Vagevuur maakte ontstaan
van kapitalisme mogelijk
ftffdóe
GEESTELIJK LEVEN/OPINIE
beroepingen
Diakenwijding in Aarlanderveen
kerk
wereld
JACQUES LEGOFF:
Jacques Le Goff
Begrip en woede over dienst voor echtscheiding
Vakbeweging in de brandiit
>weer
ADVERTEER MEER
£eidóe6ouMmt
ZATERDAG 5 DECEMBER 1987 PAGE
door Marinua van der Berg
Verrassen
Een van de aardige dingen ii
het leven is iemand verrassen.
Een oude mevrouw zei me
eens: „Tegenwoordig is alles
op afspraak. Ik word verrast
door bezoek dat zomaar
komt". Iemand verrassen is
weten waar je iemand blij mee
kunt maken. Het hoeft niet iets
groots te zijn. Bij voorkeur
niet. Als het buiten de maat is
dan kan iemand er zich belast
door voelen. Het gevoel krijgen
ook iets terug te moeten doen
Een verrassing is maatgebon-
den en ook een soort éénrich
tingsverkeer. Dat wil zeggen
tot op zekere hoogte. Voor de
gever is de beste beloning de
mens die zich laat verrassen.
De verraste aan wiens gezicht
je kunt zien of aan wiens stem
je kunt horen hoe aangenaam
hij verrast is. Soms is een
traan de begeleidende uiting
van de dankbaarheid. De ver
rassing wordt dus niet aller
eerst beantwoord door iets te
rug te doen, maar door een
emotie. Heel vaak is een ver
rassing ook zelf een uiting van
emotie. Je wilt de ander laten
voelen hem of haar graag te
willen verrassen omdat hij of
zij iets voor je betekent in je
leven. Een verrassing kan iets
zijn dat je gekocht hebt, maar
het kan ook iets zijn dat je zelf
hebt gemaakt of hebt laten
maken. Daarmee krijgt de ver
rassing iets persoonlijks. Iets
unieks. Het is speciaal voor jou
en niet iedereen kan het zo
maar ergens kopen. Zo doet
de verrassing ook een appèl
op onze creativiteit. Creativiteit
is de eigen scheppingskracht
die in onszelf ligt. Vaak verbor
gen.
Iemand verrassen met *n be
zoek, 'n brief, 'n telefoontje of
een geschenk, is zeggen dat
iemand 'n plaats heeft in je
hart. Iemand die me opbelde
zei: „Soms is enthousiasme of
meeleven zo kortstondig." Een
hevig maar kort opvlammend
strovuurtje. Als iemand 'n
plaats in je hart heeft, heb je
ook een teken nodig waaruit
dat blijkt. Een verrassing, in
welke vorm dan ook, is zo'n
mogelijkheid. In de maand de
cember begint het „verplichte"
kaartsturen weer. Een jaarlijks
terugkerend ritueel. Ik stel het
op prijs en ik doe er ook aan
mee. Toch zijn de aardigste
kaarten vaak die kaarten die je
niet verwacht. Soms ontvang
je op een „niet-verplicht" mo
ment een kaart. December is
ook de maand van de surpri
ses. Niet te verwarren met de
peperdure cadeaus. De surpri
se is het zelfgemaakte cadeau
Er zijn ook mensen in deze
maand die niet verrast worden.
Door niemand. Sommigen sla
gen erin om zichzelf te verras
sen. Ze schenken zichzelf iets
op een wijze waarop ze zichzelf
niet als een slachtoffer gedra
gen. Bijna veertig jaar geleden
startte Alex van Wayenburg de
actie „Zon in de schoorsteen".
Later en tot op heden overge
nomen door „De Zonne
bloem". Een verrassing van
een onbekende. Velen waarde
ren het. Sommigen voelen zich
er wat verlegen mee. Het kan
je ontroeren om verrast te
worden. Je kunt er ook veel
plezier en vreugde aan beleven
om een ander te verrassen.
Het is soms moeilijk om een
verrassing een tijdlang voor je
te houden. Je hebt het al in
huis of zelfs dat nog niet, maar
het moet nog een verrassing
blijven. Een verrassing kan ook
een herinnering worden. Iets
wordt een kleinood in je huis.
