KERST
„Geefje
hart op
z'n donder,
zei de
dokter"
Met een
baby van
twee pakken
suiker de
lucht in
Ton Vraens houdt zijn
handen twintig tot dertig
centimeter uit elkaar. „Het
zijn maar zulke kleine
mensjes, en ze wegen
doorgaans zoiets als
[anderhalf tot twee kilo: zeg maar twee
lakken suiker. Soms zijn ze zelfs maar
5 weken in plaats van negen
naanden". Het gaat over baby's, te
roeg geboren baby's. Mini-mensjes,
die bovendien ernstig ziek zijn en die
J - veilig ingepakt in een speciaal
ontwikkelde couveuse - met behulp
ran een helikopter naar een van de acht
icademische centra van Nederland
t worden gevlogen waar ze onmiddellijk
worden opgenomen op de afdeling
ntensive care. Helikoptervluchten, die
jegeleid worden door een neo-nataloog
r gespecialiseerde kinderarts) en een
,erp leger. Sindsjuni vorig jaar worden
i :r proeven genomen met dit
ïelikoptertransport in Nederland.
[J Haagt het experiment - en daar ziet
'ahet wel naar uit - dan is de weg vrij
'oor veel meer gespecialiseerde
nedische-hulp-door-de-lucht. Want de
dfiekenfondsen hebben stilzwijgend
1 ja" toegestemd in dit type vervoer, zij
ai iet dat ditja" voorlopig alleen het
ipvervoer van baby's betreft.
li
.ELYSTAD - Héél kleine ruimtemensjes: zo zien
e te vroeg geboren, zieke baby's er uit als ze in
helikopter worden gedragen. In het ziekenhuis,
raar ze het levenslicht zagen, konden ze niet die
nedische hulp krijgen die ze absoluut nodig heb-
ien. Ingepakt in een deken van zilverfolie liggen
c met oordoppen op tegen het motorlawaai in de
ouveuse. Met hartbewakings- en ademhalingsap-
laratuur wordt de toestand van het kind voortdu-
Jend in de gaten gehouden. Maar het slaapt door-
oaans rustig als de tweemotorige Bölkow-helikop-
er omhoog wiekt en koers zet naar dat acade-
lisch centrum waarvan via Viditel bekend is dat
r een lege couveuse is, waar het kind onmiddel-
jk kan worden behandeld.
on Vraets, directeur van Ace helikopters in Le-
t ystad. is enthousiast over deze vorm van trans-
lort. ..Het is snel", zegt hij. „En snelheid is een
a erste vereiste voor deze kinderen. Denk eens aan
k e kilometers lange files in de Randstad. Welis-
aar kan een ambulance-auto begeleiding van de
erkeerspolitie krijgen, maar met een helikopter
aat het toch allemaal veel en veel vlugger. Bo-
cndien is vervoer-door-de-lucht veel rustiger
an het schokken en trillen waarmee een ambu-
ik incc over de weg gaat. Want met de turbulentie
i: de lucht valt het doorgaans reuze mee. Alleen
k list is vervelend. Dat moeten we aan de grond
in lijven".
el 'raets heeft één van zijn drie oranje-gele helikop-
ik ;rs, die drie tot vier miljoen gulden per stuk kos-
rom, stand-by en ingericht voor het neo-natale
ervoer. De ruimte is niet imponerend, maar dat
ix ïaakt niet veel uit voor de baby in de couveuse.
'raets: „We willen eigenlijk toe naar een groter
;e i'pe helikopter voor dit speciale vervoer. En die
riielikopters vervolgens daartoe speciaal uitrusten.
:nlaar dat betekent een investering van ruim vijf
hiljoen gulden. We moeten dan ook eerst maar
ijens deze proef afwachten, alhoewel we tot nu al
tseen nog maar positieve reacties hebben gekregen.
nEigenlijk moet je streven naar een aantal vaste
etfservicejplaatsen voor een helikopter bij een aan-
[al academische centra. Komt er daar een mel-
nfling binnen, dan kun je zo het medisch team „in-
Éiden" en naar het ziekenhuis vliegen waar de
>uïroeggeboorte heeft plaatsgevonden. Kijk maar
jjens naar Amerika: daar schaffen de ziekenhuizen
{elf helikopters aan voor het vervoer van patièn-
tftn".
iv liegensvlug
)e helikopters van Vraets vliegen met een kruis-
-foelheid van rond 230 kilometer per uur op hun
oei af. een academisch medisch centrum. Eerst
Slechts een zeer beperkt
aantal mensen met een
ernstige hartkwaal komt er
voor in aanmerking.
Twintig jaar geleden nadat
in Zuidafrika de eerste
larttransplantatie werd verricht is het
ervangen van een ziek hart door een
;ezond nog steeds een vrij exclusieve
angelegenhcid. Voor de patiënt is het
raak een laatste kans op het afwenden
ran een naderende dood. Je zou
'erwachten dat iemand die een
- larttransplantatie heeft ondergaan,
rerderstapvoets door het leven gaat.
