Historie kassenbouw: van
bescherming naar controle
Bolbloemen houden export-race vol
EN OM DE KA
Invloed
van kleuren
op groei
Epilepsie en Werk:
LANDEN TUINBOUW
£cidóc(3oivuuvt
VRIJDAG 29 JANUARI 1988 PAGIH0
Geur
Geuren en kleu
ren gaan niet al
tijd samen. Vrij
wel iedereen, die
een boeket krijgt
aangeboden,
steekt er onmid
dellijk zijn neus
in. Bewijs, dat
tussen bloemen
en geur een dui
delijk verband
wordt gezocht.
Bij rozen is het
zo, dat de geu-
reigenschappen
voornamelijk ge
bonden zijn aan
de kleur rose-
lila. Een felle
rood-oranje
kleur betékent:
geen geur. Wie
wel zijn neus wil
strelen moet
vragen naar: de
Jacaranda.
Meer komkommers in 1988
Het areaal komkommers zal in 1988 met 2 procent uitbreiden.
De totale oppervlakte komt dan op 605 hectare. In de maan
den november en december van het vorig jaar werd er meer
geplant. In de maand januari van dit jaar is er echter minder
geplant. Er heeft dus een verschuiving van de plantdatum
plaats gevonden. Van de vroegste plantingen wordt er op het
ogenblik 94 procent op substraat geteeld. Vorig seizoen was
dit 83 procent. Op het ogenblik blijkt de aanvoer van kom
kommers al goed op gang te komen. Er wordt daarom al
vroeg in het seizoen op een grote aanvoer getekend. Er zal
afgewacht moeten worden in hoeverre de export moeilijkhe
den zal ondervinden van de Griekse en Spaanse komkom
mers. Het binnenlands verbruik van komkommers in de win
ter en het voorjaar is de laatste jaren flink toegenomen. Dit
kan er toe bijdragen dat het grotere aanbod vroeg in het sei
zoen niet al te veel problemen zal ondervinden wat de prijs
vorming betreft.
De Nederlandse kassen
bouw kent een historie
van meer dan 100 jaar.
Defee historie kenmerkt
zich door een regelmaat
in ontwikkelingen. Ooit
kwamen telers op het
idee glas te gebruiken
om hun gewassen te be
schermen tegen invloe
den van het klimaat, zo
als regen en kou, en te
gelijkertijd van het zon
licht te kunnen blijven
profiteren.
De huidige kassen zijn nog
steeds van glas. Moderne
constructies en technieken
sluiten de invloeden van het
buitenklimaat echter zodanig
uit, dat het teeltklimaat in
hoge mate kan worden be
heerst. De toekomstige stap
naar gehele onafhankelijk
heid, zodat een totale contro
le over de teelt kan worden
bereikt, lijkt (nog) slechts te
stuiten op economische haal
baarheid.
In Nederland staat een op
pervlakte van circa 9.000
De opkomst van nieuwe teelttechnieken stelt andere eisen aan een kas dan vroeger.
hectare kassen. Zo'n 50% van
deze kassen is in gebruik
,voor de teelt van groenten,
40% voor snijbloemen en 10%
voor potplanten. De gemid
delde grootte van een glas
tuinbouwbedrijf in Neder
land is ongeveer één hectare.
Nederlandse kassen worden
ook steeds meer in het bui
tenland gebouwd. Het zijn
veelal complete projecten;
dus de constructie, de com-
filete inrichting èn de bege-
eiding van de teelten in één.
De teelt in kassen is het pa
radepaardje van de Neder
landse tuinbouw. Door het
gebruik van kassen is een
hoge produktie van uitste-
FOTO: PR
kende kwaliteit mogelijk. De
eventueel daaruit voortvloei
ende winst wordt, zodra het
rendement dat toelaat, direct
geïnvesteerd in nieuwe tech
nieken. Zo kunnen de pro
duktie en de kwaliteit nog
verder worden opgevoerd en
kunnen kosten worden ge
drukt.
De export van narcissenbloe
men nam in eerste half jaar
van 1987 verrassend sterk
toe foto pr
De bolbloemen blijken
de race op de export
markt goed vol te hou
den. Niet minder dan vijf
bolbloemen staan n.l. op
de Toptien van de expor
teurs. De tulp was met
510 miljoen stuks in het
eerste half jaar van 1987
zelfs koploper voor de
roos en de anjer.
Op de vierde plaats kwam de
narcis die duidelijk aan een
opmars bezig is. Met de uit
voer van irisbloemen ging
het daarentegen niet volgens
de plannen: de export zakte
de laatste jaren steeds verder
weg. De uitvoer van lelie
bloemen die de laatste jaren
voortdurend in de lift zat,
viel de eerste zes maanden
van 1987 weer wat terug, zo
blijkt uit de exportstatistiek
die het Produktschap voor
Siergewassen aan de open
baarheid heeft prijsgegeven.
De wat stagnerende export
van leliebloemen kon ook
wel eens verband houden
met de snel groeiende export
van leliebollen. Die is in en
kele jaren nl. gestegen van
133 miljoen tot 320 miljoen
stuks. Als broeiers in het bui
tenland steeds meer leliebol
len in bloei gaan trekken en
dus de lokale en regionale
markten bedienen, dan moet
dat wel een negatieve in
vloed op de verkoop van le
liebloemen hebben. Opmer
kelijk is dat juist de export
van leliebloemen naar West-
Duitsland blijkt te stokken.
De export van tulpenbloe
men vertoont nog steeds een
stijgende lijn. Registreerde
men in het eerste half jaar
van 1986 een export van 470
miljoen stuks, in de eerste zes
maanden van 1987 werd een
export van 510 miljoen stuks
Toch is het met de tulpen
niet helemaal botertje tot de
boom. De groei van het aan
bod is nl. groter dan de toe
name van de export. Met an
dere woorden: er moeten
meer tulpenbloemen in het
binnenland worden ver
kocht. De export van Freesi-
a's vertoont de laatste iaren
een vrii constant beeld. De
uitvoer olijft tussen de 206 en
de 208 miljoen stuks draaien.'
