Provincialisme fnuikend voor
uitstraling Nederlandse cultuur
Gozzi's „Turandot": vermoeiende maskerade
KUNST
CekbeSoutant
Geen belasting voor
Max von Sydow
PROF. LANGVIK-JOHANNESSEN UIT OSLO:
WOENSDAG 21 OKTOBER 1987 PAGlf
Nobelprijs
letterkunde
blijft altijd
verrassend
STOCKHOLM Waarom
werden Ljev Tolstoj, Thomas
Hardy en Graham Greene ge
passeerd bij de toekenning van
de Nobelprijs voor literatuur
en kregen Theodor Mommsen,
Paul Heyse en Miguel Angel
Asturias hem wèl? Het ant
woord is te vinden in het ver
anderende lidmaatschap en
het veranderende beleid van
het college dat de prijs toe
kent. de Zweedse Academie
van Letterkunde, die morgen
haar jongste keuze bekend
maakt
„De historie van het verlenen
van de letterkundeprijs is er
grotendeels een van pogingen
om een onduidelijke wilsbe
schikking te interpreteren",
schrijft Kjell Espmark, een
Zweedse dichter, literair-histo-
ricus en lid van de academie.
Alfred Nobel bepaalde dat de
prijs moest gaan naar een au
teur „die in een ideale zin van
het woord het voortreffelijkste
werk heeft afgeleverd". Aan
vankelijk werd dat op een
heel conservatieve manier uit
gelegd. In 1902 wees het No-
belcomité van de academie
Tolstoj af omdat hij theoretisch
anarchisme en mystiek chris
tendom propageerde. De prijs
ging naar de Duitser Theodor
Mommsen, auteur van een
standaardwerk over de ge
schiedenis van de Romeinen
en door de academie gehuldigd
als „de hedendaagse schrijver
die het best de kunst van de
historische presentatie ver
staat".
Espmark geeft in zijn boek
„De literaire Nobelprijs - Be
ginselen en Waarden achter de
Besluiten" een boeiend kijkje
in de keuken van het 200 jaar
oude college. De Brit Thomas
Hardy werd in 1910 door de
academie afgewezen omdat
het de vrouwelijke hoofdper
sonen in zijn romans „lijkt te
ontbreken aan enig religieus
en ethisch besef". De prijs ging
naar de Duitser Paul Heyse.
Emile Zola werd gepasseerd
vanwege zijn „kil-cynische na
turalisme" en de Noorse to
neelschrijver Henrik Ibsen om
zijn „negativisme".
In de jaren twintig kwam er
een comité dat een progressie
ver uitleg aan Nobels testa
ment gaf. Zij verleende de
prijs aan Shaw en Yeats, die
daarvoor waren afgewezen.
Maar pas na de Tweede We
reldoorlog beloonde de acade
mie literaire baanbrekers, met
van 1946 tot en met 1949 Her
mann Hesse, André Gide, T.S.
Eliot en William Faulkner.
Maar de nieuwe geest kwam te
laat voor de literaire reuzen
James Joyce, Franz Kafka,
D.H. Lawrence en Marcel
Proust, die allen waren gestor
ven.
In het begin van de jaren ze
ventig gaf de academie op
nieuw een andere uitleg aan
Nobels testament. Het nieuwe
beleid wijst de opvatting af dat
de prijs een literair lintje is en
zet zich in voor erkenning van
verwaarloosde voortrekkers,
meesters, genres, talen en cul
turen. De toekenningen van
de prijs in 1973 aan de Austra
liër Patrick White en in 1986
aan de Nigeriaan Wole Soyin-
ka, waren uitdrukkingen van
de nieuwe politiek. Maar dat
af en toe nog gevestigde mees
ters als Gabriel Garcia Mar-
quez (1982) en William Gol
ding (1983) de prijs krijgen, be
wijst dat de onvoorspelbaar
heid van de Nobelprijs voor
letterkunde is gebleven.
De jaarlijkse kandidatenlijst
van de academie in Stockholm
is een angstvallig bewaakt ge
heim. De namen circuleren
van Octavio Paz en Carlos
Fuentes, Mario Vargas Llosa,
Joyce Carol Oates, Günther
Grassvoor en de Zwitser Max
Frisch. Maar het kan dat de
academie de wereld verrast
met de keuze van een weinig
bekende dichter, uit bijvoor
beeld de Sovjetunie.
