THE
SPIRITUAL
IN ART
18 9 0
PASJES
Atte
Bouma
voelt
zich
een
klap
roos
in een
koren
veld
'CeicUe <2owumt
NOG TOT 22 NOVEMBER HAAGS GEMEENTEMUSEUM
(ADVERTENTIE)
'Bijna alle abstracte kunstenaars kregen een veeg uit de spiritistische pan'
'Het geheim van de abstracte kunst eigenzinnig onthuld'
'Heel wat schilderijen die boven de context uitstijgen'
'Het mysterie van de abstracten blijft onopgehelderd'
'Ik denk dat sommige bezoekers bang zullen worden'
Nadruk op occulte geeft The Spiritual in Art klef karakter'
'The Spiritual in Art haalt veel overhoop'
'Er hangt binnen de tentoonstelling iets in de lucht'
'Een vraatzuchtig idee'
'The Spiritual in Art' werd mede mogelijk gemaakt
door een lujdragc van SijtlioH l'ors.
HET
MYSTERIE VAN DE
ABSTRACTEN
19 8 5
Zelden is in Nederland to n indrukwekkende verzameling moderne schilderkunst te zien geweest, alleen La Grande Parade is vergelijkbaar
'In het Haags Gemeentemuseum is iets bijzonders aan de hand'
'Je kunt je volledig laten overdonderen door watje ziet'
'Een verpletterende expositie, hoe je het ook bekijkt'
'Af Klint legt haar bovenaardse inspiratie er duimendik bovenop'
'De wereld is er ondanks hun werk met beter op geworden'
'Een gemakkelijke tentoonstelling is het niet'
'Wat stoort, is de bekeringsijver'
'Het spirituele is te lang onder de tafel gestopt'
HEERENVEEN - De groeten van
swami Chetan. De sannyasin wenst
u al het goede. Zonder wrok of
wrong. Terwijl toch royale aanvoer
voorhanden is voor argwaan en
achterdocht, 't Zit de swami niet
mee. Als voetbaltrainer Atte Bou-
ma trappelt hij reeds twee jaar vol
ongeduld om andermaal leergierig
jonkvolk wreeftrap en dropkick bij
te brengen. Edoch... nog geen hond
piekert er over om Atte naar de
speelweide te halen. Zelfs geen FC
Groningen!
Gelukkig is brood op de plank verze
kerd. De trouwe bezoekers van Bouma's
yogacentrum Maitreya voorkomen dat
honger Atte en Ria 's nachts uit de slaap
houdt. Dagelijks worden minimaal zes
uren besteed om de talloze pupillen in
hun hang naar lichaamsbewustwording
tevreden te stellen. „De belangstelling is
zo groot, dat ik voortdurend op m'n
tenen moet lopen", verklapt de uitbater
van het centrum. Maar de broodwinning
is een surrogaat. „Van m'n vak ben ik
voetbaltrainer", roept Atte met grote
stelligheid. „En ik wil niets liever dan
vandaag weer aan de bak". Zolang voet
balbestuurders echter met afgewend
hoofd aan de Heerenveense oefenmees-
ter voorbijgaan, onderwijst Bouma met
't groptste plezier z'n vele yogaklanten.
„Ik zie het nog steeds als een hobby",
verklaart de meester. „Toen ik ermee
begon, kwam de gedachte niet eens bij
me op om er les in te gaan geven. Ik stu
deer graag - ik heb zo'n twintig diplo-
II ma's, van sportmassage tot de detailhan
del in sportartikelen - maar niet direct
met het plan er wat mee te gaan doen.
Die yogalessen zijn een uit de hand gelo
pen liefhebberij geworden. Yoga is leuk.
Een zeer gezonde manier om wat met je
lichaam te doen. Heel concreet. En daar
les in te geven ligt natuurlijk wel in mijn
aard. Nadat ik op een rottige wijze als
trainer werd afgeserveerd, dacht ik: goh,
ik kan misschien wat met die yoga doen.