Ronduit verrassend is de
sprong voorwaarts die de
narcissen maakten. Noteerde
men in het eerste half jaar
1986 een uitvoer van 103 mil
joen stuks, in de eerste zes
maanden van 1987 kwam
men aan 147 miljoen stuks.
Een groei van niet minder
dan 41%. De belangrijkste af
nemers waren Frankrijk en
West-Duitsland. Met de iris
sen gaat het bepaald niet
naar wens.
De export van tulpenbloe
men naar West-Duitsland
blijkt te gaan stagneren. Was
men aanvankelijk van me
ning dat de in 1986 ingezette
terugloop was te wijten aan
het geringere aanbod en de
hogere prijzen op de Neder
landse veilingen, die theorie
bleek in 1987 niet op te gaan.
Want bij een royaal aanbod
en uitgesproken matige prij
zen zag de bloemenexport
toen geen kans om de achter
stand in te lopen. Tulpen blij
ven het wel goed doen in
Frankrijk. Het aandeel van
deze bolbloemen in het Fran
se exportpakket bleef al drie
jaar op 30% en dat is niet
niks.
In totaal werden er in het
eerste half jaar van 1987, 2.6
miljard snijbloemen over de
grenzen gestuurd. In dezelfde
periode in 1986 waren dat er
2.4 miljard stuks. De export
groeit dus tegen alle ver
drukking van buitenlandse
concurrentie en teruglopende
economie in!
rer
Wetenschappers in Amerika
zijn van mening dat groenten
die op een ondergrond met
een bepaalde kleur geteeld
worden een hogere produktie
en een betere kwaliteit leve
ren. Uit het onderzoek blijkt
dat bepaalde kleuren er voor
zorgen dat voedingsstoffen
langer worden vastgehouden
en dat de groei van onkruid
wordt tegengegaan. Er be
staat een verschil in kleurge
voeligheid tussen verschil
lende gewassen. Zo had een
rode ondergrond een positie
ve uitwerking op de tomaat,
de grootte en de kwaliteit
waren beter. Groene papri
ka's doen het beter op een
witte ondergrond. Het onder
zoek gaat ervan uit dat de ge
kleurde ondergrond alle
kleuren van het zonlicht ab
sorbeert, behalve de kleur
van de ondergrond, deze
kleur wordt teruggekaatst.
Bij een rode ondergrond is
dit dus de kleur rood. De
kleur wordt teruggekaatst
naar het blad van de plant.
Deze ontdekking slaat in Ne
derland niet in als een bom,
RUIKER
Ijf g<
iwart
park,
projel
en w
Groene paprika's doen bom
beter met een witte Ojden
grond. |er b
FOTO:L.NK
aai
(je N
omdat er in de Nederlpe
tuinbouw al jaren geëjDe I
menteerd wordt met refp orl
rend materiaal. Dat mc4ann(
dier op kleuren reagerevaa"
langer bekend. Befjs in
kleuren hebben een ont|ur 1
nend effect op de mensF^i
andere kleuren is bekeifijke
ze opwinden, te denkeipflij*
aan het effect van dei jar.^
lap op een stier. Onderlij'
zal echter moeten uitvivan
welke nuttige toepassPrenl
er met kleuren mogelijk c'
en to
belar
öe Ri
IELC
f|De 1
;enaa
lensd
Dr di
ibleei
rijt
irs h
tfern
park
EEU ECMUêt IS MELEMAAL "IW>Og.
TEKENir—
BE
KERKDIENSTEN
LEIDEN O.L. VR. HEMELVAART/
ST. JOZEF: za. 19.U., zo. 9.30 u., 11
u. Hoogmis.
H. LEONARDUS: za. 19 u. Euch. vie
ring; zo. 10.30 u. Euch.viering.
H. MIDDELARES: za. 19 u. Euch. vie
ring; zo. 10.00 u. Hoogmis.
H. LODEWIJK: za. 10 u., 19 u.. zo.
8.30 u.. 10 u. Hoogmis, 11.30 u., 18
u.. 19 u. Lof.
H. ANTONIUS VAN PADUA: za. 19 u.;
zo. 9.30 u., 11 u. Hoogmis.
H. PETRUS: za. 19 u. Euch.viering;
zo. 9 u. Euch.viering. 10.30 u. Hoog-
O.L. VR. ONB. ONTV.: za. 19 u., zo.
10.30 u. Hoogmis. 12.15 uur.
OUD KATHOLIEKE KERK: zo. 10 u.
Eucharistieviering.
Elk weekend zondag 10 uur, behalve
2e weekend in de maand, dan zater
dag 19.30 uur en zondag geen dienst.
AARLANDERVEEN HEILIGE PE
TRUS EN PAULUS: za. 19 u.; zo.
10.30 u. Hoogmis.
TITUS BRANDSMAKAPEL: zo. 9 u.
Hoogmis, 12 u.
ALPHEN AAN DEN RIJN H. PIUS:
za. 19 u.; zo. 9 en 10.30 u.
H. BONIFATIUS: za. 19 u.; zo. 9.45 u.,
11.30 u.
DE HEILIGE GEEST KERK (De Bron):
za. 19 u.; zo. 9 u., 11 u.
BOSKOOP ST. JAN DE DOPER:
za. 17.30 u. (de Stek). 19 u. (Kerk); zo.
10.30 uur.
HAZERSWOUDE H.H. ENGELBE
WAARDERS: za. 19 u.; zo. 10.00 u.
Hoogmis. 11.30 u.
HAZERSWOUDE RIJNDIJK BER-
NARDUSKERK: zo. 10 u.
DEP. HET ANKER: za. 19 u.; zo. 8.45
u.. 11.15 u.
HILLEGOM ST. JOZEFPAROCHIE:
za. 19 u. Ned. liederen; zo. 10.00 u.
Ned. liederen, 11.30 u. Ned. liederen
H. MARTINUS: za. 19 u.; zo. 9.00 en
11 u.
HOOGMADE O.L. VR. GEBOOR
TE: za. 19 u.; zo. 10 u.
KATWIJK AAN DEN RIJN H. JO
HANNES DE DOPER: za. 19 u. Eu
charistieviering; zo. 10.00 u. Eucharis
tieviering met parochieel koor.
