
ook al ken je hen langere
tijd. Chinezen onderling zul
len ook veel minder dan wij
persoonlijke gesprekken voe
ren. Chinezen raken in ver
legenheid wanneer je hen
naar hun toekomstplannen
vraagt. Ze zeggen bijvoor
beeld dat ze scheikunde wil
len studeren, maar als je hen
vraagt of dit ook werkelijk is
wat zij willen, proberen ze in
veel gevallen het gesprek op
een ander onderwerp te
brengen.
Toekomst
Dit heeft te maken met het
feit dat zij niet gewend zijn
hun eigen keuzes te maken.
Tot op de dag van vandaag is
het het meest gebruikelijk
dat anderen dit voor hen
doen. Ze kunnen niet zeker
kijl"
zijn van een r...
de scheikunde-faculteit, noen
van een baan op een kantoor
of bij een bedrijf dat hen wel
wat lijkt. Als er ergens be
hoefte is aan personeel dan
wordt men gevraagd. De om
geving zal vervolgens op de
gene die wordt gevraagd gro
te druk uitoefenen om het
aangebodene aan te nemen.
Persoonlijke kwesties zullen
zoveel mogelijk binnen de
familie worden gehouden.
De familie is in Chins
oudsher een belani
bouwsteen van de saiii
ving. De familierelatie!
hecht. Men heeft veel*
elkaar over. Men wordt
jongsaf geleerd buitenst
ders niet lastig te vallei
zeker niet met probiet qjS,
Hooguit wordt een g
vriend in vertrouwen
men.
Degene die een probAfnu
heeft zal allerlei raad en
viezen krijgen zodat dé
de vrede en de ham
binnen de familie kanu
keren. Toch moet men
de bemoeienissen van
ren niet al te dwingen^
stellen. Er wordt het eei
ander toegestaan. Hoofd
is dat er geen openlijk
flict uitbreekt. Deze
van omgang met el
wordt in het Chinees
een spreekwoord weerj
ven: „Een oog openen,
oog sluiten".
MARILOU DEN OU|
Op 4 april is het precies twintig jaar
geleden dat in Memphis in de
Amerikaanse staat Tennessee
dominee Martin Luther King, de
leider van de zwarte
burgerrechtenbeweging, werd
vermoord. Onze correspondent in
de Verenigde Staten, Jo Wijnen,
reisde naar de stad waar King zijn
geweldloze campagne voor de
gelijke rechten van de Amerikaanse
zwarten begon. Op het moment dat
de zwarte dominee Jesse Jackson in
de voorverkiezingen voor het
presidentschap zijn politieke
doorbraak beleeft, blijkt in het
Diepe Zuiden het ideaal van King,
het vreedzaam en gelijkwaardig
naast elkaar leven van zwart en
blank, nog steeds geen alledaagse
realiteit.
TWINTIG JAAR NA MOORD OP LEIDER ZWARTE BURGERRECHTENBEWEGING:
MONTGOMERY Een
voorjaarsbui wast Dexter
Avenue in het hart van
Montgomery, de hoofd
stad van Alabama, schoon.
Op officiële gebouwen
wappert de vlag van de
Confederatie de der
tien zuidelijke staten die
zich in 1861 van de VS af
scheidden en de slavernij
in stand wilden houden.
Pal tegenover het Capi-
tool (parlement) van Ala
bama staat een klein,
roestkleurig houten kerk
je. Daar werd in 1954 een
jonge, welbespraakte,
veelbelovende dominee
beroepen: de uit Atlanta
afkomstige theoloog dr.
Martin Luther King.
King zou een jaar later aan de
wieg staan van de zwarte re
volutie die de formele schei
ding van de rassen, die in de
zuidelijke staten nog steeds be
stond, in tien jaar tijd weg
vaagde. Joanna Carr, toen een
activiste van 25 iaar oud en
Kings rechterhand in de eerste
dagen van de strijd om de bur
gerrechten, is nu een wat ou
dere, vriendelijk lachende
vrouw. Nog steeds omhelst zij
met grote hartstocht Kings be
ginselen van liefde en geweld
loosheid. In een zaaltje onder
de naar King genoemd baptis
tenkerkje vertelt zij: „Toen hij
in Montgomery arriveerde,
was de rassenscheiding nog
volledig. Montgomery deelde
dat hoogst twijfelachtige ge
noegen met tal andere grote
zuidelijke steden. Op het plat
teland van de staten van het
diepe zuiden Tennessee,
Georgia, Alabama, Mississippi,
Louisiana, Arkansas en North
en South Carolina was de
scheiding wellicht nog wreder
en droeg ze een nog primitie
ver karakter".