Stanley Kramer maakt
film over Lech Walesa
LOS ANGELES De Amerikaanse
filmregisseur Stanley Kramer gaat
een film produceren en regisseren
over het leven van Lech Walesa, op
richter en leider van de verboden
vrije Poolse vakcentrale „Solidari
teit". Kramer en scriptschrijver Da
niel Taradash beiden Oscarwin
naars - zijn onlangs teruggekeerd uit
Warschau, waar zij Walesa hebben
ontmoet. De film heeft de werktitel
„Polonaise" gekregen. Stanley Kra
mer heeft als regisseur en producer
van 35 films 15 Oscars gewonnen.
Werken van zijn hand zijn onder
meer „High Noon", „Judgment at Nu
remberg" en „Guess Who's Coming to
Dinner'
STOCKHOLM De Zweedse filmacteur
Max von Sydow heeft voor het Europese Ge
rechtshof voor de Rechten van de Mens in
Straatsburg een gevecht tegen de Zweedse
Belastingen gewonnen. De Zweedse autori
teiten stemden ermee in om hun aanspraken
op 1.160.000 kronen aan achterstallige vorde
ringen op von Sydow te laten vallen en
200.000 kronen te betalen aan gedingkosten
en een schikking buiten de rechter om. De
belastingaanslag dateert van tien jaar gele
den. De acteur, die nu in Rome woont, legde
de zaak aan Straatsburg voor nadat hij een
appèl voor de fiscale rechtbank van beroep
van Zweden had verloren.
Hagenaar tweede op
compositiewedstrijd
AMSTERDAM De Hagenaar Gerrit Ve-
nema heeft gisteren op het tweede pop-com
positiefestival „Not the same old song" in
De Melkweg in Amsterdam de tweede prijs
gewonnen met zijn songs „Ugly old town"
en „Guess that's what I came to do". Willy
Clement uit het Belgische Oostende werd
eerste met zijn liedje „Soweto". Het festival
is een evenement van de Stichting Popmu
ziek Nederland en de stichting Conamus.
Popcomponisten konden vanaf juni dit jaar
cassettes inzenden met maximaal drie com
posities en bijbehorende teksten. Op de
meeste cassettes stonden inderdaad drie
songs. De jury moest kiezen uit ruim 850
composities. De tien beste werden dinsdag
avond live ten gehore gebracht en gelijk be
oordeeld. Voorzitter van de jury was Boude-
wijn de Groot.
Kunstenaars willen duidelijkheid
over beleid Brinkman
AMSTERDAM De BBK, de vakbond voor beeldende
kunstenaars, wil via een spoedprocedure bij de Raad van
State duidelijkheid krijgen over het beleid van minister
Brinkman van cultuur. Vooral zal opheldering gegeven
moeten worden over het „ongekend en onverantwoord
groot aantal afwijzingen voor de beroepskostenvergoeding
voor beeldende kunstenaars". De regeling, ingesteld na de
afschaffing van de BKR, is bedoeld als tegemoetkoming in
de kosten die de kunstenaar moet maken om zijn vak uit te
oefenen. Van de 3600 kunstenaars die een vergoeding aan
vroegen, kregen er 2600 nul op het rekest, omdat het geld op
was. Gemiddeld kregen de 1000 mensen die wèl in aanmer
king kwamen 5000 gulden. Volgens de BBK is er spake van
willekeur, en is onduidelijk op welke gronden kunstenaars
wel en niet in aamerking komen. Vele honderden beroeps
matig werkende beeldende kunstenaars zijn, volgens hun
bond, door deze gang van zaken op onevenredig zware wijze
gedupeerd.
DELFT De Nederlanden
speelden bijna drie eeuwen
lang een zeer vooraanstaande
rol in Europa. Denk aan de
Vlaamse en Hollandse schil
ders, humanistische geleer
den als Erasmus, Agricola en
Grotius, de (Zuidnederland-
Se) componisten. In Rome,
Parijs en andere centra
moesten ze een Vlaming heb
ben als componist. Denk ook
aan het toneel. Dat is een in
drukwekkende traditie die
loopt van de abele spelen - de
eerste niet-religieuze spelen
in Europa - via de rederij
kersbeweging en dichters als
Vondel en Hooft tot Michiel
de Swaen. Dat alles is rond
uit uniek. In de omringende
landen had je dat niet.
