„Kardinaal Alfrink slaagde
erin te veranderen"
Het andere Bethlehem:
kerk in joodse kibboets
£cidóc0ou/tatt
GEESTELITK LEVEN/OPINIE
E^idóc Soutuut
kerk
wereld
Palestijns
gezinde mgr.
Capucci in
hongerstaking
AVONDWAKE IN ST. CATHARINAKERK
Geweld in Israël
weer
Wolkenvelden.
WOENSDAG 23 DECEMBER 1987 PAG1 -
Paus schrijft nieuwe encycliek over sociale leer
VATICAANSTAD Paus Johannes Paulus II heeft dinsdag
aangekondigd een nieuwe encycliek over de sociale leer van de
Rooms-Katholieke kerk te gaan schrijven. Het document
wordt een vervolg op de encycliek 'Populorum progressio'
(ontwikkeling van mensen), waarin paus Paulus VI de verhou
ding tussen de industrielanden en de Derde Wereld behandel
de. Het was een van de belangrijkste documenten uit zijn vijf
tien durende pausschap.
De paus deed de toezegging in zijn traditionele toespraak tot de
curie vlak voor de kerstdagen. Hij maakte niet duidelijk wan
neer het document is te verwachten.
De paus heeft sinds 1978, toen hij paus werd al zes encyclieken
geschreven.
Hervormden buigen zich over werkloosheid in kerk
UTRECHT In de Nederlandse Hervormde Kerk is een com
missie ingesteld die de werkloosheid in de kerk gaat onderzoe
ken en aanbevelingen moet aandragen voor de oplossing van
dit steeds groter wordende probleem. In hoeverre is het Samen
op Weg-proces met de Gereformeerde Kerken in Nederland
van invloed op de werkgelegenheid en hebben de gemeenten
gezien het dalend ledental van de kerk straks nog wel genoeg
geld om predikanten aan te stellen, zo wordt gevraagd. Ook zal
ze zich bezig houden met het aantal emeriti dat bijstand ver
leent in het pastoraat. Een advies aan hen het kalmer werd
door de predikantenbond afgeketst. Zo'n vijftig jonge predi
kanten kunnen geen werk vinden in de hervormde kerk.
Denken maakt jong.
Want denken doet
twijfelen. En twijfel
plaatst ons telkens
weer aan het begin
van ons leven.
Mgr. Hllarion Capucci
ROME/DEN HAAG
De voormalige Grieks-
katholieke aartsbisschop
van Jeruzalem, Hilarion
Capucci, is in Vaticaan
stad in hongerstaking ge
gaan uit solidariteit met
de strijd van de Palestij-
nen in de door Israël be
zette gebieden.
Dit heeft het informatiebu
reau van de Palestijnse Be
vrijdingsorganisatie PLO in
Den Haag dinsdag gemeld.
De nu 65-jarige Hilarion Ca
pucci kwam in 1974 in het
nieuws toen hij door een
rechtbank in Israël tot twaalf
jaar gevangenisstraf werd
veroordeeld wegens wapen
smokkel voor de PLO. Drie
jaar later werd hij na een
langdurige hongerstaking
waarbij hij 36 kilo gewicht
verloor, vrijgelaten na onder
handelingen tussen de paus
en de Israëlische regering.
Voorwaarde was dat Capucci
nooit meer voet in het Mid
den-Oosten zou zetten. In
1980 ging Capucci op eigen
houtie naar Teheran voor
een bezoek aan de gijzelaars
in de Amerikaanse ambassa
de.
Het kantoor van de Pale
stijnse Bevrijdingsorganisatie
in Den Haag heeft zich in
een open brief tot de „chris
telijke gemeenschap" in Ne
derland gewend. De Neder
landse christenen wordt ge
vraagd in deze dagen „waar
in wij als christenen de ge
boorte van Jezus Christus ge
denken als een bron van
hoop voor een leefbaarder en
menselijker wereld het onop
houdelijke lilden van het
Palestijnse volk voor ogen te
houden.