Carr vertelt over een tijd,
waarin het onderwijs geschei
den was. In openbare gebou
wen waren er aparte wachtka
mers, toiletten en wasgelegen
heden voor zwarten. Zij wer
den niet toegelaten in restau
rants, snackbars en lunc
hrooms. En wat erger was: ze
hadden geen zeggenschap in
de samenlevingen, waarin ze
vaak een meerderheid vorm
den. Ze hadden geen deel aan
het openbaar bestuur. Van ge
lijke kansen was geen sprake.
In de jaren vijftig, maar ook
later nog, werden in het Zui
den tal van zwarten mishan
deld en zelfs gelynchd. Een
blanke politiemacht brutali
seerde en vernederde de bang
gemaakte en doodarm gehou
den zwarte bevolking.
AUTOBUS
Symbool van de rassenschei
ding was het openbaar vervoer
en vooral de autobus. Zwarten
moesten achterin zitten. En
naarmate er meer blanken
meereisden, dienden de zwarte
passagiers plaats te maken.
Het mag dan ook geen wonder
heten, dat de zwarte revolutie
juist in de autobussen begon.
Martin Luther King was toen
precies een jaar in Montgome
ry. Hij had eigenlijk nog geen
idee hoe de verheffing van
zijn soortgenoten moest
I worden gerealiseerd. De jonge
dominee twijfelde over de te
Volgen methodes, over1 de
Dominee King tijdens een van zijn vele protestmarsen. Deze foto werd genomen tijdens een demonstratie In Memphis, enkele dagen
voordat hij in die stad werd vermoord.
pressiemiddelen, over hoe ver
de zwarten konden gaan.
Op 1 december 1955 gooide
Rosa Parks, een jonge vrouw
uit Montgomery, de knuppel
in het hoenderhok. Toen ze
met een bus van haar werk op
weg naar huis was, werd haar
plaats opgeëist door een blan
ke man. De chauffeur van de
bus sommeerde Rosa Parks op
te staan. Ze weigerde. Korte
tijd later werd ze gearresteerd
en door de politie afgevoerd.
De zwarte revolutie was be
gonnen.
De volgende dag kwamen der
tig leiders uit de zwarte ge
meenschap bijeen in het zaal
tje onder de baptistenkerk aan
Dexter Avenue. Dominee
King fungeerde als voorzitter.
Er werd besloten een massaal
maar geweldloos protest te
ontketenen. Ter plaatse werd
de busboycot in gang gezet die
later wereldnieuws zou
worden.
Gesteund door hun leiders
weigerden de zwarte inwoners
van Montgomery nog langer
van de stadsbussen gebruik te
maken. De actie was een fi
nanciële ramp voor de stad en
voor de rijke middenstand in
het centrum. Duizenden zwar
te mensen gingen te voet naar
het werk of naar school. Het
gemeentebestuur deed er alles
aan om de zwarten te dwingen
de bus weer te nemen. Maar
de revolutie had wortel ge
schoten en was niet meer in te
dammen.
we de moed. Soms werden we
volkomen van ons stuk ge
bracht door de dreigementen,
de arrestaties, de jacht die op
ons werd gemaakt, de bijna
onhoudbare pressie die op ons
werd uitgeoefend. Ik weet ze
ker dat de situatie hier uit de
hand zou zijn gelopen als dr.
King niet voortdurend de ab
solute geweldloosheid had ge
preekt. Blanke extremisten
gooiden bommen, probeerden
onze kerken in brand te ste
ken, ons te intimideren. Maar
ze hadden eigenlijk geen greep
meer op ons'
Een jaar later werd de schei
ding in de bussen opgeheven
en had de zwarte bevolking
van Montgomery een revolutie
in gang gezet die tien jaar later
werd bekroond, toen de Ame
rikaanse president Lyndon
Johnson de wet op de burger
rechten ondertekende. Martin
Luther King kwam als de on
betwiste leider van een herbo
ren zwarte bevolking uit de
strijd tevoorschijn.
