4
L
„Sovjetunie komt pas op
valreep tot concessies"
Sovjet-leger
verkleint
technische
achterstand
„Blij dat het monument van
Wilhelmina in Den Haag komt
Herdenking van
dood politieman
TENLAND
QeidócQowuvnt
WOENSDAG 11 NOVEMBER 1987 PAGINA S
pisters
ten route
ïvoor
Topees
ïtevaart-
jramma
JAAG - „Een beter
at dan we hadden
hopen". Met die
ïn vertolkte de
iitse minister voor
:hap en en techno-
leinz Riesenhuber,
iddag in Den Haag
luchting van de
delegaties na de
•iële conferentie
de gedurfde (en
toekomstplannen
Europese ruimte-
'anisatie ESA.
en moeten op lange
leiden tot autonomie
ipa in de ruimte, ook
bied van de bemènde
irt. De Nederlandse
van economische za-
lolf de Korte, liet zich
id in soortgelijke be-
ESA-direc-
iraal prof. Reimar
m handen te kort om
iwensen in ontvangst
i. Maar de Britse mi-
handel en industrie,
Clarke, liet nadruk
ken dat de regering-
het overgrote deel
ieuwe lange-termiin-
van ESA „geld-
g" vindt en er dan
penny aan zal beste
lt om drie miljarden-
ima's die tot een sa-
'ende Europese ruim-
fructuur moeten lei-
superraket Ariane 5,
limbus-project (ruimte
en de kleine ruimte-
Hermes. Ariane 5
onvoorwaardelijke
ing van alle lidstaten,
ondering van Groot-
ië. Columbus en Her-
Irentegen blijven nog
in een soort studie-
ikkelingsfase, voordat
definitief besluit over
i wordt.
tse minister Clarke
an het slot van de
conferentie nog steeds
fel als welbespraakt
ider van een Euro-
amma voor beman-
ivaart. „Mensen in de
irengen dient alleen
itieke doeleinden en
imitatie van wat de
jnen al in de zestiger
iden. Autonomie ten
ivan de VS is op zich-
verkeerd, maar zinlo-
ie wèl". Clarke zei de
hebben dat sommige
ieteen van al hun ge
verstand beroofd
zodra ze het woord
horen. Deson-
;mden de Britten niet
ippen ze ook niet uti
;n blijven ze hun con-
1 bestaande
a's keurig afdragen.
houding ten spijt
conferentievoorzitter
iber toch van een „ge-
voorwaarts",
jjn oordeel kan er
[esproken van een be-
idrukwekkend pro-
hoewel het qua om-
altijd niet in de scha-
staan van wat de
inen en Russen op dit
'oen. Nederland doet
drie grote projecten
het slechts met per-
variërend van 1 tot 3
De Nederlandse bij-
in ESA kan tot 1990
>t 187 miljoen gulden,
irna is de rek er. uit,
lister De Korte.
kü VAN DER WERF
■^Ir
s
|r
er
jine dwerg99
T EN A Amerikaanse
indigen hebben een zo-
"hon^e ..bruine dwerg"
in een baan rond een
)lau\Vijftig lichtjaren van de
Een „bruine dwerg"
itt afmeting betreft op
rooajneet, maar straalt als
in df kleine sterk afgekoel-
istnpls ongeveer even groot
3 laneet Jupiter en heeft
iperatuur van 982 gra-
.wan» concert
'ou"k Sabbath
nnen
pbarfiG Een optreden
Engelse hardrockgroep
jabbath op 22 december
ter Noorderligt in Til-
lat niet door. De groep
p de culturele zwarte
[^*1 de Verenigde Naties
*Sij in juli in Zuidafrika
■«en heeft. Het optre-
het enige in Neder-
)vJft geweest in het kader
J Europese toernee van
per |«>ep. De afgelasting
volgens de woordvoer-
in Noorderligt „zeker
!le zaal".
^ontvangmi 7 Bol tussen 18.00 on
zaterdags (uwen 14.00 on 15.00
Bonrtr.071-122248 on uw kran»
ökzolldo «vond nabezorgd.
