Prof. Kuitert verslaat
Dorothee Sölle op punten
BESCHEIDEN TINBERGEN
WAARSCHUWT MENSHEID
Het Verraad der Clercken onder het vergrootglas
u
GEESTELIJK LEVEN/OPINIE
CcidaeGoti/m/nt
SLAPEN IN DE KERK IS BESMETTELIJKE ZIEKTE"
kerk
wereld
NKSR bereid ook
voor Limburgse
sebolen op te treden
beroepingen
Vissers in woelig water
VRIJDAG 13 NOVEMBER 1987 PAGN]
W
HEIDELBERG In het Westduitse Heidelberg is een
mcnische vereniging ter bevordering van de preek" opgericht.
Volgens de initiatiefnemer, dr. Rudolf Bohren, hoogleraar the
ologie aan de universiteit van Heidelberg, zijn de „vele ver
moeiende preken" een symptoom van de „geest van leegte" die
heerst in kerk en theologie. Ook het grote aantal activiteiten
van synoden en andere kerkelijke organen kan die leegte niet
verhullen, aldus Bohren.
Saaie preken zijn niet alleen van invloed op de kerk een
grote leegloop ook de samenleving lijdt eronder. Voor veel
mensen heeft de kerk niets meer te zeggen. Slapen in de kerk
is een besmettelijke ziekte die moet worden bestreden, zo vindt
Bohren. Zijn vereniging heeft daarom in Heidelberg een „on
derzoeksinstituut voor preken" opgericht, dat goeie preken
verzamelt en ze ter beschikking van geïnteresseerde predikan
ten stelt. Volgens Bohren zouden de gemeenten als „coprodu
centen" sterker bij de preek moeten worden betrokken. Het
probleem daarbij is echter dat de gemeenteleden niet altijd
even goed van de tongriem zijn gesneden en dat predikanten
slecht tegen kritiek op hun preken kunnen. Ongeveer vijf pro
cent van de leden van de Evangelische Kerk in Duitsland be
zoekt geregeld de kerk. In de Rooms-Katholieke Kerk gaat een
op de vier leden regelmatig naar de misviering.
Wanneer we niet
hebben, waarvan we
houden, moeten we
houden van hetgeen
we hebben
Bussy-Rabutin
IKON-DISCUSSIE OVER POLITIEK SPREKEN VAN DE KERK
HILVERSUM In de
prille herfst van 1985
wierp prof. H. Kuitert,
hoogleraar in de ethiek
aan de Vrije Universiteit
in Amsterdam, een fikse
knuppel in het progres-
sief-christelijke hoender
hok toen hij zijn boek
'Alles is politiek, maar
politiek is niet alles' het
licht deed zien.
In het boek sprak de hoogle
raar ethiek van de Vrije Uni
versiteit in Amsterdam zich
uit voor een strikte scheiding
tussen de Kerk en politiek.
Dat Kuitert met zijn boek de
progressieve protestanten op
de tenen was gaan staan,
bleek wel uit een onophoude
lijke stroom van kritiek. Ook
vooruitstrevende rooms-ka-
tholieken zoals de Nijmeegse
hoogleraar Schillebeeckx en
de Groningse priester Her
man Verbeek kraakten het
boek af. De discussie over het
politieke spreken van de
Kerk is nog steeds niet is uit
gewoed, sterker nog, neemt
internationale proporties aan
in het debat dat de IKON-te-
levisie vanavond om 22.45
uur op Nederland 2 uitzendt
tussen Kuitert en de Duitse
theologe Dorothee Sölle.
De ontmoeting tussen Sölle,
Dorothee Sölle
FOTO: ANP
een geharnast voorstandster
van het politiek spreken van
de kerk, en de in de gerefor
meerde school grootgebrach
te Kuitert mogen de liefheb
bers niet missen.
Het theologisch ring-gevecht
blijft van begin tot eind boei
en. Om in bokstermen te blij
ven: de ontspannen Kuitert
wint op punten van een emo
tionele Dorothee Sölle die
vaak blijft steken in machte
loze woede.