De Hollandse Gouden Eeuw
stond niet op zich zelf. Het
was een culminatie van wat
in Vlaanderen was begonnen.
Waarom zijn de Nederlanden
nadien in cultureel opzicht
van het Europese toneel ver
dwenen?
De vraag aan prof. dr. K.
Langvik-Johannessen, neer
landicus uit Oslo en Vondel
kenner was: waarom kent
bijna niemand Vondel meer
- ooit genoemd de Prins der
Nederlandse dichters - zoals
blijkt uit de desinteresse die
voor de vierhonderdste ver
jaardag van zijn geboortedag
dit jaar aan de dag wordt ge
legd. In de visie van Lang
vik-Johannessen moet die
vraag in een veel groter ver
band worden geplaatst: wat is
er met de Nederlandse cul
tuur gebeurd dat zij in het
buitenland niet wordt opge
merkt?
Langvik-Johannessen, door
zijn vrienden omschreven als
de grote pleitbezorger voor
de Nederlandse cultuur in
Noorwegen, is ongetwijfeld
een van de weinigen die in
dit Vondeljaar over hem pu
bliceert (Het treurspel spant
de kroon, uitgeverij Den
Gulden Engel, Schoten). Hij
weet het antwoord op die
vraag niet met zekerheid te
geven, zoals niemand die met
zekerheid kan geven. „Ik zou
niet anders weten dan dat
het door de scheiding tussen
de noordelijke en zuidelijke
Nederlanden is gekomen. Die
tienduizenden Vlamingen die
voor de Spanjaarden de wijk
namen naar het noorden,
zorgden voor de grote ople
ving in het noorden. Daar
hebben de Hollanders met
name hun Gouden Eeeuw
aan te danken. In het zuiden
zaten ze twee eeuwen in het
donker, in het noorden
bloedde de zaak eveneens
dood".
Rehabilitatie
„In de vorige eeuw zou je
kunnen spreken van een
korte rehabilitatie. Er is een
beperkte doorbraak geweest
met auteurs als Gezelle, Van
Eeden, Couperus en Multatu-
li. Dat waren toch schrijvers
van internationaal niveau,
maar die doorbraak is toch
helemaal niet te vergelijken
Prof. Langvik-Johannessen, met op de achtergrond het beeld van Hugo de Groot, een van de Nederlanders die zorgde voor een
bloeiperiode van onze vaderlandse cultuur. foto: jeroen de jong
geweest met de culturele uit
straling in de zestiende en ze
ventiende eeuw".
„En wat is nu het geval als
het over de literatuur gaat?
In Nederland gaat alle aan
dacht uit naar Hollandse
schrijvers, maar aan de Vla
mingen besteedt men nauwe
lijks of in het geheel geen
aandacht, ook niet aan de
universiteiten. Neem het
werk van Oek de Jong, dat is
toch geconstrueerd, dat is
toch geen levende literatuur?
Vergelijk dat dan eens met
het jongste werk van Willy
Spillebeen. Dat noem ik pas
literatuur. Maar dat kent
men hier niet. Vlamingen
worden welbewust over het
hoofd gezien. Het zou het
zelfde zijn als ze in Duitsland
zouden zeggen: Kafka, Dur-
renmatt, Musil, Bernard, die
tellen niet mee, want het zijn
geen Duitsers. Om een man
als van Ostaijen kan men
hier natuurlijk niet heen,
daar hoor je dan wel wat
over, maar verder is het pro
vincialisme dat de klok slaat.
Neemt U mij niet kwalijk,
het is de mentaliteit van een
parvenu: de Hollander voelt
zich meer waard dan een an
der, in dit' geval de Vlaming,
de Brabander en de Limbur
ger".
Met een schalks lachje voegt
hij daar aan toe: „Vondel had
daarvoor in zijn tijd al een
goed oog voor. In Leeuwen
dalers (het stuk handelt over
de strijd tussen de Noordelij
ke en de zuidelijke Nederlan
den kort voor het verdrag
van Munster dat een eind
maakt aan de tachtigjarige
oorlog) laat hij het noordelij
ke leger leiden door een ze
kere Volckaert, de zuidelij
ken staan onder aanvoering
van Hereman".
