Langs
Omwegen
Schouwburg op Schuttersveld
en verkeersplein Geregracht
Voor de Breestraat is het nu alles of niets
Ccidae (Somant
HOOFD DIRECTIE STADSVERNIEUWING GEMEENTE LEIDEN MET VUT:
,EIDEN OMGEVING
DINSDAG 13 OKTOBER 1987 PAGINA 13
Op mijn omwegen door stad en land
kom ik graag mensen tegen. U kunt
mij telefonisch of schriftelijk vertellen
wie ,u graag in deze rubriek zou willen
tegenkomen. Ik ben bereikbaar via 071
- 12 22 44 op toestel 10. door Ton Pirtrr-
Hardnekkig
rechter schrok even toen
verdachte naar voren
[wam. De jongeman met
en flink postuur, de broek
liet helemaal op de juiste
laats en breed in de schou-
jers. leek een reus vergele-
ten bij de drie kleinere
leren in het zwart aan de
ndere kant van de tafel. De
lerdachte deed erg onver-
thillig, alsof het een „mak-
iie" was om de heren onder
|e tafel te krijgen. Rechter
bijker en officier van justi-
|e Van Eek deden echter
liet voor deze reus onder,
jterker nog: het leek wel of
ij de jongeman al kenden
h wisten wat zijn betoog
hu brengen.
Dat geintje gebeurde aan
e Haarlemmertrekvaart in
taats van aan de Haarlem
merweg, hoor", brulde de
bus. De Leidenaar was in
bbruari 1986 door de politie
ingehouden omdat hij zon-
br rijbewijs had gereden.
Dat klopt niet helemaal. Ik
rilde die auto verkopen en
pn ander maakte op dat
loment een proefrit". Vol-
fens de rechter stond de
Lto echter op naam van
eze omvangrijke Leidenaar
was hij wel schuldig aan
pt „rijden" zonder rijbe-
lijs. „Ik heb daar schijt
in", brulde de flinkerd op-
feuw. „Ik heb toen niet ge-
fden. Die gozer die een
froefrit maakte, werd door
f politie achtervolgd. Hij
ivam net bloedsnel terug-
jden, achtervolgd door de
iplitie. Op het moment dat
i de sleutels uit het contact
palde en de deur afsloot,
f am de politiewagen er al
in. Toen kreeg ik de
jhuld". Rechter Spijker
lerkte op dat hij in het po-
jierapport had gelezen, dat
Ij diezelfde morgen in de
ato achter het stuur was
isignaleerd. Toen de agen-
(n de auto opnieuw tegen-
]vamen, zijn ze hem ge-
iplgd. „Ja, ja dat zou ken-
Itn. Ehh..kunnen. Ik heb
lel eens in die auto gere-
kn", vertelde de Leidenaar.
li bent. zoals Simon Car-
ïïggelt zou zeggen, een
^ranekkig typ. U hebt
l'eral lak aan. U bent al
tker aangehouden voor
it rijden zonder rijbewijs
ook voor enkele andere
tken. Evenals de vorige
Éren hangt u nu weer zo n
tul-verhaal op", aldus de
ïficier.
ia, ik heb geen geld om rij
pen te nemen. Moet ik
w maar weer gaan ste-
V" Van dat stelen leek de
Ijchter alles te weten. Hij
lig er echter niet verder
in. Dat zou de jongen
jaar weer op verkeerde ge-
Jchten kunnen brengen.
Jt was immers al de vier-
t keer dat hij voor de kan-
jirechter moest verschij-
"tn. De laatste keer was in
li '84 geweest. Vanaf die
mim was een proeftijd in-
Tgaan van twee jaar: bij
In overtreding met het rij-
:|n zonder rijbewijs tijdens
e periode zou het goed mis
in. Nu bleek dat hij tijdens
1 proeftijd had gereden
Tider het papiertje op zak
hebben. De officier was
it zat en snoerde de jongen
l mond door direct met
n flinke eis op tafel te ko-
Tin. „Dat mystieke verhaal
In jou geloof ik niet. Ik eis
7ee weken hechtenis
fkarvan één week voor
waardelijk met een proeftijd
Jn twee jaar". De rechter
Hikte instemmend en daar-
e was de kous af.
portief
tn sportiever en zeker
inker persoon werd met
Jit meer respect behandeld
jor de heren van het kan-
ngerecht. De sportieveling
id in december '85 op een
ijptor op de Hooigracht ge-
den zonder een juiste ken-
kenplaat. „Het was een
4-the-roadje meneer. Ik
ld hem net gekocht maar
ld zelf ook gezien dat het
zelfgemaakte nummer-
kat was met plakletters. Ik
llde daar iets aan doen,
aar nog voor ik de kans
Jeeg, werd ik aangehou-
x", sprak de jongeman,
jlgens de officier was hij
JUer wel strafbaar. Op de
iag wat de jongeman ver-
ünde antwoordde hij: „Ik
n"ijg een studiebeurs, me-
jjer, want ik zit op de
jortacademie". Hoeveel dat
ïl niet was: „Nou, dat is
Jg niet rond. Ik krijg nu
maar 540 gulden en
Jjn kamerhuur is 300 gul-
jn. Ik hou dus niet veel
jer". De officier begreep
i volkomen, evenals de
Jnsen in de zaal die be-
jjpend knikten toen het
5èr de studiebeurs-proble-
Jtiek ging. De rechter
3acht uitkomst. De jongen
J*eg schuldig zonder straf
Jidat de zaak inmiddels na
jee jaar was verjaard.