Frankrijk werkt aan
nieuwe kernraket
PARIJS De Franse regering
wil meer geld uitrekken voor de
ontwikkeling van een nieuwe
strategische kernraket, die vol
gens sommige deskundigen ge
lijkwaardig is aan de Ameri
kaanse Pershing-II. Dit blijkt
uit de ontwerpbegroting voor de
fensie die de regering gisteren
aan het parlement heeft voorge
legd. De S-4 raket heeft een be
reik van 3500 kilometer en moet
in 1996 operationeel zijn. Voor de
ontwikkeling van de nieuwe ra
ket is 184 miljoen gulden be
groot. De totale defensiebegro
ting is daartoe met vier procent
opgevoerd.
De ouders van politieman Thorsten
Schwalm, die vorige week met een colle
ga werd doodgeschoten tijdens rellen
rond het vliegveld in Frankfurt, woonden
gisteren een herdenkingsbijeenkomst bij
in de domkerk. Bij de dienst waren onder
anderen president Rithard von Welzsac-
ker en andere hooggeplaatste autoriteiten
aanwezig. Daarna trokken opnieuw dui
zenden politiemannen de straat op uit
protest tegen het geweld in de Bondsre
publiek. De politie heeft één verdachte
van de schietpartij aangehouden; naar
een tweede verdachte wordt nog gezocht.
FOTO: AP
Britse pub mag
langer open
LONDON De Britse pub mag
voortaan langer open blijven. Het La
gerhuis heeft gisteren besloten dat
caféhouders voortaan tot na elf uur 's'
avonds mogen blijven schenken en
dat de deur ook s' middags niet meer
op slot heeft. Volgens de huidige wet
uit 1916 mogen pubs in Engeland en
Wales open van elf uur 's ochtends
tot elf uur 's avonds, maar moeten ze
's middags tweeëneen half uur slui
ten. Dit tot groot verdriet van met
name buitenlandse toeristen, die tij
dens hun vakantie regelmatig voor
een dichte deur staan. Het openhou
den van de pubs was deze zomer één
van de verkiezingsbeloften van pre
mier Thatcher.
TOPADVISEUR REAGAN OVER INF-AKKOORD:
DEN HAAG Tijdens
de aanstaande topont
moeting tussen president
Reagan en partijleider
Gorbatsjov zullen de VS
zich niet laten dwingen
tot nieuwe akkoorden
over de vermindering
van kernwapens. Even
min zal Reagan zich, zo
als vorig jaar tijdens de
top in Reykjavik gebeur
de, door onverwachte
Sovjetvoorstellen tot on
gewenste resultaten la
ten verleiden. Het blijft
dus voorlopig bij een
INF-akkoord voor de af
schaffing van kernwa
pens voor de middellan
ge afstand.
Dat verklaarde Barry Daniel,
een naaste medewerker van
de Amerikaanse president
Reagan op het terrein van de
wapenbeheersing, gisteren in
Den Haag, waar hij op be
zoek was als onderdeel van
een rondreis door West-Eu
ropa. Tijdens een geprek met
journalisten op de Ameri
kaanse ambassade in Den
Haag zei hij dat een nieuw
akkoord, bijvoorbeeld over
de vermindering van strate
gische kernwapens, pas in de
loop van volgend jaar afge
sloten kan worden. „De aan
loop tot het "INF-akkoord
heeft geleerd dat pas resulta
ten geboekt worden als je op
je strepen blijft staan", aldus
Daniel. „De Sovjetunie komt
vaak pas op de valreep met
concessies".
De naaste medewerker van
president Reagan gaat ervan
uit dat het INF-akkoord door
de Senaat aanvaard zal
worden. „De Democraten
dachten dat de Sovjetunie
nooit met de nuloptie ak
koord zou gaan. Het tegen
deel is waar gebleken. Dat
Terwijl de laatste obstakels voor een INF-akkoord nog uit de weg geruimd moeten worden,
beginnen alweer besprekingen over andere aspecten van de bewapeningswedloop. Gisteren
drukten onderhandelaar Robert Barker en zijn Russische delegatievoorzitter Igor Palenykh el
kaar in Genève de hand voordat ze gingen praten over een beperking van kernproeven.
verzet van de Democraten is
dus deels teniet gedaan. Con
servatieve Republikeinen
staan weliswaar zeer wan
trouwend tegenover de Sov
jetunie, maar als „hun" presi
dent meent dat hij een goed
akkoord sluit, is er voor hen
eigenlijk ook geen reden om
tegen te zijn", aldus Daniel.