Kuitert betoogt dat de heilza
me ontdekking die de kerk
in de jaren zestig deed dat zij
ook politiek moet spreken, in
de laatste jaren te ver wordt
doorgedreven. Het „eeuwig
Vaderhuis" dreigt vervangen
te worden door een hemel
die hier op aarde door de
mens verwezenlijkt moet
worden. En die verwachting
kan volgens de Amsterdamse
ethicus alleen maar op een
teleurstelling uitlopen, want
de mens is immers „van na
ture slechts tot alle kwaad
geneigd".
Sölle bestrijdt in de uitzen
ding Kuiterts visie. Volgens
haar is politisering van de
kerk „een noodzakelijke ge
volgtrekking uit het evange
lie. Ik leef in een politieke
wereld, of ik wil of niet."
Volgens haar zal de kerk
juist die „extra dimensie" die
het heeft boven niet-christe-
nen verliezen als „zij zich op
haar innerlijke boodschap te
rugtrekt. Alleen als zij het in
draagt in de smerige realiteit
waarin we leven, alleen dan
heeft dit woord kracht en
neemt het gestalte aan en
verandert er iets." Kuitert
(onverstoorbaar) haalt Bon-
hoeffer er bij, die gezegd
heeft „dat je het heil van
God niet zomaar op straat
kunt gooien. Dat heil is niet
hetzelfde als het politieke
heil. Daar ligt ons menings
verschil".
Sölle roept vervolgens emo
tioneel dat Kuiterts boek „ge
vaarlijk is in de huidige Kai-
ros, het tijdstip waarop God
wil dat we in actie komen en
de waarheid zeggen". Kuitert
ontkent dat en verwijt Sölle
dat zij denkt „dat de politieke
godsdienst de enige gods
dienst is. En daar ben ik het
niet mee eens. Het kan niet
zo zijn dat men van de poli
tiek uitwijkt in de kerk en
het kan ook niet zo zijn dat
men van de kerk uitwijkt in
de politiek. Politiek kan niet
alles. De kerk kan dat heel
goed weten en moet zij ook
zéggen."
In zijn boek liet Kuitert zien
hoe naar zijn oordeel de
Bergrede niet bedoeld is voor
het Messiaanse Vredesrijk,
maar ethische leidraad is
voor christenen tussen He
melvaart en Wederkomst.
Als christenen radicaal de
Bergrede zouden volgen, zou
den ze niet aan politiek doen.
Het streven naar macht is
immers inherent aan de poli
tiek en dat staat haaks op de
geweldloze geest die de Berg
rede ademt.
Uiteindelijk deinsde de hoog
leraar in zijn boek terug voor
de consequentie, namelijk dat
christenen „drop-outs" in de
maatschappij zouden worden.
Christenen mogen wel aan
politiek doen, maar niet in
naam van het evangelie. In
de uitzending zegt hij: „De
Geest van God hoort bij hen
die onderdrukt worden, die
arm zijn, dat kunnen we heel
goed uit het evangelie halen,
maar zodra het gaat om de
overname van de macht om
politiek iets te bereiken, dan
vallen er doden, dan wordt
de waarheid geweld aange
daan en dan zijn we, geloof
ik, in het rijk van de wereld,
om met Luther te spreken".
Deze uitspraken waren bijna
een godslasting voor Sölle die
pragmatisch er meer in
ziet bepaalde dingen uit de
Bergrede uit te kiezen. „Ik
heb de indruk dat u de een
voud van Jezus zó gecompli
ceerd maakt, dat die onleef
baar wordt. Jezus wil niet dat
wij antwoord geven op de
vragen die we niet kunnen
beantwoorden maar Hij wil
alleen maar dat we eindelijk
eens antwoord geven op de
vragen die we wel kunnen
beantwoorden". En daarmee
FOTO: DIJKSTRA
doelt Sölle natuurlijk op poli
tieke vragen."
In 1933 had een Duitse predi
kant het „Gebot der Stunde",
op de kansel te verkondigen
dat Jezus van Nazareth geen
ariër maar jood was. Zo heeft
de kerk in onze tijd volgens
Sölle de taak zich geheel te
wijden aan het conciliair pro
ces voor vrede, gerechtigheid
en behoud van de schepping.
Kuitert: „Men hoeft geen
christen te zijn om zich daar
voor in te zetten. Oók chris
tenen doen dat, maar als al
leen de "christenen dat deden
of wisten, dan zou de wereld
er niet best aan toe zijn.