Het is onbetaalbaar en bij ver
missing door brand of diefstal
doet het je meer zeer dan het
verlies van wat je gekocht hebt
en vervangbaar is. Tegen het
verlies van een kleinood kun je
je dan ook rtiet verzekeren. In
die zin heb ik ook het gevoel
dat met de loop van de jaren
mijn huisinboedel kostbaarder
wordt, omdat ze meer „kleino
den" herbergt. Verrassingen
die herinneringen zijn aan
kostbare mensen en kostbare
momenten. Verrassingen ver
rijken mijn leven en geven me
een dankbaar levensgevoel.
Nederlandse Hervormde
Kerk:
Beroepen te Enschede J.B.
van Heerde geestelijk ver
zorger christ.verpleeghuis
't Kleyne Vaert te Ensche
de die dit beroep heeft
aangenomen.
Gereformeerde Kerken
vrijgemaakt
Beroepen: te Beverwijk,
D.H.Gritter kandidaat te
Biddinghuizen; te Harden-
berg, drs.P.H.Trimp te Be-
dum.
AARLANDERVEEN In de Eucharistieviering van zondag 6 december wordt in de Paro
chiekerk van de R. H. Petrus en Paulus te Aarlanderveen de heer N.A.M. Faay, door bis
schop mgr. R. Ph. Bar tot permanent-diaken gewijd.
De heer Faay (48 jaar oud) en vader van 5 kinderen, woont in Ter Aar. Hij is werkzaam als
vertegenwoordiger.
Hij is actief betrokken bij zijn parochie. Zo had hij zitting in het kerkbestuur, parochieraad,
en de redactie van het parochieblad. Hij voltooide zijn studie en opleiding op de seminarie
Dijnselburg.
Nu daagt het in het oosten,
het licht schijnt overal:
Hij komt de volken troosten,
die eeuwig heersen zal
Johannes Riemens Sr.
AMSTERDAM De
kerk heeft de grenzen
tussen wat aan de geeste
lijkheid toebehoorde en
wat aan de koning of we
reldlijke overheden toe
viel, altijd strikt geschei
den willen houden. De
Franse Middeleeuwse ko
ningen konden, hoe
hooggeplaatst zij ook wa
ren, nimmer de taak van
de priester overnemen.
Dat zegt Jacques Le Goff,
professor aan de Parijse
Ecole des Hautes Etudes
en Sciences Sociales, deze
week op bezoek in Ne
derland. Le Goff is een
historicus die vooral
naam heeft gemaakt door
een nieuwe kijk op de
Middeleeuwen, waarin
het godsdienstig aspect
uiteraard van eminent
belang is. Geschiedenis
wil hij beoefenen op een
manier waardoor het he
den begrijpelijk wordt ge
maakt. Lijkt de officiële
houding van de huidige
rooms-katholieke kerk
waarin de taken van
priesters en leken weer
strikt gescheiden moeten
worden niet op een echo
uit dat verleden?
De woekeraar en
de hel
Economie
en religie
m de
mkfdeh
eeuwen
Wereld bibliotheek
Maar natuurlijk moest de
Middeleeuwse kerk compro
missen sluiten om haar in
vloed te kunnen behouden.
Bij de wijding van de Middel
eeuwse Franse koningen was
dat al het geval. Tussen ko
ning en priester was er een
subtiel machtsevenwicht.
Weliswaar stond de te wijden
koning in de religieuze orde
lager dan de aartsbisschop die
hem wijdde, maar zodra hij
eenmaal koning was, was
deze onbetwist de middelaar
tussen God en zijn volk. Ver
schrikkelijk en bedreigend
waren dan ook de periodes
waarin de oude koning dood
was en de nieuwe nog niet
was aangewezen.
Diep ingrijpende veranderin
gen *in de theologie waren
soms nodig voor de Middel
eeuwse kerk om bij de tijd te
blijven. Een zeer interessante
ontwikkeling heeft Le Goff
beschreven in zijn boekje
over de woekeraar en de hel
(uitgave Wereldbibliotheek).
