„Arme
landen
mogen
geen
pretpark
worden"
Genieten van eenvoud en rust
op kleinste van de Balearen
finale
STICHTING TOERISME EN DERDE WERELD WAARSCHUWT IN BROCHURES:
Fietsen
Hippie-cultuur
Zandstranden
Kritiek
Klachten
CcidócGoirtcmt1
ZATERDAG 20 FEBRUARI 1988
Westfriese Flora in
teken van luchtvaart
Midden in de winter, nou ja winter, kon
digt de „Westfriese Flora" de lente aan.
Deze befaamde bloemententoonstelling
wordt tot en met 28 februari voor de 55e
maal in Bovenkarspel gehouden. Dit keer
staat de fleurige bloemenzee in het teken
van de luchtvaart. De organisatoren kozen
dat thema, omdat via de lucht de beroem
de Hollandse snijbloemen en bloembollen
hun weg vinden over de hele wereld. Op de
tentoonstelling zijn zes historische vliegtui
gen te zien, waaronder een replica van
's werelds eerste motorvliegtuig, de Flyer
van de gebroeders Wright. Overal in de
vijftienduizend vierkante meter grote tuin
staan attributen als propellers, motoren,
vliegenierskleding en schaalmodellen.
Bezoekers kunnen de Westfriese Flora ook
„vanuit de lucht" bekijken. Niet vanuit een
vliegtuig weliswaar, maar vanaf plateaus
die hoog boven de lentebloemenzee oprij
zen. Die uitkijkposten bieden een schitte
rend uitzicht op de honderdduizenden tul
pen, hyacinten, narcissen, irissen, krokus
sen, lelies, keizerskronen en vele andere
soorten bloemen.
Openingstijden: tot en met 24 februari van
9 tot 18 uur, op 25 februari van 9 tot 22
uur en van 26 tot en met 28 februari van 9
tot 18 uur. Toegangsprijs 10 gulden; voor
kinderen is de entree 5 gulden en 65-plus-
sers betalen 8 gulden. De Westfriese Flora
is per trein goed bereikbaar.
Beurs duikt in
onderwatersport
Iedereen die in de boeiende mogelijkheden
van de onderwatersport wil duiken kan dit
en komend weekeinde terecht op de duik-
beurs „Dolfirama 88" in het Dolfinarium
aan de Boulevard van Zandvoort. Daar is
onder meer informatie te verkrijgen over de
nieuwste duikmaterialen, duikvakanties,
duikcursussen en onderwaterarcheologie.
De beurs is georganiseerd door de Interna
tional Association of Divingschools, waar
bij ruim zesduizend sportduikers zijn aan
gesloten. Op het programma staan diverse
demonstralies, onder meer met een decom-
pressietank, koperenhelm-duiken anno
1900 en onderwaterlassen en -branden. Be
zoekers mogen een duik tussen de doljijnen
nemen. Openingstijden: op vrijdag en za
terdag van 10 tot 22 uur en op zondag van
10 tot 17 uur. Toegangsprijs 5 gulden.
Op een bakfiets naar
Calcutta
Reizen zit veel jonge Nederlanders in het
bloed. Maar de 21-jarige Roderik Bouw
man uit Zoelmond (Betuwe) heeft wel heel
bijzondere plannen. Hij is vastbesloten bin
nenkort met een gemotoriseerde bakfiets
oostwaarts te reizen. Zijn einddoel is de
Indiase miljoenenstad Calcutta. Het reizen
per bakfiets is Roderik overigens wel ge
wend. Tent en overige benodigdheden in de
bak, en rijden maar. Toch is dal niet de
manier waarop hij naar India zal reizen.
Voor die gelegenheid is de bakfiets omge
bouwd tot een compleet rijdend vakantie
huis. De bakfietser denkt acht maanden
nodig te hebben om India te bereiken en
vervolgens komt hij terug met de boot.