Want het zou betekenen dat
men christen moet zijn om
een goed politicus te zijn. Dat
vind ik een vreselijk idee.
Het goed-zijn van de mens,
zo ver als dat gaat, sterft niet
uit als het christendom uit
sterft."
RUUD VAN HAASTRECHT
i
DEN HAAG De Ne
derlands Katholieke
Schoolraad (NKSR) is
desgewenst bereid ook
de landelijke belangen
van de door de bisschop
van Roermond,,gecontro
leerde" katholieke scho
len te behartigen. Dat
bleek na afloop van een
bijeenkomst van de
Raad, gisteren.
Zoals bekend heeft bisschop
Gijsen een eigen reglement
voor de katholieke scholen
Nederlands Hervormde Kerk
Beroepen te Ens-Kraggenburg,
J.Smit kandidaat te Kollum. Aange
nomen naar Pesse, F.Verboom kan
didaat te Harderwijk.
Benoemd tot bijstand in het pasto
raat te Katwijk ad Rijn. J. Katten-
berg. emeritus predikant geestelijk
verzorger Noorderhaven Juliana-
dorp, wonende te Den Helder.
Gereformeerde Kerken
Beroepbaarstelling: Drs.M.Lorier,
Molenberg 1, 4501 JK Oostburg.
Doopsgezinde Broederschap
Beroepen te Balk. Stavoren en
Warns, P.Nijssen, leraar te Sneek,
die dit beroep heeft aangenomen.
ingevoerd. Anders dan in het
nieuwe reglement dat de
overige bisschoppen in ons
land hebben vastgelegd, is in
het Limbrugse reglement
geen plaats voor de NKSR
als uitvoerder van de bis
schoppelijke verantwoorde
lijkheid ten aanzien van de
scholen. Het gaat hierbij on
der meer over scholenplan
ning en overleg met de over
heid.
De NKSR zal aandringen op
spoedig overleg hierover met
de bisschop van Roermond,
uitgaande van wederzijdse
integriteit van intenties.
De katholieke scholen in het
«Limburgse die niet kunnen
of willen voldoen aan de
voorwaarden van de bis
schop, kunnen in de toe
komst ook blijven rekenen
op de landelijke katholieke
onderwijsorganisaties. Deze
organisaties, bijvoorbeeld de
besturenbonden en de KOV,
de personeels vakbond, zullen
de belangenbehartiging en
ondersteuning realiseren in
nauw overleg met hun eigen
leden. Om deze taak goed te
kunnen uitvoeren, is ten be
hoeve van de betreffende
Limburgse scholen een coör
dinatiegroep ingesteld. Hier
in hebben lidorganisaties van
de NKSR zitting.
KUNNEN WU DE AARDE BEHEREN'
DEN HAAG Een poging
om een groot publiek belang
stellenden te bereiken, die
zijn geïnteresseerd in het lot
van de wereld en hun mede
mensen. Zo omschrijft de 84-
jarige prof. Jan Tinbergen
zijn nieuwste boek „Kunnen
wij de aarde beheren?" waar
van het eerste exemplaar gis
teren aan dominee W.R. van
der Zee, secretaris van de
Raad van Kerken, werd aan
geboden. Van der Zee is ook
voorzitter van de stuurgroep
Gerechtigheid, Vrede en Be
houd van de schepping van
de Raad van Kerken en
noemde Tinbergens boek dan
ook een belangrijke bijdrage
in het zogeheten conciliair
proces.
„Kunnen wij de aarde behe
ren" is in tegenstelling tot
Tinbergens vorig boek „Wa
pen en Welzijn", dat meer
gericht was aan economen
een boekje dat de complexe
problematiek rond milieu
vervuiling, \yapenwedloop en
armoede in uiterst simpele
bewoordingen uitlegt. Stap
voor stap gaat de vroegere
winnaar van de Nobelprijs
voor Economie, de lezer voor
in het onstaan van econo
mieën, de groei van de indus
trie en de daarmee gebaard
gaande vernietiging van het
milieu en hongersnoden op
Ds. Van der Zee
ontvangt uit
handen van
prof. Tinbergen
(rechts) het eer
ste exemplaar
van „Kunnen
wij de aarde be
heren?".
FOTO: ANP
grote schaal, door al te grote
verschillen in inkomsten.
