Europese ruimtevaart nog
niet rijp voor besluiten
Arabische Liga al 22 jaar verscheurd door conflicten
Broodoorlog in Libanon erger dan burgeroorlog
Bonn vreest nucleaire
Kop van Jut te worden^
EatebeSouto/nl
VOLGENDE WEEK MINISTERSCONFERENTIE IN DEN HAAG
BUITENLAND
ZATERDAG 7 NOVEMBER 1987 PAGINA
NI
BAYRUT Brood is in
Libanon het belangrijkste;
voedingsmiddel gewor
den, maar ook daarvan is
niet meer genoeg. Vorige
week hebben de bakkers
de broodprijs gekoppeld
aan de dollar, omdat ze de
inflatie van het Libanese
pond niet meer kunnen
bijbenen: het afgelopen
jaar driehonderd procent.
Het broodtekort is voor een
deel kunstmatig: bakkers zijn
gaan speculeren, wetende dat
een kilo meel over een week
weer veel meer waard zal zijn.
In dollars gerekend kost een
brood in de hoofdstad Bayrut
niet veel: ongeveer veertig
cent voor een gewoon brood
van twee kilo. Maar bij salaris
sen tussen de 30 en 45 gulden
per maand gaat al gauw een
derde daarvan alleen in brood
zitten.
Bij de bakkers vormen zich 's
ochtends om zes uur de eerste
rijen; om elf uur gaan de win
kels open en na twee uur is al
les uitverkocht. De enige bak
kers die meestal openblijven,
zijn de winkels waar 25 tot 100
procent meer voor het brood
wordt gevraagd, zoals de echte
Franse bakkers in de hoofd
stad, die beweren een betere
kwaliteit meel te gebruiken.
Kinderen worden 's nachts op
pad gestuurd door hun ouders
om te kijken of ze in de bak
kerijen brood vers uit de oven
kunnen bemachtigen. Meestal
komen ze met lege handen
thuis. Vorige week zaterdag
werd bij een bakkerij per on
geluk een vrouw doodgescho
ten, toen twee mannen na
uren wachten begonnen te ru
ziën en hun pistolen trokken.
Omdat andere levensmiddelen
praktisch onbereikbaar zijn
geworden, wordt steeds meer
brood gegeten.
Gijzelaars
Wanneer de christelijke presi
dent Gemayel van Libanon
morgen naar het Arabische
topoverleg in Amman gaat, is
het vooral om over eten te
Eraten, oftewel economische
ulp. De Arabische landen
hebben vier jaar geleden de
geldkraan dichtgedraaid, for
meel omdat ze tegen de Liba
nese vrijhavens zijn. Maar om
dat zij op bijna alle politieke
initiatieven van Gemayel kri
tiek hebben, zal de top voor
Libanon waarschijnlijk alleen
mooie woorden en papieren
uitingen van bezorgdheid op
leveren.
De economische crisis in Liba
non beheerst het leven van al
ledag inmiddels meer dan de
burgeroorlog, die in 1987 aan
merkelijk minder intens was.
Het broodoproer dit jaar heeft
op iedereen meer indruk ge
maakt door ziin felheid en ge
welddadigheid. Alle groepen
staan onder druk iets te doen
aan het gebrek aan wate.,
elektriciteit, benzine en duAf
sinds kort ook brood, dat tr; 'd-
ditioneel al als een onmisbare
onderdeel van de maaltijd i
Libanon wordt gezien. Er zij Le
zelfs mensen die de recent,
vrijlating van gijzelaars aa
het broodgebrek toeschrijvet v
strijdende partijen zouden eeteCI
goede beurt kunnen make >r
door het losgeld te bestede^)
aan meelaankopen. Afgelope
donderdag is algemene stakin
begonnen tegen de regerin
wier beleid volgens de vak
bonden leidt tot „uithongi
ring van het Libanese volk"
:<*g<
DEN HAAG Tijdens
een twee dagen durende
ministersbijeenkomst in
Den Haag moeten maan
dag en dinsdag spijkers
met koppen worden gesla
gen over de toekomst van
het Europese ruimtevaart-
programma tot rond het
jaar 2000. Maar of er in
derdaad belangrijke be
slissingen zullen worden
genomen, is zeer de vraag.