Reisboek voor
Noorwegen
Nog nooit in Noorwegen geweestWie het
zojuist verschenen Noorwegen Reisboek
doorbladert komt ongetwijfeld in de verlei
ding de geplande vakantie in het zonnige
zuiden af te blazen en spoorslags noord
waarts te reizen. Overigens is het doorkij
ken van het 242 pagina 's dikke boek al een
reis op zich. En voor een koopje, want het
boek kost slechts 12,95 gulden. Het is ver
deeld in vier hoofdstukken. In het eerste
staan foto's en artikelen van Noorwegen-
kenners die een beeld geven van het leven
in dit land. Het tweede hoofdstuk staat vol
informatie, tips, adressen en ideeën voör
excursies. In het derde hoofdstuk worden
alle overnachtingsmogelijkheden genoemd.
Hel vierde hoofdstuk is een reisgids op
zich, waarin honderden plaatsen en tiental
len routes worden behandeld. Hel Noorwe
gen Reisboek is verkrijgbaar in boekwin
kels en natuurlijk bij het Noors Nationaal
Verkeersbureau, postbus 50669, 1007 DD
Amsterdam.
Vakantietips voor
CARA-patiënten
Voor mensen met CARA (langdurige aan
doeningen van de luchtwegen) zijn de mo
gelijkheden om op vakantie te gaan uiterst
beperkt. Zij zijn voor zo veel invloeden van
buitenaf gevoelig, dat hun vakantie-onder
komen aan een lange lijst van voorwaar
den moet voldoen. Om tegemoet te komen
aan de vraag naar meer informatie over
geschikte vakantiemogelijkheden heeft het
Nederlandse Astma Fonds voor mensen
met CARA een aantal folders samenge
steld. Een van de folders staat vol adviezen
waar CARA-patiënten bij hun vakantie
aan moeten denken. Tevens is er een folder
met namen en adressen van vooral Neder
landse hotels en bungalows die door het
Astma Fonds zijn goedgekeurd. Tenslotte
is er de folder „Vakantie voor Jong en
Oud", waarin de reizen staan vermeld die
het Astma Fonds dit jaar organiseert. Deel
name aan deze reizen staat open voor
mensen die niet (meer zelfstandig) op va
kantie kunnen gaan. Meer informatie is te
verkrijgen bij het Nederlandse Astma
Fonds, Postbus 5, 3830 AA Leusden.
Naar de zon
Trans Vakanties, de reisorganisatie van de
Nederlandse Spoorwegen, doet allang niet
meer uitsluitend in treinreizen. Dit jaar is
het aanbod zelfs uitgebreid met vliegvakan
ties, met name naar bestemmingen rond
de Middellandse Zee. Het gaat daarbij om
arrangementen waarvan de cliënt zelf de
duur kan vaststellen. Dus.geen tevoren ge
pland acht- of vijftiendaags verblijf. Waar
wèl de precieze vertrekdatum en auur van
vaststaan, is een viiftiendaagse rondreis per
trein door Canada. Een soortgelijke reis
door de Verenigde Staten werd vorig iaar
een daverend succes. Ondanks de goedkope
dollar blijft de totale reissom overigens-
fors: 4695 gulden per persoon. Meer infor
matie is te verkrijgen bij Trans. Stations
straat 50, 3818 LW in Amersfoort en bij
41 grote NS-stations.
ES PUJOLS - Wie kent ze niet:
Mallorca, Ibiza, Menorca? De
Spaanse eilandengroep de Balearen
waar een toerist met nog een beetje
gevoel voor avontuur niets meer te
zoeken heeft. Toch is er nog een ei
landje tussen die „chartervreters"
waar betrekkelijke rust heerst, waar
torenhoge appartementenflats nog
niet bestaan en waar nog echt dat
strandje voor jezelf is te vinden:
Formentera, een eiland van louter
strand, rotsen en heel veel zon.