:en kasplantje, dat blij mag zijn nog
:en paar jaar van het leven te mogen
jenieten. Hoe anders is de
[«werkelijkheid bij de meeste
^Nederlandse „ruilharters". Ten minste
ién keer per maand komen ze bij elkaar
n een sporthal in Zeist. Om hun
ieuwe hart „eens even lekker te laten
verken".
,Echl helemaal honderd procent de oude word ik
looit. Maar niet bewegen, dat is vragen om moei-
ijkheden", zegt Frans van der Wegen (47), de
nan die in Nederland het langst leeft na een hart
ransplantatie. Hij ziet er patent uit. Hij eet goed,
ermijdt stress en durft zo af en toe weer eens ge-
ellig een sherry te drinken met zijn vrouw Sita.
in voelt zich zeer wel bij de gedachte dat hij al
'eer bijna vijf jaar geleden het hart van een veer-
ienjarig meisje naast zijn eigen verzwakte hart
-ireeg ingeplant. Voor Frans' welzijn is naar zijn
gen ook de sport verantwoordelijk. „Vroeger
:d ik nooit aan sport, daar had ik geen tijd
/oor. Nu moet ik wel en ik moet zeggen, ik blijf
r gezond door".
'an der Wegen brengt is voorzitter van de 71 le-
__len van Harten Twee, de belangenvereniging
/oor Nederlandse hartgetransplanteerden. Hij
irengt de adviezen in praktijk van de beroemde,
n Engeland werkzame Egyptische hartchirug
»rof. Yacoub. „Geef je hart flink op z'n donder,
ei de dokter. Laat het maar flink werken, daar
/ordt je nieuwe hart gezond en sterk van. Het
36i>art moet spierkracht ontwikkelen om genoeg
"doorstroming te krijgen voor een lang leven. De
nan die mij opereerde is de man van de harde
i^anpak", zegt Van der Wegen. Hartchirurg Ya
coub, jegens wie hij een grote dankbaarheid koes-
ert, geeft zijn patiënten zelf het goede voorbeeld
RUILHARTERS WORDEN
ENTHOUSIASTE SPORTERS:
door (soms) met ze mee te rennen als ze buiten
wat mogen gaan joggen.
Er tegenaan
Met de woorden van Yacoub in gedachten rijdt
Van der Wegen elke maand met enkele Limburg
se verenigingsleden 'in de auto naar Zeist. Daar
wachten nog een groot aantal enthousiastelingen
om onder leiding van een sportleraar „er even
lekker tegenaan" te gaan. Tennis, tafeltennis, vol
leybal, badminton en andere vermoeiende spor
ten worden daar gedurende een paar uur beoe
fend. „Voor m'n operatie had ik tijdens onze va
kantie in Spanje een zwaar, massief hartinfarct
gehad. Lange tijd lag ik in een soort coma, achter
af had ik het gevoel dat ik had gedroomd. Een
paar weken nadat ik wakker was geworden, ver
telden de artsen me het nieuws. Mijn overlevings
kansen waren nul komma nul. Afgeschreven was
ik, mijn leven zou nog slechts een kwestie van
weken, hooguit maanden zijn".
Totdat een van de cardiologen in het ziekenhuis
in Eindhoven de mogelijkheid van een harttrans
plantatie opperde. „Daar hadden we eigenlijk
nooit van gehoord, maar wat yoor keus was er
verder? Ik takelde hard af, lag of thuis of in het
ziekenhuis in bed. Je weet dat je eraan gaat, dus
de keus is eenvoudig". Dus brak er voor Frans en
Sita een spannende periode aan van wachten, van
reizen naar een ziekenhuis in Engeland en van
verbazing na een geslaagde operatie. „Ze hadden
me gezegd dat ik na de operatie voorzichtig ver
der kon leven. Ik zou mooi in een gemakkelijke
stoel kunnen gaan zitten om uit het raam te gaan
kijken. Nog een beetje genieten van het leven,
maar niet al te uitbundig". Dat van dat voorzich
tige, dat klopt in principe wel. Frans en zijn lotge
noten zullen namelijk altijd een zeker risico lopen
dat het lichaam het nieuwe, .vreemde hart alsnog
afstoot. Vrijwel alle getransplanteerden hebben
dat probleem in een bepaalde mate gehad, de een
meer dan de ander. Het geneesmiddel Cyclospori-
ne heeft de afstotingsverschijnselen bij de meeste
patiënten behoorlijk verminderd, maar het blijft
oppassen geblazen.
