De andere klank
van „onder ons"
BEATRIX
50 JAAR
ZATERDAG 30 JANUARI 1988
Koningin Beatrix met prins Claus en
prins Willem-Alexander op weg naar een
van haar vele taken: het voorlezen van de
troonrede.
FOTO: MILAN KONVALINKA
iEN HAAG - Geen
tonderdéén
uutschoten zoals er
ij een zoon afgevuurd
juden zijn, maar
:nenvijftig, want de
.rsteling was een
ochter. Wel beschuit
iet oranje muisjes in
klas voor alle
ihoolkinderen, zonder
ijfel de laatste keer in
e vaderlandse
;schiedenis. Maandag
1 januari 1938,
ochtends te 9.47 uur
*38 wecies. Kerkklokken
iegonnen te beieren,
renes te loeien als
NWare het een
Tnieuwjaarsnacht. „De
ipynastie gered",
(daroenden de extra
"g kdjdities van de kranten.
En nu wordt ze alweer
T fijftig, Beatrix („Zij die
Wl) gelukkig maakt")
ierenWilhelmina Armgard,
Dij de gratie Gods
koningin der
Nederlanden, prinses
van Oranje-Nassau,
enz. enz. enz.
5ion Noor modale beroepsbeoefe
naren een leeftijd die de
drempel markeert waarachter
de vut wenkt dan wel dreigt.
Maar Beatrix zit nog geen
acht jaar op de troon. Wil ze
de bijna 32-jarige regeerperio
de van moeder Juliana evena
ren, dan zal ze dienen door te
gaan totdat ze 74 jaar is. Ze
heeft, kortom, nog een heel
wat werkzamer leven voor de
boeg dan de onderdanen die
rond deze klok een Abraham
jeschonken krijgen.
,Geen ander streven heb ik",
irak ze toen ze op 30 april
>80 in de Amsterdamse
ieuwe Kerk werd ingehul-
igd, „dan me in te zetten
roor u en voor ons hele volk,
'i en het land te dienen. Met
ernst heb ik me voorbereid op
deze zware taak en ik besef
lat er veel van mij gevraagd
:al worden". Ware woorden,
uister naar wat haar oudste
kroonprins Willem-
lexander, de schrijfster Re-
ate Rubinstein toever
trouwde toen die hem bij het bereiken
1 an de leeftijd der volwassenheid aan de
and mocht voelen. „Moeder werkt zo
lard, elke nacht tot één of twee uur in
de ochtend", aldus Willem-Alexander
:met heilig ontzag, want straks moet hij
look. „Als ik uit de disco thuis kom en
nog even een hengst geef aan de stereo,
stampt ze boven mijn hoofd op de vloer.
Of meneer wat minder herrie wil maken,
want ze werkt nog, en of ik even goede
nacht kom zeggen. Het is ook wel eens
C gebeurd dat ik om twee uur thuis kwam,
boven mijn hoofd niets hoorde, dacht
dat moeder al was gaan slapen en om
vijf over twee weer het huis uit glipte.
Maar moeder was om kwart over twee
nog even komen kijken en toen ze zag
dat mijn bed leeg was, heeft ze de hele
nacht niet
lever
Défilé
Inzet voor heel het volk. Onder meer
heeft Beatrix haar kroningsbelofte inge
lost door te breken met het traditionele
défilé op koninginnedag in de paleistuin
- dit tot verdriet van menige Oranjever
eniging die met de krentenwegge of het
gekantkloste tafelkleed bleef zitten. Een
snufje eigenbelang zal deze beslissing ge
kruid hebben. Hoe vaak had ze moeder
Juliana tijdens haar koningschap in de
besloten familiekring niet horen ver
zuchten dat het steeds vermoeiender
werd elk jaar zo lang op de been te
moeten zijn om in weer en wind te kij
ken naar hetzelfde vendelzwaaien of
klompendansen? Of misschien herinner
de ze zich de inspanning die het Juliana
in de loop der jaren ging kosten om
kroost plus kleinkroost zo ver te krijgen
dat ze zich voltallig aan de defïlerenden
vertoonden en wilde ze haar eigen gezin
een dergelijke trammelant besparen.