Prof. Langvik-Johannessen
komt vaak in Leuven waar
zijn dochter woont en hij ge
regeld gastcolleges aan de
universiteit geeft. In de Bur
gerzaal van het Delftse stad
huis kreeg hij vorige week
een receptie aangeboden door
een oud-leerling, Thom
Konst die in Den Haag een
snel expanderend marktver
kenningsbureau leidt voor de
offshore-industrie.
Langvik-Johannessen geeft
niet alleen cursussen in de
Nederlandse taal en cultuur,
aan zijn instituut wordt ook
een oriëntatie geboden op de
Benelux, zodat studenten niet
alleen maar een literaire of
taalkundige kant uitkunnen,
maar ook een bedrijfsecono
mische richting. Zijn insti
tuut pleit voor aansluiting
van Noorwegen bij de Euro
pese gemeenschap. De recep
tie in Delft wordt bevolkt
door een zeldzame combina
tie van mensen die thuis zijn
in de wereld van de techniek
en handel en liefhebbers van
de literatuur. Drama
Langvik-Johannessen ver
telt: „Ik ben altijd geboeid
geweest door het toneel. Bij
ons is het toneeldrama veel
later ontstaan dan in de Ne
derlanden. Tijdens mijn stu
die ontdekte ik Vondel. Mijn
leermeester zei toen al met
vooruitziende blik dat ik
daar mijn verdere leven mee
bezig zou kunnen zijn zijn. Ik
sloot mijn studie af met een
verhandeling over Vondel en
ook mijn promotie-onderzoek
ging daarover. Anton van
Duinkerken was in 1963 een
van.mijn promotors".
Door een zakenrelatie van
zijn vader kwam hij in het
begin van de jaren vijftig in
Den Haag terecht. Hij leerde
daar ook onze krant kennen.
Later studeerde hij Neder
lands in Amsterdam en Leu
ven. „Ik was de eerste die ge
bruik maakte van een beurs
in het kader van het cultu
reel verdrag. Wat mij toen
opviel was het verschil in be
nadering tussen beide lan
den. Ze beschouwden me
hier als een halve gek als ik
vertelde dat ik hier naar toe
was gekomen om Nederlands
te studeren. Ze zeiden me
dan dat ze dat niet zagen zit
ten. Als ik op het ministerie
in Den Haag kwam voor
mijn beurs, werd ik door de
laagste ambtenaar ontvan
gen, niet dat ik dat erg vond.
Maar toen kwam ik in Bel-
gie. Daar had ik ook een
beurs. Het verschil was heel
groot Ze haalden me als het
ware in en ik werd met alle
egards ontvangen. Ze vonden
me geen halve gek, integen
deel".
„Later, als er in Oslo een cul
turele manifestatie was op
ons Nederlands instituut, zag
je de Belgen, - en het waren
altijd Walen -steevast ver
schijnen. De Nederlandse
ambassadeur heeft zich nooit
laten zien op zo'n bijeen
komst. Het tekent alweer de
mentaliteit".
„Ze verwijten mij geregeld
dat ik in mijn bewondering
voor de literatuur te veel
aandacht schenk aan het zui
den. Maar dat is niet waar.
Mijn interesse ging in de eer
ste plaats uit naar schrijvers
als Vondel, Multatuli, Van
Eeden, Couperus. Het heeft
te maken met mijn interesse
voor ideeën in het werk van
schrijvers. Ik had ook voor
een sociologische aanpak
kunnen kiezen en dan was ik
uitgekomen bij Vlamingen
als Streuvels en Buysse, maar
die interesse had ik niet".
„Er is laatst in Noorwegen
een encyclopedie van de we
reldliteratuur verschenen.
Een Deen heeft geschreven
over de Nederlandse letter
kunde. Het blijkt dat hij mijn
studies over de zestiende en
zeventiende eeuw goed had
gelezen. Maar dan houdt het
op. Alle misverstanden over
Vlaams en Hollands komen
in zijn artikel voor. Over de
literatuur van de laatste eeu
wen geen woord. In de Scan
dinavische landen heerst het
wijd verbreide idee dat de
Nederlandse taal niet ge
schikt is voor het schrijven
van literatuur. Dat wordt
hier weer bevestigd. Dat is
treurig. Toch hadden de Ne
derlanden in de zestiende
eeuw en zeventiende eeuw
een grote naam. In de Scan
dinavische landen stond het
Nederlands bekend als een
wereldtaal".