SDI
Uit zijn woorden viel verder
op te maken dat de VS hopen
een akkoord over de strategi
sche raketten te kunnen slui
ten, zonder hel SDI-pro-
gramma prijs te hoeven ge
ven. Tot op heden is dat on
derzoek naar een verdedi-
gingsschild in de ruimte nog
hét grootste struikelblok voor
zo'n strategisch akkoord.
Volgens Daniel zit er enige
beweging in het Russische
standpunt over SDI, maar de
VS voelen er niets voor om
zoals de Sovjetunie heeft
geopperd precies vast te
leggen welk onderzoek wèl
en welke proeven niet zijn
toegestaan volgens het uit
1972 stammende ABM-ver-
drag tegen ruimtewapens.
Daniel: „Al het onderzoek
dat momenteel bij ons ge
beurt, past binnen het ABM-
vërdrag, zowel de Russische
uitleg ervan als onze ruimere
interpretatie. Maar het heeft
volgens ons geen zin om pre
cies vast te leggen wat wel en
wat niet is toegestaan. Ver
geet niet: het SDI-onderzoek
FOTO: AP
is een wetenschappelijk on
derzoek. We weten toch nog
niet tot welke resultaten dat
zal leiden". Maar Reagans
adviseur bestreed de Russi
sche opvatting dat het SDI-
onderzoek de stabiliteit in de
verhoudingen tussen de su
permachten verstoort. „Dan
zet je de zaak op zijn kop. Het
SDI-onderzoek is een ant
woord op de Russische drei
ging. Niet de oorzaak ervan.
Het plaatsen van meer raket
ten werkt juist destabilise
rend. Bovendien, recente fo
to's van satellieten hebben
nog eens aangetoond, dat ook
de Sovjetunie op het terrein
van de ruimtedefensie zeer
actief is".
JOS TIMMERS
tö^eer irritaties
rond akkoord
WASHINGTON De
Verenigde Staten sluiten
een nieuwe ontmoeting
van minister van buiten
landse zaken George
Shultz en zijn Sovjet-col
lega Sjevardnadze niet
uit. Het gesprek zou ge
bruikt kunnen worden
om nieuwe hindernissen
in de onderhandelingen
over een INF-verdrag uit
de weg te ruimen.
Als deze vraagstukkeh niet
worden opgelost zou het
INF-verdrag wel eens niet op
tijd klaar kunnen zijn voor
de topontmoeting op 7 de
cember tussen Reagan en
Gorbatsjov, zo lieten Ameri
kaanse topambtenaren we
ten.
Volgens Amerikaanse onder
handelaars houdt de Sovjet
delegatie in Genève de on
derhandelingen op door in
formatie over bestaande ra
ketbases in de Sovjetunie en
de DDR achter te houden.
Anderzijds werd gisteren in
Moskou felle kritiek geuit op
„plannen" van de NAVO om
de ontmanteling van INF-ra-
ketten voor de middellange
afstand eventueel te compen
seren door andere maatrege
len.
Dfe New York Times meldde
vanmorgen overigens dat
Gorbatsjov volgende maand
misschien wat langer dan
drie dagen in de Verenigde
Staten blijft om wat meer te
kunnen zien van het land en
zijn bewoners. Niet alleen
zijn vrouw Raisa, maar ook
verschillende adviseurs zou
den op een langer bezoek
aandringen omdat Gorbats
jov het zeer goed zou doen op
de Amerikaanse televisie.
Een Soviet-woordvoerder
verklaarde dat de partijleider
zich waarschijnlijk door de
televisie zal laten intervie
wen en wellicht enkele toe
ristische trekpleisters zal be
zoeken. Hij herinnerde aan
het enthousiasme dat in 1959
het bezoek van de toenmalige
Sovjet-leider Nikita Chroesjt-
sjov teweegbracht in de VS.