Dat klinkt op het eerste gehoor niet voor
iedereen erg aantrekkelijk. Laten we
daarom gelijk de andere eigenschappen
van het eiland de revue laten passeren.
Om er te komen ben je aangewezen op
veerdiensten, want voor een vliegveld is
het eiland te klein. De accommodaties
zijn over het algemeen sober tot zeer so
ber. Restaurants zijn er weinig. Het lei
dingwater is zilt. Het aanbod van verse
produkten in de winkels is minimaal en
het uitgaansleven beperkt zich tot twee
discotheken in Es Pujols, de enige plaats
waar het massatoerisme meer dan een
teen aan wal heeft gekregen.
Zo, wie heeft er nog zin? Toch blijken
steeds meer Nederlanders bijzonder ge
charmeerd te zijn van dit kleine eiland,
enkele kilometers ten zuiden van het
mondaine en vermaarde Ibiza. Waarom?
Misschien omdat Formentera wel iets
heeft van een Waddeneiland als Ame
land. Er zijn duinen, langzaam aflopen
de zandstranden en de enige „berg" is
tweehonderd meter hoog. Formentera is
uitstekend geschikt om te wandelen en
te fietsen, wat dan ook volop gebeurt.
Maar er is een verschil met bijvoorbeeld
Ameland: de (bijna) altijd aanwezige
zon.
In La Sabina, zoals het haventje van
Formentera heet, staan honderden en
nog eens honderden fietsen in lange rijen
te wachten op traplustigen die de zon
durven trotseren. Want heet is het op dit
eiland, dat dank zij een gunstige golf
stroom vanaf de Noordafrikaanse kust
nog minder regen en wolken krijgt dan
de toch al schaars voorziene Balearen
Ibiza en Mallorca.
Zoutwinning en landbouw vormen hier
de enige oorspronkelijke bronnen van
inkomsten, maar zijn allang overvleu
geld door het toerisme. Al is het toeris
me niet zo massaal als elders aan de
Spaanse zonnekusten; bijna iedereen op
Formentera verdient wel iets aan de
Westeuropeanen die enkele weken ver
zekerd willen zijn van mooi weer.
De wat provisorische aanpak daarbij is
overigens kenmerkend voor Formentera.
En tegelijkertijd vormt dat een van de
charmes, voor wie er tenmiste oog voor
heeft. De boerenzoons zijn 's zomers
ober en dat betekent vooral veel vrien
delijkheid maar wdt minder deskundig
heid bij het bereiden en serveren van de
maaltijden. Daar staat tegenover dat de
prijzen bijzonder redelijk zijn. Voor
rond de vijftien gulden is het goed eten.
En wat kan er eigenlijk misgaan in de
piepkleine eethuisjes, waar alle gasten
zich één grote familie voelen.
Is er dan op Formentera niets anders te
doen dan zonnen, luieren en eten? Zeker
wel. Mocht het eens bewolkt zijn - de
kans daarop is overigens tussen mei en
oktober miniem - dan is een scooter-
tocht naar het hoofdstadje, de molen bij
Pilar of naar Cabo de Berberia, een ver
laten rotspunt met een verblindend witte
vuurtoren, zeker de moeite waard. Een
wandeling over het Romeinse pad, Ca-
mino Romano, vormt tevens een leuke
afwisseling. Het uitgesleten pad leidt
langs rotsen naar de top van Sa Mola, de
enige berg op het eiland. Onderweg niet
alleen idyllische vergezichten maar ook
resten van de hippie-cultuur. In de jaren
zestig was Ibiza immers het hippie
eiland van de Middellandse Zee. Daar
kwamen de bloemenkinderen, schilders,
schrijvers en would-be kunstenaars bij
een voor een zonnige trip. Formentera
kreeg een vleugje „love, peace and hap
piness" mee. De beschilderde hippie
grotten langs de Camino Romano getui
gen daar nog van. „Cave de Mano" -
grot van Mano - staat boven een van
de grotten geschilderd. Mano is er niet
meer. Waarschijnlijk vertrokken naar
Nepal of misschien weer gewoon onder
wijzer geworden in Barcelona.
