Ik waarschuw liever te veel en
te vroeg dan te weinig en te laat"
Kritiek op scheldlijn
ANTISEMITISME IN NEDERLAND
BINNENLAND
CcidócSoivumt
Examenregels te vaak
onvoldoende nageleefd
NS geeft remigrerende
werknemers premie
WOENSDAG 30 DECEMBER 1987 PAG11
ZOETERMEER - Hoewel er dit jaar met de examens weinig mis
is gegaan, leven de scholen in het voortgezet onderwijs de exa
menregels te vaak onvoldoende na. Dit komt omdat de regelin
gen soms te gecompliceerd en niet altijd even duidelijk zijn. Bo
vendien worden veranderingen daarin te laat bekendgemaakt.
De inspectie van het onderwijs beveelt aan de regelingen voor
de examens en eventuele wijzigingen ruim voor het begin van
het examenjaar vast te stellen. De regels in de verschillende sec
toren van het onderwijs moeten beter op elkaar worden afge
stemd.
Voorts moet de scholen uitdrukkelijk worden gewezen op hun
verantwoordelijkheid bij de examens, het vaststellen van de cij
fers van het schoolonderzoek en het toezichthouden bij de exa
mens. De inspectie wil onder meer een betere garantie dat zowel
de eerste als tweede corrector zijn taak nauwgezet vervult.
AMSTERDAM - Het scala aan
bijzondere telefoonlijnen met
bandjes vaste tekst wordt
steeds groter. De oeroude gein-
lijn van Max Tailleur is nog
steeds bereikbaar via 020 - en
zovoort, maar nieuws- en
sportlijnen behoren tot de zo
genaamde 06-nummers.
De grootste hap uit de meestal over
belaste 06-reeks nemen de sekslij
nen, waarvan inmiddels net zoveel
„soortnamen" bestaan als er soorten
seks zijn. Van bijna elke Nederland
se artiest is nu ook een onschuldi
ge - zang- of lachlijn, en met al deze
nummers wordt geadverteerd in de
krant. Maar niet elk dagblad is
daarvan gediend. Zo weigert bij
voorbeeld onze krant elke seks-ad-
vertentie, dus ook die met sekslij-
Maar zelfs de Telegraaf heeft de
grens getrokken bij de drie weken
geleden ingevoerde „scheldlijn". Dit
initiatief van B M Produkties in
Amsterdam lokt nu al 35.000 bellers
per dag. Maar wie zich wil laten uit
schelden moet veel geduld hebben,
want de lijn is - gelukkig, zeggen de
tegenstanders - bijna constant bezet.
Niet alleen weigeren veel kranten
de scheldlijn-advertenties te plaat
sen, er gaat ook in de politiek iets
aan gedaan worden. Ferry van
Beek van B M daarover: „We
hebben op Radio Stad het CDA-ka-
merlid Huib Eversdijk horen aan
kondigen dat hij kamervragen gaat
stellen over onze scheldlijn". Van
wege de overbelasting is moeilijk
zelf na te gaan wat de scheldpartij
en inhouden. Maar Van Beek maakt
duidelijk dat de stem op het bandje,
op discriminerende termen na, alles
wat lelijk is naar het hoofd van de
opbeller slingert. Ook vloeken en
smerige woorden. Wie zei ook weer
dat bellen leuk was?
UTRECHT De Nederlandse Spoor
wegen (NS) geeft buitenlandse werk
nemers die terugwillen naar hun va
derland geld mee om de eerste tijd in
hun levensonderhoud te kunnen voor
zien. Een woordvoerder van NS ver
klaarde gisteren dat dat uitsluitend ge
beurt als de werknemer daarom
vraagt.
De „vertrekpremie" kan oplopen tot
maximaal 35.000 gulden netto. De Fe
deratieve Spoorweg Vakvereniging
(FSV) is niet blij met de regeling van
NS. De bonden gaan in januari verder
praten om de vertrekpremie óf in de
cao onder te brengen of van tafel te
krijgen.
Tot nu toe profiteerde een ha>,
werknemers van het aangepaste;
bod. De NS-woordvoerder benadj
dat het bedrijf geen mensen „wj,
hebben of de remigratie wil be\|
ren".
FSV-voorzitter J. Kruse plaatst cj
dige kanttekeningen bij de NSa
ling. „Wij zijn erg bang dat dei
omslaat in aanbod. Dat bij voon|
de plaatselijke afdelingschefs vajj
de werknemers zeggen: „Jongerl
je niet eens naar huis toegaan.
natuurlijk met die grote afslanki
peratie".