Fit blijven
Verder moet een getransplanteerde ervoor zorgen
dat de dagelijkse problemen, die stress kunnen
veroorzaken, niet te groot worden. „Een pro
bleem dat je kwijt bent, daar heb je geen last
meer van", zegt Frans, die na het gedwongen aan
de kant zetten van zijn goed lopende assurantie
kantoor in feite zijn leven in het teken heeft
moeten stellen van het „fit blijven". Vandaar de
grote nadruk op de beweging. Vrouw Sita speelt
daarin in zekere zin een stuwende rol. Samen met
een aantal leden van Harten Twee speurt zij naar
mogelijkheden om het sporten onder mensen met
een ruilhart te stimuleren. Naast het op gang hou
den van de maandelijkse sportmiddag is zij op de
achtergrond ook altijd bezig met een jaarlijks, in
ternationaal evenement voor deze patiënten
groep. Zo namen maar liefst zeventien Nederlan
ders met een ruilhart in september in tal van
sporten deel aan de Wereldspelen voor getrans
planteerden in Innsbruck. „Dat is een geweldig
evenement geweest", zegt mevrouw Van der We
gen, „ook al omdat een groot aantal familieleden
meeging. De chauffeur van de bus waarmee we
reisden gaf toe dat hij vooraf een beetje bezorgd
was geweest over deze reis. Hij kon zich maar
niet voorstellen wat we daar met al die sportspul-
len gingen doen. Hij dacht dat we alleen maar
gingen dammen en schaken". Werkelijk verbaasd
is Frans niet meer over z'n eigen sportprestaties.
Als het in dezelfde streek woonachtige Harten-
Tweelid Bert Janssen (ook lid van de sportcom-
missie) de woonkamer van de voorzitter binnen
valt, maken de twee serieus plannen om in een
plaatselijke sporthal met andere Limburgse leden
wekelijks een partijtje tafeltennis te gaan spelen.
„Enige mensen uit de groep die mee zijn geweest
naar Oostenrijk zijn later lid geworden van een
reguliere sportclub. Dat is mooi, dat hebben ze
toch maar aangedurfd", zegt Sita van der Wegen
als de kiekjes van de reis op tafel komen. „De
meeste deelnemers aan de Spelen waren voor hun
ziekte en transplantatie geen actief sporter. Som
migen zijn heel hun leven ziek geweest, tot ze een
nieuw hart kregen en toen is hun hele leven ver
anderd". Uiteraard is het niet de bedoeling dat
mensen met een ruilhart tijdens het sporten wer
kelijk tot het einde van hun kracht gaan. „Ieder
een weet wel ongeveer waar z'n grenzen liggen",
zegt Bert Janssen, „en niemand vind het gek als
je tijdens het lopen of tijdens een partijtje tennis
even rustig aan wilt doen. Dat is een verstands
kwestie: als je te ver gaat, voel je je de volgende
dag minder fit". Dat mensen met een ruilhart
toch behoorlijk kunnen presteren op sportgebied
bewees onlangs een Engelsman, die de honderd
meter sprint in 11,8 seconden aflegde.
Te keer gaan
Met het sporten wil de vereniging Harten Twee
ook een algemener doelstelling verwezenlijken,
namelijk het tonen van de mogelijke resultaten
van een harttransplantatie aan mensen die de in
greep nog moeten ondergaan. „Zo kun jij ook
weer te keer gaan, begrijp je?", zeggen Frans en
Sita tegen zo iemand die ernstig ziek ligt te wach
ten op het bericht dat er een ruilhart is beschik
baar gekomen in een Nederlands of Engels zie
kenhuis.
Een mens met een ruilhart kan zich in allerlei op
zichten herboren voelen, maar voorzichtigheid
blijft te allen tijde geboden. Frans van der Wegen:
„Het lichaam waarschuwt bij problemen, daarom
moet ik ook ten minste twee maal per jaar gron
dig binnenste buiten gekeerd worden en moet
elke twee weken mijn bloed onderzocht worden.
De waarschuwingen van je lichaam mogen niet in
de wind worden geslagen. Elk koutje, in feite een
infectie die gevaarlijk kan zijn, kan z'n gevolgen
hebben. De witte bloedlichaampjes zijn onderver
tegenwoordigd in je lichaam door de medicijnen,
dus moet je elke dag alert zijn. Het glas waar ik
uit drink moet altijd brandschoon zijn. In een
restaurant waar het mij niet schoon lijkt, zal ik
niets te eten bestellen". Je leven voor een groot
deel in het teken zetten van het gezond blijven,
dat zouden we eigenlijk allemaal moeten doen,
vindt Frans van der Wegen, ,,'t Zou een soort au
tomatisme moeten worden, zoals bij ons".
ARJEN VAN DER SAR
wordt echter het gespecialiseerde medische team
opgehaald, vervolgens de zieke baby en dan gaat
het vliegensvlug naar het academisch centrum.