PAUL VAN VELTHOVEN
Peter Pan
Produkties haalt
dood uit
taboesfeer
Vaak bestaat een kindervoor
stelling uit een verhaal met
een blijmoedige inhoud. Op
die wijze biedt zo'n voorstel
ling een uur amusement aan
meestal jonge kinderen. Peter
Pan Produkties heeft het met
„Karei en de kindermoorde
naar" heel anders aangepakt.
Rond de taboesfeer waarin de
dood zich bevindt heeft deze
groep een kindertoneelstuk
geformeerd van een uur lang,
zonder pauze. Gelukkig is het
niet alleen drama waaruit deze
produktie bestaat. Er valt ook
nog te lachen.
In een décor dat gedeeltelijk
een huiskamer, een kerkhof
en een bos voorstelt komt de
spanning tot ontwikkeling.
Karei is een wees. Hij woont
bij zijn tante en oom. Op een
dag komt de kindermoorde
naar op bezoek en zoekt naar
zijn vervelende buurjongetje
Engeltje. Maar de kindermoor
denaar vindt hem veel leuker.
Met een grote schaar knipt
deze steeds een lichaamsdeel
af van Kareltje, waardoor hij
langzaam dood gaat. Het is
heel spannend als de kinder
moordenaar heel onverwacht
opduikt en weer een stukje
van Karei knipt. In de ge
sprekken met zijn ouders op
het kerkhof wordt de rol van
Karei heel ontroerend. De
sfeer bij zijn tante en oom is
heel onplezierig. Hij voelt zich
een nietsnut. Gelukkig geven
zijn ouders na zijn dood hem
het gevoel dat hij weldegelijk
een bijzonder kind is.
Peter Pan Produkties is er in
geslaagd om een boeiende
voorstelling te presenteren, al
leen had de rol van Tante Ale-
bes wat korter mogen zijn om
op die manier wat overbodige
scènes weg te werken. Er zit
veel vaart in de presentatie en
dat is nodig om kinderen te
vermaken. Regisseur Frits
Ferres heeft voor een heel na
tuurlijk toneelbeeld gezorgd.
Alleen vielen er soms kostbare
mimische momenten in het
water door de wat onzorgvul
dige belichting. De hele week
staat het Theater a/d Haven
bol van het kinderamusement.
U kunt er dagelijks om 14.00
uur terecht.
ROB VAN DER MIJL
0]
Voor een uitgebfl 1
agenda, ook voor di
mende dagen, raad|'
men „UIT", de gratii1
kelijkse bijlage van
krant.
bioscopen
ALPHEN AAN DEN RUN I J
ROCINEMA I (Van BoetPnC
straat 6, tel. 01720-2080(fre|
bocop (16); 13.30, 18.30,1 hu
EUROCINEMA II: RoL(
(16); 18.30, 21.00. BamtF
14.00. EUROCINEMA llf e
moand later (al); 13.45, (COC
21.30. EUROCINEMA ll ei
verly Hills Cop II (al); for
Kt
18.30, 21.15.
19. tel. 071-121239):
(16); 14.30, 19.00, 21.15. «ér
en STUDIO (Steenstraat
124130): Who's that
Bambi (al); 14.30; Een
later (al); The Untou
(16); 19.00, 21.15. Hectors
Secret ot my success (ae
verly Hills Cop II (al);
19.00, 21.15. TRIANONl
straat 31, tel. 123875):
girls (12); 14.30, 19.00, p'
REX (Haarlemmerstra
tel. 071-125414); Erotic
(16); 14.30, 19.00, 21.15. '"p]
NOORDW1JK LIDO Tl
(Pr. Bernhardstraat
01719-12800): Lethal
(16); ma. 21.15. Tough
ma. 19.00. Annie (al)T
15.00.
KATWIJK CITY THE
(Badstraat 30, tel. 01718-f
Maximum overdrive (12»'
21.15. Pietje Kortstn
14.45. CITY THEATER jj
dator (16); 14.45, 19.00.
ving daylights (al); 21.15.
VOORSCHOTEN GFIEQ
(tel. 01717-4354): Tliel
daylight (12); do. t/m wo.pl
vr. t/m wo. ook 15.45. C(
of a lesser God (al); do. tI6
V
KINDERVOORSTELLING 'rtl
Taran en de toverkeJeS; F
wo. 14.00. a
WASSENAAR astran
01751-13269): De naam hr
roos (12); 20.00.