Maar zeker ook heeft haar overtuiging
meegespeeld dat de koningin op konin
ginnedag onder haar volk dient te zijn.
Zich tussen de feestgangers moet men
gen. Telkens weer op andere plaatsen,
daarbij achterhoeken niet schuwend, zo
dat een optimaal aantal onderdanen van
nabij kennis kunnen maken met datgene
wat hen bindt: de vorstin.
Dit actief in contact treden met haar
volk doet Beatrix welbewust, weten inge
wijden. 's Lands meest bekende inge
nieur J. Sipkema over haar onderbreking
van een wintersportvakantie teneinde de
winnaar van de Elfstedentocht te kun
nen huldigen: „Ze voelde gewoon dat ze
bij dat geweldige volksfestijn hoorde. Ze
stond er zelfs op Evert van Benthem aan
de finish te feliciteren hoewel de ijsvloer
door de toeloop van zoveel mensen ge
vaarlijk geworden was. Ze wilde per
soonlijk het ijs op; er was geen sprake
van dat er een andere weg zou worden
bewandeld". Toen Beatrix, een bakvis
nog, de vaartocht op het Amsterdamse
IJ bijwoonde die haar ouders ter gele
genheid van hun zilveren bruiloft voor
een aantal gekroonde hoofden hadden
aangericht, moet ze zich hebben laten
ontvallen: „Nu zijn we eindelijk onder
ons". Die uitspraak heeft haar nog lang
achtervolgd. Vergeven en vergeten ech
ter. „Onder ons" heeft voor Beatrix
sindsdien een gans andere klank gekre
gen.
Nuchter
„Spontaan. Zeer geanimeerd. Het mid
delpunt zonder die positie op te eisen",
oordelen de onderdanen die haar aldus
ontmoeten. „Waar mogelijk, zoekt ze
contact met mensen buiten het officiële
ontvangstcomité om. Daarbij maakt ze
indruk door haar grote kennis van zaken
en door de innemende wijze waarop ze
iedereen van hoog tot laag tegemoet
treedt". Of de herinnering van Ed Nij-
pels aan zijn eerste kennismaking ten
paleize nadat hij, een broekje, de routi
nier Hans Wiegel als VVD-fractieleider
was opgevolgd. „Ik kreeg van Beatrix
enkele persoonlijke raadgevingen over
de manier waarop je mensen op moet
vangen als ze teleurstellingen ondervin
den in hun politieke of maatschappelijke
leven. Het was een warm menselijk ge
sprek in de sfeer van: je zit daar nou in
eens en ik voel met je mee". Anderzijds
echter wordt er door kringen rond de ko
ningin de aandacht op gevestigd dat het
niet louter aangeboren innemendheid is
wat bij Beatrix de klok slaat. Ze verstaat
ook de moderne kunst van de public re
lations - het bevorderen van goede be
trekkingen met de buitenwereld ter ver
hoging van de reputatie. Neem het
hoofdstuk vrede en veiligheid. Beatrix,
aldus haar biografen, mist het ietwat
zweverige pacifisme dat Juliana beleed.
Bij haar zit er een portie nuchtere calcu
latie achter. Voorstanders van raketten,
luidt de redenering, zijn van nature toch
al koningsgezind. Maar een handreiking
naar de tegenstanders van neutronen
bommen of kruisvluchtwapens, niet zel
den met een republikeinse inborst, daar
kan de monarchie garen bij spinnen. En
waarom zou een eigentijdse monarch
niet aan public relations mogen doen?
Het hoort bij de bedrijfsvoering.
Horoscoop
Vijftig jaar geleden. Terwijl de namen
van de borelinge plechtig werden inge
schreven, gingen er elders minder orfi-
ciële pennen aan de gang. Die der ster
renwichelaars. En reeds de volgende
morgen kon Nederland in de kranten
kennisnemen van de horoscoop die het
nieuwe kroonprinsesje was toebedeeld.