Het is zo goed als zeker
dat de definitieve besluit
vorming nog enkele jaren
worden uitgesteld.
De dertien bij de Europese
ruimtevaartorganisatie ESA
aangesloten lidstaten zitten be
paald niet allemaal op één lijn.
Het zijn zo blijkt steeds
weer nog altijd niet geza
menlijke Europese doelstellin
gen die prioriteit hebben,
maar een veelheid van natio
nale belangen, met name van
de belangrijkste Europse ruim
tevaartlanden: Frankrijk,
West-Duitsland, Italië en (zij
het in steeds mindere mate)
Groot-Brittannië. Kortom: de
..versnippering van aktivitei-
ten en verspilling van hulp
bronnen", die ook wordt ge
kritiseerd in het vorige week
gepresenteerde rapport „Euro
pa's toekomst in de ruimte",
speelt de Europese ruimte
vaart nog steeds parten.
Hermes
Parijs wil de definitieve „Eu
ropeanisering" van de Franse
mini-ruimtependel „Hermes"
verwezenlijkt zien, maar
Bonn, Rome en vooral Londen
voelen daar eigenlijk niets
voor. Zij vinden het Herme
s-project nog steeds te vaag en
te duur en hebben zo hun ei
gen plannen voor ruimtetran
sport. De Duitsers (en zij niet
alléén) vinden het Sanger
Il-project beter, de Britten ge
ven de voorkeur aan hun ei
gen revolutionaire Hotol-pro-
gramma. En het merendeel
van de overige ESA-lidstaten
wacht min of meer gelaten af.
Toch wordt de Hermes door
velen beschouwd als de „sleu
tel" tot Europese zelfstandig
heid in de ruimte omdat het
toestel uiteindelijk een belang
rijke rol moet gaan spelen bij
het vervoer van astronauten
naar Europa's zelfstandig ope
rerende ruimtestation en hun
bevoorrading. Maar de jongste
wijzigingen in het projekt heb
ben een dusdanige verschra
ling in het oorspronkelijke ta
kenpakket teweeggebracht,
dat de toch al bestaande twij
fels in feite alleen maar zijn
tóegenomen. Het doel van de
wijzigingen was vooral het ge
wicht zo te beperken dat de
Hermes nog met de Ariane-5
gelanceerd kan worden, maar
daar moet wel het een en an
der voor ingeleverd worden.
De suggestie van een groep
Europese astronauten om een
soort interim-capsule voor be
mande ruimtevluchten te bou
wen, zal waarschijnlijk niet
zonder meer worden afgewe
zen.
De kritici van het Herme
s-programma lijken „des
noods" wel aan het project te
willen deelnemen, al zou het
alleen maar zijn om te voorko
men dat Frankrijk het in zijn
eentje doet. Dat bij herhaling
door Parijs geuite dreigement
is ook voor de Bondsrepubliek
een zodanig schrikbeeld, dat
men uiteindelijk zij het niet
overtuigd en van harte wel
met het projekt in zee zal
gaan. Maar het Columbus-pro-
gramma, gevormd door een
soort super-Spacelab, heeft
toch wel een zekere voorkeur.
En al heeft Italië zich de laat
ste jaren ontwikkeld tot West-
-Europa's derde ruimtevaart
natie, ook voor hén begint het
(financiële) eind in zicht te ko
men. Rome is waarschijnlijk
nog bereid om wat extra te be
talen voor het Columbus-pro-
jekt, maar dan zal er zo goed
als zeker op de Hermes-beste
dingen worden bezuinigd.