Prof. Tinbergen schreef zijn
boek, geïnspireerd door de
feiten dat elke dag een plan-
te- en diersoort uitsterft, dat
vele miljoenen mensen dage
lijks honger lijden, dat de
mens de wapencapaciteit
heeft opgebouwd de aarde
zeventig tot tachtig keer te
vernietigen. Volgens de voor
malig Rotterdamse hoogle
raar „dringt de tijd" en
„wacht de mensheid de dood
straf" als niet heel snel we
gen worden gevonden de
problemen op te lossen.
De socialist Tinbergen geeft
op bescheiden wijze een
aantal mogelijke oplossingen
aan die met name neerko
men op meer internationale
samenwerking. Zo moeten de
Verenigde Nafies worden ge
reorganiseerd („Het kan niet
dat Luxemburg evenveel te
zeggen heeft als de Verenig
de Staten"), maar moeten
ook meer macht krijgen over
nationale regeringen.
STUDIE OVER „INTELLECTUELE ADERLATING"RK KERK
In juli 1966 schreef de direc
teur van de Haarlemse uitge
verij De Spaarnestad dr. ir.
De Goeij een brief naar het
dagblad De Tijd waarin hij
het „verraad der clercken"
hekelde. De uitdrukking was
ontleend aan een spraakma
kend boek van een Franse fi
losoof uit het begin van deze
eeuw, Julien Benda, die stel
ling nam tegen allerlei vor
men van mustiek en de intel
lectuelen op hun taak wilde
wijzen.
Iri navolging daarvan hekel
de De Goeij destijds de ka
tholieke intellectuelen: zij
moesten pal staan voor het
traditionele erfgoed van de
katholieke kerk en dat niet
verkwanselen. Die aanval
lokte weliswaar een langdu
rige polemiek uit, maar
waarschijnlijk zou Benda, als
hij kennis had kunnen ne
men van het verhaal van De
Goeii, zich daarin slecht heb
ben kunnen vinden.
In Benda's visie zouden intel
lectuelen immers zuivere we
tenschap moeten bedrijven
en het laatste dat zij dienen
te doen is zich binden aan
een kerkelijk instituut.
De uitdrukking is nu op
nieuw gebruikt als titel voor
een omvangrijke studie over
de de rol van de katholieke
intellectuelen na de oorlog.
Ze is afkomstig van de socio
loog Ed Simons en de theo
loog Lodewijk Winkeler die
daarop deze week gezamen
lijk in Nijmegen zijn gepro
moveerd.
Minutieus
Op de rol van intellectuelen
in de vernieuwingsbeweging
in de Nederlandse katholieke
kerk is al in vele studies in
gegaan. Nog nooit gebeurde
dat waarschijnlijk zo grondig
als in deze studie. Op minu
tieuze wijze is geprobeerd op
een viertal terreinen (geeste
lijke gezondheid, ambt, oecu
mene en de discussie over
katholieke identiteit) hun in
vloed te traceren. Echt ver
rassende conclusies levert die
studie echter niet op. Natuur
lijk was het bekend dat die
intellectuelen een flinke in
vloed hadden in die kerkelij
ke vernieuwingsbeweging.
Verrassend is ook evenmin
de constatering dat pater Bots
SJ geen gelijk had met zijn
stelling dat de macht in de ja
ren zestig in de rooms-katho-
lieke kerk was overgenomen
door de intellectuelen. Het
waren immers steeds de bis
schoppen zoals ook in deze
studie wordt bevestigd die
leiding gaven, maar wel heel
nadrukkelijk van de diensten
van intellectuelen gebruik
maakten. Zij de intellec
tuelen waren weinig ver
tegenwoordigd in bestuursli
chamen, des te meer echter
aanwezig in adviserende in
stanties en in de media.
Aan het begin van de jaren
zeventig zouden die intellec
tuelen de kerk en masse ver
laten. Frappant is het te kij
ken naar ae namenlijst ach
terin het boek. Veruit de
meesten zijn voor de huidige
generatie onbekend. Zij zijn
ofwel overleden of spelen be
wust geen rol meer. Figuren
die toen en nu bekend zijn,
zijn er vrijwel niet. Het is
ook te zien aan de samenstel
ling van de ledenlijst van het
Pastoraal Concilie en dat van
het huidige Landelijk Pasto
raal Overleg, waarvan de (in
tellectuele) inbreng zachtjes
gezegd hemelsbreed ver
schilt.