Woekeraars waren algemeen
geminacht in de Middeleeu
wen. Toch zouden zij aan de
basis staan van het opkomen
de kapitalisme. De woeke
raars werd verweten slapende
rijk te worden door hun geld
uit te lenen tegen rente. In de
bijbel treft men een reeks
teksten aan waarin woeker
zonder meer wordt veroor
deeld. In het boek Exodus
komt de tekst voor: Indien gij
aan mijn volk, aan den arme
bij u, geld leent, zult gij u niet
als een schuldeiser jegens hem
gedragen: gij zult hem geen
rente opleggen (hfdst. 25 v.
22). In het Lucas-evangelie
zegt Jezus: Hebt uw vijanden
lief, en doet hun goed zonder
op vergelding te hopen.
Er kon geen misverstand over
bestaan: woekeren, het op
slinkse wijze geld verdienen
door de tijd voor je laten wer
ken, was diep afkeurenswaar
dig. De tijd was immers niet
van de mens, de tijd was van
God, zoals Thomas van Aqui
no betoogde.
Lange tijd vormde het woeke
ren echter geen groot pro
bleem. Het geldverkeer speel
de nog een ondergeschikte
rol. Dat zou vanaf het jaar
duizend ingrijpend gaan ver
anderen. De economie leeft
op, de welvaart neemt toe en
daarmee de woekêrpraktij-
ken. Le Goff: „Tussen het
midden van de twaalfde en
het midden van de dertiende
eeuw (wanneer de economi
sche opleving zijn hoogtepunt
bereikt) zag de ene na de an
dere kerkelijke verhandeling
over de woeker het licht. Dat
gebeurde op de concilies van
Lateranen. De kerk was be
vreesd dat de verbreiding van
de woekerpraktijken de sa
menleving omver zou wer
pen. Woeker was diefstal en
een zonde tegen de gerechtig
heid." Le Goff geeft een groot
aantal Middeleeuwse exempla
(voorbeelden) waarin ten be
hoeve van de predikers - het
medium bij uitstek van die
tijd - uiteengezet werd hoe
slecht het de woekeraars zou
vergaan.
De woekeraars waren in de
eerste plaats ongelovigen,
mensen die buiten de samen
leving stonden, in de Middel
eeuwse samenleving waren
dat bii uitstek de joden. Dat zij
tot hun woekerpraktijken
kwamen, kwam omdat zij uit
gesloten waren van een groot
aantal beroepen. Het was de
joden slechts toegestaan een
aantal „vrije" beroepen te be
oefenen, zoals dat van arts of
handelaar.
Hel
Het grote verzet tegen de
woekerpraktijken droeg bij
aan het ontstaan van het anti
semitisme. In zekere zin wa
ren de joden onbereikbaar
voor de zwaarste straf die de
Middeleeuwse kerk de ge
doopte leden in het vooruit
zicht stelde: de hel.
Waren tot het begin van de
twaalfde eeuw de joden woe
keraars, van dan af zal men
ze ook steeds meer aantreffen
onder de christenen. Vorsten
en prelaten lieten zich in met
woekeraars. Waren zij allen
voorbestemd voor de hel? En
hoe zat het met de vrouwen
van woekeraars wanneer hun
echtgenoten waren overle
den? Waren zij zonder meer
tot de ondergang gedoemd?
De predikers ontwikkelden
een uitvoerige casuïstiek
waarin voor uitzonderingen
werd gepleit. Bovendien werd
erkend dat de woekeraars
niet alleen maar slapende rijk
werden. Aan het geld lenen
gingen, naarmate de econo
mie zich verder ontwikkelde,
steeds meer werkzaamheden
vastzitten. De woekeraars
werden niet slapende rijk,
maar moesten er wel degelijk
voor werken. Dat laatste was
een belangrijk criterium voor
de theologen om de juistheid
van een bepaalde praktijk te
kunnen rechtvaardigen.