„Het zou mij niet verbazen",
zegt ir. Peter F.J. Linssen, di
recteur van het NIVR (Neder
lands Instituut voor Vliegtui
gontwikkeling en Ruimte
vaart) „als het Columbus-pro
ject op de ministersconferentie
nog de meeste problemen op
levert. Het is verreweg het
meest gecompliceerde element
in het Europese programma,
ook al gezien de samenhang
met het Amerikaanse ruimtes
tation en de problemen tussen
de VS en Europa over de zeg
genschap in het Europese deel
van het station".
Wrijvingen
Die problematiek bestaat nog
steeds, alle recente besprekin
gen, die ten doel hadden om
de wrijving nog vóór de ESA-
-ministerconferentie uit de
wereld te helpen, ten spijt.' De
Amerikanen willen een volle
dige beslissingsbevoegdheid
over het ruimtestation, dat wil
zeggen óók over de Europese
APM (Attached Pressured Mo
dule), die aan de station moet
worden gekoppeld. Bij ESA
heeft men zich daar tot dusver
steeds tegen verzet. Linssen:
„Ik denk dat er wel een oplos
sing te bedenken is. We zou
den, om de impasse te door
breken, de Amerikanen hun
zin kunnen geven wat de
APM betreft, maar volledig
Europese autonomie kunnen
eisen met betrekking tot het
Europese ruimtestation MTFF
dat in een latere fase eigen
baan om de aarde krijgt, als
mede het „Polar Platform".
De kwestie van het „militaire
onderzoek", dat het Ameri
kaanse ministerie van defensie
vermoedelijk wil laten ver
richten aan boord van het
ruimtestation, is overigens ook
nog niet opgelost. De harde
uitspraken daarover van de
Amerikaanse minister Caspar
Weinberger hebben allerminst
tot een vergelijk bijgedragen.
Met name Zweden, Zwitser
land en Oostenrijk verzetten
zich tot het uiterste tegen die
militaire aspecten en dreigen
te zullen afhaken als Weinber
ger zijn zin krijgt. In ESA-k-
ringen wordt in dat verband
gespeculeerd op de mogelijk
heid om genoemde drie landen
dan uitsluitend een rol te laten
spelen in de autonome MTFF
en het polaire platform.
Duidelijk is al wel dat er begin
volgende week in Den Haag
nog geen definitieve besluiten
over twee van de drie belang
rijkste pijlers voor de toekom
stige Europese ruimtevaart
zullen worden genomen: het
Hermes-projekt en het Colum-
Links: Lancering van een Aria-
ne-raket vanaf de basis Kou-
rou in Frans Guyana. Nog voor
het eind van deze eeuw moet
een krachtiger raket, de Aria-
na-5 gereed komen.
FOTO: ESA
Boven: Over het mini-ruimte-
vliegtuig „Hermes" bestaat
nog de nodige onenigheid.
FOTO: ESA
bus-programma. „Naar ons
idee zijn beide projekten nog
niet rijp voor dergelijke beslis
singen", zegt Linssen, en Ne
derland is niet de enige ESA-
-lidstaat die er zo over denkt.
Naar alle waarschijnlijkheid
zal worden overeengekomen
om de besluitvorming tot
1990/'91 uit te stellen, maar in
tussen wel door te werken aan
de uitwerking van de plannen.
Daardoor kan het tijdverlies
tot ongeveer een jaar beperkt
blijven.
Anders ligt de situatie met be
trekking tot de derde pijler
onder het Europese ruimte
vaartprogramma van de toe
komst: de zeer krachtige Aria-
ne-5, die rond 1995/'96 zijn
eerste proeflancering zal on
dergaan en die tegen de eeuw
wisseling voor het lanceren
van allerlei satellieten (vooral
communicatiekunstmanen,
maar uiteindelijk ook de be
mande Hermes mini-ruimte-
pendel) zal worden gebruikt.
De Ariane-4, waarvan een eer
ste versie begin volgend jaar
wordt gelanceerd kan dan op
non-actief worden gesteld.