DEN HAAG/AMSTER-
DAM/OEGSTGEEST
Wie de orthodox-joodse
rabbijn Lody van de
Kamp in zijn Haagse sy
nagoge wil ontmoeten,
kan niet zomaar naar bin
nen stappen. Hoe graag
Van de Kamp ook de
deuren wijd open zou
willen zetten, hij houdt ze
stijf op slot. Bezoekers
moeten zich eerst mel
den, worden dan vanach
ter glas getoetst en - mits
betrouwbaar - door een
veiligheidssluis naar bin
nen geloodst.
„Ik loop altijd in uniform",
vertelt de rabbijn. „Ik ben
herkenbaar aan mijn hoed,"
mijn baard. Dat leidt nogal
eens, dagelijks eigenlijk, tot
scheldpartijen. Er staat hier
naast de synagoge een
school; als daar groepen jon
geren vandaan komen ter
wijl ik juist passeer, dan be
ginnen ze uit een zekere
baldadigheid te schelden. Ja,
het is eigenlijk te gek dat
een jood niet gewoon op
straat kan lopen, maar zo is
het wel".
Antisemitisme in Nederland.
Een paar weken geleden be
stond het officieel eigenlijk
nauwelijks, bevond het zich
ergens ver weg, in de marge
van de samenleving. Tot een
student van een theater
school uit Amsterdam be
sloot examen te doen met
het toneelstuk „Het vuil, de
stad en de dood" van Rainer
Werner Fassbinder. Dat be
sluit leidde uiteindelijk zelfs
tot een ontvoering en tot op
gewonden krantekoppen
over vele ondergedoken
joodse gezinnen. Te opge
wonden, zo is gebleken. Er
is een en ander geschied, er
zijn mensen bedreigd, maar
niet veel meer dan, helaas,
gebruikelijk is.
Laten meeslepen
Het Nieuw Israelietisch
Weekblad (NIW) schreef:
„Wie louter de kranten, de
radio en de televisie als
maatstaf nam, moest werke
lijk de, mening zijn toege
daan dat het antisemitisme
op ontstellende, want le
vensbedreigende, schaal om
zich heengreep". Maar er
werd geruststellend aan toe
gevoegd: „Het blijkt dat pro
fessionals zich, in hun be
grijpelijke bezorgdheid, heb
ben laten meeslepen door
wat zij dachten dat de sfeer
was. Het kan een les zijn
voor de toekomst de zaken
niet rooskleuriger, maar ze
ker niet slechter af te schil
deren dan zij zijn".
Van de Kamp schreef in het
NIW dat joden er goed aan
zouden doen eens dieper na
te denken over vertrek naar
het beloofde land Israël, wat
vertaald werd als: Rabbijn
zegt dat alle joden Neder
land moeten verlaten. „Nee,
dat heb ik niet geschreven",
zegt hij nu. „Ik heb geschre
ven dat wij onszelf en onze
kinderen moeten stimuleren
om naar Israël te gaan. Dat
wij dat te meer moeten doen
in het licht van de huidige
negatieve gebeurtenissen,
maar dat er afgezien daar
van toch al een positieve
motivatie moet zijn om naar
Israël te gaan. Ik heb niet
gezegd: kom op jongens, al
lemaal koffers pakken en
wegwezen. Er is geen reden
om te vluchten. Maar wie
garandeert dat dat straks
toch niet nodig wordt?
Meermalen is de Klacht ge
uit dat mijn voorgangers
voor de Tweede Wereldoor
log onvoldoende gewaar
schuwd hebben. Die fout wil
ik niet maken. Ik waar
schuw liever een keer te
veel en te vroeg dan te wei
nig en te laat. Daarom zeg
ik: we hebben een joodse
staat waar we kunnen leven
en wonen, laten we daar
heen gaan. Op het moment
dat mijn gemeente zich ont
bindt en naar Israël ver
trekt, ga ik direct mee.
Waarom ben je als rabbijn
in de diaspora, de verstrooi
ing? Alleen omdat daar een
gemeenschap is die je nodig
heeft".