„Ze zal veel persoonlijke wilskracht be
zitten, van nature goedaardig zijn, maar
wee degenen die de baas over haar wil
len spelen", las Nederland met rode oor
tjes. „Ze zal vastbeslotenheid, koppig
heid, concentratie bezitten. Succes oog
sten door haar persoonlijke inspanning.
De prinses is zelfbewust en kan zeer aan
vallend te werk gaan, hoewel vanuit een
kalme beslistheid handelend. Ze zal eer
zuchtig, maar gezellig in de omgang zijn,
gastvrij en genoeglijk. Op latere leeftijd
verraadt ze zich door bijvoorbeeld:
kleerkeuze en uiterlijke verschijning. Ze
zal een criticus, een opmerkster zijn met
een knappe, brede aanleg, enigszins filo
sofisch, geestig en gevat. Ze zal voor
spoed, vooruitgang en geluk in haar le
ven hebben. Ze zal bekwaamheden be
zitten jegens ondergeschikten en recht
vaardig zijn. Ze zal leven voor anderen
en persoonlijk belang in het lot van haar
medeménsen stellen. Ze zal weinig rust
kennen. Onafhankelijkheid, op zichzelf
vertrouwen en in staat zijn tot veel per
soonlijke, krachtige inspanning". Tot zo
ver de geboortehoroscoop van een halve
eeuw geleden. „Hij blijkt verrassend be
waarheid", tekent Oranje-biograaf Fred
J. Lammers erbij aan in zijn jongste
boek „Beatrix, 50 boeiende momenten
uit haar leven".
Maar dat van die kleerkeuze en uiterlij
ke verschijning klopt niet. Sanne van
Liemt, moderedactrice van het vrouwen
blad Libelle, heeft ooit nagegaan of de
wijze waarop Beatrix zich pleegt te kle
den, iets verraadt over haar persoonlijk
heid en haar conclusie luidde: nee. Bea
trix draagt koninginnekleren die met
mode nauwelijks iets van doen hebben
en die niets zeggen over karakter, smaak
of gemoedstoestand. Hooguit valt een
voorkeur voor blauw vast te stellen, vol
gens de kleurenpsychologie de kleur van
lucht en wolken, van de oneindigheid,
de richting, de structuur. Van oudsher
de koninklijke kleur ook. En bij de hoe
den past een kanttekening. „Ze zijn van
kloek formaat, met een hoge bol. In ze
kere zin een vervanging van de kroon en
dus een symbool van macht". Maar
voor de rest? „Japonnen, pakjes en man
tels, voorbeeldig gemaakt door de Am
sterdamse couturière Theresia Vreug-
denhil bij wie ze al twintig jaar klant is,
en van de mooist denkbare stoffen. Met
op effect berekende vormen zoals wijde
mouwen die de gebaren onderstrepen,
en een ruime valling waarvan een waar
dige, maar niet plechtstatige indruk uit
gaat. Rages en grapjes zijn taboe. Er
moet met de koninklijke kleding zo wei
nig mogelijk mis kunnen gaan. Geen
kreukende of opwaaiende rokken. Een
stormvast gelakt kapsel en hoofddeksels
die met spelden zijn vastgezet. Elegante,
maar ook makkelijke schoenen. Altijd
klaar voor de foto".
Bij de instandhouding van zo'n star en
stereotiep zelfbeeld kunnen verrassingen
niet uitblijven. Koningin Beatrix moest
de afgelopen zomer door een milde
vorm van hersenvliesontsteking getrof
fen worden voordat mocht uitlekken
hoezeer ze bevriend is met waarempel
de bierbrouwer en levenskunstenaar
Freddie Heineken aan boord van wiens
jacht „Something Cool" ze tot veler ver
bazing bleek te spelevaren op de Middel
landse Zee. Maar ook in andere zin
voegde de ziekte iets toe aan haar imago.
