Martien van Zoen kocht
z n zesde orgel aan
Keus voor Wageningen is triest voor Leiden"
Beiden omgeving
fieidwSowwnt
EEN EENMANSSTICHTING BOEKTE WEER SUCCES
HOOGLERAAR SCHILPEROORT OVER LOKATIE GREENGENE:
VRIJDAG 6 NOVEMBER 1987PAGINA 13
„Ik mag dan misschien op
sommigen een beetje zonder
linge indruk maken, maar
wat ik doe komt voort uit
een diepe overtuiging: dienst
baar willen zijn aan kerk en
wereld, het doorgeven ook
van cultuur aan een volgen
de generatie. Zo wil ik ook
als christen proberen te le
ven". Een getuigenis van
Martien G.van Zoen, Sassen-
heim, in de wereld alweer 15
jaar kok van het bejaarden
centrum Agnes in Voorhout,
en in hoger sferen niet alleen
een muziekliefhebber bij uit
stek, maar eveneens bescher
mer van kostelijke orgels die
hij uit eigen zak laat opkale
fateren en ze dan ter be
schikking van gemeenschap
pen stelt. Martien van Zoen
(bijna 46) stopte ooit uit eigen
karige middelen anoniem
4000 gulden in het orgelfonds
van de Hartebrugkerk in
Leiden en 5000 in de restau
ratie van het grote Adema-
orgel van de St.Agatha-kerk
in Lisse. Bijna 5 jaar geleden
vormde hij in z'n eentje zijn
eigen M.G.van Zoen-stichting
en trad toen uit de anonimi
teit, zodat ik destijds in deze
rubriek het doek mocht weg
halen waarmee hij zijn vrij
gevige, monumentale orgel-
ziel bedekt had gehouden.
Onopvallende man, die uit
stekend kan paneren en
meesterlijk een gebonden Ju-
,liennesoep kan bereiden,
maar zich daarna terugtrekt
als een beschouwende mon
nik in z'n kluis en dan nog
slechts voor de muziek leeft.
Een freak van het zuiverste
water en behoeder van een
deelcultuur. Al 5 jaar geleden
verzekerde mij een ingewijde
krantemedewerker in Sas-
sem (uiteraard plaatselijke
duizendpoot Kaptein): „Van
Zoen gaat het doen!"
.j Vandaag haal ik Martien van
Zoen opnieuw voor het voet-
1 licht, hem huldigend met vol
Pj tongwerk. Hij is, als stichting,
1 aan zijn vijfde voor de toe-
?e3 komst geredde orgel toe. Het
zal zelfs blijken, dat het 't
J zesde „loftuig" is. Martien
komt er zelf ook bijna niet
meer uit. Morgenavond, za
terdag 7 november, wordt,
met een concert (aanvang
20.30 uur), het „nieuwe" or
gel van de Zoen-stichting in
de kapelzaal van het voorma
lige St.Agathaklooster (tegen
over de parochiekerk aan de
Hereweg te Lisse) in gebruik
genomen. Deze kapelruimte
wordt, onder meer, benut
voor de repetities van het pa-
De nieuwste aanwinst van de eenhoofdige „M.G.van Zoenstichting": een geheel gerestau
reerd orgel dat een plaats heeft gevonden in de Agatha-kapelzaal in Lisse.
FOTO: WIM VAN NOORT
rochiekoor en het geven van
zondagse koffieconcerten on
der auspiciën van de Aderqa-
stichting Adema, namelijk,
is de geïnitieerde bouwer van
het grote kerkorgel. Het in
wijdingsconcert wordt ver
zorgd door Johan Akerboom,
organist van de St.Agatha en
beheerser der registers, Nel-
leke Akerboom, blokfluit en
viool, Berend van Halsema,
blokfluit en hobo, en het
koor Schola Cantorum Pius
X uit Sassenheim. Allemaal
boven op het balkon. Uitge
voerd wordt, onder andere,
het gregoriaanse Magnificat,
afgewisseld met orgelvaria
ties van Kinderman, een
laat-16e eeuwse Duitse com
ponist.