DEP. RIJNSBURG (Chr. Tuinbouw
school): zo. 10.30 u. Euch. viering.
BUITENKAAG JOHANNES EVAN
GELIST: za. 19 u.; zo. 10 u. (winter
ed).
LANGERAAR H.H. ADRIANUS: za.
19 u.. zo. 9.30 en 11.30 uur.
LEIDERDORP DE MENSWOR
DING: za. 19 u. Eucharistieviering; zo.
10 u. en 11.30 u. Eucharistieviering.
LEIMUIDEN ST. JAN DE DOPER:
za. 19 u.; zo. 9.30 u. Hoogmis, 11.15
li. samenzang.
LISSE ST. AGATHA: za. 19 u.
Euch. viering; zo. 10 u. Hoogmis (kln-
dernevendienst); 11.30 u. H. Mis.
DEP. POELPOLDER: za. 19 u. Euch.
viering; zo. 10.30 u. Euch. viering.
MARIAKERK: za. 19 u. H. Mis; zo. 9
u. Stille Mis, 10.30 u. Hoogmis.
H.H. ENGELBEWAARDERS (Beek
brug): za. 19 u.; zo. 10.30 u.
NIEUWKOOP O.L. VR. HEMEL
VAART: za. 19 u.; zo. 9 u., 10.45 u.
NIEUWVEEN H. NICOLAAS: za. 19
NIEUW VENNEP MARIA ONB.
ONTV.: za. 19 u.; zo. 10 u.
NOORDEN ST. MARTINUS: za. 19
u. Avondmis; zo. 9 u.. 10.30 u. Ge
zongen Mis.
NOORDWIJK BINNEN ST. JE
ROEN: za. 19 u. H. Mis; zo. 9.30 u.
Hoogmis. 11.00 H. Mis.
NOORDWIJK AAN ZEE MARIA
TER ZEE: za. 19 u. Euch.viering; zo.
10.30 u. Euch.viering.
NOORDWIJKERHOUT ST. VIC
TOR: za. 19 u.; zo. 9.00 u. Hoogmis,
11 u.
ST. JOZEF: za. 19 u., zo. 9 u.. 10.30
OEGSTGEEST ST. WILLIBRORD:
za. 19 u.; zo. 9 u., 10.30 u. Hoogmis.
OUDE ADE ST. BAVOKERK: za. 19
u. Avondmis; zo. 9 u. Hoogmis, 10.30
u. H. Mis in Rijpwetering.
OUDE WETERING JAC. DE MEER
DERE: za. 19.00 uur. zo. 10.00 (win
tertijd) en 11.30 u. (zomertijd: 9.30 u.
en 11 u.)
ROELOFSARENDSVEEN MARIA
PRESENTATIE: za. 19 u.; zo. 9 en 11
ST. PETRUS BANDEN: za. 19 u.; zo.
9.30 u. Hoogmis, 11.30 u.
RIJPWETERING O.L. VR. GE
BOORTE: za. 19 u. in Oud Ade; zo. 9
u. Hoogmis, 10.30 u. Laatste H. Mis.
SASSENHEIM ST. PANCRATIUS:
za. 19 u.; zo. 9.30 Hoogmis en 11 u.
STOMPWIJK H. LAURENTIUS: za.
19.30 u. Eucharistieviering met sa
menzang; zo. 9.30 u. Hoogmis, 11 u.
Stille H. Mis.
VOORHOUT BARTHOLOMEUS-
KERK: za. 19 u.; zo. 9.30 en 11 u.
VOORSCHOTEN H. LAURENTIUS:
za. 19 u.; zo. 11.30 u. (wintertijd).
H. MOEDER GODS: 19 u.; zo. 10 u.
(wintertijd).
WARMOND ST. MATTHIASKERK:
za. 19 u.; zo. 9 en 11 u. Hoogmis (win
tertijd).
WASSENAAR ST. WILLIBRORD:
za. 19 u.; zo. 9.30 en 11 u.
DE GOEDE HERDER: za. 17 u.. zo.
10.30 u.
ST. JOZEF: za. 19 u., zo. 9.30 en 11
WOUBRUGGE GOEDE HERDER:
za. 19 u.; zo. 10 u.
ZEVENHOVEN HEILIGE JOHAN
NES GEBOORTE: za. 19 u. H. Mis; zo.
9 u. Stille Mis, 10.45 u. Hoogmis.
ZOETERWOUDE-RIJNDIJK MEER
BURGPAROCHIE: za. 19 u. Misvie
ring; afwisselende koren; zo. 10 u.
(wintertijd) met wisselende koren,
11.30 u. (wintertijd) met orgel en
Volkszang.
ZOETERWOUDE ST. JAN'S ONT
HOOFDING: za. 9 jan. 19.30 uur H.
Mis met zang, zo. 9.30 u. Woord- en
Communieviering.
CHR. DIENAARKERK: za. geen H.
Mis; zo. 10 u. Hoogmis.
DE ZILK HEILIGE HARTKERK: za.
19 u.; zo. 10.30 u.
predikbeurten'
Zondag 31 januari 1988
STAD LEIDEN Herv. Gemeente,
(Herv./Geref. dienst). Hooglandse
kerk: 10 u. Ds. R. J. Koolstra in Oude
Vestkerk, H.A. Marekerk: 9.45 u. Dr.
S. Meijers, H.A.; 12 u. Oec. studen-
tendienst; 17 u. Ds. P. Vermaat,
Maassluis. Maranathakerk; 10 u. Ds.
A. Th. Kramer. Regenboog: 9.30 en
11.15 u. pastoor J. A. A. v. Well.
Bethlehemkerk: 0 u Ds. H. Hortensi-
us, Herv./Geref. dienst. Bevrijdings
kerk: 10 u. Ds. L. C. Rietveld, H.A.
Vredeskerk: 10 u. Ds. J. Nauta, ge-
zinsdienst met de school. Stevenshof:
10 u. Drs. M. R. Limburg-Klokke.
Eglise Wallone: 10.30 u. pasteur D.
Ribs. Acad. Ziekenhuis: 10.15 u. Ds.
M. W. van Beinum. Diaconessenhuis:
10.30 u, Ds. I. Scholten, Utrecht.