Oververmoeidheid had de vorstin vat
baar voor de infectie gemaakt, stelden
de specialisten vast.
Ze was te veel opgegaan in haar werk -
alleen haar gemiddeld zestig officiële
werkbezoeken per jaar al, de meer dan
vijftig officiële ontvangsten ten paleize,
de dertig keer dat ze jaarlijks ergens in
het land informeel haar licht op gaat ste
ken, altijd grondig voorbereid - en ze
had daarbij over het hoofd gezien dat ze
ook maar een mens is. Zo betaalde ze de
tol voor de hardwerkende vrouw zonder
tijd om aan persoonlijke ongemakken te
denken, die ze wilde zijn. Haar kwets
baarheid moet voor haarzelf als een ver
rassing gekomen zijn en in haar omge
ving wordt gehoopt dat ze er iets van ge
leerd heeft.
Prins claus
Van geheel andere orde, onvergelijkbaar
veel ernstiger, was de ziekte waardoor
prins Claus in 1982 getroffen werd - de
man met wie Beatrix op 10 maart 1966
(door ruiten en roeien gaande; het Rook
bomhuwelijk) was getrouwd en over wie
ze bij haar inhuldiging had gesproken
als: „Hij die mij steunt, mij aanvult en
mij zonodig corrigeert". Dr. M. Ruppert,
de voormalige vice-president van de
Raad van State, vond dat indertijd mooi
gezegd. „Ze vormen een uitstekend
paar", heeft hij eens gekenschetst. „Ze
praten met elkaar over de dingen". Te
genover de buitenwereld probeerde
Claus een schijn van monterheid op te
houden. In de schaarse interviews die hij
gaf, gekscheerde hij: „Eigenlijk is er bij
ons nooit discussie over de vraag wie er
thuis de baas is. We zijn een zeer demo
cratisch gezin. Maar nu ik erover na
denk, vrees ik dat het steeds meer de
jongens zijn die beslissen". Achter die
krampachtig overeind gehouden facade
echter verschool zich een mens die ge
kweld werd door ziekelijke depressies,
dieper en dieper. Zo ernstig liet de situa
tie zich aanzien dat het meer vrome
volksdeel bedevaarten naar Kevelaer ge
boden achtte teneinde zijn genezinjg af te
smeken.
Weinig vrienden, een nauwelijks inspire
rende directe omgeving, mislukte pogin
gen om zinvol werk te vinden, taalpro
blemen, daar bleken achteraf de oorza
ken van zijn geestesziekte gezocht te
moeten worden. Daar, plus in het feit
dat ontsnappingswegen zoals prins Hen
drik en prins Bernhard die voor zichzelf
hadden gecreëerd, in zijn geval onge
wenst of onbegaanbaar waren.
Vakvrouw
Wie in politiek Den Haag op zoek gaat
naar een oordeel over koningin Beatrix,
hoort allereerst lof en bewondering voor
de manier waarop ze ondanks haar
hechte emotionele en intellectuele ban
den met haar man - „nog steeds haar
eerste raadgever" - toch haar zorgen
over diens gezondheidstoestand geschei
den wist te; houden van wat haar als vor
stin te doen stond. Daarin toonde ze
zich een ware vakvrouw. Wellicht heeft
deze praktische instelling - „het is Claus
gewoon allemaal'te veel geworden" -
een steentje bijgedragen tot het uiteinde
lijke herstel van de prins. Maar de oor
delen strekken zich verder uit. Is zij als
koningin meer de kleindochter van.
grootmoeder Wilhelmina dan de dochter
van moeder Juliana? Of zal ze inderdaad
het door haar aangekondigde koning-
schap-nieuwe-stijl weten te ontwikkelen?