De inspannende beklimming van het
pad wordt boven ruimschoots vergoed
door het panorama dat zich voor de
ogen van de vermoeide wandelaar ont
vouwt. Vanaf de berg kan bijna het ge
hele eiland worden overzien en de
azuurblauwe zee waardoor het wordt
omspoeld. Verderop een in warmtene-
vels gehuld Ibiza. Geen wonder dat de
eigenaar van het restaurant aan het eind
van de Camino Romano zijn bedrijf
Bella Vista heeft gedoopt. Het is goed
toeven op zijn terras, vooral als er een
zuchtje frisse zeewind langs de inmid
dels verbrande huid strijkt.
Over verbranden en bruin worden ge
sproken. Wie wil kan dat op Formentera
ook „streeploos". Op bijna alle stranden
is naaktrecreatie toegestaan en daarmee
neemt dit eiland in Spanje een uitzonde
ringspositie in. Naaktstranden zijn langs
de costa's op het vaste land dun gezaaid.
Op Formentera leven textielrecreatie en
naaktrecreatie in vreedzame coëxistentie
met elkaar. Ongeschreven spelregels ma
ken dat er voor iedereen een plekje is op
de stranden van dit eiland.
Die stranden, en daarmee neemt For
mentera ook een bijzondere positie in,
zijn overwegend zanderig. De beste
stranden liggen aan de zuidkant en in de
noordelijke punt achter de zoutmeren.
Een van de mooiste stranden is zonder
twijfel Playa de Mitjorn. Het glooiende
strand gaat in westelijke richting over in
rotsen met kleine zandinhammen. Wie
wat klauterpartijen voor lief neemt vindt
daar de stille pnvéstrandjes waar aanrol
lende golven en krijsende meeuwen te
zamen voor een verademende symfonie
van zeegeluiden zorgen die niet wordt
overstemd door gillende kleuters, blaf
fende honden en knetterende brommers.
Als je daar je handdoek uitspreidt, besef
je dat Formentera een uniek stukje
Spanje is.
doeld zoals prostitutie, bedelarij, drugs
gebruik en diefstal. Bovendien blijkt de
stimulans van het toerisme voor de ei
gen economie nogal tegen te vallen: „De
euforie raakt er snel van af als blijkt dat
de meeste gelden terugvloeien naar het
Westen, dat de tickets verkoopt, de pas
sagiers vervoert, de hotels bouwt, het
voedsel en soms ook het personeel le
vert".
Ook de Nederlandse minister van ont
wikkelingssamenwerking Bukman heeft
zo zijn bedenkingen bij de hausse in het
toerisme naar de Derde Wereld. Tijdens
de beurs „Tour '87" in Utrecht stelde hij
de confrontatie tussen „arm" en „rijk"
tijdens de vakantie-uitstapjes ter discus
sie: „Het wereldbeeld en de menselijke
aspiraties in de Derde Wereld worden
door het ontworteld Zwitserlevengevoel
van riante hotels aan het wankelen ge
bracht. Wat moeten ,een man en een
vrouw in een sloppenwijk die na een
lange dag van zwoegen en ploeteren nog
niet voldoende vergaard hebben om alle
monden te voeden van hun toekomst
denken als ze naast zo'n hotel wonen?".
Verder bekritiseerde Bukman toeristen
die in de Derde Wereld goedkope seks,
drugs of illegale activiteiten zoeken:
„Veel westerlingen gedragen zich in sek
sueel of moreel opzicht op een manier
die niet moet kunnen. Ik bedoel het
soort dat zich naar de Derde Wereld be
geeft om zeldzame elders beschermde
dieren te jagen en seksuele genoegens te
smaken waarop in Nederland gevange
nisstraf staat".
