Anna Paulowna
en de roddel
rond prins Frits
TAAI
"wrootvorstin Anna Paulowna was voorbestemd geweest te
trouwen met Napoleon. Willem II had moeten huwen met
de Britse kroonprinses Charlotte. Het kwam er niet van en
ze trouwden met elkaar. Maar Anna bleef, eerst vanuit haar Brusselse
paleis, later vanuit Den Haag of Soestdijk, haar vorstelijke verwanten in
Rusland lange brieven schrijven. Daarvan is nu een bundeling
verschenen en het leest als een Sissi-roman.
DEN HAAG - Op 8 maart 1834
werd de Zwitser Constant Polari
door de rechtbank te Den Haag
veroordeeld tot een half uur „te
pronkstelling" op het schavot en
twaalf jaar gevangenisstraf, schul
dig als hij was bevonden aan de
diefstal van een collectie onver
vangbare juwelen die hadden toe
behoord aan grootvorstin Anna
Paulowna, de gade van koning
Willem II, toen nog kroonprins, en
bijgevolg de overovergrootmoeder
van Beatrix.
De schat was in september 1829 geroofd
uit het kroonprinselijk paleis te Brussel
waar het echtpaar graag vertoefde en dat
zich bijgevolg ontwikkeld had tot het so
ciale middelpunt van de toen nog Vere
nigde Nederlanden. Pas twee jaar later
werd de dief in New York bij de kraag
gegrepen, want de vreemdelingenpolitie
vertrouwde het niet dat een immigrant
als de 53-jarige Polari zo'n waardevolle
verzameling sieraden in zijn bezit kon
hebben. Na zijn arrestatie bleek ook nog
een deel begraven te zijn in de bossen bij
Brooklyn, terwijl een ander deel verstopt
zat in het bed van zijn vriendin Suzanne
Blanche. Eind goed al goed.
Of niet? Kwaadaardige geruchten uit die
tijd hadden namelijk gewild dat prins
Frederik achter de roof had gezeten, de
vijf jaar jongere broer van Willem II en
dus Anna's zwager. Hij zou de diefstal
hebben gepleegd teneinde met de op
brengst van de juwelen zijn schulden te
kunnen afbetalen. Met de bekentenis
van Polari en de daarop volgende ver
oordeling verhuisde de vileine roddel
naar het rijk der fabelen, maar toch. Zat
er in de verhouding tussen grootvorstin
Anna en prins Frederik iets dusdanig
scheef dat er voor boze tongen aan het
Hof reden was geweest in beweging te
komen? Met verlekkerde vreugde zullen
vorsers van de meer luchtige geschiede
nis dan ook de verschijning van het
boek „De Romanov Relaties" hebben
begroet. Ondertitel: „Uit de privé corres
pondentie van Anna Paulowna en haar
familie". In België of Nederland nog
nooit eerder gepubliceerd, hoewel de
grootvorstin, dochter van de tsaar aller
Russen Paul I, zuster van de twee vol
gende tsaren Alexander I en Nicolaas I,
in de historie van beide landen toch een
markante plaats heeft ingenomen. Zou
den deze onbekende brieven misschien
licht werpen op het raadsel?
Lieve nikki
Teleurstelling. Over de geruchtmakende
juwelenroof wordt slechts zeer terloops
gerept in een brief die ze op 24 septem
ber 1830 vanuit Den Haag schreef aan
tsaar Nicolaas I. „Lieve Nikki, je wilde
me enkele dingen geven die aan Mama
toebehoorden. Als je me iets wilt schen
ken dat me herinnert aan haar erfenis
die ik op twee dagen na precies een jaar
geleden verloor, laat dan een prachtige
diamantgesp voor me maken met een
schitterende turkoois en wel zo dat er
desgewenst nog een opaal bij gezet kan
worden". Dat is alles wat er staat - de
enige zinspeling op de diefstal die Anna
Paulowna zich in haar niet zelden breed
sprakige epistels veroorlooft. En prins
Frederik, door de koninklijke familie ge
meenzaam met Frits aangesproken?