ZOETERMEER prowf
1,2,3 (Promenade 7, tecv
511313): Madonna; 12.00
16.00, 19.00. Beverly Hill ni
(al); 12.00, 16.00, 19.00."'
Een maand later, 21.30.
telbeertjes II; 14.00. The)r
of my succes; 12.00, Pv
16.00, 19.00, 21.30.
DEN HAAG* ASTA 1 (Sk.
tel. 463500): The ontoud"
(16); 14.00, 18.45, 21.30fe
2: Hector (al); 14.00,8£
21.30. ASTA 3: The aq
my success (al); 19.00,1
BABYLON 1 (VVinkelc"
Babylon, tel. 471(356): lr
(al); 14.00, 19.00, 21.30k
BYLON 2: Een nuaand Ian
14.00, 18.45, 21.30. BAs
3: La bamba (a,I); 14.0CV
date (al); 19.00, 21.30. «v
AC 1 (Buitenhof 20. tel.
Robocop (16); 14.00, L
21.30. CINEAC 2: Wh§
girl (al); 14.00, 18.45,g
CINEAC 3: EutremitiS
18.45, 21.30. EUROlf
(Leyweg 910, teil. 66706ÉL
deus; 20.00. METRO
(Carnegielaan, tel. 4567
verly Hills cop II (al):
18.45, 21.30. METRO!
Radio days (al); 14.00
21.30. «METROPOLE 3
kind of wonderful (al)
18.45, 21.30. METROI
Zoeken naar Eileen (12
18.45, 21.30. METROI
De naam von de ro<
14.00, 18.45, 21.30.
(Herengracht 13. tel.
Beverly Hills cop II (al)
18.45, 21.30. ODEON
living daylights
18.45, 21.30. ODEON
bocop (16); 13.45, 18.45
ODEON 4: The bar
(12); 13.45, 18.45- Malo
21.30. STUDIO 1
straat 12b. tel. 656402):
geoua fortune (al); 19.3C
STUDIO 2: Out of Afr
20.00. zo. 14.00, 20.00.1
DIO 3: dag. 19.00, 21.15£
midnight (al); zo. t/j|
HAAGS FILMHUIS (Dek
56. tel. 459SOO): Zaal 1: if
tres aventures de Reirii
Mirabelle; 19.30, 21.45.1
Ovatie voor Concertgebouworkest in Oost-E
Het Oostberlijnse publiek heeft het Amsterdamse
gebouworkest en dirigent Leonard Bernstein maan<!
staande ovatie van maar liefst vijftien minuten gebracht
bossen bloemen vielen de musici ten deel nadat zij „Di
lendete" van Franz Schubert en de symfonie nr. 1 d
Gustav Mahler ten gehore hadden gebracht. Het
gebouworkest geeft in de hoofdstad van de DDR drie o
in het kader van de Feestmaand voor theater en muziek
deel van de festiviteiten rond de 750e verjaardag van B(
kranten in de DDR bechreven het concert als een „gel
van formaat in het muziekleven van Berlijn" en als „een
ze voorstelling". Ook de twee resterende concerter
Schauspielhaus staan onder leiding van Bernstein. D<
weer werken van Schubert en Mahler op het programrr
De wrede prinses Turandot en
haar drie vragen zijn het
meest bekend uit de laatste
opera van Puccini (1924), mo
gelijk nog uit de opera van
Busoni (1917), maar nauwelijks
uit eerdere opera-bewerkingen
of uit Schillers theaterversie
(1802) en zeker niet uit die van
de Italiaan Carlo Gozzi, die
zijn „Turandot" schreef voor
de Italiaanse Arlecchino Anto
nio Sacchio en die in 1762 in
première ging. Deze oer-Tu-
randot werd door toneelgroep
Globe via de Italiaanse gastre
gisseur Giancarlo Gobelli - die
er zes jaar geleden groot succes
mee oogstte in Venetië - op het
repertoire genomen.