Dat werd een schot in de roos. Ik ben er
zeer intensief mee bezig. Van seconde
tot seconde. Als voetbaltrainer kun je
nog eens de bosjes induiken om een bal
te zoeken en een ambtenaar kan een
keer naar buiten kijken. Bij yoga kan ik
geen tel verslappen, 't Is hun enige uur
en die lui verwachten van mij dat ik een
prestatie neerzet. Hoe gek dat ook
klinkt".
Beminde verloofde
Atte mag met voetbah getrouwd zijn,
yoga is op z'n minst een diep beminde
verloofde. „Yoga", zegt hij, „wordt ten
onrechte door een waas van mystiek
omgeven. OmdalJiet-mt India komt. De
grootste onzin. Yoga is net zo concreet
als joggen, 't Is gewoon een vorm van li
chaamsbewustwording. Heel heilzaam.
Ik denk dat yoga de gezondste manier is
om met je lichaam bezig te zijn. Er
wordt dikwijls geroepen dat sportbeoefe
ning gezond is, maar dat is niet waar.
Sporten is leuk; dat is wel even wat an
ders. Iedereen die langdurig aan sport
doet komt er beschadigd uit. Knieën, en
kels, ellebogen en dan praat ik nog niet
eens over breuken en hersenschuddin
gen. Kom bij mij niet aan dat sporten
gezond is. Al te vaak is het een overbe
lasting van het lichaam. Yoga is de enige
vorm die puur uitgaat van de eenheid
tussen lichaam en geest, 't Ene kan niet
zonder het andere, waarbij de ademha
ling de brug is. Door met je lichaam, te
oefenen krijg je invloed op je geest".
„Maar pas op! Welzijn is uiteraard een
totaal ander begrip dan welvaart. Je
kunt bulkend rijk wezen en met welzijn
hopeloos in de knoei zitten. Doch het
heeft wel met mekaar te maken. Ik heb
het idee dat de Derde Wereld weinig in
teresse heeft in yoga. Daar is een hap
voer veel belangrijker. Op het moment
dat je genoeg hebt, ga je verder kijken.
Dan denk je: ik heb alles, maar ik voel
me niet gelukkig. Welzijn is te beïnvloe
den. Dat ligt op het vlak van de emoties,
waar je in feite weinig greep op hebt.
Het gaat om lichaam en gevoelsleven.
Dat behoort in balans te zijn. Yoga is
daarvoor een uitstekend middel. Maar
het is geen compensatie voor alles. Als je
een krat bier drinkt en je gaat yoga doen
blijf je wel dronken. En wie iedere dag
met zware zakken sjouwt krijgt geheid
mankementen aan z'n rug. Ook met
yoga. Leefwijze en voedingpatronen die
nen goed te zijn. 't Zijn de pijlers waar
de gezondheid op rust!"
Jubileum
De Friese meester herdenkt rond deze
tijd een merkwaardig jubileum. Zo'n
twaalf en een half jaar terug dook hij
inenen uit de absolute anonimiteit in het
zenith van de landelijke publiciteit; zoals
in het Harderwijkse Dolfinarium goed
gemutste orca's nog wel eens plotsklaps
vanonder de waterspiegel gelijk een
speer naar boven schieten.
Atte opereerde als hulptrainer bij de
voetbalclub SC Cambuur. In de luwte
van Leo Beenhakker. Doch het bestuur
verloor 't vertrouwen in de huidige trai
ner van Real Madrid en zette hem als
een defecte wasmachine bij 't grofvuil.
Van de ene dag op de andere kreeg Bou
ma de leiding over de top-elf. In het be
taald voetbal worden oeienmeesters va
ker tussentijds terzijde geschoven en
ZATERDAG 7 NOVEMBER 1987
£1
door Frank Werkman
Het magische woord in voetballand is
tegenwoordig „pasje". Tal van
deskundologen zijn van mening dat een
van conterfeilsel en computernummer
voorzien stukje plastic het tovermiddel is
om uitvaagsel buiten de poort te houden.