Voor die Ariane-5 worden op
de ministersconferentie geen
grote moeilijkheden verwacht.
Vrijwel alle ESA-lidstaten zijn
het er over eens dat er zonder
een dergelijke raket zowel
in de commerciële sector als in
de bemande ruimtevaart
geen toekomstmogelijkheden
meer zouden zijn voor het Eu
ropese ruimtevaartgebeuren.
De huidige directeur-generaal
van ESA, de Westduitse prof.
Reimar Lüst, heeft al becijferd
dat realisering van de voorge
stelde projecten alleen maar
mogelijk zal zijn bij een ver
dubbeling van het ESA-bud-
get. De kosten voor de ontwik
keling van Ariane-5 worden
geraamd op circa 8 miljard
gulden; het Hermes-project
zou rond de 10 miljard gulden
kosten en het totale Colum-
bus-gebeuren 9 miljard. Daar
naast moet er nog een
eveneens tamelijk prijzig
satellietensysteem komen voor
de gegevensverwerking
(DRS). In totaal hangt er aan
de Europese ruimtevaart-van-
-de-toekomst een prijskaartje
van rond de 30 miljard gulden
en dat is in zijn totaliteit meer
dan de ESA-lidstaten bereid
zijn op tafel te leggen.
SJOERD VAN DER WERF
West-
Duitsland
vreest de
Russische
overmacht aan
conventionele
wapens en
kernraketten
voor de korte
afstand.
FOTO: UPI
DUITSLAND NA INF-AKKOORD HUIVERIG VOOR „DERDE NULOPTIE"
I
BONN Een maand voor
de verwachte onderteke
ning van een INF-ak-
koord is in de Westduitse
hoofdstad Bonn van een
euforie-stemming geen
sprake. Hoewel de af
schaffing in Europa en
Azië van alle kernraket
ten voor de middellange
en kortere afstand als een
positieve ontwikkeling
wordt beoordeeld, bestaat
het gevoel dat de Bonds
republiek er in de verde
ling van de lusten en de
lasten bekaaid afkomt.
Met name bij de christen-de
mocratische achterban van
bondskanselier Helmut Kohl
zijn de onlustgevoelens zo
hoog opgelopen, dat de Bonds
dag-fractie van de CDU/CSU
besloot buiten (CDU-minister)
Wörner om een telegram te
sturen aan de vergadering van
de NAVO-ministers van de
fensie in het Amerikaanse
Monterey. Daarin stelde de
fractie-voorzitter Alfred Dreg-
ger dat van Bonn niet kan
worden verwacht dat het zich
neerlegt bij een „singularisie-
rung" van de Bondsrepubliek.
Dat is een situatie waarbij na
de uitvoering van een INF-
verdrag bijna alleen nog Duits
grondgebied (oost en west) be
dreigd wordt door op land ge
plaatste raketten in Europa.
Dat zijn de kernwapens voor
de korte afstand (SNF), die
een bereik hebben van onder
de vijfhonderd kilometer en
bij eventuele inzet voorname
lijk in de Bondsrepubliek en
de DDR zullen exploderen.
Waarschuwing
In een gesprek met Neder
landse journalisten verklaarde
Dregger dat het ongebruikelij
ke initiatief om over het hoofd
van de eigen minister heen de
bondgenoten toe te spréken,
gezien kan worden als een
„waarschuwing" van de
„sterkste politieke kracht in
het parlement van de Bonds
republiek". Dregger vindt dat
er bondgenoten zijn die te wei
nig rekening houden met de
kwetsbare positie van West-
Duitsland in het post-INF-tijd-
perk. Hij wil dat zij er mee ak
koord gaan, dat er met de Sov
jetunie onderhandelingen
worden geopend over de SNF.