Van veel groter belang was
echter het ontwikkelen door
de theologen van een plaats
tussen de hel en de hemel: het
vagevuur. Waar moesten
woekeraars naar tpe die op
het eind van hun leven be
rouw toonden? Zij pasten niet
in het simpele schema van hel
of hemel. Het specifiek indi
viduele gedrag ging trouwens
überhaupt in de ogen van de
theologen en kerkleiders een
steeds grotere rol spelen voor
de beantwoording van de
vraag waar de ziel naar toe
zou gaan. Dat leidde tot het
ontstaan van het vagevuur,
hét purgatorium, de plaats
waar de overledenen gezui
verd zouden worden van hun
fouten. Zij hadden de garantie
dat zij uiteindelijk naar het
paradijs zouden gaan.
Zo was er hoop voor de woe
keraar die uiteindelijk bereid
was tot berouw, dat hij gered
zou worden en dat hij zowel
geld kon verwerven (nier op
aarde) als het eeuwige leven
in het hiernamaals. Het stre
ven naar rijkdom barrica
deerde niet langer de toegang
tot het paradijs.
Le Goff ziet in deze theologi
sche oplossing een van de oor
zaken van het ontstaan van
het kapitalisme. „De woeke
raars schrokken terug voor de
wurgende angst van de hel.
Toen dat obstakel verdween,
kon de economie en de sa
menleving zich ontwikkelen
in de richting van het kapita
lisme."
PAUL VAN VELTHOVEN
De VPRO-televisie zendt zon
dagavond op Ned. II in het pro
gramma van Adriaan van Dis
een interview uit met Jacques
Le Goff.
DELFZIJL Ds.
H.A.M.H. van Vliet, de
predikant die de schei
ding van een gerefor
meerd echtpaar kerkelijk
heeft „bevestigd" wordt
overspoeld met reacties.
„Ik had al die opwinding
niet verwacht", aldus de
hervormde predikant die
de dienst leidde in plaats
van een gereformeerde
collega die ziek was ge
worden.
Ds. Van Vliet noemt de
dienst de vrucht van een
langdurig proces van
„denken, praten en wor
stelen". „Er wordt in de
protestante kerk niet ge
trouwd. Je kunt er wel
Gods zegen voor vragen.
Waarom zou dat niet over
een scheiding kunnen?
Dit moet je liturgisch tot
uitdrukking kunnen
brengen".
In de dienst heeft de dominee,
naar hij nu mededeelt op ver
zoek van het scheidende paar,
verwezen naar een tekst in
Genesis waarin Jakob met
God worstelt. De dominee
vindt de keuze van die tekst
heel passend. Volgens hem
wordt niet duidelijk of Jakob
met God of met mensen ge
streden heeft. Worstelende
mensen vindt hij in ieder ge
val zeer van toepassing. Hij
wijst op het beeld dat Jakob
op de heup getroffen wordt
en daarna mank door het le
ven moet. „Na zo'n ingrij
pende beslissing als een echt
scheiding moeten deze men
sen ook verder. Mank, in alle
gebrokenheid".
De reacties die ds. Van Vliet
krijgt, lopen uiteen van zeer
positief tot uiterst negatief.
Over die laatste categorie zegt
van Vliet onderkoeld: „Die
prijzen me het graf in en daar
kun je uit afleiden wat je wilt,
maar leuk is het niet".
Er zijn volgens de dominee
ook mensen die, zelf geschei
den, hem opbellen met de op
merking: „Ik wilde dat de
kerk destijds zo met ons was
omgegaan". Alle drukte is
niet bepalend voor de beslis
sing om het wellicht weer te
doen. Dat hangt volgens de
dominee van vele factoren af.
In ieder geval zal hij een be
slissing, net als nu gedaan is,
weer nemen in nauwe samen
spraak met de kerkeraad.
Van Vliet: „Je moet als kerk
willen omgaan met de ver
schijnselen van deze tijd en
met al wat menselijk is".
Niet positief
De praeses van de gerefor
meerde synode, ds. E. Over-
eem uit Haren is in eerste re
actie niet positief over de
dienst in Delfzijl. „Persoonlijk
zeg ik, en laat er geen misver
stand over bestaan: de kerk
staat bij een echtscheiding
niet buiten spel. Integendeel,
in de sfeer van het pastoraat
ligt er een grote verantwoor
delijkheid. Het gaat tenslotte
om iets waar mensen vaak
ernstig onder lijden. Dus als
een predikant op intensieve
wijze met mensen bezig is die
die mensen van die predikant
vragen om samen met hen
bijvoorbeeld uit de bijbel te
lezen en met hen te bidden,
vind ik dat ook heel goed.