Jeugdkapeldiensten: Vredeskerk: 10
u. gezinsdienst in de kerk. Petrakerk
(zijzaal) dienst voor doven: 10.30 u.
Dhr. C. Terpstra.
Gereformeerde en andere kerken:
Vredeskerk: 10 u. Ds. J. Nauta. Pe
trakerk: 10 u. Herv./Geref. dienst in
Bethlehemkerk, Ds. H. Hortensius.
Oude Vest: 10 u. Ds. R. J. Koolstra.
H.A., Herv./Geref. dienst. Maranatha
kerk: 10 u, Ds. A. Th. Kramer, H.A.
Bevrijdingskerk: 10 u. Ds. L. C. Riet
veld, H.A.; 17 u. Ds. R. J. Koolstra.
Bejaardenhuis Groenhoven: 10 u. Ds.
H. E. Schouten, H.A.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 17 u. Ds.
G. C. den Hertog. Geref, Kerk Vrij-
gem.: 10 en 17 Dienst des Woords.
'Oopsgez./Rem. Kerk: 10.30 u. Ds. R.
Cuperus. Bapt. Gem.: 10 u. Ds. A. H.
Agtereek. Evang. Luth. Kerk: 10.15 u.
Ds. W. T. M. Verhoeven, Haarlem.
Nieuw Apost. Kerk: Diensten 9.30 en
16 u. Evang. Gemeenschap: 9 u.
Evang. A. Meulenberg; 10.30 u.
Evang. J. Faber. Leger des Heils: 10
en 17 u. Samenkomsten. Zevende-
Dag-Adventisten: Zaterdag 10 u. Bij
belstudie; 11 u. Eredienst. Evang.
Centrum Zijlsingel 2a: 10 u. Dhr. J.
Zijlstra. Zendingsgroep „Jeruel": Sa
menkomst 17 u. Pinkstergemeente
Oude Vest 13: 10 u.
AARLANDERVEEN Herv. Gemeen
te: 10 u. Ds. G. van Driel; 19 u. Zang-
dienst. Geref. Kerk: 10 u. Ds. P. C.
Koster; 18.30 u. Ds. F. J. Boer. Chr.
Geref. Kerk: 9.30 en 16 u. Ds. G. Bil-
kes.
TER AAR Herv. Gemeente: 9.30 u.
Ds. W. J. Heymans, Alphen; 18.30 u.
Ds. D. Driebergen, Katwijk. Geref.
Kerk: 9.30 u. Ds. N. de Reus. jeugd
dienst; 18.30 u. Ds. G. Zijl, O. en N.
Wetering.
ABBENES Herv. Gemeente: 9.30 u.
Dhr. J. W. Hoffenaar.
ALPHEN AAN DEN RIJN Herv. Ge
meente: Opstandipgskerk: 10 u. Ds.
H. J. van Achterberg; 18.30 u. Ds. H.
Ommering. Adventskerk: 10 u. Ds. H.
Ommering; 17 u. Ds. Attema-Roos-
jen, jeugddienst. Kruiskerk: 10 u. Ds.
A. Jonkman. Geref. Kerk: Maranatha
kerk: 10 u. Ds. F. J. Boer; 17 u.
Jeugddienst in de Adventskerk. Sal-
vatorikerk: 10 en 18.30 u. Drs. P. Wil
schut. Baptistengemeente: 10 en
18.30 u. Ds. H. G. Koekkoek. Leger
des Heils: 10 en 17 u. Samenkom
sten. Volle Evangelie Gem.: 10 u. Dhr.
1 B. Knoester.
ALPHEN NOORD (Herv./Geref. dien
sten): Goede Herder: 10 u. Vic. H. Al-
lewijn; 17 u. Ds. R. Nieuwenhuls. De
Bron: 9.15 u. Ds. P. Taselaar; 10.30 u.
Ds. R. Nieuwenhuisi 18.30 u. Kand. C.
Wigmans. Ashramcollege: 10 u. Drs.
P. J. Aartsen. Drlehoorne: 19 u. Ds. J.
van Dok. Herv. Gem. Sionskerk: 9.30
en 18.30 u. Ds. J. Ouwendijk. Oud-
hoornseweg: 10 u. Ds. H. J. ter Bals.
BODEGRAVEN Herv. Gemeente:
Dorpskerk: 10 u. Ds. J. Wieman;
18.30 u. Ds. G. H. Frederikze, Woer
den. Salvatorkerk: 10 u. Ds. L. Ter
louw; 18.30 u. Ds. R. J. v.d. Hoef.
Bethlehemkerk: 10 u. Ds. R. J. v.d.
Hoef; 18.30 u. Ds. J. Wieman. Geref.
Kerk: 10 u. Ds. W. A. v.d. Berg,
m.m.v. Kinderkoor ,,de Andantino's";
18.30 u. Ds. D. H. Elderman.
BOSKOOP Herv. Gemeente:
Dorpskerk: 9.30 u. Ds. H. A. v.d. Pol;
18.30 u. Dr. J. Haitsma. De Stek
(Herv./Geref.): 9.30 u. Ds. W. A. Vlas
blom. Geref. Kerk: 9.30 u. Ds. G. de
Jong; 17 u. geen opgave. Chr. Geref.
Kerk: 9.30 en 17 u. Ds. P. N. Ribbers.
HAZERSWOUDE Herv. Gem.: 9.30
en 18.30 u. Ds. Z. de Graaf. Geref.
Kerk: 10 u. Ds. J. Bovenberg, Leiden;
17 u. Ds. P. Huisman.
HOOGMADE Herv. Gem.: 10 u.
Drs. P. de Bruyn, Oegstgeest.
DE KAAG Herv. Gem.: 10 u. Dhr.
Koldewijn.
KATWIJK AAN DEN RIJN. Herv. Ge
meente: Dorpskerk: 10 en 18 u. Ds. J.
Kattenberg, H.A. Ontmoetingskerk:
10 en 18.30 u. Ds. A. B. Sloof. H.A.
KATWIJK AAN ZEE Herv. Ge
meente: Nieuwe Kerk: 10 u. Ds. W.
Chr. Hovius; 18 u. Ds. Ch. K. Sjolle-
ma. Oude Kerk: 10 u. Ds. C. B.