Dregger en zijn fractie staan
niet alleen in deze wens. Ook
de regering Kohl wil die on
derhandelingen en beroept
zich op het slotcommuniqué
van de bijeenkomst van de
NAVO-ministers van buiten
landse zaken in Reykjavik in
juni. Daarin werd de bereid
heid tot verdere besprekingen
over de korte afstandswapens
uitgesproken. Maar in het slot
communiqué van de vergade
ring in Monterey komt een
dergelijke passage niet meer
voor. In het bijzonder de Vere
nigde Staten, Frankrijk en het
Verenigd Koninkrijk worden
er liever niet meer aan herin
nerd. In zijn televisierede van
deze week zei president
Reagan dat voorrang moest
worden gegeven aan het weg
nemen van het bestaande
overwicht van het Warschau
Pact waar het de conventione
le en chemische wapens be
treft, boven een verdere ver
mindering van de kernwapens
in Europa.
Nieuwe nul
Die wapens zijn naar de me
ning van Washington, Londen
en Parijs nodig zolang de Sov
jetunie op conventioneel ge
bied over veel meer tanks,
manschappen en artillerie be
schikt. Een bijkomend argu
ment voor de Amerikanen is
dat zij hun troepen fn de
Bondsrepubliek niet in een ex
tra kwetsbare positie willen
plaatsen door de SNF weg te
halen.
In deze optiek vormen de kor-
te-afstandswapens een atomai
re „brandmauer", die de Sov
jetunie moet afschrikken van
avonturen. Voor de Duitsers is
dat idee minder attractief en
zij stóén op onderhandelingen
over de SNF. Om de bondge
noten tegemoet te komen, zegt
Bonn dat het doel van de be
sprekingen een vermindering
in aantal moet zijn en niet vol
ledige verwijdering. Ook vol
gens Dregger zou dat laatste
niet verantwoordelijk zijn ge
zien het gegeven dat het War
schau Pact een drie- tót vijl
voudig overwicht heeft in cor
ventionele strijdkrachten.
De vrees van de bondgenote^
is echter dat Gorbatsjov oit
nieuw een nul-optie op tarW
zal leggen. En de gang van zi^
ken rond de nul-opties voor d
middellange- en kortere-a{
standsraketten heeft hen ge
leerd dat dergelijke voorstel
len een dynamiek teweegbren
gen, die moeilijk tot staan t
brengen is en tot resultate
kan leiden die men liever ai
ders gezien had. Vandaar d; J
Bonns bondgenoten de boot a
houden wat de besprekingel^
over de SNF betreft en eert
vooruitgang willen zien o
conventioneel terrein en o
het gebied van de chemisch
wapens.
IA.
Bedfellows
Of Westduitse politici
Dregger echt niet verder wil
len gaan dan een evenwich
op een lager niveau voor d 1
SNF wordt door sommige des bs
kundigen gewantrouwd. Ee pf
expert van het International^
Instituut voor Strategisch
Studies (IISS) in Londei
meent dat er „vele vreemd ef
'bedfellows' zijn onder dojl
Westduitse christen-democrajuê
ten en de oppo
die uiteindelijk
nul-optie zouden kunnen ei
sen. En dat zitten we „echt
de problemen" aldus deze di
kundige.
Hij acht de Duitse angst voo
de INF ook overdreven.
dreiging dat die wapens
Duits grondgebied worden ge
bruikt, heeft altijd bestaan. E
ook zonder korte-afstandswa,^
pens heeft de Sovjetunie no
genoeg kernwapens om vei
nietigend uit te halen tegen d
Bondsrepubliek. Een zegsmaLj
van het Westduitse ministeri 1
voegt daar aan toe dat boven
dien de angst voor een „singi
larisatie" niet terecht is. Mo
kou kan volgens hem me
strategische wapens alle stede
in Europa treffen. Zowel dei
functionaris als de IlSS-expei
erkent wel dat de angst van d
Duitsers, hoewel misschien
zwaar aangezet, een omstanl
digheid is om rekening mee
houden binnen de NAVO.
r!
lguooi
AMMAN Leiders van de lidsta
ten van de Arabische Liga komen
morgén voor het eerst sinds vijf jaar
in bijna volledige samenstelling bij
een. Tijdens een driedaagse confe
rentie in de Jordaanse hoofdstad
Amman zullen zij proberen een
eensgezind standpunt in te nemen
over kwesties die de Arabische we
reld verdelen.