Simons en Winkeler, zelf be
horend tot het schaarse aan
tal intellectuelen die zich
binnen de rk kerk willen
doen gelden, verwijten tussen
de regels door hun voorgan
gers gebrek aan spankracht.
Met andere woorden: zij had
den beter moeten weten dat
zo'n oud en autoritair insti
tuut als de rooms-katholieke
kerk zich niet zo snel naar
hun wensen zou kunnen voe
gen. Zij hadden dus hun ver
wachtingen moeten tempe
ren.
Ter vergoeiliiking moet daar
bij wel worden aangetekend
dat het uitgerekend ook de
bisschoppen waren die in die
veranderbaarheid van het
kerkelijk instituut geloofden.
Hoe kan anders achteraf de
misrekening van het Neder
lands Pastoraal Concilie ver
klaard worden. Dat viel in
Rome helemaal niet in goede
aarde, maar het was toch een
initiatief van de bisschoppen
(in feite van de Bredase Dis-
schop De Vet).
Bovendien was er, zoals de
auteurs zelf nadrukkelijk
stellen, sprake van een in
haaloperatie van deze intel
lectuelen. Zij hadden lange
tijd in een isolement
verkeerd en plotseling gin
gen de ramen open.
Aderlating
De Nederlandse rooms-ka
tholieke kerk heeft aan het
begin van de jaren zeventig
intellectueel een enorme
aderlating ondergaan. Inte
ressanter is het wellicht vast
te stellen dat ruim vijftien
jaar later er zich opnieuw
een' aderlating aan het vol
trekken is, nu van een bedui
dend grotere omvang. Dit
maal is het de brede midden
moot „gewone" doorsnee
gelovigen en priesters die
ooit door hun bisschoppen en
oude katholieke intelligentsia
werd geinspireerd die op
het punt lijkt te staan de
kerk te verlaten en nu zijn
heil zoekt in de Acht Mei Be
weging.
In hoeverre is hier terecht
sprake van verraad van een
bepaalde groep? Vanuit de
positie van de intellectueel
betrokkenen was dit „ver
raad" aan het begin van de
jaren zeventig zeer goed
voorstelbaar. Het zou waar
schijnlijk ook sporen met de
richtlijnen van Benda.
PAUL VAN VELTHOVEN
Ed Simons, Lodewijk Win
keler: Het Verraad der
Clercken. Intellectuelen en
hun rol in de ontwikkeling
van het Nederlandse katho
licisme na 1945. Uitgave
Arbor. 504 pag. Prijs
ƒ49,50.
Eer
MINISTER Braks van landbouw en visserij moet ga|ijks
ten met scholvissers over een financiële vergoeding. P^e
het slachtoffer geworden van „zwartvissende" collef"rc
de aan Nederland toegewezen portie schol hebben o, ai
zonder dat zij daarop recht hadden. Toen de koek herr
moest de minister eind oktober, als gevolg van de af&ter
binnen de Europese Gemeenschap, de vangst op schBSe'
ten. Verscheidene scholvissers visten daarmee achter |jCj
omdat zij hun persoonlijk deel van de aan ons land tqvar
zen portie nog niet hadden kunnen vangen. >TZo
ken
De Haagse rechtbankpresident mr. m. Wijnholt, diel
teren bij vonnis in kort geding bepaalde, heeft de
niet verplicht met andere EG-landen te gaan onderhi
over een onderlinge rui) van nationale quota. De vi:
den dat geëist, maar minister Braks heeft naar het
van de rechter daartoe al voldoende pogingen ondei
Ook enkele andere eisen van de scholvissers wees dj
dent van de hand.
Een wijs oordeel, dat tot gevolg had dat het Visselj
de vissers onmiddellijk heeft opgeroepen geen „veil
vis meer aan land te brengen. Hoewel de rechtbankpil
de minister slechts heeft gelast met de scholvissers f
tafel te gaan zitten zonder hem daarbij te verplichten®
financiële vergoeding, zijn de vissers redelijk tevredf-
vonnis geeft immers aan hoe het ministerie zich tejl
groepen vissers moet gedragen om hun individuele!
gent te beschermen.