Schuurman; 18 u. Ds. T. J. de Jong,
Garderen. Ichtuskerk: 10 u. Ds. A.
Christ; 17 u. Ds. J. R. Volk. Pnielkerk:
9.30 u. Ds. T. J. de Jong, Garderen;
18 u. Ds. J. Bogaard. Maranathakerk:
10 u. Ds. J. Bogaard; 18 u. Ds. J.
Vroegindeweij. Kapel Overduin: 14.15
u. Ds. H. v.d. Beid. Geref. Kerk: Open
Hof: 10 en 17 u. Ds. J. van Breevoort,
H.A. Triumphator: 10 u. Ds. A. C. Ker
sten; 17 u. Ds. P. v.d. Horst. Vredes
kerk: 10 u. Ds. P. v.d. Horst; 17 u. Ds.
A. C. Kersten. Chr. Geref. Kerk: 10 en
17 u. Ds. D. Slagboom.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN
Herv. Gem.: 10 u. Ds. J. Bronsgeest,
Leiden; 19 u. Ds. R. J. Koolstra, Lei
den, gez. jeugddienst. Gerf. Kerk: 10
u. Drs. W. A. v.d. Lugt, Dr. H. Bade,
100 jaar Ger. Kerk Koudekerk a.d.
Rijn/Hazerswoude-Rijndijk; 19 u. Gez.
jeugddienst Herv. Kerk.
LEIDERDORP (Herv./Geref. dien
sten), Dorpskerk: 10 u. Ds. E. Bos
wijk, Lisse; 18.30 u. Ds. Tj. Doesburg.
Hoofdstraat: 10 u. Ds. J. J. v.d. Born.
Scheppingskerk: 9 en 10.30 u. Ds. G.
Stegeman.
LEIMUIDEN Herv. Gem.: 9.30 u.
Ds. J. A. Schilt. Geref. Kerk: 9.30 en
19 u. Ds. C. v.d. Kooi, H.A. N.B. za
terdag 30 jan. 15 u. H.A. voor hen die
zondag niet kunnen komen.
LISSE Herv. Gemeente, Dorps
kerk: 10 u. Ds. B. C. de Gelder. Pau-
luskerk: 10 u. Ds. P. C. 't Hooft; 19 u.
Ds. B. C. de Gelder. Geref. Kerk: 10
u. Ds. Tj. Doesburg, L'dorp; 17 u. Ds.
C. v.d. Woude, Wassenaar. Chr. Ge
ref. Kerk: 10 en 19 u. Ds. J. van Dij
ken. Geref. Gem.: 10 en 16 u. Lees-
dienst. Ned. Geref. Kerk (Salvatori): 9
u. Ds. D. J. A. Brink; 19 u. Ds. A. W.
Vos.
NIEUWKOOP Herv. Gem.: 9.30 en
18.30 u. Ds. J. A. Wegerif, H.A. Geref.
Kerk: .30 u. Kand. G. J. de Bruin,
Nieuwveen; 17 u. geen dienst.
NIEUWVEEN Herv. Gem.: 9.30 en
18.30 u. Ds. L. F. de Graaff.
NIEUW VENNEP Herv. Gem.: 9.30
u. Vic. A. Lagendijjk, Leiden; 19 u.
Ds. G. H. N. Germans, Sassenheim,
jeugddienst. Geref. Kerk: 9.30 u. Ds.
G. Rang; 16.30 u. Ds. N. Wijngaar
den, Ontmoetingsdienst. Chr. Geref.
Kerk: 9.30 en 16.30 u. Dienst des
Woords.
NOORDWIJK Herv. Gemeente:
Grote Kerk: 10 u. Ds, G. J. Ruiten
burg; 17 u. Drs. C. Blenk, A'dam; 19
u. Ds. J. J. Kuiper. Kerk aan Zee: 10
u. Ds. W. v.d. Lee. De Rank: 10 u. Ds.
M. D. Geuze, Noorden. Geref. Kerk:
Hoofdstraat (Buurtkerk): 10 u. Ds.
J. J. Kuiper; 17 u. Ds. G. J. Ruiteburg.
Vinkenlaan: 10 u. Ds. R. S. Elgers-
man. Stichtingskerk: geen opgave.
Sole Mio: 9 u. Ds. W. v.d. Lee.
NOORDWIJKERHOUT Herv. Gem.:
10 u. Jeugddienst.
OEGSTGEEST (Herv./Geref. dien
sten), Endegeest: 10 u. Ds. L. H. C.
Friederich. Mauritskerk: 10 u. Ds.
H. R. Plomp. Groene Kerkje: 10 u. ds.
J. J. Kooman, H.A., m.m.v. Cantorij.
Pauluskerk: 10 u. Ds. J. Slob. Ge
meentecentrum: 10.30 u. Mw. Drs.
Bosman-Huizinga, R'dam;: 19 u. Ds.
K. Vegter. Acad. Ziekenhuis: 10.15 u.
Ds. M. W. van Benum. Genootschap
der Vrienden (Quakers): Alleen 1e
zondag v.d. maand dienst om 10.30
u. Ned. Geref. Kerk: 8.45 u. Ds. M. de
Jong, Alphen; 16 u. Ds. G. de Lange.
OUDE EN NIEUWE WETERING
Herv. Gem.: 9.30 u. Dienst des
Woords. Geref. Kerk: 9.30 u. Ds. G.
Zijl; 17 u. Ds. K. E. Bras, Sassenheim.
Remonstrantse Gem.: 10 u. Mw. Drs.
M. Vos-Wlegand, Voorschoten.
RIJNSATERWOUDE Herv. Gem.
9.30 u. Ds. G. G. de Krijf, R'dam; 19
u. Ds. W. A. Vlasblom, Boskoop.
RIJNSBURG Herv. Gemeente:
Grote Kerk: 9.30 u. Ds. Van Niel; 17
u. Ds. Wagter. Bethelkerk: 9.30 u. Ds.