Maar moet je daar nu een
kerkelijke vorm aan geven,
zoals je doet bij de bevestiging
van een huwelijk? Ik denk
van niet. De kerkelijke huwe
lijksbevestiging is er omdat
het huwelijk wordt gezien als
een geschenk van God. En
dat geschenk moet je vieren.
Maar kun je datzelfde zeggen
van een echtscheiding, waar
iuist sprake is van een „gebro
ken verbond", door onmacht,
door schuld en door zonde?
Denk ook aan de doopbedie-
ning, dat is ook een viering
van een geschenk van God;
een bevestiging van het feit
dat de dopeling er ook bij
hoort. Maar als dat kind zich
later laat uitschrijven, is er
toch ook niet zoiets als een
kerkelijke bevestiging van die
uitschrijving. Wel is er, hoop
ik, pastoraat (geweest)".
Ds. Overeem meent dat de ge
loofsgemeenschap die aanwe
zig was bij de bevestiging van
het huwelijk ook betrokken
kan zijn bij het verdrietige
feit van een echtscheiding:
„Dat kan via de voorbede in
de kerk en via het persoonlijk
gebed van de gemeentele
den"
Teksten
De hervormde predikant ds.
S. de Vries te Amsterdam,
voormalig gemeentepredikant
in Purmerend en thans partti
me medewerker van de
NCRV, heeft geruime tijd ge
leden een tekst uitgegeven
voor een liturgie bij een echt
scheiding, samen met liturgi
sche teksten voor andere ge
beurtenissen.
Voor de NCRV-radio ver
klaarde ds. De Vries dat een
liturgische vormgeving rond
een echtscheiding soms van
grote betekenis kan zijn voor
de betrokkenen. Hij doelde
daarmee op de ervaringen
van een Amerikaanse chris
ten-psychiater. Deze oordeelt
dat veel gescheiden mensen
jaren lang de last van de
scheiding met zich mee dra
gen, onder meer in de vorm
van schuldgevoelens. Liturgi
sche vormen rond de echt
scheiding kunnen helpen der
gelijke effecten te voorko
men, aldus de Amerikaanse
psychiater.
ALS onderdeel van de discussies over de „kantelende
beidsverhoudingen" is deze week tijdens het congres vai
vakcentrale FNV ook nogal wat beroering geweest overf
„geheime" nota van het christelijk werkgeversverb,
NCW. In die nota wordt er voor gepleit de vakbeweging?
meer het alleenrecht te geven bij het onderhandelen ove|i
arbeidsvoorwaarden. f
De ondernemers zouden, aldus de nota, uit meerdere on(i
handelingspartners een keuze moeten kunnen maken»
zich daarbij ook moeten kunnen richten tot de ondeÊ
mingsraad als gesprekspartner. In plaats van de tot na
gebruikelijke, centraal gerichte afspraken zou dus, volt
de werkgevers, aan een sterk gedecentraliseerde oveij
structuur de voorkeur moeten worden gegeven. -
Op het FNV-congres had men weinig goede woorden j
het discussiestuk want dat is het van de christefe
ondernemers. De werkgevers werd verweten „oorlogszud'
ge taal" te bezigen, de vakbeweging op non-actief te w}
zetten, en de „werknemersmacht te willen breken". H|
taal waaruit vooral de angst van de vakcentrale blijkt v
een aantasting van de eigen positie. Geredeneerd vanuit
FN V-optiek is de vrees daarvoor echter wel begrijpelijk;
De vakbeweging heeft in Nederland de laatste jaren l
een toenemend verlies aan leden te maken gehad en al|
al daardoor is haar invloed tanende. Wordt zij door de w|
gevers ook al niet meer als volwaardige onderhandelil
partner beschouwd, dan zal de animo voor een lidmaatst
bij veel werknemers nog verder teruglopen.