Over Frits niets, maar dan ook werkelijk
niets dan goeds. „Onze lieve Frits",
schrijft ze telkens. „Zijn aandoenlijk
broederlijke gevoelens", looft ze. „De
goede Frits kwam me feliciteren; ik heb
in hem een zeer liefhebbende en oprech
te vriend gevonden", hemelt ze hem op.
En elders, aangaande de rol die prins
Frederik heeft gespeeld bij de pogingen
om de in 1830 uitgebroken Belgische op
stand tegen de Oranjes neer te sabelen:
„Het nobele karakter van Frits heeft
niets van zijn glans verloren". En ook:
„Frits bevrijdt ons van het snode gepeu
pel en doet wat zijn edel hart hem in
geeft". Is Frits eens niet in België op
oorlogspad? Dan „lijkt hij thuis een vol
maakte rust te genieten", zoals ze aan
tsaar Alexander I schrijft. Voorwaar,
hier wordt nauwelijks het beeld geschetst
van een rinkelrooiende losbol die het op
de juwelen van zijn schoonzusje gemunt
heeft om de schulden te kunnen betalen
die hij al hoerend en snoerend heeft op
gestapeld. Eerder het tegendeel.
Vitriool
Komt dat misschien doordat de pen van
de grootvorstin de nodige scherpte mis
te? Ook deze veronderstelling blijkt on
juist. Anna Paulowna wist wel degelijk
een potje vitriool te vinden om haar
ganzeveer in te dopen, wanneer ze daar
aanleiding toe zag. Lees mee wat ze
schrijft over haar schoondochter Sophie,
de vrouw van de latere koning Willem
III. Deze Sophie, moet men weten, was
een dochter van Anna's zus Catharina.
Die twee verfoeiden elkaar. Toen de
oudste zoon van Willem II en Anna
Paulowna dan ook, zonder het advies
van zijn moeder te vragen, onverhoeds
trouwde met zijn nichtje Sophie, meen
de de grootvorstin, tevens tante, in de
bruid veel van de trekken te herkennen
waaraan ze zich vroeger bij haar zuster
Catharina zozeer had geërgerd. En ze
maakte van haar hart geen moordkuil.
Het begint er al mee dat ze onmiddellijk
na het huwelijk aan tsaar Nicolaas
schrijft: „Ik vind Willem en Sophie erg
koel met elkaar voor een jong paar. Het
verbaast me hoeveel ouder en volgroei
der ze is dan mijn zoon die naast haar
niet meer dan een jongetje 'is. Ze koes
tert zeker geen sympathie voor hem,
maar in haar eerzucht aanvaardt ze hem
in het vooruitzicht van een briljante toe
komst".
Gaandeweg echter wordt de toonzetting
bitser en bitser. „Sophie vindt Holland
te klein en te lelijk, de mensen saai.
Haar gezondheidstoestand is uiterst be
klagenswaardig, zij jammert erg over het
klimaat". Moge hier al geen liefhebben
de schoonmoeder annex tante aan het
ZATERDAG 12 DECEMBER 198
Grootvorstin Anna Paulowna, wier brie
ven aan „Lieve Nikki" en andere Russi
sche verwanten in een bundel zijn ver
schenen die leest als een Sissi-roman.
woord zijn, tien jaar later - koning Wil
lem II inmiddels gestorven; Anna Pau
lowna weduwe - lijkt de boot helemaal
aan. „Mijn zoon", stort ze schriftelijk bij
lieve Nikki haar hart uit, „heeft aan zijn
zijde een ondermijnend en verderfelijk
element in zijn sluwe echtgenote, zijn ge
sel hier op aarde. Tekenend voor haar
gedrag mag zijn dat zij, sinds zij konin
gin is geworden, mijn hand niet meer
kust". En verderop: „Ik weet niet hoe
lang ik nog weerstand kan bieden aan de
inventieve doortraptheid van koningin
Sophie, met haar karakter de troon on
waardig, terwijl mijn zoon zich volko
men door haar laat domineren. Ze zou
kort gehouden en op haar nummer gezet
moeten worden zodat ze ook eens beseft
dat ze niet altijd maar ongestraft haar
gang kan gaan". Nee, iemand die zo on
geremd de fiolen van haar toorn uitstort
over een schoondochter, zou zwager
Frits nooit hebben gespaard, mocht
diens gedrag haar een doorn in het oog
zijn geweest.