Deze bezocht Disneyland en
schroomde niet zich te laten
fotograferen met beroemde
Hollywood -sterren
INSTITUUT STRATEGISCHE STUDIES:
LONDEN De strijdkrachten van de Sovjetunie heb
ben de technologische achterstand op het westen het
afgelopen jaar verkleind, zo staat te lezen in het van
daag verschenen jaarrapport van het Internationaal In
stituut voor Strategische Studies. Over het Russisch-
Amerikaanse akkoord voor de verwijdering van de
middellange-afstandsraketten uit Europa is het gezag
hebbende instituut in het rapport „Het Militair Even
wicht, 1987-1988" maar matig enthousiast.
Volgens het IISS heeft de NAVO „gestage, zij het onspectaculai
re vorderingen" geboekt bij de verbeteringen in het wapenarse-'
naai. Een verhoging van de defensieuitgaven werd niet ver
wacht, maar wel misschien zelfs een verlaging. De Sovjetunie
legt zich daarentegen nog steeds toe op de technologische ont
wikkeling, met alle daaraan verbonden kosten en voordelen,
waardoor „de technologische kloof tussen oost en west zich
steeds meer dicht", aldus het IISS.
Over het INF-akkoord tussen de VS en de Sovjetunie meent het
IISS: „Hoewel deze ontwikkelingen reden zijn tot een voorzich
tig optimisme, zullen ze ook tot enige mate van verontrusting
aanleiding geven". Directeur Francois Heisbourg voegde daar op
een persconferentie aan toe, dat de verwijdering van INF-raket-
ten op zich geen gevaar vormt voor de veiligheid van het wes
ten. Naast de algemene „kwalitatieve verbetering" zijn de wape
narsenalen van de twee supermogendheden „matig gegroeid".
Over de verhouding in conventionele wapens en troepen tussen
de NAVO en het Warschaupact wilde het IISS zich niet uitlaten.
Adjunt-directeur kolonel John Cross zei dat aantallen op zich
niet voldoende waren om de militaire slagvaardigheid te bepa
len. Uit het rapport van het IISS blijkt wel, dat de NAVO over
veel minder materieel beschikt. Zo heeft de NAVO 30.500 zware
tanks, terwijl het Warschaupact er 68.300 heeft. Aan NAVO-zij-
de zijn er 199,3 divisies en bij het Warschaupact 268. En West-
Europa beschikt over 7.438 oorlogsvliegtuigen, terwijl het oost-
blok er 9.566 heeft. Bovendien betekent de modernisering van
de Russische T-80 en T-64B tank dat veel anti-tankwapens van
de NAVO wellicht niet jneer effectief zijn, aldus het IISS. Het
Instituut constateert verder dat zowel bij de Amerikaanse als de
Sovjet-marine het afgelopen jaar aanzienlijk meer kernwapens
aan boord van schepen en onderzeeërs zijn geplaatst.
Generaal Kountche.
President
van Niger
overleden
PARIJS De Nigeree-
se president, generaal
Seyni Kountche, (56) is
gisteren in een zieken
huis in Parijs overleden
aan een hersentumor.
De nationale radio in
Niger heeft gemeld dat
kolonel Ali Seibou, de
bevelhebber van de
strijdkrachten, is aange
wezen om voorlopig het
voorzitterschap van de
Hoge Militaire Raad
over te nemen. Hij riep
het volk van het Sahel-
land tevens op rustig te
blijven. President Mit
terrand noemde Kount-
ché „een van de opmer
kelijkste staatshoofden
van zwart Afrika en
een van Frankrijks
trouwste vrienden".
CHARLOTTE VAN PALLANDT BIJ ONTHULLING
NOORDWIJK/DEN HAAG
„Moet dat?", vraagt beeld
houwster Charlotte van Pal-
landt door de telefoon. Het
verzoek om een interview -
vanwege de onthulling op
28 noyember in Den Haag
van „haar" nationale monu
ment voor koningin Wilhel
mina - wordt niet enthou
siast ontvangen, maar wel
vriendelijk ingewilligd.
„Moet er ook een foto bij? O,
God", verzucht de kunstena
res, die toch publiciteit ge
wend moet zijn. Ze wordt im
mers sinds jaar en dag inter
nationaal erkend: al in 1937
haalde ze de tweede prijs op
een belangrijke expositie in
Parijs, nog geen tien jaar na
dat ze vrij plotseling met
beeldhouwen was begonnen
en les had genomen van
grootheden als Malfray en
Lhote. Ze begon als kind met
tekenen en schilderen, maar
had „het beeldhouwen toen
al in het hoofd'.'