Laat ik nu, op dit moment, voor eeuwig
en altijd aantonen dat een pasje bepaald
niet het ei van Columbus is.
Geen idee is zo mooi of er kleeft wel een
smetje aan. Dat zullen zelfs uitvinders
van voetbalpasjes moeten toegeven. Maar
die fabrikanten van een
identificatiebewijs, die beweren dat hun
produkt bijna feilloos werkt, preken een
beetje te veel voor de eigen parochie.
Want zelfs de firma uit Groenlo, die
eerder deze week pront meldde dat haar
pasje de toets der kritiek kan doorstaan,
heeft een vuiltje in het oog.
Ik doel op de onderneming die
apparatuur heeft ontwikkeld waardoor
haar pasje niet eens meer uit de
binnenzak behoeft te worden gehaald om
toch te kunnen worden gecontroleerd. De
houder van het chip-dragende, in plastic
verpakt stukje karton behoeft alleen
maar mee door een poortje te lopen en
wordt er - volgens ae fabrikant - direct
uitgepikt als hij behoort tot een
risicogroep. Direct wil zeggen na drie
seconden. Pas dan kan een toesnellende
ME'er de potentiële kwaadwillende in de
kuif pikken.
Nu weet ik wel dal niet iedere
voetbalmalloot net als Carl Lewis of Ben
Johnson de honderd meter in tien
seconden aflegt. Maar dank zij hun
periodieke training bij het ontwijken van
hapklare hondebekken beschikt vee! van
dat soort gespuis over redelijk
getraindespieren. Die hen in staat stellen
om binnen 2,99 seconde het
controlerende elektronische oog en het er
achter in slagorde staande, zo nodig
corrigerende menselijke apparaat op
uitlach-afstand te zetten.
Toegegeven, deze situatie is ietwat
gechargeerd voorgesteld. Maar illustreert
wel dat het plaatje van de firma uit
Groenlo er wal al te gekleurd uitziet.
Evenals de folder, waarin men het 20
mille per stuk kostende apparaat
aanprijst. Die aanschaf valt mee, zeker
voor een klein clubje met een gemiddeld
gering aantal toeschouwers. Maar een
stadion als dat van Feyenoord zal er toch
gauw een stuk of veertig nodig hebben.
Zo niet. dan lopen de wachttijden tot
onaanvaardbare hoogten op. Maar in
een tijd waarin consumentenorganisaties
de mond vol hebben van comfort en
service kun je het niet maken je klanten
te lang te laten wachten.
In één ding heeft de firma van de-in-de-
kontzak-bliivende pasjes gelijk. Bij deze
procedure loopt hel controlerende
apparaat weinig risico op beschadiging.
Er kan namelijk niets worden ingestopt.
Maar iedereen met een eigen stukje
elektronica thuis weet dat ook deze
apparatuur wel eens haperingen vertoont.
Achter de menselijke controleurs dienen
dus in de stadions de reparateurs te
staan voor het geval een poortje op tilt
slaat. Mensen, die ook moeten worden
betaald, uit vaak teruglopende recettes.
De deskundologen gaan trouwens in
meerderheid achteloos voorbij aan één
element: de macht van het getal
zogezegd. De voorstanders van pasjes
verklaren om het hardst dal met het
invoeren van dit systeem het kwaad bij
de wortel wordt aangepakt. Ik garandeer
dat op hel moment dat tot het invoeren
van pasjes wordt besloten de potentiële
publieke belangstelling voor het betaalde
voetbal tot ongekende omvang zal
uitdijen. Waar tegenwoordig per
weekeinde zo'n kleine honderdduizend
mensen de professionele loketten
passeren zal bij het centrale
registratiepunt dan sprake zijn van
pakweg een miljoen liefhebbers, die voor
een habbekrats zo'n pasje in de wacht
slepen.