Gaskamer
Hoewel rabbijn Van de
Kamp de tijd nog niet rijp
acht om iedere jood aan te
sporen naar Israël te gaan,
De voorzitter van de Tweede Kamer had het joodse gezinnen. Een rabbijn zou geroepen enge kant van Nederland? Een rondgang door
over ratten die uit hun holen kwamen. Zwak hebben dat alle joden Nederland moesten de joodse wereld: „Iemand riep eens: „Hé vui-
waren ze, zei hij, maar brutaal. Ze ontvoerden verlaten. Opeens, in twee maanden, liet de sa- le rotjood!" Ik dacht: wat zegt hij eigenlijk,
een acteur. Ze dreigden met bomaanslagen, menleving haar ware, antisemitische gezicht bedoelt hij mij?"
Er was sprake van tientallen ondergedoken zien. Of niet? Hoe erg is het eigenlijk met de
gelooft hij wel dat de situa
tie in Nederland de afgelo
pen weken is verslechterd.
Van het taboe dat altijd op
antisemitisme rustte is niet
veel meer over, als het al
niet helemaal verdwenen is.
Van de Kamp: „Stel dat
Fassbinders toneelstuk was
opgevoerd, dan was het toch
maar mogelijk geweest een
stuk te brengen waarin ie
mand zegt dat hij zich in de
handen wrijft als hij eraan
denkt hoe de jood in de gas
kamer geen adem meer kan
krijgen. Dat doet me denken
aan de vooroorlogse situatie
in Duitsland, toen de biosco
pen vol zaten met nette bur
gers, geen SS'ers, die keken
naar hetzelfde soort uiting
en".
Ook Vera Ebels, hoofd voor
lichting en documentatie
van de Anne Frank Stich
ting, ziet in de introductie
van het stuk van Fassbinder
een breuk met de traditie
waarin het niet in iemands
hoofd opkwam de joden te
beledigen. „Er is een kli
maat ontstaan waarin je je
in het openbaar vijandig te
gen joden kunt opstellen".
Daarbij denkt Ebels niet of
niet alleen aan de notoire
antisemieten, de brutale rat
ten. „Ook in de pers zijn zul
ke agressieve bewoordingen
gebruikt dat ik me ongerust
maakt. Men heeft het over
het ondergraven van de de
mocratie, vergelijkt de actie
tegen het stuk met NSB- en
nazi-acties, haalt de boek
verbrandingen erbij, meent
dat de rechtsstaat is aange
tast en spreekt zelfs over
terreur. Dat zijn allemaal bi
zarre overdrijvingen, zeker
als je bedenkt dat ze geuit
zijn door mensen die in an
dere gevallen een grote tole
rantie ten aanzien van bur
gerlijke gehoorzaamheid aan
de dag leggen. De joodse ac
tievoerders hebben zich la
ten inspireren door de actie
Tomaat uit de jaren zestig.
Die heeft altijd als ludiek
gegolden, maar blijkbaar
geldt dat niet als joden het
zelfde doen. Dat duidt op
een zekere vooringenomen
heid. Natuurlijk, ik onder
ken dat je zakelijke kritiek
niet moet verwarren met
niet-zakelijke. Volgens mij
wordt het onderscheid tus
sen die twee goed duidelijk
als je kijkt of er al dan niet
sprake is van een dubbele
moraal".
Holocaust
Richard Stein, voorzitter
van de Stiba (Stichting Be
strijding Antisemitisme),
kan de voorbeelden van
Ebels en Levisson moeite
loos aanvullen, met als re
sultaat een lange opsom
ming van antisemitisme in
Nederland.
„We treffen het aan in reli
gieuze vorm, bijvoorbeeld
bij de Goerees. Maar ook bij
mensen die de joden verge
lijken met de nazi's. Daar
maken linkse mensen, zoals
de journalisten Wim Klin
kenberg en Jan Blokker,
zich nogal eens schuldig aan.
Niemand die de joden een
goed hart toedraagt verge
lijkt Israël met nazi-Duits-
land".
„Dan is er de ontkenning
van de holocaust, vooral in
extreem-rechtse kringen. En
nog steeds zijn er mensen
die uitspraken doen over het
vele geld en de macht van
joden, onlangs nog in dag
blad Trouw in een artikel
over de Weense schrijver
Karl Kraus. En we moeten
de voetbalsupporters niet
vergeten. Het is echt niet
toevallig dat ze Ajax een jo
denclub noemen. Ajax is een
Amsterdamse ploeg en in
die plaats hebben altijd de
meeste joden gewoond. Ten
slotte is er dan nog de bui
tengewoon subtiele variant
van antisemitisme in de
vorm van de niet-joodver-
klaringen en dergelijke.