„Dominee King heeft mijn le
ven blijvend beïnvloed", zegt
Joanna Carr. „De mensen die
met hem hebben gewerkt, die
zijn strijd hebben meegevoch
ten, kunnen zich nooit meer
losmaken van wat King in hen
heeft wakker gemaakt. De ge
beurtenissen dwongen ds.
King zijn filosofie van totale
geweldloosheid te formuleren
en aan de praktijk te toetsen.
BURGERRECHTEN Hij twijfelde vaak aan ziin lei-
Joanna Carr: „Soms vèrloren derschap. Hij was, net ais wij
allemaal, soms erg bang. Hij
had een jong gezin met kinde
ren. Hij kwam uit een goed
milieu en was een intellectueel
die er niets voor voelde een
complete revolutie aan te voe
ren. Maar hij nam de verant
woordelijkheid die hem door
de gebeurtenissen werd opge
drongen. En uit de vele ge
sprekken die ik met hem heb
gehad, weet ik dat hij begreep
dat het, vroeg of laat, slecht
met hem zou aflopen, dat hij
zelf het slachtoffer zou worden
van het geweld dat hij met alle
kracht die in hem was be
streed".
SCHOOLSTRIJD
De zwarte revolutie greep na
de geslaagde busboycot, van
Montgomery snel om zich
heen. In Georgia werd met
succes een hevige schoolstrijd
uitgevochten. De gebeurtenis
sen in Birmingham (Alabama),
waar de zwarten ten strijde
trokken tegen de scheiding in
restaurants, openbare gebou
wen en warenhuizen, werd tot
het bittere einde toe uitge
vochten, de primitieve ge
welddadigheid van de blanke
bevolking ten spijt.
Datzelfde gebeurde in Missis
sippi. Jonge zwarte advocaten
zoals Thurgood Marshall
nu lid van het Amerikaanse
Hooggerechtshof bonden de
strijd aan met rassenbepalin-
gen die, zonder uitzondering,
strijdig waren met de Ameri
kaanse Grondwet.
De reactionaire blanke bevol
king van het diepe Zuiden
schaarde zich achter '^ulke
FOTO: AP
twijfelachtige leiders als gou
verneur George Wallace van
Alabama en zijn beruchte col
lega's Orval Faubus van Ar
kansas, Jimmie Davis van
Louisiana en Ross Barnett van
Mississippi. De laatste belette
de zwarte student James Me
redith persoonlijk de toegang
tot de universiteit van zijn
staat en ontketende daarmee
hevige gewelddadigheden, die
weer verontwaardigde reacties
in de hele wereld opriepen.
Joanna Carr: „Eigenlijk is ons
gevecht altijd gevoerd met de
wet in de hand. De Ameri
kaanse wetten zijn niet racis
tisch. Maar wetten moeten
worden uitgevoerd door men
sen. En tot op de dag van van
daag zijn die mensen niet van
hun racisme genezen. Daarom
is de zwarte bevolking er nog
lang niet. De rassenscheiding
mag dan formeel niet meer be
staan, de mentaliteit is nog
steeds verkeerd, hoewel veel
blanken gelukkig aan onze
kant staan. Maar er is nog
steeds discriminatie in het on
derwijs, bij het krijgen van
werk, in de houding die men
sen tegen je aannemen. We
zijn economisch nog steeds
achtergesteld. De werkloos
heid in onze bevolkingsgroep
is nog steeds groot. Als een
jonge zwarte iets fout doet op
school, wordt hij er meteen
uitgegooid. Zo komt het dat
duizenden jongeren, ook in
deze stad, nog steeds zijn over
geleverd aan armoede en ver
veling. En zo komt het dat in
onze gevangenissen veel meer
zwarten dan blanken ziften.
Martin Luther King.
dat de criminaliteit in onze
groep helaas veel groter is".
REVOLUTIE
In Montgomery en Memphis
waar ds. King precies twin
tig jaar geleden werd ver
moord liggen de grootste
triomfen van de zwarte revo
lutie. Precies vijfentwintig jaar
geleden ondernamen 250.000
zwarten hun legendarische
mars op Washington. King
nam plaats op de trappen van
het Lincoln Monument en
sprak er zijn beroemde „I had
a dream"-rede uit.