Niet Piet Belhamel, maar ook zijn vader,
moeder, vier zussen, drie broers alsmede
de respectieve grootouders zijn dan
ineens voetbalsuppporter. Dat betekent
dat Belhamel, de enige stadionbezoeker
van hel hele spul, beschikt over dertien
extra pasjes. Je kunt er dan rustig een
paar bommetjes tegenaan gooien vóór je
definitief wordt geweerd uit het
sportpark.
Dan heb ik het nog niet eens gehad over
vervalsingen. Het nieuwe Nederlandse
paspoort geeft al niet eens toegang tot de
Bondsrepubliek Denken we dan met een
pasje de voetbalellende uit te bannenIk
pas.
vervangen door hun assistenten, maar
deze tijdelijke vervangers zijn bijna zon
der uitzondering grijze waterdragers. On
verwacht omhooggevallen voetvolk, dat
zo snel mogelijk terug wil naar het leger
der naamlozen. Atte Bouma behoorde
tot een ander soort. „Ik ben een geboren
leider", doceert hij achteloos terwijl hij
een gevulde koek presenteert. „Vanaf
mijn achtste jaar ben ik altijd aanvoer
der geweest. Van alle elftallen waar ik in
gespeeld heb."
Met de nieuwe hoofdtrainer had SC
Cambuur opeens de meest opvallende
voorganger uit het vaderlandse betaald
voetbal. Yoga had hem toen nog minder
sterk in haar greep, zijn alternatieve op
vattingen waren er niet geringer om.
Zijn uitmonstering week eveneens fla
grant af van de gangbare gebruiken.
Evenals thans droeg hij ook in die dagen
al zijn haar tot op de rug. Met Beenhak
kers spelopvattingen wist hij geen weg.
Hij had andere ideeën. „Het mut één
swingende puinhoop worde", hield hij
zijn manschappen voor en de kreet haal
de de totale Nederlandse pers. Astrologie
bepaalde voor een deel de samenstelling
van het team. Geen rammen en tweelin
gen in één linie, of zoiets. Met haar trai
ner werd de Friese ploeg een bezien-
waardigheid op de nationale velden.
Successen bleven niet uit. „We speelden
een frisse partij voetbal". En het publiek
kwam in opzienbarende aantallen naar
het stadion. Een continuering van het
contract zat er niet in; Bouma's be
voegdheid reikte niet verder dan het B-
diploma. Het verplichte afscheid bij SC
Cambuur leidde het verval in. CEC -
toen nog hoofdklasser - werd de eerste
halte; gevolgd door Rijnsburgse Boys,
Emmen, Drachten en DIO-Oosterwolde.
In Oosterwolde vond Atte zijn Water
loo. Hij taaide tussentijds en gedesillu
sioneerd af. Dat was twee jaar geleden
en sindsdien staat hij volledig buiten
spel; met het inmiddels behaalde A-di
ploma.
niet ontmoedigd
De teleurstellende ervaringen hebben
hem niet ontmoedigd. „Ik ben er abso
luut niet op uitgekeken", benadrukt hij.
„Integendeel. Ik ben een sociaal dier.
Een straathond. Ik groeide op in de stra
ten van Heerenveen. In een volksbuurt.
Tussen de mensen. Ik wil graag met
mensen omgaan. Ik hou van spelen en
van spel. Van spelende mensen. Van lu
dieke mensen. Maar ik gruw van het
randgebeuren. Voetbal is een randgebeu-
ren geworden. Het is een omgekeerde
wereld. Ik ben niet op het spel uitgeke
ken. Dat is mijn lust en mijn leven. Ik
heb de buik vol van wat nu hoofdzaken
zijn geworden. Toen ik begon als trainer
was het normaal dat je in een trainings
pak langs de kant zat. En zo hoort het. 't
Is toch je werkkleding! Een monteur
loopt toch ook in een overall. Een oefen-
meester moet nu zo nodig representatief
zijn. Maar daar zijn andere mensen
voor. In een stad heb je ook maar één
burgemeester. Dat is degene die de stad
vertegenwoordigt. Ik ben de burgemees
ter niet. De voorzitter behoort een club
te vertegenwoordigen; niet de trainer".