Vandaag wordt door Palestij-
nen een petitie aangeboden
bij het Internationale Hof
van Justitie tegen schendin
gen van onder meer de Inter
nationale Conventie van Ge-
nève in de Gazastrook en op
de Westelijke Jordaanoever.
UTRECHT „Ik heb
me laten vertellen dat
kardinaal Alfrink heen
ging met een knipoogje.
Dat kan een bemoedi
ging zijn geweest. Een te
ken van vertrouwen: het
komt allemaal best te
recht
Dat merkte de oud-deken
van Apeldoorn, J.E.H. van
Renswoude, gisteravond op
in zijn preek tijdens de
avondwake voor kardinaal
Alfrink in de drukbezette
Catharinakathedraal. Van
Renswoude is lid van de
priesterraad van het aartsbis
dom Utrecht en oud-lid van
het kapittel. In de avondwa
ke gingen met oud-deken
Van Renswoude kardinaal
Simonis en deken Van het
Erve van Enschede voor.
In de uitvaartdienst die van
middag gehouden werd gin
gen voor kardinaal J.G.M.
Willebrands, oud-aartsbis
schop van Utrecht, kardinaal
A.J. Simonis, bisschop H.C.A.
Ernst van Breda, vicaris-ge
neraal A.J. Vermeulen, de
hulpbisschoppen J. A. de
Kok en J.B., Niënhaus en
bisschoppelijk vicaris mgr.
P.A.G. Rentinck van
Utrecht. In de rouwstoet lie
pen de celebranten en de
misdienaars voorop, gevolgd
door het het stoffelijk over
schot, de kerkelijke gasten,
de familie en de overige ge
nodigden.
Geestelijk testament
Van Renswoude noemde Al
frink gisteravond tijdens de
avondwake een „werkelijk
groot bisschop, die geschiede
nis heeft gemaakt." Het
„geestelijk testament" van
kardinaal Alfrink lag vol
gens hem in de woorden van
de apostel Paulus in zijn brief
aan de Filippenzen. "Als dan
vermaning in Christus en
liefdevolle bemoediging iets
vermogen, als gemeenschap
van Geest, als hartelijkheid
en mededogen u iets zeggen,
maakt dan mijn vreugde vol
komen door uw eenheid van
denken, uw eenheid in de
liefde, uw saamhorigheid en
eensgezindheid. Geeft niet
toe aan partijzucht en ijdel-
heid, maar acht in ootmoed
Tijdens de dodenwake die gisteravond in de Sint Catharinakerk voor mgr. Alfrink werd gehou
den, ging kardinaal Simonis voor.
FOTO: ANP
te verwerven in het aartsbis
dom, in katholiek Nederland,
en in heel de wereld, bij ka
tholieken en niet-katholie-
de ander hoger dan u zelf.
Laat niemand alleen zijn ei
gen belangen behartigen,
maar liever die van zijn
naasten. Die gezindheid moet
onder u heersen welke ook
Christus Jezus bezielde."
Van Renswoude memoreerde
de opvolging van kardinaal
de Jong door aartsbisschop
Alfrink het bisdom „niet be
paald stond te juichen, hoe
wist naderhand populariteit
als hiërarch op een nieuwe
wijze te functioneren. Hij
leerde open te staan voor een
nieuwe wijze van gezagsui
toefening, waarbij hij ook
nog een keer de man bleef
die hij was." De kardinaal
kwam bovendien op voor de
„eigenheid van de Neder
landse katholieken, die hij
beschouwde als een waarde
volle bijdrage tot een wettige
pluriformiteit in de wereld
kerk". En zo werd Alfrink
van de bisschop „onze bis
schop", aldus Van Renswou
de.
Bedrijfsvoering
In zijn preek schetste de oud
deken een beeld van de kar
dinaal van zijn seminarietijd,
zijn benoeming tot hulpbis
schop in 1951, vier jaar later
tot bisschop en in 1960 tot
kardinaal. Zowel Alfrink als
zijn persoonlijke vriend paus
Johannes XXIII waren vol
gens Van Renswoude „be
houdend van aard." Allerlei
nieuwe initiatieven op het
gebied van de „bedrijfsvoe
ring" van het aartsbisdom en
de kerkprovincie moesten bij
kardinaal Alfrink worden
„losgepeuterd", omdat ze bij
hem „op een grote bedacht
zaamheid, en vaak weinig
enthousiasme stuitten". De
kardinaal en paus Johannes
XXIII vonden elkaar echter
„in de rotsvaste overtuiging,
dat een levende kerk niet
mag stil staan. In die zin wa
ren ze progressief."