Rabbijn Van de Kamp bij de veiligheidssluis van de synagoge.
Tussen juni '84 en eind '86
zijn daarvan 70.000 meldin
gen bij het ministerie van
economische zaken binnen
gekomen".
Dichtbij
Roland Vos (23) en Benno
Friedberg (24), afkomstig uit
joodse jongerenorganisaties,
stonden aan de basis van de
demonstratie tegen „Het
.vuil, de stad en de dood". Zij
zijn de jongens waar rabbijn
Soetendorp (tegen Fassbin
der) trots op is en die door
Renate Rubinstein (vóór
Fassbinder) „verwende rot-
jongens uit Buitenveldert"
genoemd worden.
Beiden wisten altijd al dat er
zoiets als antisemitisme be
stond. Maar nooit kwam het
zo dichtbij als in de laatste
maanden van 1987. Roland:
„Als je de strijd er tegen
aanbindt, wordt het alle
Van links naar rechts: Vasco Groenveld. Raymond Schiffelers en Arend Jan van de Beid van het Rijnlands Lyceum in Oegstgeest.
FOTO: W. VAN NOORT
maal veel duidelijker. Je
krijgt veel meer informatie,
je ziet meer, je hoort meer.
Bijvoorbeeld dat een man bij
een bushalte hardop loopt te
mompelen: Alle joden zijn
slecht, ze hadden ze moeten
afmaken. En niemand zegt
iets, niemand protesteert
Benno: „Ik liep eens over de
Albert Cuyp, toen riep ie
mand: Hé, vuile rotjood! Ik
dacht: wat zegt hij eigenlijk?
Heeft hij het over mij?"
„Het antisemitisme is na de
oorlog nooit weggeweest,
maar het bleef geniep", zegt
Roland. „Daarom hadden
we er tot op heden niet veel
last van gehad. Maar nu De
Theaterschool dat stuk van
Fassbinder wilde opvoeren,
moesten wij ons wij ons ui
ten en toen kwamen de an
tisemieten ook hun kamers
uit".
Dubieuze rol
Sindsdien verloopt het leven
van de twee jongens langs
iets minder gebaande wegen
dan vroeger. Zoveel kranten
als ze de deze maand gezien
hebben, zagen ze hun leven
niet eerder. En soms stond
hun foto er nog in ook. Maar
helemaal tevreden zijn ze
niet. Benno: „Wat ik echt
gemist heb is een onderzoek
naar de theaterschool, die
heeft echt een dubieuze rol
gespeeld".
Roland: „Waarom moest er
zo nodig een joodse hoofd
rolspeler gevonden worden?
Voordat ze Albert Blitz had
den gevonden hadden ze al
drie andere joden ge
vraagd".
Benno: „Het bevreemdt mij
ook zeer dat de theater
school geen afstand heeft
genomen van de ontvoering
van Jules Croiset. Ik mag
daar verder niets over zeg
gen, maar er wordt in elk
geval een contact vermoed
tussen de theaterschool en
de ontvoerders. Dat kan er
gens een vriend drie hoog
FOTO: CEES VERKERK
achter zijn of iets ernstigere,
ik weet het niet".
Vera Ebels is ervan ge
schrokken dat zo weinig
mensen door het raffine
ment van Fassbinders stuk
hebben heengeprikt. „In de
artikelen erover ben ik
maar weinig besef tegenge
komen van wat het aan an
tisemitisme in zich bergt. En
dan bedoel ik niet de platte,
letterlijke tekst, maar de
oude antisemitische mythen
die in de handeling tot ui
ting komèn. Als je daarop
let zie je in eerste plaats dat
het christelijk meisje verleid
wordt en vervolgens ge
bruikt als middel in een
joodse samenzwering. Bo
vendien is dat meisje plaats-
bekleedster van God op aar
de en wordt ze vermoord
door de rijke jood. Dat is
dan de tweede plaatsbekle
der van God na Christus
die de joden vermoorden.
En kijk naar de figuur van
de riike jood: hij pleegt een
rituele moord, maar weet
het zo te regelen dat hijzelf
buiten schot blijft en de poli
tie een ander pakt. De rijk
jood trekt aan de onzichtba
re touwtjes. Dat roept om
straf, denk ik dan. En zo
wekken dergelijke verhalen,
met behulp van aloude ka
rakteristieken, antisemitis
me op".