AaN de andere kant is het voor de vakcentrales niet i
standig te zeer de nadruk op de centrale overlegstructurq
blijven leggen. In de afgelopen jaren is een aantal keren
bleken, dat er in ons land voor de vorming van een cent
loonakkoord niet altijd mogelijkheden zijn. Telkens opni|
moesten de cao-onderhandelingen op het niveau van de
drijfstakken worden afgerond. De door de NCW beoogde
centralisatie is in feite dus al begonnen.
De laatste tijd doet zich bovendien een ontwikkeling v-
waarbij individuele bedrijven die zich dat kunnen vero<
ven, met hun werknemers afspraken maken over aanvu
de beloningen. Ook daarvoor worden overlegstructure
het leven geroepen die we vroeger niet kenden.
Die vernieuwing in de overlegrelatie tussen werkneil
en werkgevers zal zich in de toekomst waarschijnlijk
verder uitbreiden. In principe is daar ook niets op tegen
FNV zou er daarom beter aan doen op deze ontwikkelir
in te spelen én er bij betrokken te blijven in plaats vay
zoals nu gebeurt zich daar met hand en tand tegei
verzetten.
Koud weer
DE BILT (KNMI) - Sint Nico-
laas viert zijn verjaardag bij
koud weer. De middagtempe-
ratuur blijft rond het vries
punt steken. Een matige wind
uit oostelijke richtingen draagt
er bepaald niet toe bij dit het
aangenaam aanvoelt. Boven
dien lijken de kansen op wat
zon niet groot. Een regenge-
bied, dat weinig samenhang
vertoont en dat boven Frank
rijk aanwezig is, zal waar
schijnlijk zelfs het zuiden van
ons land niet meer kunnen be
reiken. Dit regengebied hangt
samen met een actieve storm-
depressie in de Golf van Bisca-
je. De computers geven voor
de volgende week opnieuw
hogeluchtdruk te zien boven
zuidwest-Scandinavië en dat
betekent het aanhouden van
de oostelijke stroming.
Weersvooruitzichten voor di
verse Europese landen, geldig
voor zondag en maandag:
Zuid-Scandinavië: Wisselend
bewolkt en een enkele
sneeuwbui. Lichte tot matige
vorst, aan de kust in de mid
dag ongeveer 1 graad.
Britse Eilanden: Wolkenvel
den en vrijwel overal droog.
Middagtempera tuur ongeveer
5 graden.
Benelux en Duitsland: wol
kenvelden en vrijwel overal
droog. Middagtemperatuur on
geveer 2 graden. In de nacht
lichte vorst.
Frankrijk: Half tot zwaar be
wolkt en af en toe regen in het
zuiden. Middagtemperatuur
van 3 graden in het noorden
tot 14 graden in het zuiden.
Spanje, Portugal: Half tot
zwaar bewolkt en enkele bui
en. Middagtemperatuur van 13
graden aan de noordkust tot 18
graden in het zuiden, in het
innenland 2 tot 9 graden.
Alpengebied: Veel bewolking
en voornamelijk in het zuiden
regen of sneeuw. Middagtem
peratuur in de dalen ongeveer
2 graden. Nul-gradenniveau
tussen 1000 en 1500 meter.
Italië: Veel bewolking en
plaatselijk regen. Middagtem
peratuur van 5 graden in het
noorden tot 17 graden aan de
kust in het zuiden.
Griekse en Joegoslavische
kust: Half tot zwaar bewolkt
en plaatselijk regen. Middag
temperatuur ongeveer 15 gra
den.
Amsterdam l.bew.
Max.
ten2P t
0 f
1 r
Helsinki
Innsbruck
Klagenfur
Vrouwenemancipatie
Met veel belangstelling hfi
het interview met paterbj
de Geest onder de kop ,,jj
wenemancipatie in Ki
Nieuw-Guinea" gelezen,
treffende het Divine WorP
stitute in Madang (Genfl
naar de Sociëteit van het fe:
delijk Woord). Volgens dL
tikel zijn er in Papua N|
Guinea nog drie universitk
„behalve het Drive Worlr
stitute". Als kritisch leL
meen ik hier een „slip oy
pen" te bespeuren. Overig
een goed leesbaar stuk. y
C. Groenewegen,
LEIDSCHENDAM.