Ze is 89 jaar nu, de op 24 sep
tember 1898 - het jaar van
Wilhelmina's kroning - in
Arnhem geboren baronesse.
Haar ogen zijn slecht gewor
den, maar bij helder weer
chauffeert ze nog zelf van
haar flat in Noordwijk naar
haar atelier in de bossen bij
die plaats. Ze loopt wat moei
lijk en is een paar keer lelijk
gevallen. Geestelijk is ze
haarscherp.
Charlotte van Pallandt zal op
28 november in Den Haag
van de partij' zijn: „Ik moet
nog wat zeggen ook, ver
schrikkelijk. Eerst de konin
gin en dan moet ik kletsen".
Opdracht
kwam al aan het begin van
de jaren zestig van de „rode"
gemeente Rotterdam. Het
kwam er in witte steen te
staan. Het gipsen model werd
in een galerie in Heiloo on
dergebracht. Niets wees er
toen al op dat hetzelfde beeld
in brons -„nee, het is niet
hetzelfde, het brons geeft er
een heel ander karakter aan,
hoor"i aldus Van Pallandt -
het uiteindelijke nationale
monument voor de „moeders
des vaderlands" zou worden.
In 1963, een jaar na het over
lijden van koningin Wilhel
mina, vond de regering al dat
deze vorstin met een natio
naal monument geëerd moest
worden. In Den Haag zou het
komen, want met die stad
had de koningin een stevige
band gehad. Zes jaar later pas
werd de Commissie Natio
naal Monument Koningin
Wilhelmina ingesteld. Het
moest geen monument in
klassieke zin worden, aldus
de commissie, maar iets „dat
in symbolische zin recht zou
doen aan het leven en wer
ken van Wilhelmina en ook
in deze tijd actief en functio
neel kan worden beleefd".
Strijd
En daarmee werd een strijd
ingeluid, die meer dan tien
jaar zou duren. In 1971 kre
gen drie ontwerpers, Jan
Maaskant, Frans van Dillen
en Hans Petri, een uitnodi
ging om een schets te maken.
Maaskant werkte in zijn een
tje en viel af, Van Dillen en
Petri besloten tot samenwer
king en kwamen met een
ontwerp dat de voorkeur
kreeg van de commissie: een
lint van rood-wit-blauwe kei
en, lopend door het centrum
van Den Haag. Het gaf het
leven van de koningin weer,
aldus de ontwerpers, want
het lint begon op het Binnen
hof en eindigde bij de Grote
of St. Jacobskerk en verbond
dus twee instellingen die in
het leven van de regerende
en religieuze Wilhelmina een
belangrijke rol hadden ge
speeld.
Het gekrakeel was niet van
de lucht. De commissie voor
de Beeldende Kunst was te
gen. „Het is een keientroep",
zei Vonhoff, de voorzitter
van de contactcommissie mo
numentenzorg. „Er zijn meer
raakvlakken met Klein
Duimpje" klaagde het inmid
dels verdwenen dagblad Het
Vaderland. Vrijwel niemand
herkende de overleden vor
stin in het keienlint. Toch
werd het ontwerp in 1975, na
schier eindeloos overleg op
hoog niveau, door de rege
ring aanvaard. Het rumoer
verstomde voor jaren.
„En toen was er in 1979 in
eens dat raadsvoorstel van
het Haagse college van bur
gemeester en wethouders om
het lint, weliswaar zonder
kleuren, te aanvaarden." ver
telt A. Blokpoel-Lotsy uit
Den Haag. De Haagse raad
moest met het keienlint ak
koord gaan, ook al was het
een rijksmonument, omdat
dit het stadsbeeld zou beïn
vloeden.
„Ik deed toen wat vereni
gingswerk, verder niets,
maar ik dacht: dit kan niet.
Ik had nog nooit zoiets ge
daan, maar ik besloot een ac
tie-comité op te richten."