Cziria. Geref. Kerk: Petrakerk: 9.30
u.Ds. W. Wagter; 17 u. Ds. Snel. Im-
manuelkerk: 9 en 10.30 u. Ds. Snel; 1
u. Ds. H. v. Tilburg. Maranathakerk:
9.30 u. Ds. H. v. Tilburg, Zeewolde;
17 u. Ds. Cziria. Chr. Geref. Kerk:
9.30 en 17 u. Ds. W. van Sorge.
SASSENHEIM Herv. Gem.: 9 en
10.30 u. Ds. Germans; 19 u. Ds. Zijl,
Oude Wetering. Geref. Kerk: 10 u. Ds.
J. v.d. Haagen, Leldschendam; 19 u.
Ds. G. Zijl, Oude Wetering. Chr. Ge
ref. Kerk: 10 en 17 u. Ds. J. M. Aar-
noudse, H.A. Ned. Prot. Bond Sas-
senheim/Lisse: Geen dienst.
VALKENBURG Z.-H. Herv. Gem.:
10 u. G. F. Smaling, Rijnsburg; 18.30
u. Dr. C. Vermeulen. Geref. Kerk: 10
u. Ds. T. H. Attema-Roosjen, Nieu-
werbrug; 18. 30 u. Drs. S, Oegema.
VOORHOUT Herv./Geref. Kerk: 10
u. Dienst des Woords.
VOORSCHOTEN Herv. Gem.: 10 u.
Dr. A. de Kuiper; 19 u. Jeugddienst in
Geref. kerk. Geref. Kerk: 10 u. Ds.
J. D. A. de Zwart; 19 u. Jeugddienst.
„Ontmoeting" (Herv./Geref.): 10 u.
Ds. W. Blanken.
WARMOND Herv. Gem.: 10 u. Ds.
J. Muis.
WASSENAAR Herv. Gemeente:
Dorpskerk: 10 u. Ds. R. Steenstra;
16.30 u. Ds. A. J. Zoutendijk, Gronin
gen. Kievietkerk, Samen-op-wegdien-
sten: 10 u. Ds. M. W. M. Janse de
Jonge. Messiaskerk: 10 u. Ds. W. van
Waasbergen. Dorpscentrum: 9.30 u.
Ds. G. J. Wolters, Ameide. Geref.
Kerk: Zijllaankerk: 10 u. Ds. C. v.d.
Woude; 19 u. Ds. E. Boswijk, Lisse.
Kievietkerk, Samen-op-wegdiensten:
10 u. Ds. M. W. M. Janse de Jonge.
Ned. Prot. Bond: 10.30 u. Ds. F. H.
Fockema Andreae.
WOUBRUGGE Herv. Gem.:: 9.30
en 18.30 u. Ds. C. A. van 't Hof. Ge
ref. Kerk: 9.30 u. Drs. M. J. Aalders;
18.30 u. Drs. P. Buikema, Zwammer-
dam. Ned. Prot. Bond: 10.30 u. Dr.
E. P. Meijerlng, Oegstgeest.
ZEVENHOVEN Herv. Gem.: 9.30 u.
Dhr. J. de Haan; 19 u. Dhr. Schreu-
der, gez.dienst Herv. kerk. Geref.
Kerk: 9.30 u. Dhr. J. P. Karstens, Lei
den; 19 u. Dhr. M. Schreuder, ge
z.dienst Herv. kerk.
ZWAMMERDAM Herv. Gem.: 10
en 18.30 u. Ds. T. A. Eijsenga. Geref.
Kerk: 10 u. Drs. P. B. Buikema; 18.30
u. Drs. M. J. Aalders, Woubrugge.
dienstuerlening
ARTSEN Leiden: Groep 1: Tan,
Janssen, Zwljnenburg, Meyer, R. van
Leeuwen, Verhage, Groeneveld en De
Ruiter: za. dr. Groeneveld, tel. 218661
en zo. dr. Janssen, tel. 155010.
Groep 2: Bergmeyer, Pieterse, Van
Gent, Taytelbaum, Van Luyk, Klaas-
sen, Rus, Kruis en E. de Lange: za.
dr. Klaassen, tel. 213546 en zo. dr.
Taytelbaum, tel. 120266. Groep 3:
Pleiter. J. van Leeuwen, Smit, W. de
Bruijne, J. de Bruijne, Stolk, Jürgens,
Fogelberg en Muysenbergh: za. dr.
Pleiter, tel. 131337 en zo. dr. J. de
Bruijne, tel. 141225. Groep 4: Van
Wingerden, Lahr, Van Rijn. Bènlt,
Nieuwenhuls, Roos, Boer, Van de
Waardt, Arnou, J. Zaaijer en R. Zaaij-
er: za. dr. Bloemen, tel. 311319 en zo.
dr. Bénit, 4el. 720404. Groep 5:
Schaefer, Jasperse, Crul, Kooyman,
De Jong, Prince, Reinders, D. Ham-
merstein en A. Hammerstein: za. dr.
Schaefer, tel. 173964 en zo. dr. Baart,
tel. 220697. Oegstgeest: vanaf za.
10 uur: dr. Van Overvest, tel. 173994,
spreekuur za. en zo. 11.30-12.30.
Kaag - Abbenes -Nieuw Vennep: tel.
02526-72850. Leiderdorp: za. dr.
Du Ry van Beest Holle, tel. 891100 en
zo. dr. Van Velzen, tel. 891100.
Spreekuur van 12.30 tot 13.00.
Voorschoten: za. dr. Baars, tel. 2520
en zo. dr. Koopmans, tel. 6352.
Warmond - Voorhout: za. en zo. dr.
Walenkamp, tel. 01711-10030.
Noordwijk: Groepspraktijk tel. 19300.
Katwijk aan Zee: dr. Meewisse, tel.
12023. Katwijk - Rijnsburg - Val
kenburg: dr. Verhage, tel. 21818.
Sassenheim: dr. De Graaff en dr. Van
de Salm, tel. 12479. Hillegom: dr.
Osinga, tel. 15613. Alkemade -
Rijnsaterwoude: dr. Beekhuis, tel.
01712-8202. Roelofarendsveen
Praktijk Saeys/van Mierlo/Roelen-
/Brock: dr. Saeys, tel. 01713-2217.