Tsarina
Wellicht zullen de Belgische en Neder
landse natie meer helderheid krijgen in
zake de roddel rond de Brusselse juwe
lenroof, wanneer prof. Sydney W. Jack
man met zijn volgende boek op de prop
pen komt. Immers: „Bij mij thuis staat
in de kluis nog een doos met fotoko
pieën van een jarenlange briefwisseling
tussen Anna Paulowna en haar moeder,
de tsarina Maria Fjodorovna", heeft
deze 62-jarige Canadese geleerde ont
huld. „Van Anna is bekend dat zij alleen
al aan haar moeder driehonderd brieven
per jaar stuurde. In deze correspondentie
placht ze heel diep op veel zaken in te
gaan. Daarmee wil ik nu iets gaan
doen". Prof. Jackman, zal men inmid
dels begrepen hebben, is de samensteller
van „De Romanov Relaties". Eigenlijk
betreft het hier een al vrij oud boek; het
verscheen namelijk in 1969 op de Engel
se markt, maar werd, misschien door de
beperkte oplage van drieduizend exem
plaren en het specialistische karakter, in
België of Nederland niet opgemerkt. Een
beter lot was „Een vreemdelinge in Den
Haag", beschoren dat prof. Jackman
drie jaar geleden samen met Hella Haas-
se samenstelde uit de briefwisseling tus
sen koningin Sophie - dezelfde met wie
Anna Paulowna zo vinnig de vloer aan
veegt - en haar Engelse hartsvriendin
Lady Malet. Het feit dat deze bundel
vorstelijke ontboezemingen goed bleek
te verkopen, verklaart wellicht waarom
het nu eindelijk ook tot een Nederlandse
vertaling van „De Romanov Relaties"
gekomen is.
Raadselachtig
Toch blijft het, gezien de voorgeschiede
nis, raadselachtig dat het zo lang heeft
moeten duren voordat de briefwisseling
tussen grootvorstin Anna Paulowna en
haar Russische verwanten onder de aan
dacht van het meest belanghebbende,
het Nederlandstalige publiek is gebracht.
Die correspondentie van haar schoon
dochter koningin Sophie aan Lady Ma-
let, ja dat was makkelijk. Prof. Jackman
kreeg de betrokken documenten toege
speeld door een Amerikaanse universi
teit waar ze toevallig bij het opruimen
van een zolder tevoorschijn waren geko
men. Maar de brieven van Anna Pau
lowna en de antwoorden erop van twee
Russische tsaren plus een Poolse onder
koning is andere koek, achter slot en
grendel als ze berusten bij het hermeti
sche Koninklijk Huisarchiëf te Den
Haag. Prof. Jackman bezet de leerstoel
moderne geschiedenis aan een universi
teit in British Columbia, in welke hoeda
nigheid zijn belangstelling vooral uitgaat
naar de negentiende eeuw. Al meer dan
dertig jaar geleden had hij gepoogd
toegang te krijgen tot dit Koninklijk
Huisarchief waar hij belangrijke histori
sche bronnen dacht te kunnen aanboren,
maar zolang prinses Wilhelmina nog
leefde op wier directe voorouders veel
van het materiaal betrekking heeft, kreeg
hij nul op het request. En ook daarna
nog, want koningin Juliana bjeek er wei
nig happig op de particuliere correspon
dentie van haar familie aan vreemde
blikken bloot te stellen - begrijpelijk, ge
zien de allesbehalve vlekkeloze levens
wandel die sommige Oranjes er op na
hebben gehouden. Toen Jackman er ech
ter in slaagde prins Bernhard aan zijn
kant te krijgen, zwaaiden de deuren van
het Koninklijk Huisarchief plotsklaps
wijd open. Wie kennis draagt van deze
achtergrond, kan er zich slechts over
verbazen dat „De Romanov Relaties"
niet onmiddellijk in 1969 uit het Engels
vertaald en op de Nederlandse lijst van
bestsellers terecht gekomen is.