Maar wat moet een toerist die al deze
kritiek ter harte wil nemen? Ontwikke
lingslanden voortaan maar links laten
liggen? En het arme land daarmee een -
weliswaar misschien bescheiden - in
komstenbron ontzeggen?
Het is beslist niet de bedoeling van de
stichting het toerisme naar de Derde
Wereld in diskrediet te brengen, bena
drukt Van Teeffelen. Wel zou gezocht
moeten worden naar andere vormen, die
meer bijdragen aan wederzijds begrip en
waardering en zowel het gastland als de
gast verrijken in plaats van verarmen.
Toerisme in de Derde Wereld zou meer
moeten zijn dan onbezorgd en goedkoop
pret maken, meent de Stichting. Met een
beetje meer interesse en een minder
puissant rijke levensstijl kom je al een
heel eind.
Al in 1984 werd over die vraagstukken
in de Thaise stad Chiang Mai een work
shop georganiseerd onder de noemer
„Verantwoord Toerisme", waaraan door
twintig landen werd deelgenomen. Uit
gangspunt was, dat toerisme naar de
Derde Wereld gebaseerd moet zijn op de
gedachte dat mensen een natuurlijke
wens hebben om elkaar als mensen te le
ren kennen. Om dat mogelijk te maken
zal het toerisme minder massaal, minder
georganiseerd en minder luxueus moeten
zijn, zo werd geconcludeerd.
In het zuiden van Senegal wordt dat
SINDS het Spaans Verkeersbureau zich precies vijfentwintig jaar ge
leden in Den Haag vestigde, is het Nederlandse toerisme naar het
Iberisch schiereiland alleen maar gegroeid. Gingen in' het begin van
de jaren zestig nauwelijks meer dan 150.000 landgenoten over de
Pyreneeën, tegenwoordig is Spanje na Frankrijk en Duitsland ons voor
naamste vakantieland. Met hartelijke dank vooral aan de zon, die zomer
en winter het overgrote deel van deze toeristenstroom naar de Spaanse
costa's lokt. Wie een kaart van de Spaanse kusten bekijkt, krijgt al gauw
de indruk dat er geen stadjes en stranden meer zijn waar het toerisme nog
geen stempel op heeft gedrukt. „Fout", zegt Adri van Breda, directeur van
het Spaans Verkeersbureau in Den Haag. Aan de costa's én op de eilan
den, zo verzekert hij, zijn nog talrijke plaatsen waar rust en eenvoud het
virus van het massatoerisme tot op heden hebben kunnen weerstaan. Wie
wil weteh welke plekjes dat zijn, kan terecht bij het Spaans Verkeersbu
reau, Laan van Meerdervoort 8 in Den Haag, tel. 070-465900.
NIJMEGEN - De toeristen die vo
rig jaar november met de eerste
Duitse chartervlucht naar het
Indiase „vakantieparadijs" Goa
reisden, werden daar niet bepaald
met open armen ontvangen. Het
welkomst-spandoek van het reisbu
reau werd met koeiemest be
smeurd, de toeristen zelf werden
met eieren bekogeld en dorpsbewo
ners gingen voor de bussen liggen
die de vakantiegangers naar hun
hotel moesten brengen.
Kennelijk had de ontwikkeling van het
toerisme in Goa de afgelopen jaren niet
bijdragen tot een beter wederzijds begrip
tussen de plaatselijke bevolking en de
westerse toeristen. „Inderdaad", zegt
Kees van Teeffelen. „Dergelijke tafere
len zijn gelukkig nog geen regel, maar
wel een duidelijk signaal dat het met het
toerisme naar de Derde Wereld scheef
dreigt te lopen. In Goa kon je bij wijze
van spreken wachten op deze demon
stratie. De vijfsterrenhotels die langs de
kust gebouwd zijn, staan de lokale vis
sers letterlijk in de weg. De hotels consu
meren vrijwel al het water en elektrici
teit. De dorpelingen hebben nauwelijks
kunnen profiteren van de toeristische
ontwikkeling in de afgelopen jaren".