Het eerste Zoenoffer bracht
Martien in 1970, toen hij in
het Friese Oude Schoot een
orgel opkocht. Firma De Wit
en Zonen, Nieuw Vennep
(„Erg vakbekwame mensen,
met wie ik al 20 jaar op stap
ben en in wie ik 't volste ver-
Op mijn omwegen' door stad en land
kom ik graag mensen tegen. U kunt
mij telefonisch of schriftelijk vertellen
wie u graag in deze rubriek zou willen
tegenkomen. Ik ben bereikbaar via 071
- 12 22 44 op toestel 10.
trouwen heb; de relatie be
valt me uitstekend") restau
reerde het instrument, dat nu
in de Agatha-kerk nabij het
priesterkoor staat, terwijl z'n
grote, hoge Adema-concert-
broeder achterin het geheel
en al zou kunnen overstem
men. Ook Van Zoens tweede
orgel kwam uit Friesland en
werd door De Wit gereno
veerd en nadien geplaatst in
de Haagse kerk van de H.Fa-
milie. Midden 1983 kreeg de
Willem Arntzhoeve in Den
Dolder de beschikking over
Van Zoens derde project: een
Engels orgel, na herstel van
een inzinking geplaatst in de
„oecumenische kapel" aldaar.
Ook het vierde Van Zoen-or-
gel (1877) kwam uit Enge
land. Het was een produkt
van een geëmigreerde Duitse
orgelbouwer. Na restauratie,
in '83 (door De Wit), staat het
nog steeds opgeslagen. Er zijn
plannen, volgens Van Zoen,
om hieruit een koororgel te
maken voor de Grote kerk in
Noordwijk Binnen, voor de
vesperdiensten van het koor.
„Daar ben ik nu mee aan het
leuren, zal ik maar zeggen",
vertelde Martien me gisteren
in vertrouwen over dat orgel.
Maar het ging door met Van
Zoens levenswerk. „In mei
'86 kreeg ik de kans om een
twee-klaviers Alexanderhar-
monium (elektrisch aange
dreven) uit een voormalig
zusterklooster in Antwerpen
op te halen. Het was een ge
schenk aan mijn stichting,
om het te behouden voor
kerkelijke liturgische dien
sten. Het staat nu in het
kerkzaaltje van de Ned.Pro
testanten Bond in Sassen
heim". Ook al een teken van
verzoeningsgezindheid in
wijder christelijk verband.
Bij wijze van verrassing (ik
dacht immers, dat Martien
nu zijn 5e pijporgel ging in
troduceren maar of hij, of
ik kan niet rekenen) liet Van
Zoen zich ontvallen, dat hij
in januari van dit jaar, door
bemiddeling van de Stichting
Vondelkerk in Amsterdam,
in het bezit kon komen van
het Adema-orgel uit 1904 van
het- O.L.Vrouwe Gasthuis
(het OVG) bij het Oosterpark
in A'dam Oost. Het zesde dus.
Eventjes ertussen door. Met
prestanten en al. Restauratie:
De Wit en Zonen. Je zou bij
na zeggen: Zoenen. Het werd
opgeslagen in een boerderij
in de Haarlemmermeer. Via
De Wit. Ondergedoken, als
het ware. Wachtend op een
nadere bestemming. Ook
Van Zoens wegen zijn onnas
peurlijk in diens activiteiten
als enige financier van zijn
stichting. „Allemaal bij el
kaar gespaard; ik heb verder
geen behoeften of hobby's.
Ongeveer eens in de 5 jaar
kan ik een nieuwe aankoop
doen".
Nieuw juweeltje
Ik tel ze maar niet meer,
maar het orgel (gekocht van
een particulier in Amsterdam
die ermee omhoog zat) dat
morgen glorierijk in Lisse
wordt gepresenteerd, is een
juweeltje van samengaan tus
sen oud en nieuw. Martien:
„De oudste onderdelen, de
quintpijpen, zijn van ca. 1680,
de windlade is van omstreeks
1710, het houten pijpwerk (8
en 4 voet fluitwerk) is van
rond 1780. Het octaaf werk
(een bestand van 8, 2 en 4
voet) komt uit 1950. Dat is
wonderlijk wel prima aan
sluitend op het oude pijp
werk, om het zo maar eens te
zeggen. Als klankkleur moet
alles in elkaar vallen. Het ui
terlijk is nieuw, ook mecha
nisch. De Wit, jawel".
De stichting van Van Zoen is
ook een soort theaterbureau
Martien weet wat los te
slaan, ook al komt er vaak
geen kip op af. In oktober '86
organiseerde hij in de Agat-
hakerk een uitvoering van
Duruflé's indringende Requi
em, onder leiding van Jan
van Mol, directeur van de
muziekschool Hoboken in
Antwerpen, en met het koor
van het Antwerps conserva
tórium. Het bollenpubliek re
ageerde met een opkomst
van 35 toehoorders. Op de
Hollandse geest- en veen
gronden is het vechten gebla
zen als het op cultuur aan
komt. In mei van dit jaar was
er, ook in de St.Agatha, een
uitvoering van de Maria Ves
pers van Marcel Dupré. Ook
zo'n muzikaal hoogstandje
maar wat de boer niet kenl
daar lust hij geen pap van
laat staan brood, nietwaar?