Waardige natie
De Russische grootvorstin voelde zich,
anders dan haar Duitse nicht en schoon
dochter, in de lage landen als een vis in
het water. Lees mee. „Lieve Nikki, als je
getuige kon zijn van de bewonderens
waardige eigenschappen die zich in dit
land van twee miljoen zielen ontwikke
len, zou je naar mijn stellige overtuiging
de mening huldigen dat ik God zou
moeten danken dat ik, toen ik mijn ge
boorteland verliet, me hier heb geves
tigd. Het is een genoegen door zulk een
waardige natie geadopteerd te worden.
Men kan het land zonder overdrijving
ten voorbeeld stellen aan de rest van Eu
ropa, zuchtend onder velerlei woelingen,
terwijl men hier trouw blijft en een ont
roerend enthousiasme aan de dag legt in
de verdediging van zijn soeverein en
huis. Stel je voor, belastingen die onder
de huidige omstandigheden zijn verdub
beld, worden zonder morren betaald.
Daarnaast stromen vrijwillige giften bin
nen en de jaarlijkse inzamelingen voor
de armen hebben dit jaar meer opge
bracht dan gewoonlijk. Ik zou je een on
eindige opsomming kunnen geven van
alle blijken van toewijding die mij ter
kennis zijn gebracht. We leven niet meer
in het tijdperk van klatergoud en hier
wordt men beloond met verstandelijk
heid, beredeneerde sentimenten en ach
ting".
Eigenlijk had ze niet in dit paradijs van
ordentelijkheid terecht moeten komen,
maar in Frankrijk, de Russische groot
vorstin. Tot een huwelijk met niemand
minder dan Napoleon was ze kortston
dig voorbestemd. Zo goed als Willem II
gedurende korte tijd voorbestemd was
geweest om te huwen met prinses Char
lotte, de erfgename van de Britse troon.
Het zou er voor geen van beiden van
komen en zo trouwden - 1816, Sint Pe
tersburg, veel pracht en praal - Anna
Paulowna en kroonprins Willem met el
kaar. Niet louter een verstandshuwelijk
evenwel zou het blijken te zijn, al had
het jonge paar de schijn tegen. In tegen
stelling tot het gangbare gebruik van die
dagen hield met name de grootvorstin
zielsveel van haar gemaal. Niet dat ze
geen kritiek op hem had. „Ik kan deze
brief niet besluiten zonder nog eens te
rug te komen op onze dierbare, ongeluk
kige Willem", schreef ze op 15 december
1830 aan tsaar Nicolaas. „Ik betreur de
impulsiviteit van zijn karakter. Het is
maar al te duidelijk dat de Belgen ge
tracht hebben hem evenzeer door zijn
goede eigenschappen te gronde te richten
als door de zwakke kanten van zijn aard.
Zijn vermogen tot communiceren en
zijn ridderlijke eigenschappen vertrou
wen te stellen in de loyaliteit van ande
ren, keren zich dezer dagen lijnrecht te
gen hem. Hij kan geen weerstand bieden
aan die trekken in hem, terwijl het van
het grootste belang is ze te beteugelen".
Maar overheersend in de toonzetting
van Anna's honderden' brieven is toch
de diepe genegenheid die ze „onze lieve
Willem" toedroeg. „Ik houd van Willem
en niet van een kroonprins", schreef ze
naar Sint Petersburg, daarmee te kennen
gevend dat wat haar betrof de Belgische
kwestie Willem best. zijn troon mocht
kosten, zijn plotselinge dood in 1849,
toen hij nog pas tien jaar koning was,
moet in haar leven zijn ingeslagen als
een bliksem. Niet bij de pakken neerzit
ten deed ze echter. In plaats daarvan be
woog ze hemel en aarde om zijn nage
dachtenis te eren door het bezit van
Soestdijk voor de Oranjes veilig te stel
len, het paleis dat de overleden vorst
van zijn volk cadeau had gekregen als
dank voor de rol die hij had gespeeld in
de Slag bij Waterloo. Willem II bleek
namelijk bij zijn dood een voor die tijd
kolossale schuld van 4,5 miljoen gulden
nagelaten te hebben. Geen cent was er
meer over van het vermogen dat hij in
1843 van zijn overleden vader, koning
Willem I, had geërfd. Alles in minder
Willem, de oudste zoon van koning Wil
lem II en Anna Paulowna, die zonder het
advies van zijn moeder te vragen, onver
hoeds trouwde met zijn nichtje Sophie.