Dertig tot vijftig minuten gemiddeld kost zo'n
operatie. Uit en thuis naar Lelystad duurt iets
langer.
Omgerekend naar een uurtarief van 2300 gulden
komt een neo-nataal transport-door-de-lucht ge
middeld neer op ongeveerd vierduizend gulden.
Vraets: „Maar denkt u eens aan een transport van
Terschelling naar Leeuwarden in het weekeinde.
De boot, die in zo'n geval gecharterd moet
worden, kost alleen al 3500 gulden. Het gaat ons
er overigens niet om het ambulancevervoer te
verdringen, maar we willen daarop een aanvul
ling zijn. Denk ook eens aan een rampendienst
met de steeds voller wordende wegen. Elke dag
worden de files langer, terwijl het ziekenvervoer
in principe daarvan toch geen hinder mag onder
vinden".
Probleem bij dit alles is dat slechts zeer weinig
ziekenhuizen in Nederland over een goede lan
dingsplaats \oor helikopters beschikken. In be
paalde gevallen moet de helikopterdienst dat ook
uitwijken naar het dichtstbijzijnde vliegveld(je)
waarna alsnog een rit per ambulance gemaakt
moet worden naar het ziekenhuis in de stad. „We
lopen achter op dit gebied", zegt Vraets. Toch
zijn er ontwikkelingen gaande, die daar verande
ring in aanbrengen. Het academisch ziekenhuis in
Nijmegen bijvoorbeeld krijgt een heli-platform.
En zo zijn er ook andere ziekenhuizen in den lan
de die zich op het heli-vervoer aan het voorberei
den zijn. Ton Vraets zou het liefst landen op de
daken van de ziekenhuizen (zoals in Leiden en
straks in Weert), maar de meeste (oude) zieken
huizen zijn daarop wat constructie betreft niet be
rekend. „Vijfentwintig tot veertig ziekenhuizen in
Nederland zijn in principe goedgekeurd voor dit
soort transporten", aldus Vraets. „Maar zoals ge
zegd, kunnen we lang niet overal landen en moet
er nog een stukje tussenvervoer worden geregeld.
Maar denk eens aan het transport van organen
voor transplantatiedoeleinden. Net als bij neo-na
taal vervoer is ook daar snelheid een eerste ver
eiste. En de ziekenhuizen zelf willen dolgraag".
Onlangs werden zelfs twee vroeggeboren baby's in
één couveuse beademd en per helikopter naar een
academisch centrum vervoerd. Beide kinderen
hebben het gehaald en zijn ook weer per helikop
ter teruggevlogen.
Betaalbaarheid
Vooralsnog gaat het er om of het helikopterver-
voer betaalbaar is. dus of ze in principe in aan
merking komen voor vergoeding door de zieken
fondsen en de particuliere ziektekostenverzeke
raars. Gedurende deze proefperiode, die in mei
1988 afloopt, zijn er geen problemen. Maar daar
na? Uitgerekend is dat de meerkosten van dit
transport voor vroeggeboren baby's een kwart
miljoen gulden op jaarbasis bedragen. Daarnaast
wijzen de kinderartsen Bergmeijer en Kollée (van
respectievelijk het Sophia Kinderziekenhuis in
Rotterdam en het Academisch Ziekenhuis in Nij
megen) er op dat een tijdsbesparing van tachtig
procent wordt behaald en dat daardoor het risico
op sterfte en blijvende handicaps wordt vermin
derd.
De helikopters van Ton Vraets hebben van de
Rijksluchtvaartdienst toestemming gekregen om
overal in Nederland te landen. Ze zijn inzetbaar
van een half uur vóór zonsopgang tot een half
uur na zonsondergang. Zoals gezegd denkt Vraets
naast dit neo-nataalvervoer aan de inzet van heli
kopters bij rampen. Teneinde dat betaalbaar te
maken suggereert hij de oprichting van een vere
niging of stichting met leden, zoals de ANWB.
waarvan het lidmaatschap recht geeft op bepaalde
diensten. Hij wijst op Zwitserland, waar bergbe
klimmers via zo'n vereniging altijd op de inzet
van helikopters kunnen rekenen wanneer ze in de
problemen komen. „Op die manier hoef je de
Staat niet voor alle kosten te laten opdraaien", al
dus Vraets. „We zijn naar mijn inschatting zeker
niet ver meer af meer reddingshelikopters in Ne
derland".
KLAAS GOÏNGA
De helikopter die speciaal is ingericht voor het vervoer van couveusbaby's.
Te vroeg geboren
baby's; heel kleine
mensjes zijn het
en ze wegens
doorgaans nog
feen twee kilo.
OTO: PERS UNIE
Bert Janssen (l) en Sita en Frans van der Wegen: niet bewegen is vragen om moeilijkheden.
FOTO: GUY VAN GRINSVEN
CsidócGouocwt