Vogr de historische context:
toneelschrijver graaf Gozzi is
voornamelijk nog bekend als
de tegenpool en wederstrever
van de nu veel befaamdere
Carlo Goldoni. Gozzi was sim
pel gezegd de conservatief die
vasthield aan de oude theater
vormen, de commedia dell'arte
met z'n maskers en z'n ruimtes
voor interpretatie (zg. cano-
vaccio's). Goldoni was de man
Toneelgroep Globe: „Turandot" van
Carlo Gozzi. Regie en bewerking:
Giancarlo Gobelli. Met o.sj Hilde
Uytterlinden, Arthur Boni, Bea Meul-
man, Lou Landré, Gijs Scholten van
Aschat, Charles Comette. Koninklij
ke Schouwburg, Den Haag, gister
avond. Herhaling: Vanavond.
van de burgerlijke bewustwor
ding, die er steeds meer toe
neigde echte maatschappelijk
herkenbare karakters op het
toneel te zetten. Gozzi vertaal
de zijn ideeën in een aantal
theatersprookjes en de stof
voor „Turandot" haalde hij uit
een verzameling Perzische
sprookjes van Pétits de la
Croix, „Duizend en een dag".
Het gaat om de mooie Chinese
keizersdochter Turandot die
niet wil trouwen. Om haar va
der een plezier te doen heeft
ze niettemin drie raadselachti
ge vragen opgesteld en wan
neer een aanbidder die kan
beantwoorden zal ze zich
„overgeven". Lukt hem dat
niet dan wordt zijn hoofd afge
hakt, hetgeen dan ook om de
haverklap gebeurt. Tot de van
land en goed verdreven prins
Calaf met succes zijn poging
waagt. Bij Gozzi was Turandot
een Feeks die getemd moest
worden, een vrouw wier slim
heid gesloopt moest worden en
die terug moest in de regels
van Pa en de wereld. Dat ge
beurde via de vonk van de
ware liefde.
Giancarlo Gobelli interpre
teert in zijn versie bij Globe
verder. Hij maakt van Turan
dot niet zomaar een wrede
vrouw die ongelijk heeft, hij
zet de redenen voor haar ge
drag aan: ze is de klein gehou
den dochter die niet heeft mo
gen opgroeien en haar kinder
lijke wrede spel speelt zonder
zich druk te maken over waar
ze eigenlijk mee bezig is. Om
haar heen schetst Gobelli een
benauwende hofwereld die
door mannen wordt beheerst:
liederlijk, wellustig, pervers.
Met intrigerende eunuchen,
castraten en veel zweepjes.
Karikaturen
Een aantal van de elementen
die Gobelli benadrukt liggen
voor de hand: je kan in Turan
dot best de vrouw zien die zich
los probeert te maken uit de
beknellende mannenwereld
die haar omgeeft. In een aan
tal van de scènes bij Globe
werkt dat dan ook wel. Maar
aan de andere kant heeft Go-
bëlli zoveel karikaturen en
overdrijving nodig om zijn
versie geldig te laten worden,
dat Gozzi's stuk wel heel erg
gemanipuleerd wordt. Een ge
middelde theaterganger zal
zich in een doolhof verzeild
voelen, met mannen die óf
oude kale saters zijn, óf heet-
mondige castraten óf een stel
letje tekstloze halfnaakte sla
ven die er uitzien als bodybuil
ders.
Het benauwende, gesloten de
cor van Paolo Tommasi bena
drukt het nog eens: schuifdeu
ren van Chinees lakwerk,
naast interieurs die er uitzien
als slagerswerkplaatsen. Niet
ideaal om in te bewegen trou
wens. De acteurs kunnen in de
strakke opvatting van Cobelli
niets echt menselijks kwijt. Ze
zijn marionetten, in de bijrol
len bovendien in beweging ge
bracht door tweedeplansac-
teurs die een vreemd mengsel
van Brabants, Limburgs en
echt en onecht Vlaams mogen
brabbelen (Gozzi gebruikte
overigens ook dialecten).
En de hoofdrollen: Gijs Schol-
tgp van Aschat heeft zo goed
als niets te acteren als prins
Calaf; Hilde Uytterlinden kan
als Turandot alleen het kin
derlijke benadrukken (mooiste
scène die waarin zij afscheid
neemt van een op haar gelij
kende, levende pop, haar
jeugd dus); Arthur Boni maakt
van keizer Altoum die zijn
dochter wil behouden en wil
verslaan eigenlijk best iets le
vendigs en dubbelhartigs.
Maar waarom al die poespas er
om heen wanneer die visie
toch nauwelijks iets meer te
berde kan brengen dan het
origineel, wordt onduidelijk.
Inclusief de achterhaalde flirt
met het Theater van de
Wreedheid wordt de opvoe
ring van Globe/Cobelli een
vermoeiende maskerade.
BERT JANSMA