Jeruzalem
Martien van Zoen kookt
door, heeft een goede smaak
voor een zwezerik of kalf-
spootjes, en behandelt 't haas
je met veel zorg, maar in z'n
achterhoofd speelt de muziek
van Franse romantici, prelu-
dieert César Franck, dondert
Widor met z'n fameuze ko
raal, biedt Maurice Duruflé
uitzicht op het paradijs, waar
de koren der engelen je ziel
begeleiden tot in het eeuwige
Jeruzalem, ons eindstation,
waar we rust zullen hebben:
habeas requiem. Hij geniet
van Engelse Songs of praise
en weet, dat dit het topje van
de Europese koormuziek is.
„Ik heb misschien een aardi
ge tip voor u: bij „Camina-
da", een platenzaak even om
het hoekje bij de Gevangen
Poort in Den Haag, hebben
ze een prachtige plaat van
Duruflé's Requiem liggen, in
een Engelse uitvoering, op
het label Hyperion". Be
dankt, Martien van Zoen;, je
bent een opperste beste, met
al je eigenaardigheden.
Als stichting droomt Van
Zoen ervan volgend jaar een
concert te kunnen geven met
werk van zijn diepbewonder-
de Marius Monnikendam.
Ook in de Agatha, vanzelf
sprekend. „Het is een kathe
drale ruimte met een unieke
akoestiek daarvoor, vereist
voor die prachtige muziek. Ik
hoop daar mensen voor te in
teresseren". René Verhoeff
(met een arsenaal aan wellui
dende koren) heeft er mate
riaal voor, maar geen com
merciële ambitie, zo heb ik
begrepen uit de moeizaam
geuite woorden van Van
Zoen.
„Ik prijs me gelukkig 20 jaar
een roepende in de woestijn
te zijn geweest om een tradi
tie overeind te houden. Op
dit moment gaat het steeds
beter met de belangstelling.
Het dieptepunt lijkt voorbij,
en het gloort echt wel een
beetje.."
Majoretten
De vereniging van zelf
standige majoretten groe
pen (VVZMG) houdt zon
dag 8 november voor de
negende maal een majo-
rettenconcours. 32 Groe
pen nemen deel aan het
concours in de Drie Octo-
berhal aan de Smaragd
laan. De wedstrijden be
ginnen om 11.00 uur.
Ouderen
Muziekgroep De Sleutels
treedt zondag 8 november
op in verzorgingshuis Rijn
en Vliet aan de Aaltje
Noorderwierlaan 1. De
zaal gaat open om 14.00
uur, het programma duurt
tot 16.30 uur. Welkom zijn
ouderen boven de 55 jaar.
De toegangsprijs bedraagt
twee gulden.
Gospelconcert
De Australische Gospel
zangeres Glenys Mc. Do
nald geeft zondagavond in
de Bethlehemskerk (Lam
mermarkt 57) een gospel
concert. De zangeres is
slechts één dag in Leiden.
Het concert begint om
19.30 uur en de toegang is
gratis. Voor meer inlich
tingen tel. 144411.
Jazz-concert
Het kwintet van trombo
nist/zanger Max Tea whist-
Ie geeft zondag een con
cert in café De Tregter
aan de Herenstraat/ Witte
Singel. De band speelt on
der andere bop- en mean-
stream, afgewisseld met
bluesthema 's. Het optre
den begint zondagmiddag
om half vier.
JAC
Het Jongeren Advies Cen
trum (JAC) Leiden zoekt
mensen die jongeren tijde
lijk onderdak willen verle
nen. Voor meer informa-
üe: tel. 071-126052.
WNF-bijeenkomst
Het WereldNatuur Fonds
(WNF) comité Leiden
houdt op maandag 9 no
vember een bijeenkomst
voor donateurs en andere
belangstellenden. De bij
eenkomst is vanaf 20.15
uur in het Zoölogisch La
boratorium, Kaiserstraat
63. De toegang is gratis.
Gastouders
Informatie over het gast-
oudersproject in Leiden
wordt maandag gegeven
in het pand aan de Bree-
straat 19. De Stichting
Gastouderproject Leiden
bemiddelt tussen ouders
die kinderopvang zoeken,
en gastouders die kinderen
willen opvangen. De bij
eenkomst begint om 20.15
uur. Voor informatie tel:
122441.