Tijdens de avondwake in
Utrecht legden mevr. A. Kü-
nen-van Himbergen en dhr.
H. Luttikholt namens de Dio
cesane Pastorale Raad
Utrecht een krans bij de kist.
De collecte, die tijdens de
avondwake werd gehouden,
zal worden bestemd voor de
vorming van lekenkader in
het aartsbisdom. Honderden
gelovigen uit het aartsbisdom
namen aan de plechtigheid
deel. Na afloop van de
avondwake trokken zij langs
de baar van kardinaal Al
frink, die omringd was door
talrijke boeketten bloemen
en kransen, waar zij een mo
ment bleven staan om te bid
den. Naast vele kransen van
katholieke en kerkelijke in
stellingen bevond zich een
krans van prinses Juliana en
prins Bernard. Meer dan vijf
duizend mensen trokken gis
teren langs de baar van mgr.
Alfrink.
Alle aandacht in de christelij
ke wereld spitst zich in deze
dagen voor kerstmis toe op
het plaatsje Bethlehem in Ju-
dea, ten zuiden van Jeruza
lem. Daiar is de Geboortekerk,
gebouwd over de grot waarin
Jezus geboren zou zijn. Daar
heen trekken duizenden pel
grims en de naam is op de lip
pen van predikanten en pries
ters overal op de wereld.
Maar er is in Israël nog een
ander Bethlehem. Vanuit deze
nederzetting Beth Lechem
haGelilit in Galilea laat men
ook een ander geluid horen.
De theorie, die Ariel Dressier
hier ontvouwt is als theorie
niet geheel onbekend in theo
logische kringen. „In de ge
schiedschrijving is waarheid
en overlevering met elkaar
verweven geraakt", zegt hij
om vervolgens zijn theorie te
ontvouwen.
„Van hieruit kun je Nazareth
zien liggen", wijst hij over de
heuvels. „Het is vrij zeker, dat
de familie van Jezus in de
omgeving van Nazareth ge
woond heeft. In de tijd van de
eerste tempel was ons Bethle
hem de grootste stad uit de re
gio en het is dat gebleven tot
400 a 500 na Chr. Nazareth
was een klein dorp. Verhui
zing was in die tijd niet zo ge
makkelijk. Van keizer Augus
tus moest ieder naar de stad
van zijn familie. Het is logi
scher dat voor inwoners van
Nazareth dat Bethlehem in
Galilea was in plaats van
Bethlehem in Judea, nog ten
zuiden van Jeruzalem. Voor
een zwangere vrouw op een
ezel was die tocht, zeker in
die tijd bijna onoverkomelijk.
Het is veel logischer dat zij
naar deze omgeving trokken".
Door teksten in het Nieuwe
Testament voelt Ariel zich
niet tegengesproken in zijn
theorie. Van de vier evange
listen zijn er twee, die niets
over de geboorte van Jezus
schrijven, terwijl de rapporta
ge van de twee andere, Mat-
theus en Lucas duidelijke ver
schillen vertoont.
Ariel houdt het in elk geval
op zijn eigen dorp, dat een ge
schiedenis van 3200 jaar heeft.
Hoewel men in het Galilese
Bethlehem eigenlijk nog met
opgravingen moet beginnen,
zijn er toch heel wat aanwij
zingen uit dat verre verleden
te vinden.
Een oude korenmolen werd
bloembak, een oliepers uit het
begin van de christelijke jaar
telling staat op de hoek van
een weg, ruines van huizen
laten duidelijk zien dat de ste
nen meerdere malen gebruikt
zijn. „Er zijn hier ook veel
munten in de bodem gevon
den", aldus Ariel „uit allerlei
perioden". Bethlehem HageÜ-
lit is nu een joodse nederzet
ting waar vooral land- en
tuinbouw wordt bedreven. In
de geraniumkassen doen op
dit moment ook twee Wage-
ningse studenten een half jaar
praktische ervaring op.