Blokpoel besefte dat een be
kende naam zou helpen om
medestanders te krijgen. Ze
belde dr. Willem Drees en
vroeg hem ere-voorzitter te
worden van een landelijk co
mité dat een herkenbaar en
waardig standbeeld. Hij zeg
de toe, maar Blokpoel moest
wel eerst een behoorlijk co
mité vormen. Ze belde ieder
een, jong en oud in het hele
land. En lid werden ze: van
violist Theo Olof en acteur
Paul Steenbergen tot ballon
vaarster Nini Boesman en te
levisiepresentator Johan Bo
degraven. Zelfs de hele Prin
ses Irene Brigade sloot zich
aan.
Het actie-comité verzamelde
in een record-tempo meer
dan 20.000 handtekeningen
tegen het keienlint. De
raadsvergadering over het
keienlint, op 7 mei 1979, ver
liep emotioneel. Drees had
een bandje ingesproken.
Toen Blokpoel het afdraaide,
waren het college, de raad en
het publiek op de tribune
muisstil. „Het komt mij voor
dat wij deze bijzondere per
soonlijkheid voor de tegen
woordige generatie en voor
het nageslacht in herinnering
moeten houden. Niet enkel
door een keienweg of een
keienstraat, maar als de per
soonlijkheid die zij was, de
krachtige vrouw die ons land
op zo uitnemende wijze heeft
gediend dat zij waardering
heeft gevonden, niet alleen
bij al degenen die als vanzelf
elke telg van het Huis van
Oranje waarderen", aldus
Drees. T? Haagse gemeente
raad w es het keienlint nog
die avend af.
Nieuwe commissie
Minister Gardeniers stelde
een nieuwe commissie in en
andere ontwerpen volgden.
Veel waardering was er voor
het ontwerp van Kloppers en
Van Duyn. Die stelden zich
een wit en vierkant Wilhel-
mina-museum voor. drijvend
op de vijver bij het Congres
gebouw. Het zou met een
loopbrug te bereiken zijn en
met alle moderne technische
middelen zou het leven van
Wilhelmina erin worden uit
gebeeld. Het bleek veel te
duur.
Het was in 1984 minister
Brinkman die, samen met de
gemeente Den Haag (die
bang werd het monument te
verliezen), de knoop door
hakte en voor het beeld van
Charlotte Van Pallandt koos.
Democratisch was de keuze
Beeldhouwster Charlotte van Pallandt (89).
FOTO: ANP
klein beeldje, omdat ik er al
aan dacht hoe het er in het
groot, 2 meter 80. uit moest
zien. Het beeld heeft nooit
een gelaat gekregen, nee.
Toen het in het groot klaar
niet, inspraak was er deze
keer niet geweest, maar - zo
als het actie-comité dat jaar
aan de minister schreef - de
mochten zolangzamerhant
wel bekend worden veron
dersteld.
„Ik heb al in een vroeg stadi
um geopperd, waarom ne
men jullie mijn beeld niet?
Dat is Wilhelmina. Ik had,
nadat ik de opdracht van de
gemeente Rotterdam had ge
kregen, fotootjes uit de krant
bekeken. Maar toen zag ik
een kiek van haar, in Rotter
dam opkijkend naar een
werk van Mari Andriessen
en toen had ik het beeld dat
ik hebben moest: die drie
hoek eigenlijk. Dat was ze.
Daarmee ben ik verder ge
gaan".
Geen gelaat
„Ik heb het eerst in het klein
gemaakt, ongeveer 20 cm
hoog. Het was geen gewoon
was heb ik nog wel met de
tails geëxperimenteerd, maar
daardoor werd het alleen
maar minder."
De beeldhouwster: „Ik ben
blij dat mijn beeld in Den
Haag komt, omdat ik daar als
kind lang heb gewoond. Al
leen had ik het liever aan de
Vijverberg gehad, daar had je
het van ver al kunnen zien.
Maar het valt wel mee, zoals
het nu tussen het Paleis
Noordeinde en de Raad van
State komt te staan. Een
waardige plek, ja, maar dat
doet er niet toe. Belangrijk is
dat het er mooi staat. Ik ben
alleen bang voor die mensen
met die spuitbussen met verf.
Maar het is wel een veilige
plek bij het paleis, er zullen
wel mensen op wacht staan."
BARENDA GRUTTERINK