De vergadering is voornamelijk bijeenge
roepen in de hoop een oplossing vinden
voor het conflict tussen Iran en Iraq. De
Golfoorlog tussen deze twee landen dreigt
zich immers uit te breiden naar de Arabi
sche buurstaten in het olierijke gebied.
Maar diplomatieke waarnemers hebben er
weinig vertrouwen in dat de Arabische
leiders het over deze kwestie eens zullen
worden.
De Jordaanse koning Husayn, bondgenoot
van Iraq, heeft al laten weten dat hij niet
wil dat de Golfoorlog de conferentie over
schaduwt. Volgens hem is het belangrijk
ste onderwerp van overleg het conflict
tussen Israël en de Arabische wereld.
Maar andere gematigde leiders menen dat
daarover pas gepraat kan worden als er
een oplossing is voor de kwestie Iran-Iraq.
Ruzies
De conferentie wordt gehouden in het
Koninklijk Theater van Amman. Zeven
iaar geleden kwamen de Arabische leiders
nier ook bijeen,jn een controversiële ver
gadering die word gekenmerkt door ru
zies en conflicten. Van eenheid was ook
toen ook al geen sprake.
Hoewel gematigde leiders hopen dat een
gezamenlijke strategie kan worden be
paald, zit dat er naar alle waarschijnlijk
heid niet in. Het is de 22 lidstaten van de
Arabische Liga sinds de oprichting in
maart 1945 nog nooit gelukt met een geza
menlijk beleid naar buiten te komen.
De Marokkaanse koning Hassan, die in
een Kuwayts dagblad werd aangehaald,
zei dat hij weinig vooruitgang ziet. De te
genstellingen tussen de Arabische staats
hoofden en regeringsleiders zijn volgens
hem te groot.
Het grootste conflict binnen de Arabische
Liga is dat tussen Syrië en Iraq, die sinds
acht jaar met elkaar overhoop liggen. Sy
rië is bovendien fel tegenstander van po
gingen om Egypte opnieuw in de Arabi
sche Liga toe te laten. Dat zou volgens Sy
rië, maar ook volgens Libië, pas mogen
gebeuren als Egypte de in 1979 afgesloten
vredesakkoorden met Israël intrekt.
Egypte
De meer behoudende Arabische landen
zijn daarentegen juist voorstander van
nauwere banden met Egypte. Zij vrezen
voor de pogingen van Iran de islamitische
revolutie uit te breiden naar de meer ge
matigde staten.
Egypte is het grootste land in de Arabi
sche wereld en heeft de sterkste militaire
macht. De Golfstaten hebben Egypte
daarom ook nodig voor het geval de Vere
nigde Staten en Westeuropa zich terug
trekken uit de Perzische Golf. Geen van
de Arabische landen gaat er yanuit dat de
militaire interventie in de F-êrzische Golf
van blijvende aard is.
Verwacht wordt dat Saudiarabië op de
conferentie een voorstel zal indienen voor
sancties tegen Iran. Saudiarabië zou daar
mee reageren op de Iraanse oproepen de
Saudische monarchie omver te werpen en
op de luchtaanvallen van Iran op de
bondgenoot van Saudiarabië, Kuwayt.
Maar ook dit voorstel zal het op de verga
dering van de Liga waarschijnlijk niet ha
len. Waarnemers verwachten dat Syrië,
de trouwste bondgenoot van Iran, een
veto zal uitspreken.
Op de topconferentie zullen zeker twee
invloedrijke leiders trouwens niet aanwe
zig zijn. In een verrassende aankondiging
liet koning Fahd van Saudiarabië weten
dat hij kroonprins;Abdullah had afgevaar
digd. Een reden h'iervoor gaf hij niet.