dan zes jaar door zijn
vingers
Bedelstaf
Als een boemerang sloeg zijn eeuwige
pqging om zijn gemalin met een hofhou
ding te omringen die kon wedijveren
met Sint Petersburg, op de grootvorstin
terug. Maar ze versaagde niet. Teneinde
het voortbestaan van Soestdijk als ko
ninklijk paleis te waarborgen, sprak ze
niet alleen het Russische familievermo
gen aan, maar verkocht ze ook dé kost
bare schilderijencollectie, waaronder et
telijke Rembrandts, die Willem II bij
zijn leven had opgebouwd. Als eerste ge
gadigde kwam tsaar Nicolaas in aanmer
king, de trouwe broer zonder wiens fi
nanciële steun Willem II het helemaal
nooit zou hebben gered. En hoe gretig
hapte hij toe. Voor een vriendenprijsje
van slechts 173.823 gulden werd hij de
nieuwe eigenaar van de verzameling
waaraan het door hem gebouwde mu
seum te Sint Petersburg, de Hermitage,
vervolgens zijn wereldfaam te danken
zou krijgen. Men ziet: zo prinses Juliana
al de rijkste vrouw ter wereld mocht
zijn, dan moet dit Oranje-fortuin zijn
vergaard in latere jaren, want haar over
grootvader was bij zijn dood nagenoeg
aan de bedelstaf. „De kosten van levens
onderhoud en huisvesting zijn hier zo
hoog dat men nauwelijks uitkomt met
wat elders voldoende zou zijn", klaagde
Anna dan ook in een brief uit 1839.
„Ons seizoen is vrij sober, hetgeen moet
worden toegeschreven aan het onzekere
karakter van onze huidige omstandighe
den". Waarop ze tsaar Nicolaas verzoekt
een salarisverhoging voor haar secretaris
te willen betalen, aangezien haar eigen
middelen daarvoor ontoereikend zijn.
Toch rijst, grasduinend in „De Roma
nov Relaties", de vraag waaraan de gro
ten der aarde hun enorme kapitalen dan
wel uitgaven. Want waarom schreef
Anna Paulowna elke dag breed uitge
sponnen brieven aan verre verwanten?
Omdat ze niets anders te doen had. „Uit
de 4 correspondentie lijkt naar voren te
komen dat koninklijke personen bijna
nooit echt van het leven genoten", aldus
prof. Jackman. „Zij vatten hun plichten
en hun sociale leven ernstig op. Het lijkt
of zij nooit het gevoel hadden dat hun
positie de mogelijkheid bood dingen uit
sluitend voor eigen genoegen te doen. En
allemaal vonden ze dat ze veel te zwaar
belast waren. Koning Willem II schijnt
een van de zeer weinigen te zijn geweest
die plezier had in zijn openbare ver
plichtingen. Voor de anderen waren deze
taken een zware last die zij moesten dra
gen. Tsaar Nicolaas spreekt er in zijn
antwoorden aan Anna vaak over hoe
plezierig hij het vindt met zijn gezin in
„het huisje" te verblijven, ver van de
hoofdstad. Zo vond ook Anna haar ver
plichtingen zeer vermoeiend en trok ze
zich bij voorkeur terug in de huiselijke
kring". Om brieven te schrijven dus.
Het nageslacht mag er haar - en prof.
Jackman - dankbaar voor zijn. Niet
elke dag krijgt een mens zo'n kans om in
een koninklijke keuken te kijken.
PIET SNOEREN
door Bert van Velzen
Het Engelse woordje tough wordt
uitgeproken als tuf en rough is ruf.
Maar plough is geen pluf, doch plau\
als in wauw en daarom wordt plougl
door Amerikanen gespeld als plow.