Het waren triomfen die overi
gens werden getemperd door
de opstanden die de Ameri
kaanse jeugd ontketende tegen
de gevestigde orde, door de op
mars van de zwarte strijdgroe
pen die van een geweldloze re
volutie niets wilden weten,
door de snel escalerende oor
log in Vietnam en door het po
litieke geweld dat Amerika
teisterde. Enkele maanden na
de mars op Washington werd
president John F. Kennedy
de man die King en zijn me
destanders op het Witte Huis
had ontvangen in Dallas
doodgeschoten.
„Ik weet niet of Kings filosofie
nu nog de aantrekkingskracht
heeft die ze toen op ons uitoe
fende", zegt dominee Murray
Branch, die de naar King ge
noemde baptistenkerk in
Montgomery leidt. „De tijden
zijn veranderd. We moeten
ons nu achter een man als Jes
se Jackson scharen die met an
dere middelen vecht. Ik put
troost uit het feit dat Jackson
zij-aan-zij met King heeft ge
vochten. Jackson was er bij
toen King in Memphis werd
doodgeschoten. Jackson weet
dus waar hij zich sterk voor
maakt en daarom verdient hij
de sympatie van niet alleen de
gekleurde bevolking van
Amerika, maar ook van de
blanken".
Op de koepel van het Capitool
van Montgomery wappert nog
steeds de vlag van de Confede
ratie. „Het is een symbool dat
wij eigenlijk verafschuwen",
zegt Joanne Carr. Ze vertelt
hoe afgelopen februari de
zwarte afgevaardigde Thomas
Reed demonstratief op de koe
pel klom om de vlag te verwij
deren. „Reed kreeg allerlei
dreigementen. En toen hij zijn
actie uitvoerde, stonden hier
beneden, vlak voor dit naar
dominee King genoemd kerk
je, allerlei blanke heren met
de vlag van de Confederatie te
zwaaien. Nee, het is nog niet
voorbij. Er is nog steeds een
mentaliteit die niet deugt",
stelt Joanne Carr teleurgesteld
vast.
Maxine Smith, een andere
naaste medewerkster van ds.
King, zegt met angst en beven
de toekomst tegemoet te ^ien.
„Als er in dit land een eëbno-
FOTO: SP
mische recessie komt, wordt
de zwarte bevolking daarvan
het eerste slachtoffer. De
vraag is dan of wij, de gema
tigde leiders die in de geest
van ds. King werken, de za
ken nog in de hand kunnen
houden. Nu al zijn de jongeren
niet meer geïnteresseerd in
onze verhalen over geweld
loosheid en liefde voor de me
demens. Ze hebben de strijd
van de jaren zestig niet meege
maakt. Ze hebben de ernorme
aantrekkingskracht van ds.
King niet gevoeld. Hier in het
getto van Memphis is het alle
maal veel grimmiger gewor
den. Toentertijd speelde het
vraagstuk van de drugs en de
daarmee gepaard gaande cri
minaliteit nog geen rol. Dat is
nu wel het geval. Soms heb ik
het gevoel dat de samenleving
op het punt staat volkomen uit
elkaar te vallen".
Ze voegt er veelbetekenend
aan toe: „De discriminatie die
op dit ogenblik plaatsvindt is
veel gevaarlijker dan die wel
ke bestond toen Martin Luther
King nog leefde. Toen kon je
zien waar en hoe werd gedis
crimineerd. Nu is er sprake
van een onzichtbare discrimi
natie. Die verdooft de mensen,
maakt hen apathisch en onbe
reikbaar voor de roep van hun
leiders. De oorzaak van dit al
les is niet direct economisch of
financieel. Het is de mentali
teit van de bestuurders en de
politici, maar ook van de ge
wone blanke burgers in de
straat die de oorzaak is van de
problemen waarmee we nu
worstelen".
Het pessimisme van Joanna
Carr en Maxine Smith wordt
niet door iedere zwarte leider
in het Oude Zuiden gedeeld.