Van Teeffelen is een van de initiatiefne
mers tot de oprichting van de Stichting
„Toerisme en Derde Wereld". Een stich
ting, die anderhalf jaar geleden zichzelf
ten doel stelde via voorlichting meer be
grip te kweken tussen gast en gastheer in
de Derde Wereld. Deze week komt de
stichting met een eerste initiatief om aan
deze verstandhouding een en ander te
verbeteren. In spéciale voorlichtingsbro
chures wordt wat meer verteld over In
dia, Nepal en Thailand dan de gebruike
lijke informatie over accommodatie en
bezienswaardigheden.
De „Te Gast in ."-serie is een eerste
proef, maar de bedoeling is dat via een
betere voorlichting aan toeristen uitein
delijk ontsporingen zoals in Goa voor
komen kunnen worden. Van Teeffelen:
„Reisorganisaties schieten helaas vaak te
kort in de voorlichting aan mensen die
een reis naar een exotische bestemming
hebben geboekt. Welke effecten brengt
het massatoerisme teweeg? Wat zijn de
lokale gewoontes en omgangsvormen?
Dat soort vragen wordt onvoldoende be
antwoord. Met als gevolg dat toeristen
soms door schade en schande wijzer
moeten worden. Door iets beter voorbe
reid op pad te gaan, kan voorkomen
worden dat toeristen hun hoofd stoten
en mensen in het gastland zich beledigd
voelen".
Volgens Van Teeffelen komen de laatste
jaren steeds meer klachten uit de Derde-
Wereldlanden zélf over dé negatieve ge
volgen van het toerisme. Daarmee
worden dan onvoorziene gevolgen be-
j Een
exotisch
avontuur
binnen
afgebakende
wandel
paden: een
tochtje op de
rug van een
olifant in
een
toeristen
dorp.
Toerisme in
de Derde
Wereld zou
meer
gelegenheid
moeten
bieden om
kennis te
maken met
de
plaatselijke
bevolking.
FOTO:
PERS UNIE
laatste al in praktijk gebracht. In de
streek Basse-Casamance kunnen toeris
ten in dorpen verblijven en rondkijken.
Men slaapt in kampementen die beheerd
worden door de dorpsbewoners zelf. De
toeristen eten met de pot mee en slapen
in een sobere ruimte met alleen een rie
ten bed en een muskietennet. Zo wordt
een meer gelijkwaardig contact mogelijk.
Een nauwere kennismaking met de
plaatselijke cultuur maakt een reis naar
Senegal - of om het even welk ander
land - ook meer de moeite waard,
hoopt de Stichting Toerisme Derde We
reld.
Kees van Teeffelen: „Projecten zoals in
Senegal schieten op het moment in de
Derde Wereld als paddestoelen uit de
grond. Wij hopen dat daar ook vanuit
het Westen meer belangstelling voor
komt".
In de serie „Te Gast in wordt in elk
geval volop informatie gegeven over de
verschillende toeristische mogelijkheden
in India, Nepal en Thailand. Binnenkort
wordt de serie nog gecompleteerd met
een brochure over Indonesië. Naast
praktische- en achtergrondinformatie
zijn in de brochures ook interviews met
plaatselijke bewoners en reisverhalen op
genomen. Op die manier kan de ont
moeting met een andere cultuur al thuis
beginnen; in de stoel bij cv of haard
vuur.
PAUL KOOPMAN
„Te gast in 5,25 gulden, Stichting
Toerisme en Derde Wereld, Postbus
1504, 6501 BM Nijmegen.
Molens, zon en vooral heel veel rust vinden toeristen nog in Formentera.