Though klinkt niet als duf, maar als
do, tenzij je de th goed uitspreekt, h
onze eigen taal hebben we soortgelijk
problemen. Ik zoek en ik zocht, maa
niet: ik vlQek en ik vlocht. Ik loop en i
liep, maar niet: ik koop en ik kiep. 1
zit te oefenen, zonder injecties van dt
tandarts in de bovenlip, om me strak
goed verstaanbaar te maken in het
mysterieuze Albion, waarin ik
overigens lang genoeg heb gewoond
om er geen allesverterend heimwee
naar te hebben. Trainen echter is
noodzakelijk, want wij spreken hier i
lande nogal binnensmonds en tamelij
toonloos, met een toonbereik van een
half tot een heel octaaf. De Engelsen
bestrijken een toongebied dat twee to,
drie octaven omvat. Wij halen dat o/
geen stukken en vandaar dat we aan
de overzijde van de Noordzee zoveel
onbegrip ontmoeten.
Zelfs Amerikanen hebben daar last
van. Voor hen is duizend miljoen eei
billion, maar de Brit rekent voor de
billion een miljoen miljoen en dat
noemen de Amerikanen op hun beun
weer een trillion. De ellende begint a
op de eerste verdieping. Die ligt in
Amerika op de parterre. Een
Amerikaan zal de tweede etage in
Engeland op de eerste moeten zoekei
Amerikanen en Engelsen, twee
volkeren, die inderdaad gescheiden
blijken door dezelfde taal. Ik heb het
Engels nooit goed geleerd en dat gek
waarschijnlijk voor het merendeel vai
de meer dan zevenhonderd miljoen
aardbewoners die Engels spreken. Er
zijn tussen haakjes meer dan een
miljard mensen die Chinees spreken,
maar dat zijn vrijwel uitsluitend
Chinezen. Het aantal
Engelssprekenden is tijdens de
afgelopen kwart eeuw met meer dan
driehonderd miljoen gegroeid en dat i
zonder twijfel een miraculeuze
explosie. Engelse woorden zijn ook al
onstuitbare microben andere talen
binnengedrongen, zodat men thans
spreekt van Franglais, Denglish,
Japlish en Ruslish.
Het Japlish bijvoorbeeld wordt
gekenmerkt door het gebruik van
woorden als hotto doggu (hot dog) en
orenji jiussi (orange juice) en de
Japanners smeden zelfs nieuwe
woorden als het werkwoord
makudonaru hetgeen "eten bij
McDonald's" betekent, een soort
vluchtig bunkeren dus. In het Duits
zouden niet minder dan
tachtigduizend anglicismen zijn
binnengedrongen en een voor
taalpuristen en vijanden van het
Denglish tragisch moment werd bereik
in 1981, toen de Fernsprecher ook
officieel ten val werd gebracht door d
Telefon. Georges Pompidou streed mt
elan tegen het oprukkende Franglais:
er wera een verrukkelijk woord voor d
walkman gevonden, balladeur, maar
babysitter, het weekend, de playboy e
hot money lijken onuitroeibaar. In
Moskou wordt Viskey gedronken en,
als het warm is, dzjin-in-tonik; er
wordt naar dzjazz geluisterd en men i
er gek op jeans die dzjienzi worden
genoemd.
Het Engels heeft in de afgelopen kwal
eeuw dus enorm om zich heengeslagen
Maar zoals een Groninger in Brugge
de oren behoorlijk moet spitsen om eei
Vlaamse gids te begrijpen als deze ove
hotshuizen en heuzen spreekt, zo zal
een Japanner niet weten Waar een ma
uit Brooklyn die het over een goil (girl
in toity toidstreet (thirty thirdstreet)
heeft, over spreekt. In Texas Wordt he
woordje friend in drie lettergrepen
uitgesproken en de meeste zuiaerlingei
in de Verenigde Staten zeggen niet A
voor ik, maar Ah. Wat vlotte
gesprekken tussen die zevenhonderd
miljoen Engelssprekende wereldburger
zo moeilijk maakt, is vooral de manie
waarop ae taal wordt uitgesproken.
Wat heeft makudonaru nu met de „bi,
mac" te maken? En wij spreken, in eei
reikwijdte van een half octaaf, het
Engels alsof het een Nederlands dialei
is. Het werd, na de Engelse zondvloeê
wel degelijk tijd voor iets nieuws.
Gorby, de Zingende Staatsman, heeft
elke taal die op aarde wordt gesprokei
zomaar ineens met twee nieuwe
woorden verrijkt: glasnost en
perestrojka. Wat ze precies betekenen
moet nog blijken.
CcidócSou^ant