Gevaar
De redactie van de school
krant „De Roskam" van het
Rijnlands Lyceum in Oegst
geest was minder overtuigd
van het gevaar van het to
neelstuk dan Vera Ebels.
Het leek de redactie goed
het stuk integraal te publice
ren, zodat iedereen net zelf
kon lezen en beoordelen. De
rector verhinderde de ver
spreiding van het blad, maar
is nu van plan het na de
kerstvakantie alsnog vrij te
geven. Het toneelstuk moet
dan, onder begeleiding van
de leraren, klassikaal be
handeld worden. Stein, J
de Kamp, Roland en Bej
vinden dat ze daar dan
deskundigheid van de Si
of de Anne Frank Sticht
bij moeten betrekken.
De hoofdredacteur van(
schoolkrant, Vasco Gni
veld: „Ik vond dat we etj
wieso aandacht aan moei
besteden. Je mag de dia
sie niet om emotionele rj
nen uit de weg gaan.
moet niet zo zijn dat je d
dit onderwerp niets ri
zeggen mag omdat er nj
sen zijn die daar niet ta
kunnen". j
Arend Jan van de B
evenals Vasco uit grod
van het vwo, maar geerj
dactielid: „Ik vraag m
wat zwaarder weegt: dd
er aandacht aan wilt bJ
den of dat je er anderen
kwetst".
Vasco: „Juist als je dezei
in de taboesfeer gaat t|
ken, als er een sfeer
heiligheid om heen kon|
hangen, wek je vijands
op, wakker je weerzin j
Dat gebeurt als dit stuk
gelezen mag worden.
kan het dan nog beoo
len?"
Raymond Schiffelers,
genoot van de twee ei
dactielid: „Eigenlijk vir
het wel een antisemi
stuk. Maar misschien be
ik het niet goed".
Vasco: „Nee, ik denk
dat het antisemitisch is,;
ben ik haast wel zeker
Als je Fassbinder kentj
weet dat hij het niet aij
mitisch bedoeld kan hel
Ik denk dat hij met dij
tijoodse passages heeft
len aangeven hoe ar
mensen over joden den]
Arend Jan: „Ik geloof
dat iedereen op scho
staat is het stuk goed t
oordelen, daar heb je
begeleiding bij nodig".]
Raymond: „Ja, de tek
wel erg moeilijk. Ik
dat het stuk voor de oi
bouw zeker niet geschi]
Die krijgen de krant
wel, maar nee, ik denl(
dat ze er erg in geïnt
seerd zijn. De vieze woo
natuurlijk wel, maar ve
op die leeftijd? Nee".
Volgens Vera Ebels is
stuk niet alleen voor di
derbouw van midde
school ongeschikt, ma?i
ken ook veel volwass
er niet doorheen. Wie
er bijvoorbeeld uit zie
achter dat de hoer
plaatsbekleedster van
op aarde noemt en ev
Christus door een jood
moord wordt?
Vasco: „Nee, dat had
niet in gelezen. Kijk,
zo ontzettend veel ii
stuk dat iedere stromi
wel wat uit kan halen,
ik moet toegeven da
toch wel vrij duidelijk
ben er ook niet tegen ei
kundigen bij te halen,
ik geloof niet dat het i
zakelijk is".
Zondebok
De jongens van het
lands Lyceum ontmoet
hun eigen omgeving
antisemitisme. „De m>
op deze school kome
een nogal beschermc
lieu", zegt Vasco. „Daa
je die dingen niet"
Arend Jan zegt: „Wij
ben het niet slecht en
om hebben we ook get
hoefte aan een zondeb
Maar volgens Ebels
antisemitisme in alle s
lagen van de bevolkinj
- beschermd milieu o!
„Antisemitisme is dl
stand tegen wie men z
de machtigen en de ha
gen wie men ziet als c
machtigen", zegt Steir
jood jaagt angst aan,
heeft Hitier gezegd? 1
joden het geweten zijl
de niet-joodse wereld,
tegenstander dat zeg
doelt hij: de joden h
ons geweten gestolen. 1
van de pogingen het a
•mitisme intellectueel
derbouwen wordt f
dat bij alles wat de jodi
laste kan worden gele|
alles wat ze hebben m
ven, dit er bovenuit i
dat ze het begrip „gev
en het monotheïsme i
leven hebben gen
Fassbinder formuleer
zo: „En schuld heeft dj
omdat die ons scl
maakt".
STEVO AKKEJ