Naast de overblijfselen uit de
verre oudheid, bezit Bethle
hem ook een monument uit
een minder ver verleden.
Midden in het dorp staat,
evenals dat het geval is in de
buurmosjav Waldheim, een
kerk. Die in Bethlehem is
weliswaar getooid met een
menorah (joodse kandelaar),
maar wie de kerk van Wald
heim ziet waant zich in een
Duits dorpje.
Tempeliers
Dat is niet zo vreemd. Bijna
een halve eeuw lang woonden
in dit deel van Galilea Duit
sers. We schrijven 1868. Het
Duitse Tempelgezelschap, na
zaten van de Piëtisten, die
voor hun godsdienstbeleving
geen ceremonieel kennen en
geen centraal gezag, ging het
slecht in het Duitsland van
vóór Bismarck. Er heerste
hongersnood en de mensen
richtten hun verwachtingen
op de wederkomst van Chris
tus. De leider van deze groep,
Christiaan Hoffmann, meende
dat deze wederkomst het bes
te afgewacht kon worden in
het land van de bijbel, Pales
tina. Tussen de dertig en
veertig jongeren vestigden
zich in de zeventiger jaren
van de vorige eeuw in het
toen verlaten en lege land, in
de buurt van Nazareth in Ga
lilea. Velen stierven aan ma
laria bij het droogleggen van
de moerassen, ze werden be
stolen door Arabieren, maar
- de overlevenden zetten door.
Er kwam een tweede groep,
die zich vestigde op de Kar-
mel bij Haifa, ze kochten hui
zen in Jaffa en in 1873 vorm
den zij in de wijk Refayim in
Jeruzalem een aparte neder
zetting. In 1906 werd de ver
laten nederzetting Bethlehem
betrokken, in 1907 buurdorp
Waldheim. De Tempeliers
hadden Duitse koeien meege
nomen en dankzij hen kwam
r Na
de veeteelt in het toenmalige
Palestina op gang. Thans is er
meer dan één kibboets en
mosjav waar koeien gehouden
worden. In alle hotels en pen
sions vindt men een variatie
van kwark, yoghurt, melk en
karnemelk. Ook bomen von
den hun weg vanuit het bos
rijke Würtemberg naar het
kale Palestina. Het waren de
Tempeliers, die de w
aanlegden van Haifa naa
zareth en van Haifa
Akko. Hierover reed de eerste
postkoets van Palestina, even
eens een onderneming van de
Tempeliers. Zij vestigden de
eerste zeepindustrie en de
eerste machinefabrieken, zij
sloegen de eerste waterpom
pen. „Maar het bleef een klei
ne groep", aldus Ariel Dress
ier, die inmiddels een hele bi
bliotheek over dit onderwerp
heeft opgebouwd. „Het waren
geen zendelingen", meent hij
zeker te weten, „maar ze-
dachten wel: als Jezus terug
komt /worden joden en isla
mieten vanzelf christen". Het
is een opvatting, die men in
sommige christelijke kringen
nog wel tegen komt.
Internering
In en na de eerste wereldoor
log moesten de Duitsers het
land verlaten, al mochten ze
later terugkeren. In de derti
ger jaren was er ook in Pales
tina een „gouwleider", gebo
ren in Haifa uit Duitse ouders,
die probeerde de Hitler-idee
in Palestina te verbreiden. In
1939 werden alle dienstplich
tige jongere Duitsers naar
Duitsland getransporteerd, de
ouderen werden geinterneerd.
De kerk van de Malthezers in het andere Bethlehem.
FOTO: NAC
De leeftijdgroep van 20-40
jaar werd gedeporteerd naar
Australië, slechts een paar
honderd bleven in het land
achter, al had de Jewish
Agency ze het liefst allemaal
weg willen hebben. In 1948
werden Bethlehem en Wald
heim bezet door de Haganah,
de voorloper van het joodse
leger. De laatste Duitsers wer
den geinterneerd op Cyprus,
vanwaar de meesten ook naar
Australië vertrokken.