«EIDEN „Het is triest
oor Leiden, maar het is
|en keus die vooral uit za-
;elijke overwegingen is
{emaakt door het mana
gement van Greengene.
if vond ik Leiden ook
len goede plaats. Ik hoop
llleen dat die keus niet
>t polarisatie leidt, hoe-
'el ik de wat pissige reac-
|ie van de universiteit wel
;an begrijpen". Aan het
'oord is professor dr. R.
ihilperoort. Ooit initia
tiefnemer van het Bios-
:ience Park dat nu geldt
ils het industriële parade-
•aardje van Leiden,
iede-oprichter van een
liotech-bedrijf en nu bin-
lenkort ook zelf startend
•ndernemer.
ineller dan de bedoeling was
- Schilperoort is formeel nog
I een enkele verplichting aan-
1® egaan werd bekend dat de
loogleraar de wetenschappelij
ke leiding op zich neemt van
-h let nieuwe biotechnologiebë-
nr rijf Greengene. Hij heeft dan
ï- laar hij zegt de mogelijkheid
rtliezig te blijven met „toprese-
ve rch", waarvoor de mogelijk-
-h leden aan de universiteit af-
zi lalven.
"ei )e commerciëel werkende on-
erzoeksinstelling die Green-
ene zal zijn, wordt gefinan-
ierd door de Rabobank en het
liotechnologieconcern Gist-
mi irocades. Tegen elke verwach-
ing in kiest Greengene domi-
■J" ilie in Wageningen en niet op
lijvoorbeeld het Leidse Bios-
eV iencepark. Daar zal het zijn
- 1 ctiviteiten baseren op octrooi-
n die op naam staan van
Iehilperoort en de Leidse uni-
II 'ersiteit. Die octrooien hebben
«trekking op het veredelen
ldf 'an planten door het verande-
:rI en van erfelijk materiaal.
iehilperoort wil naar aanlei
ding van dat in Leiden schrij
nende besluit in geen enkele
richting met een beschuldi
gend vingertje wijzen. „Nie
mand heeft ergens schuld aan.
Het is een zakelijk besluit ge
weest". Hij vertelt het liefst sa
men met de universiteit iets te
hebben opgezet. Ook is ge
dacht aan een fusie met het in
Leiden gevestigde Mogen dat
inmiddels in handen is van
een beleggingsfonds van de
Amrobank.
Dergelijke samenwerkingen
bleken echter niet haalbaar.
Wel is intensief met de uni
versiteit over vestiging in Lei
den gesproken. Maar het kost
te veel tijd om tot zaken te ko
men. Schilperoort spreekt van
een „proces" dat in gang was
gezet. Wageningen, dat daar
lucht van had gekregen, kon
daar wel snel een concreet
voorstel inclusief huisves
ting tegenover stellen.
Het was vooral het adviesbu
reau Schut en Hijlkema, dat
Schilperoort voorlopig bijstaat
voor het zakelijk deel van
Greengene dat daardoor werd
aangesproken. Een van de
partners in dat bureau, M.
Schut, was in het verleden di
recteur van Akzo-dochter Or-
ganon. Een man die, aldus
Schilperoort, gewend is door
tastend te handelen. „En het is
nu eenmaal zo dat universiteit
en bedrijfsleven een verschil
lende taal spreken", typeert
Schilperoort het overleg met
de universiteit.
Rechten
Uit het gesprek met Schilper
oort blijkt dat er rond het ge
bruik van octrooien door
Greengene misverstanden zijn
ontstaan. Die mondden uit in
de zure reactie van de univer
siteit er niet over te piekeren
die aan Greengene te verko
pen. Volgens Schilperoort is
dat niettemin geen enkele be
lemmering voor Greengene.
De commerciële rechten van
de octrooien liggen namelijk
bij het Etten-Leurse Centras-
cience, een bedrijfje dat inmid
dels is overgenomen door Gist-
brocades dat deze rechten
daardoor probleemloos kan de
legeren aan Greengene.
Schilperoort spreekt overigens
lovend over Gist-brocades dat
letterlijk een stuwende kracht
is achter het nieuwe initiatief.
Het Delftse concern redde
Centrascience min of meer uit
handen van Amerikaanse
geldschieters waarmee de oc
trooirechten in Nederlandse
handen bleven en biedt vanuit
die situatie Schilperoort de
mogelijkheid die kennis te ge
bruiken voor nieuw onder
zoek.
Schilperoort geldt al jaren als
een pleitbezorger voor de Ne
derlandse biotechnologie, die
vooral een grote naam heeft
waar het gaat om genetische
manipulatie met planten en
zaden, het vakterrein van
Schilperoort. De Leidse hoog
leraar is ook voorzitter van de
Advies Commissie Biotechno
logie, het hoogste adviesorgaan
op dit gebied voor de minister
van economische zaken. Die
functie blijft hij zeker voorlo
pig nog vervullen.