Alphen: groep 1, za. dr. Wijnmaalen,
tel. 72079 en zo. dr. Van der Steen,
tel.-72738. Groep 2, za. dr. Rakers,
tel. 45610 en zo. dr. Stehouwer, tel.
22425. Groep 3, za. dr. Nobel, tel.
38635 en zo. dr. Van de Velden, tel.
38635. Hazerswoude-Koudekerk:
dr. Harkes-Onderwater, tel. 01728-
8790. Benthuizen - Boskoop: dr.
Van Wiechen, tel. 01727-4450. Lan-
geraar - Nieuwveen - Ter Aar - Wou
brugge: dr. VAn Sprang en dr. Zand-
stra, tel. 01722-2811. Nieuwkoop -
Noorden: dr. Sanders, tel. 01725-
1555, op za. en zo. voor dringende
zaken spreekuur tussen 11.00 en
11.30 en tussen 17.00 en 17.30 uur.
TANDARTSEN Leiden - Leider
dorp - Oegstgeest Warmond: dr.
Albrecht, tel. 170748, za en zo
spreekuur om 13.00 uur. Zoeter-
woude: dr. Freeke, tel. 071-
414547/410950. Alkemade - Lei-
muiden: eigen tandarts bellen voor
15.00 uur. Leidschendam: Voor
spoedgevallen tel. 974491. Bollen
streek: dr. Hemminga, tel. 02521-
10724.
APOTHEKEN Leiden - Leiderdorp
- Oegstgeest - Voorschoten: Apo
theek De Aloë In Leiden en Apotheek
Beker in Oegstgeest. Alkemade:
Apotheek Alkemade, open: zat 12-13,
17.30-18 u. zon feestdagen 12.30-
13 en 17.30-18 u. Noordwijk - Kat
wijk - Rijnsburg: Apotheek Katwijk
aan den Rijn, Rijnstraat 38, tel.
01718-30833. Leidschendam: Apo
theek Grendel-Peppink, Laan van
Nieuw Oost-lndië, Den Haag, tel.
852447. Noordwijkerhout: za geo
pend van 9-13. u. en van 17-18 u. en
zo van 12-13 u. en 17-18 u. Spoedre-
cepten tel. 3511 of dienstbel. Sas
senheim: 02522-10169.
WIJKVERPLEGING Leiden -
Noordwijkerhout - De Zilk Voor
hout: tel. 071-122222. Bollen
streek: Wijkverpleging Gezondheids
centrum. tel. 02522-14147. Hille
gom: Opgave via het antwoordappa
raat, tel. 02520-16217. Leidschen
dam: Kruisvereniging, tel. 070-
455300. Oegstgeest: Kruisvereniging,
tel. 071-177444.
DIERENARTSEN Leiden: dr. Kos
ter, tel. 01717-3836 en dr. Muurling,
tel. 125057. Voorschoten - Leid
schendam: dr. Koster, tel. 01717-
3836. Bollenstreek: dr. De Geus,
tel. 02522-12422. Katwijk: Opgave
via het antwoordapparaat, op zater
dag tussen 11.00 - 12.00 uur spreek
uur bij dr. Snel. Sassenheim: dr.
Scheele, tel. 02521-10847. Leider
dorp: dr. Muurling, tel. 071-125057.
KLACHTENMELDPUNT Ambulante
Psychotherapie Zuid-Holland Noord.
Spreekuur 18.00-19.00 uut. Tel. 071-
254654.
ONGEVALLENDIENST ZIEKENHUI
ZEN LEIDEN Ongevallendienst
elke dag Academisch Ziekenhuis be
halve van dinsdag 13.00 u. tot woens
dag 13.00 u. (Diaconessenhuis polikli
nieken tel 155543, afdeling S.C.U. tel
175639) en van vrijdag 13.00 u. tot
zaterdag 13.00 u. (Elisabeth-zieken-
De Geneeskundige Dienst Leiden is
verhuisd van de Rodenburgstraat in
Leiden naar de Kronensteinkade 18a
In Leiden.
VERENIGING BESCHERMING ON
GEBOREN KIND Hulpverlening bij
ongewenste zwangerschap voor moe
der en kind. Bel tel. 071-897762, 071-
142201 of 033-620244. Het laatste
nummer is dag en nacht bereikbaar.
BEZOEKUREN ZIEKENHUIZEN
Diaconessenhuis: Bezoekuur dage
lijks van 16 00 tot 17.00 uur en van
18.30 tot 19.30 uur. Kinderafdeling
dagelijks van 14.00 tot 20.00. Niet
meer dan twee bezoekers per patiënt.
Sint Elizabeth-ziekenhuis: Volwas
senen dagelijks van 14.00-14.45 u. en
van 18.30-19.30 u.; klasse-afdelingen
ook 11.15-12.00 u. Kraamafdeling:
dag. van 15.00-16.00 u. en van 18.30-
19.30 u. en van 19.30-21.00 u. alleen
voor vaders. Kinderafdeling dag.
15.00-18.30 u. CCU (hartbewaking)
dag. van 14.00-14.30 u. en van 19.00-
19.30 u. Intensieve verpleging: dag.
van 14.00-14.30 u. en van 18.30-
19.00 u. Sport-Medisch Adviescen
trum: Spreekuur ma. 19.30-20.30 u.
in het St. Ellsabeth-ziekenhuis. En
degeest: Di. en vr. 13.00-14.30 u.; zo.
11.00-12.00 u. en 14.00-15.00 u.; eer
ste klasse: de gehele dag. Jelgers-
makliniek: Jongerenteam: za. en zo.
14.00-17.00 u. Opname: werkdagen
16.45-17.45 u.; za. zo en feestdag.