,,'t Zijn van die vreemde kronkels. Wil
je als oefenmeester nog aan de bak ko
men is het noodzakelijk datje in een ka
pitale auto rijdt. Nou, ik heb geen auto;
zelfs geen rijbewijs. En je dient peperdu
re pakken te dragen, met gouden horlo
ges en kettingen. Ik doe er niet aan mee.
Geen haar op m'n hoofd die eraan
denkt! Als ik morgen trainer bij Ajax
kan worden of bij het Nederlands elftal
en ik moet mijn haar laten knippen en
andere kleren dragen gaat het niet door.
Al zou ik er een half miljoen mee kun
nen verdienen. Dat is geen grootspraak.
Ik doe het niet. Ik blijf wie ik ben. Dat is
mijn tragiek: er zijn mannen aan de
macht die niet van voetbal houden. Een
stuk ego-tripperij; een verlengstuk van
eigen prestige. Voetbal is een onderdeel
geworden van de commercie. Een hobby
van kapitalisten die in hun werk het
hoogste bereikt hebben en nu een speel
tje zoeken. Dat zie je ook aan het gemar
chandeer met mensen. Zoals er met
mensen omgegaan wordt is beneden elk
peil. Wie het hart op de juiste plaats
heeft en nog éen geweten bezit gaat niet
zo met mensen om".
Eén kostuum
Voor Atte Bouma telt slechts één kos
tuum: het rode pak van de sannyasin.
En naast het openbaar vervoer één
transportmiddel: de tweewieler.
„Het is een keuze die je maakt. Ik ben
nog steeds vegetariër. Ik gebruik geen al
cohol, ik rook niet en rij geen auto. Die
dingen veranderen niet. Mijn visie op
het voetbal is eveneens gelijk gebleven,
't Stoelt niet op een hersenschim. Voor
mijn gevoel kan het niet anders. Het
gaat om het maximale rendement. Daar
bij gaat het om de methode die je han
teert. De aanpak. Ik sta nog onvermin
derd achter mijn ideeën van twaalf jaar
terug. Maar ik kan van muilezels geen
renpaarden maken. Op een bepaald
ogenblik heb je je plafond bereikt. Naar
mate je bekender bent, is het verwach
tingspatroon hoger. Ik draai eruit omdat
de maatschappij alsmaar rechtser wordt
en er meer aandacht wordt gegeven aan
de buitenkant. Dat maakt het voor mij
extra moeilijk; omdat ik mezelf wil blij
ven. Ik maak geen knieval voor een
club. Prakkezeer er niet over. Toch wil
ik dolgraag trainen. Dolgraag. Naarmate
je er langer uit bent wordt het moeilij
ker. Het is zaak een club te treffen waar
het bestuur van voetbal houdt en van
mensen. Ik vind dat ik erbij hoor. Ik ben
ervan overtuigd dat ik een bijdrage kan
leveren. Als Renze de Vries me morgen
belt, kom ik eraan. Er moet iemand zijn
die je een kans geeft".
Horoscoop
Dacht je nou werkelijk dat ik minder
ben dan Leo Beenhakker!? Kom nou.
Maar hij zit bij Real Madrid en ik ben
werkeloos. Ik durf de discussie met ie
dereen aan. Ik wil morgen bij het Neder
lands elftal of bij Ajax gaan trainen.
Maakt me niet uit. Natuurlijk kan ik
hoofdtrainer bij FC Groningen zijn.
Daar ben ik geen seconde bang voor. 't
Klinkt misschien arrogant, maar zo is
het niet bedoeld. Ik weet wat ik kan; en
wat ik niet kan. Ik ben van nature een
leider. Ben in de wieg gelegd om leiding
te geven, 'k Heb een natuurlijk over
wicht. Dat vind je ook in mijn horo
scoop terug. Astrologie is een nuttig
hulpmiddel. Daarom kan ik ook gemak
kelijk met mensen omgaan. Maar ik ben
een heel nuchtere jongen. Een Friese
boerenzoon; met de beide benen op de
grond. Astrologie is wat anders dan wat
je in de vrouwenbladen leest. Dat is
bull-shit. Bedrog. Daar moet je niet naar
kijken".