Snel bleek het antwoord op die vraag:
het laatste. Zo heeft Beatrix langzaam
maar zeker de vroegere hofkliek uitge
bannen en haar Huis op een zakelijke
leest geschoeid. Kleurrijke^ adellijke na
men hebben het veld moeten ruimen
voor mannen en vrouwen die vooral
zijn geselecteerd op managerskwaliteiten
en ook zijn de rijen behoorlijk uitge
dund. De nieuwe hofhouding wordt wel
omschreven als „deftig links". Maar van
invloed op de koningin is nauwelijk
sprake. Wanneer Beatrix naast beeld
houwen nog een andere kunst verstaat,
dan moet in de eerste plaats het doppen
van eigen boontjes genoemd worden.
Wel omringt de koningin zich graag met
mensen van wie ze, op welk gebied dan
ook, iets kan opsteken. Daartoe behoren
incidentele ontmoetingen, maar er zijn
ook intensieve contacten. De reeds ge
noemde Ruppert. Laurens-Jan Brink
horst (een studiegenoot uit Leiden). Bas
de Gaay Fortman. PvdA'er Schelto Pa
rijn. „Een nogal ondoorgrondelijk cir
cuit", wordt wel geklaagd.
Haar stijl van regeren. In politiek Den
Haag is vooral het volgende verschil met
Juliana opgevallen: „Beatrix heeft veel
minder dan haar moeder de gewoonte
om de concept-toespraken af te wachten
die de verantwoordelijke ministers haar
komen aanreiken. Nee, ze prepareert
haar redevoeringen vaak zelf en legt die
vervolgens aan de betrokkenen voor. En
soms nog vrij laat ook. Ze heeft een flin
ke portie eigenzinnigheid. Er valt niet
met haar te spotten, of het nu gaat om
de wettelijke definiëring van het aantal
leden van het koninklijk huis dan wel
om hel aantal badkamers ten paleize.
Aan kabinetsformaties, haar enige ter
rein van staatsrechtelijke invloed, geeft
ze zeer nauwgezet en goed geïnformeerd
leiding, liefst dagelijks en desnoods tot
in de kleine uurtjes. Ze ontvangt rappor
tages, houdt dossiers met aantekeningen
bij en weet die ook te gebruiken, waarbij
ze de nodige telefonades niet schuwt.
Heel anders dan Juliana wint ze advie
zen in over aan te stellen informateurs
of formateurs, stelt ze zelf flinke lijsten
met kandidaten samen en neemt ze die
door met de belanghebbenden. Zo werd
in de zomer van 1981 tot stomme verba
zing van de demissionaire premier Van
Agt mei de door hem aanbevolen Steen
kamp met de opdracht vereerd, maar De
Gaay Fortman. Deze actieve rol en een
goede kennis van de politieke verhou
dingen stempelen Beatrix - door de
Haagse wol geverfd dank zij de lessen
die ze nam bij PvdA-kopstuk Jaap Bur
ger en CDA-kopstuk Marga Klompé -
tot een bekwame regisseuse van kabi
netsformaties".
De drie zonen Willem-Alexander, Johan
Friso en Constantijn steken inmiddels
met kop en schouders boven haar uit.
Maar in figuurlijke zin blijkt Beatrix
zich meer en meer te ontpoppen als een
vorstin waar moeilijk bovenuit te tore
nen valt. Niet iedereen had zulks meteen
verwacht. Wel de prins der Nederlandse
dichters echter, A. Roland Holst. Toen
Renatc Rubinstein hem in 1966 vroeg
zijn handtekening te zetten op een lijst
van protest tegen het huwelijk van Bea
trix met een voormalig Duitse soldaat,
antwoordde de oude bard: „Oh nee
kind, ik pieker er niet over, ik zou haar
geen strobreed in de weg willen leggen,
die verrukkelijke glimlach; ik ben ver
liefd op Beatrix". Tut, tut, dat hoeft nu
ook weer niet, hoort men de Majesteit
bij vernemen van zo'n uitspraak denken,
want de gave der ironie is haar evenmin
vreemd. Maar het warme hart dat veer
tien miljoen Nederlanders haar zijn gaan
toedragen, zal „zij die gelukkig maakt"
op haar vijftigste veijaardag als een
waardevol geschenk ervaren.
PIET SNOEREN
GeidócSouAatit
5