Mike Espy, het jonge zwarte
Congreslid uit Mississippi,
zegt: „Er is in vijfentwintig
jaar tijd eigenlijk een wonder
gebeurd, vooral als je de om
standigheden in aanmerking
neemt die toen heersten. Ik
ben de laatste die zal zeggen
dat alles nu voor elkaar is en
dat er geen problemen meer
zijn. Maar laat ik mijn eigen
positie even schetsen: ik ben
twee jaar geleden in het Huis
van Afgevaardigden gekozen.
Ik kreeg vijfendertig procent
van de blanke stemmen in
mijn district. Er zijn in Missis
sippi nu meer dan vijfhonderd
gekozen zwarte functionaris
sen werkzaam op elk niveau,
van de rechtbank tot de hoog
ste politieke organen".
Espy voorziet dan ook geen
nieuwe revolutie van de zwar
te bevolking. Hij zegt: „Na
tuurlijk is er veel ellende in de
getto's. Maar de zwarten zul
len niettemin hun positie ge
leidelijk verbeteren. Er komen
§een nieuwe opstanden en uit-
arstingen meer. Ik ben in dat
opzicht een optimist".
JO WIJNEN
Publiek
vergaapt
zich aan
diamant
van eerste
water
KIMBERLEY
perfecte, ruwe 599 kl
raats diamant die I
Zuidafrikaanse nij
bouwbedrijf De Bet
opdolf, is afgelop
dinsdag voor het ee
in het openbaar j
toond. Het is op
Cullinan na de gr<x
ste diamant ter
reld.
De feestelijke gebei
tenis vond plaats in
toren waar De Be
de diamanten sortd
vlakbij het beroert
„Grote Gat", de
mense kunstmati
krater. Dit gat is
enige wat nog is <r
gebleven van de
spronkelijke Kiml
ley mijn, die
1871 en 1914 in ti
14,5 miljoen k;
(een karaat komt
geveer overeen
een vijfde gram)
diamanten produce
de.
Vanachter een omheini Eer
mochten journalisten
fotografen de diamant I D/
wonderen. De ruwe ed
steen rustte op een blaui
doek en werd geflankee
door twee potige bev
kers, die de opdracht te-
den, zo liet een medew y*
ker van De Beers fijn!
weten, „de armen tety WI
ken van iedereen diei^j.
waagt een vinger uit
steken naar de diamant ie~
Door de ogen van een 1( WÜ
ziet de diamant er niet me
bar indrukwekkend i ker
gewoon een melkach jj0l
witte bonk kristal, die h
en daar een beetje dót f.
zichtig is. Maar desküfl i»nJ
gen zien hierin een volwaar
men zuivere en perfect)
slepen edelsteen, die v Vee
moedelijk ruim drieht uit
derd karaat zal wegen geer
45 miljoen gulden zal i met
brengen. and<
Deze „Centenary D
mond", zo genoemd omi zom
de steen voor het ee Wie
werd gepresenteerd tijde s|u-,
het banket ter ere vanl ajs
honderdjarig bestaan y
De Beers, wordt bescb 21,^'
ven als een steen van
„hoogste kleur". In (e jyja
betekent dit kleurloos.
vroegere vaktermen wt Ue
een dergelijke diaro in.c
„van het eerste water" jpell«
noemd, omdat de steen het
dergedompeld in heli staa
water onzichtbaar word aa
„Het is geen gemakkeli Ul1
steen om te bewerken.ln 3
bestuderen een aantal
schillende mogelijk hed K
maar in dit stadium .kt! jC
nen we alleen zeggen'JU
de diamant zich het be
lijkt te lenen voor
hartvorm", vertelt"^
Beers woordvoerder I
ville Huxham.
„We hebben besloten
edelsteen in z'n geheél
bewerken. En dat is taif
lijk uniek voor een
mant van deze afmeti! Z
laat Huxham wetend I
wereldberoemde 530- ifl
raats Cullinan I bij vc( I
beëld, die in de Brits* |f
ninklijke scepter schitti
is eigenlijk slechts
stukje van een giganti <i
brok van 3.106 karaat* 6
in 105 afzonderlijke d *-
manten werd gekloofd 27)
Het bewerken van halv<
Centenary Diamond geer
vermoedelijk een i *e|f
gaan duren. moè
MICHAEL HORNSi Schj
(c) The Times, Lom jat
Ken.