„In Australië wonen nu nog
ongeveer 1300 nazaten van de
Palestijnse Tempeliers", aldus
Ariel, „in de buurt van Stutt
gart in de Duitse deelstaat
Würtemberg is nog een kleine
groepering van een paar hon
derd mensen. Ze noemen zich
niet meer „Tempelgezel
schap", maar Vrije Christe
nen'
In Israel zijn nog twee kerk
hoven van de Tempeliers te
vinden, één in Haifa en één
in Jeruzalem, die regelmatig
door Duitse of Australische
nazaten bezocht worden. De
Tempelierskerken in Wald
heim en Bethlehem worden
voor andere doeleinden ge
bruikt, als gemeenschaps
ruimte of bibliotheek. „Het
zijn mooie gebouwen", meent
Ariel, „we hebben ze niet wil
len afbreken. Er hebben hier
op dit stukje grond immers al
zoveel beschavingen ge
woond". De joodse bewoners
van Bethlehem Hagelilit heb
ben er geen moeite mee, maar
op de toevallige bezoeker
maakt het een vreemde in
druk: een kerktoren in een
joodse nederzetting.
pR
KERSTMIS dreigt in Bethlehem, de stad waar Ch
werd geboren, dit jaar nóg minder een feest van vreJ.
worden dan in voorgaande jaren. Burgemeester Elias
heeft een aantal van de traditionele kerstvieringen afjni
De plechtigheden die wèl doorgaan, zullen buitenge té
zwaar bewaakt worden door het Israëlische leger. Ne<
een „Stille, Heilige Nacht" is in Bethlehem géén sprak
11
De maatregel van Freij is een reactie op de nu al mee1^
twee weken durende golf van onrust onder de bewonei
de sinds 1967 door Israël bezette Gazastrook en de Wesl n
Jordaanoever. Onrust, die zich deze week uitbreidde
Arabische woongebieden in Israël. Daar werd uit solidi
met de bewoners van de bezette gebieden door de Aral
Israëliërs een algemene staking gehouden, die op veel
sen uitliep op hevige gevechten met de politie. Het is e€
van geweld die waarschijnlijk nog lange tijd zal aanho
Want er is geen enkel zicht op een oplossing van de p
men die er aan ten grondslag liggen.
De Israëlische minister van defensie, Rabin, sprak
deze week over de „politieke motieven" van de demon
ten. Het zal duidelijk zijn dat het er sommige landen en
pen veel aan gelegen is de onrust in Israël en in de b
gebieden zo hoog mogelijk op te voeren. Maar dat is bij
na geen volledige verklaring voor de uitbarsting van g(
De jongeren die de afgelopen weken in de bezette gel
de straat op zijn gegaan, zijn immers geen leden van tei
tische organisaties. Zij vertegenwoordigen een generati|
lestijnen voor wie bezetting, geweld, haat en achtei
deel zijn gaan uitmaken van het dagelijks bestaan
Vooral in de Gazastrook is het leven uitzichtloos. 0|
klein stukje grond wonen enkele honderdduizenden mi
veelal in troosteloze vluchtelingenkampen. Zij worden
brek aan werk en inkomen grotendeels door internat
hulporganisaties in leven gehouden. Onderzoeken h
uitgewezen dat de situatie er over twaalf jaar helemaal
hopig zal zijn. Maar de Palestijnse bewoners kunnei
weg. Zij zijn hier in 1948 als vluchteling beland na dp]
ming van de staat Israël. Naar Israël verhuizen kunn[(
willen ze niet. Maar er is ook geen Arabisch land daie
onderdak wil bieden.