Mede op het advies van die
commissie werden de afgelo
pen jaren nogal wat Ameri
kaanse biotech-ondernemin-
gen naar Nederland gehaald.
Dat was noodzaak, zegt Schil
peroort omdat het hier aan
commercieel-technische ken
nis ontbrak. Maar dat is vindt
hij, geen reden om vaak klein
schalige Nederlandse initiatie
ven te verwaarlozen.
Top-research
Het besluit om met Greengene
in zee te gaan is Schilperoort
vooral ingegeven door het ver
langen aan „topresearch" te
blijven doen. Door de bezuini
gingen kalft het niveau waar
op zijn vakgroep kan werken
nu al af. Die bezuinigingen
f |§n |||p 5 -v."
Professor dr. A. Schilperoort: „Ik heb altijd gezegd dat ik voor mijn vijftigste weg moest zijn".
hebben tot gevolg dat vacatu
res niet worden ingevuld, ap
paratuur niet kan worden aan
geschaft en er zelfs mondjes
maat moet worden omge
sprongen met grondstoffen.
Schilperoort constateert dan
ook gelaten dat het onder-
zoeksniveau weliswaar hoog
is, maar nog veel beter had
kunnen zijn.
De overstap naar Greengene
zal hem niet alleen persoonlijk
een aanzienlijk hoger salaris
opleveren, het maakt voor
hem ook een einde aan de be-
zuinigingsplaag die hij nu nog
bestrijdt met de inzet van een
privéfonds. In dat fonds stortte
Schilperoort onder andere het
bij een prijs voor zijn weten
schappelijke werk horende
geldbedrag.
Hij verklaart dan ook dat er
bij Greengene geen sprake zal
zijn van vacatures, terwijl zijn
verlanglijstje aan geavanceer
de apparatuur ook geheel is
vervuld. Greengene zal de
eerste vijf jaar geen winst ma
ken, is de verwachting. On
derzoeksopdrachten worden
tegen kostprijs uitgevoerd. De
winst moet op den duur ko
men van nieuwe octrooien. Of
FOTO: WIM VAN NOORT
Schilperoort niet bang is voor
beperkingen van zijn weten
schappelijk werk? „Integen
deel, het is juist een uitdaging
op basis van de beschikbare
octrooien, praktische vragen
op te lossen. Dat kan ook aan
leiding zijn voor zeer grens
verleggend fundamenteel on
derzoek. Ik verwacht daar
veel van".
Behalve Schilperoort vertrek
ken nog twee van zijn naaste
medewerkers naar Greengene
dat in het voorjaar van start
wil gaan met vijftien mensen.
Schilperoort zegt dat hem er
alles aan is gelegen te voorko
men dat er bij de Leidse vak
groep daardoor een gat valt.
Dat zou moeten gebeuren door
één dag per week aan te blij
ven als part-time hoogleraar
om de continuïteit te waarbor
gen. Er is hem daar veel aan
gelegen. „Ik vind het een eer
om voor de Leidse universiteit
te werken, dat moet zo blij
ven".
Dat hij toch vertrekt heeft
daar, zegt hij ook mee te ma
ken. „Mobiliteit is goed voor
de universiteit. Het is een
slechte zaak als mensen jaren
blijven zitten, dat is op zichzelf
geen verdienste. Zelf was ik
vorig jaar 25 jaar bij de uni
versiteit, ik heb dat bewust in
stilte voorbij laten gaan. Ook
al omdat ik altijd heb gezegd
dat ik vind dat ik voor mijn
vijftigste weg moest zijn".
Schilperoort is nu 49.
En hoewel Greengene inmid
dels alom bekend is als „het
nieuwe bedrijf van professor
Schilperoort", kan tot slot nog
worden opgemerkt dat hij zelf
in ieder geval voorlopig geen
aandelen in de nieuwe onder
neming heeft. Die zijn voor de
volle honderd procent in han
den van Rabo-bank (60 pro
cent) en Gist-bfocades (40 pro
cent). De eerste jaren zullen
die aandelen zeker niet
worden verhandeld, om te
voorkomen dat Greengene als
zoveel biotech-bedrijven speel
bal kan worden van speculan
ten. Wel vindt hij dat de „sleu
telfiguren" in het bedrijf
straks de mogelijkheid moeten
hebben aandelen te kopen.
„Dat geeft juist die extra prik
kel die goed is voor de onder
neming".
RUDOLF KLEIJN