10.00-11.30 en 14.00-16.30 u. Team
A, C en D: dag. tot 21.00 u. met uit
zondering van behandeltijden en
etenstijden. Academisch Zieken
huis: Voor alle patiënten (behalve kin-
'deren) zijn de bezoekuren als volgt:
Dagelijks 14.15-15.00 u. en 18.30-
19.30 u. Avondbezoekuur afdeling
verloskunde: 18.00-19.00 u. De Prae-
maturenafdeling: voor ouders en fa
milie is na overleg met patiënten
doorlopend bezoek mogelijk. Bezoek
aan ernstige patiënten: wanneer aan
ernstige patiënten doorlopend be
zoek wordt toegestaan kan de hoofd
verpleegkundige hiervoor speciale
kaarten verstrekken. Kinderklinlek:
zalen voor peuters, kleuters en grote
kinderen 15.15-17.00, babyzaal en
boxenafdeling: volgens afspraak met
het verpleegkundig hoofd. Bezoektij
den kinderafdelingen: voor ouders
van opgenomen kinderen na overleg
met verpleegkundig hoofd. Voor an
dere bezoekers van kinderen: Keel-,
neus- en oorheelkunde en neurologie:
14.15-15.00 en 18.30-19.30. Oogheel
kunde en heelkunde: 14.15-15.00 en
18.30-19.00. Rijnoordziekenhuis:
Dagelijks 14.30-15.15 u. en 18.30-
19.30 u. Extra bezoek hartbewaking:
11.00-11.30 u. Extra bezoek vaders
kraamafdeling: 19.30-20.30 u. Kinder
afdeling 15.00-15.30 u. alleen voor
ouders 18.00-18.30 u.
CENTRALE REGISTRATIE KINDER
OPVANG (Koornbrugsteeg 2, 2311
EK Leiden, tel 254810.) Informatie
over en aanmelden voor kinderop
vang in Leiden. Geopend: ma t/m vr
dag 9-12.
ANTI-DISCRIMINATIE CENTRAAL
MELDPUNT LEIDEN. Ketelboeter-
steeg 10. Ma. t/m vr. telefonisch be
reikbaar van 10.00 tot 16.00 via 071-
120903. Spreekuur ma. 13.00-15.00
en do. 18.80-20.30.
LEIDSE RECHTSWINKEL Juri
disch Adviesbureau, Ketelboeters-
steeg 10, tel. 130775; afdeling belas
tingen: alleen op afspraak, klachten
bureau: di. en do. 18.30-20.30, afde
ling vreemdelingenrecht: ma. 13-15
en do. 18.30-20.30, afdeling vrouw:
vr. 10-12.
SOS Telefonische Hulpdienst Lei
den e.o. Voor een gesprek van
mens tot mens. Vertrouwelijk. Dag en
nacht bereikbaar. Telefoonnummer
achterop de telefoongids (071-
125202).
BUREAU VOOR RECHTSHULP
Herengracht 50, tel. 123942; spreeku
ren ma. en di. 10.00-12.30 u„ wo.
13.30-16.00 u.; do. 18.30-20.30 u.
DIERENHULP- EN AMBULANCE
DIENST Hulpverlening in Leiden,
Leiderdorp, Oegstgeest. Rijnsburg.
Valkenburg, Voorschoten, Warmond
en Zoeterwoude. Tel. 071-174141.
BURGERRAADSLIEDEN Koren-
2, tel. 143171 (kantooru
DEN
ren). Spreekuren
11.00-12.00 u„ do. 18.30-2(M
GEZINSVERZORGING
gezinsverzorging Leiden. Al
hulp voor bejaarden
zieken en gezinsverzorging
brandtstraat 17, tel. 149441|
vr. 9.00-10.00 u. en 13.00-1
KINDER- EN JONGERENTEl
Dagelijks geopend van j_
20.00 uur. Het nummer f
120611. I*a"
gistel
MAATSCHAPPELIJK WERK gedi
ting Maatschappelijk Werk; var
gracht 1b, spreekuur ma.jmiss
9.00-10.00 en volgens afsp|up*
142144. Gezondheidscentrum -
wijk, spreekuur ma. 11.00-rnta
do. 14.00-15.00, tel. 212195.J ne
heidscentrum Stevenshof. sfi a<
do. 10.00-11.00. tel. 311506)k I
Noord: Herensingel 53, s_p
ma. t/m vr. 9.00-10.00, tel*
Sector Zuid: Morsweg 83. sP al
ma. t/m vr. 9 00-10.00 en voflug
spraak, tel. 316167. pen
MELDLIJN AGRESSIE EN DIÜr;P
NATIE HOMOSEXUALITEIT V.
221008. zo. 20-24.
RAAD VAN ARBEID Hoge Chr
306, Leiden, tel 071-899375 Mar
geopend ma. t/m vr. 9-12 u. gez;
Telefonische Informatie ovefcespi
bijslag: 8-12 u. Pu rj
SOCIALE RAADSVROUW1
SCHOTEN Spreekuren: m' aai
20.00 u. wo. en vr. 9.00-10.31"—
seweg 33. Voorschoten. Tel.N
SP HULP- EN INFORMATIE* -m
Groenesteeg 33, Leiden. W" I
134640 of 071-144600. Hulpf
matie op medisch, juridisch e
gebied, werk, sociale verzekj
huurkwesties. Spreekuur: ei
derdag van 20.00-21.00 u. |i|
STICHTING VRIJWILLIGER^/1
TRALE Pallasstraat 1, Alp
den Rijn. Tel. 01720-33033.
ding en opvang van mensenl
welke reden dan ook, tijdel^
nodig hebben. Bovendien woi
matie verstrekt over andere n
heden van hulpverlening en'
reikbaarheid daarvan. TWI
VRIJWILLIGERS CENTRALE*
gegracht 246a. Leiden. Tel. ft
Dagelijks bereikbaar van
u. voor informatie over vi
werk en cursussen of een f
gesprek.
WERKENDE JONGEREN
ten- en informatieuur Elke
avond van 17.00 tot 20.00 f
kantoor Koppenhlnksteeg 2,PZ1C*
Tel. 071-121139. j
il Rij
Borstvoeding Begeleidinjpuni
Leiden. Telefonische hulpdiefiing
praktische hulp en inform4jes
170083. 215332 of 312556. pden
jlhoS
Steun de campagne 1988
"Als je 't weet, is 't heel normaal"
Zo'n 1 op de 150 Nederlanders heeft
epilepsie. Velen van hen willen en kunnen
werken, dankzij o.a. medicijn-gebruik.
Helaas blijken vooroordelen hardnekkig.
A NATIONAAL EPILEPSIE FONDS/
DE MACHT VAN HET KLEINE
Postbus 212100 AA Heemstede
fpla
lot o.