Daarmee is een van de schrijnende kanten aangefo
van het Palestijnse vraagstuk. De Palestijnen hebben v a
raël voorlopig weinig te verwachten, in elk geval geei^
ming van een Palestijnse staat of van een Palestijns a
land. Maar evenmin hebben de Palestijnen iets te veria
ten van de Arabische landen die altijd de mond vol h a
over solidariteit, maar het daar bij laten. Op de laatste J )l
sche topconferentie bijvoorbeeld is met geen woord o\lv
Palestijnse zaak gerept. De frustratie over die halfslan
houding van de „Arabische broeders" is een van de kat a
toren van het huidige verzet van Palestijnse jongeren d
sterkt door een toenemend islamitisch fundamental^
niets hebben te verliezen. Iedere dode is een nieuwe
laar en geeft aanleiding tot nog meer geweld.
De opstelling van de Israëlische regering werpt noj
extra olie op het vuur. De Israëlische politiek is ster
deeld over de vraag wat er moet gebeuren met de 1
gebieden. De Arbeiderspartij zou ze wel willen afsta">
onderdeel van een vredesregeling voor het Midden-C
De Likud houdt zich nog steeds vast aan het ideaal vanTI
Israël, het bijbelse land van Israël inclusief Judea, S?
en Gaza. De vestiging van nieuwe nederzettingen in t
zette gebieden is een onderdeel van deze politiek van
kud. Maar welke rol aan de Palestijnen moet worden
deeld, daar is nog nauwelijks serieus over gedacht. Ooli
plotseling gesmede coalitie tussen de veelal als tweedi
burgers behandelde Arabieren en de Palestijnen zou
raëlische politiek tot ernstig nadenken moeten stemmj
HET fundamentele meningsverschil over de bezette
den is echter een symptoom van de veel verdergaande^'
risatie die zich momenteel in de Israëlische samenlevi s
tekent. Daardoor neemt ook de wrijving met het buitef'
steeds meer toe. In dat beeld past het dreigement van
ter van defensie Rabin om leger en politie nog harder
ten optreden, ook al zou het land daarmee nogal wat s
thie verspelen. De uitspraak van de Veiligheidsraae
vannacht, inclusief de opvallende stemonthouding v
raëls bondgenoot, de VS, zal daarin weinig verandere
Het is al vele jaren goed Israëlisch gebruik zich weiifg
legen te laten liggen aan kritiek van buitenaf. Vaak w<
opstelling nog te verklaren ook, aangezien het recht
sterkste het enige was dat telde. De beelden van het
den van het Israëlische leger en de politie in de beze
bieden èn Israël zelf, doen evenwel steeds meer de vra 3l
zen of Israël in dézé kwestie nog wel sympathie te vei
heeft. Er is, zo vlak voor het jaar waarin de enige demif
van het Midden-Oosten zijn veertigste verjaardag vier
nig reden tot optimisme.
Een depressie tussen Ierland
en IJsland houdt over onze
omgeving een zuidwestelijke
stroming in stand. In deze
stroming wordt vrij zachte,
maar vochtige lucht aange
voerd. In deze lucht komt veel
bewolking voor waarbij ook af
en toe de zon te zien is. Het
blijft vrijwel overal droog. De
temperatuur daalt komende
nacht op veel plaatsen tot een
graad of twee. De middagtem-
peratuur wordt ongeveer 5
graden. Er staat matige wind
uit overwegend zuidelijke
richting, rond kracht 3. Met de
Kerstdagen is de bewolking
dikker en kan er af en toe wat
regen of motregen vallen. Het
blijft vrij zacht voor de tijd
van het jaar.
Weersvooruitzichten voor de
Europese landen geldig voor
morgen en vrijdag:
Zuid-Skandinavië: Van het
westen uit af en toe regen of
sneeuw, 's Nacht overwegend
lichte vorst, middagtempera-
tuur circa 2 graden.
Denemarken: Veel bewolking
en vrijdag af en toe regen.
Middagtempera tuur circa 4
graden, minimumtemperatuur
om het vriespunt.
Britse Eilanden: Veel
king en vooral in Ierl
Schotland af en toe
Middagtemperatuur or -
.9 graden.
WEERRAPPORT HEDENMORC f
Weer Mm Mi
Klagenfurt
Lissabon ^en
Mallorc
Malta
Moskou