De uitspraak van de rechtbankpresident komt nid^
maal als een verrassing. De vissers en hun organisatie q
den dinsdag bij het begin van het kort geding al enigpd
putten uit uitlatingen van mr. Wijnholt. Hij leverde tc
se en niet mis te verstane kritiek op het kennelijk^!'
waarmee de overheid vissers soms van de ene dag op^
dere beperkt in hun broodwinning. Uit zijn woordfl
worden afgeleid dat hij het onaanvaardbaar acht datjiste
niet tegelijkertijd wordt gekeken naar noodzaak en mers
heden om het verlies op te vangen dat vooral de klejati
sers lijden. era
XJ iag
xlET was opmerkelijk dat de Haagse rechter, nog
uitspraak in kort geding, zich zó kritisch tot een van Pel
cederende partijen richtte. De vissers konden daaruit #de
den dat zij niet helemaal aan de formele rechtlijnighfnt
een bewindsman zijn overgeleverd, evenmin als aaivi(
aan de lopende band regelingen en bepalingen schrPP'
ambtenaren. Gisteren is die indruk bij de uitspraak' 6]
tigd. iaa-
ion
De visserijdeskundigen in de Tweede Kamer mogen lg
spraak overigens beschouwen als een niet mis te vers|en
rechtwijzing, dat zij hun controlerende taak op de uiti
van het visserijbeleid onvoldoende serieus hebben o'eic
Aan een paar honderd kottervissers is natuurlijk weiri^
tieke eer te behalen, maar dat mag niet betekenen da[rje
zorgvuldig met hun belangen wordt omgesprongen. w
naast kunnen de vier visserij-organisaties aan de aflQrie
de zaak ook de conclusie verbinden, dat het menenskei
het Europese visserijbeleid, zodat het hoog nódig is A w
zij orde op zaken gaan stellen. In
zul
h<
Aanhoudend
wisselvallig
DE BILT (KNMI) Het blijft
wisselvallig weer. Morgen
stroomt er lucht over ons land,
die vooral in de hogere lucht
lagen vrij kpud is. Door het re
latief warme water van de zee
komen hierin gemakkelijk
buien tot ontwikkeling. Naast
die buien zullen er ook flinke
opklaringen zijn. Zondag komt
er al vroeg bewolking opzetten
van een volgende oceaande
pressie waaruit in de loop van
de dag regen zal vallen. Ook
begin volgende week zal het
regelmatig regenen. De wind
blijft fors, maar zal geen
stormkracht bereiken. Döor de
relatief warme zeewind blijft
de middagtemperatuur onge
veer acht graden. Morgen
nacht kan in het binnenland
de temperatuur dalen tot bij
het vriespunt.
Weersvooruitzichten voor di
verse Europese landen, geldig
voor morgen en zondag:
Zuid-Scandinavië en Dene
marken: Wisselend bewolkt en
een enkele bui. Middagtempe
ratuur rond 7 graden.
Britse Eilanden: Veel bewol
king en perioden met regen.
Middagtemperatuur van 7 gra
den in het noorden tot 13 gra
den in het zuiden.
Benelux, Duitsland, noord-
Frankrijk: Half tot zwaar be
wolkt en van tijd tot tijd re
gen. Middagtemperatuur rond
9 graden.
Midden- en zuid-Frankrijk:
Wisselend bewolkt en vooral
zondag regen. Middagtempera
tuur rond 12 graden.
Alpengebied: Wisselend be
wolkt en zondag aan de noord
kant regen. Middagtempera
tuur ongeveer 7 graden. Nul
graden-niveau stijgend van
1500 meter naar circa 2000 me-
Spanje, Portugal: Zonnige pe
rioden en vrijwel overal droog.
Middagtemperatuur van 15
graden in het noorden tot 22
graden in het zuiden.
Italië en Joegoslavische kust
Vooral morgen veel bewolking
en regen. Zondag geleidelijk
meer opklaringen. Middag
temperatuur van 10 graden in
het noorden tot 17 graden in
het zuiden.
lip
-»u
HELPDE Ni
rinj
iwe
LEPRA BESTRIJD'"
DOE HET NL^;
Stort uw bijdrage
postgiro 50500 of i
bankgiro 70.70.70.$
Nederlandse Stichting
Leprabestrijding/
Mauritskade 63.1092 AD
Amsterdam Tel 020 - 93 891