„Astrologie is zo oud als de mensheid.
Je hoort het zo vaak: voetbal gaat aan
kleurloosheid ten onder. Doch als je een
andere opvatting ventileert dan de plat
getreden meningen, word je belachelijk
gemaakt. Zelfs door vakbladen als Voet
bal International. Wil graag doorgaan
voor een links voetbalblad, voor de boys
van de gestampte pot. Nou, vergeet het.
Ze kruipen het kapitalisme in de kont.
Voor mij mogen ze me belachelijk ma
ken, doch dan behoren ze bij me te ko
men. Om met me te praten. En dan
blijkt dat ik gewoon heel normaal ben.
Met geen andere afwijking dan dat ik
mezelf wil blijven. Ik laat me niet mani
puleren. Ik voel me als een klaproos in
een korenveld. Een korenveld: alles één
kleur, maar een klaproos hoort bij een
korenveld. Dus ik hoor bij het voetbal.
Al zet ik mijn lijnen anders uit dan de
collega's. Wanneer het grondwater op
acht meter zit, kun je drie putten slaan
van drie meter, maar je krijgt geen wa
ter. Je kunt ook één put van negen me
ter slaan. Dan heb je wél water. Ik sla
een put van negen meter".
Ruïne
„Neem het verschil tussen een bos en
een park. De gemiddelde mens ervaart
een park als een schoonheid en een bos
niet. Niets is minder waar. Een park is
aangelegd en derhalve lelijk. Een bos is
natuurlijk. Zoals het is. Er heerst een
harmonie die voor ons niet zichtbaar is.
De natuur regelt het zelf. Dat park wordt
door mensen bijgehouden. Sla het on
derhóud eens een jaar over. Is er niets
van overgebleven. Een ruïne! Het is
kunstmatig: gecultiveerd. En zo leven
wij ook. We zijn allemaal gesnoeide heg
gen en bomen. We zijn alles, behalve
onszelf. Zo gaat het eveneens met voet
ballers. Als trainer ben ik niet meer dan
een tuinman, die de groei en bloei de
vrije hand laat. Hooguit hier en daar een
beetje bijsturen, 't Is nu precies anders
om. Creatieve spelers worden onderge
schikt gemaakt aan systemen. Ze worden
gesnoeid. Er worden parken van ge
maakt. En geen wilde tuinen waar de na
tuur haar eigen weg gaat. Dan gaat het
weer swingen; dan gebeurt er wat! In de
samenleving is het precies eender. Alles
wat afwijkt van wat voor normaal door
gaat wordt de kop afgehakt. Ikzelf in
cluis".
Dat hij thans één van Bhagwans metge
zellen is, noemt Atte een logisch gevolg.
„Het is kiezen voor een manier van le
ven", legt hij uit. „Op zoek zijn naar wie
je eigenlijk bent; omdat het leven voor
mij anders zinloos is. Degene die je
denkt te zijn, ben je niet. Je verbergt je
achter een serie maskers. Ik wil graag
echt en authentiek wezen!" Slechts één
ademtocht verhoedde dat swami Chetan
reeds als zeventienjarige 't aardse be
staan vaarwel zei. Hij werd op een gru
welijke wijze geteisterd door een ont
spoorde automobiel. Klinisch dood en
enige tijd in coma. Hij noemt het een
breekpunt in zijn leven. „Ik maak me
niet druk over morgen of overmorgen of
over een week. Ik lig niet wakker van
een nieuwe club. Ik wil ontzettend graag,
doch niet ten koste van alles. Als ik uit
gekotst ben, dan maar niet. Iedereen ziet
dat het niet goed marcheert. Maar nie
mand durft het op een andere manier te
proberen. Ik ben bereid mijn nek uit te
steken".
JAN. J. RITZEMA