JULIA VAN BOHEMEN
EXPOSITIE „NIET GEBOUWD LEIDEN" IN MUSEUM DE LAKENHAL
LEIDEN Hij is misschien
wel de bekendste ambtenaar
van de gemeente Leiden. Dat
dankt hij aan de VPRO-televi-
sie die begin dit jaar een twee
delige documentaire uitzond
over.de Gemeentelijke Sociale
Dienst (GSD) in Leiden waar
in hij met veel geduld en be
trokkenheid aan twee bejaarde
Leidenaars in hart in nieren
(in het hartje van de binnen
stad beter bekend als Bets en
Neuteboom) uitlegde dat ze
misschien maar niet bij elkaar
zouden moeten gaan wonen.
Financieel zouden ze er niet
veel wijzer van worden en bo
vendien: als je bij elkaar gaat
wonen, heb je daar niet alleen
de lusten, maar ook de lasten
van. Ch.F. van der Weijden,
hoofd van de Directie Stads
vernieuwing waar hij zich
vooral met de monumenten
zorg bezighield en in zijn vrije-
tijd voorzitter van het bestuur
van een aantal hofjes en be
jaardencentra in de binnen
stad, kreeg zo'n 150 reacties op
dat optreden „Uit het hele
land. Leuke en ook hele gek
ke", zegt hij nu in de Regen
tenkamer van het Van
Brouckhovenhof aan de Pa
pengracht.
Chris van der Weijden neemt
deze week afscheid van zijn
collega's in het Stadsbouwhuis.
Hii maakt gebruik van een re
geling, die ambtenaren de mo
gelijkheid biedt na veertig jaar
in overheidsdienst met VUT te
gaan. Van der Weijden doet
dat, ook al is hij pas 55 jaar.
„Ik heb er lang mee rond gelo
pen, want is het toch een hele
stap, maar binnen de gemeen
te is nu een reorganisatie aan
de gang. Een aantal afdelingen
wordt samengevoegd en daar
door kwam het wel handig uit
dat ik wegga. Bovendien is de
uitdaging er een beetje vanaf.
Sinds het begin van de jaren
zeventig is de binnenstad voor
een groot deel opgeknapt. Ik
ben altijd iemand geweest, die
snel resultaten wil zien, maar
alle grote projecten zijn nu
achter de rug. Alleen voor de
Stadstimmerwerf aan het Gal-
fewater moeten we nog een
estemming vinden en we
moeten het restaureren. Ver
der zal het de komende jaren
zaak zijn te behouden wat we
hebben. De gemeente zal
moeten voorkomen dat we
over tien jaar weer moeten
gevoerd, al was het wel om
streden.
Tangenten
Minstens zo omstreden wa
ren de plannen die in de loop
der jaren zijn ontwikkeld
voor de afwikkeling van het
verkeer. Gedeeltelijk zijn
deze plannen uit de jaren
vijftig en zestig, die het auto
verkeer ruim baan moesten
geven, inderdaad uitgevoerd,
waarbij het zeer de vraag is
of anno 1987 iemand er ge
lukkig mee zou zijn geweest
als ze het niveau van de te
kentafel volledig waren ont
stegen.
Het idee was dat er een ruit
rond de binnenstad moest
komen en die ruit bestond uit
wat werd genoemd vier tan
genten. De Langegracht en
de Hooigracht werden uitge
voerd, maar de plannen met
de Witte Singel, de Jan van
Houtkade en de Trekvliet
haalden het niet. Zo had de
Trekvliet veranderd moeten
worden in een brede door
gaande weg met een brug
over het Galgewater en bij de
Geregracht had een enorm
verkeersplein moeten ko
men. Daarbij hoorde een se
rie brede toegangswegen,
waarvan de Schipholweg, de
Lammenschans weg (een paar
jaar geleden weer versmald)
en de Plesmanlaan zijn aan
gelegd.
De plannen verdwenen in de
ijskast omdat men ze te
grootschalig achtte en boven
dien zou de historische bin
nenstad er te veel door
worden aangetast. Wat de
Witte Singel betreft, speelde
daarbij onder meer de
nieuwbouw van de universi
teit een rol. Waar nu de hui
dige gebouwen aan de Witte
Singel staan, had een toren
flat van 125 meter hoog
moeten komen, stelden de ar
chitecten Zanstra, Gmelig
Meyling en De Clercq Zubli
in het begin van de jaren zes
tig voor. Over de Trekvliet
had een viaduct moeten ko
men om een parkeergarage
te bereiken. De gemeente
raad stemde in 1968 met plan
in, maar het ontwerp zou
door de vele protesten en
door een bouwstop bij de
Rijksoverheid nooit worden
uitgevoerd.
Muziektheater
Dat de Leidse Schouwburg
nog steeds de Leidse
Schouwburg aan de Oude
Vest is, dankt Leiden aan een
gebrek aan financiën. Al in
1929 vond burgemeester Van
LEIDEN Hebben de archi
tecten, de stedebouwers en de
politici Leiden de afgelopen
decennia verpest of hebben
ze er juist voor gezorgd, dat
Leiden leefbaar is geworden?
Zijn de goede plaatsen be
bouwd en de verkeerde
opengelaten? Is het bijvoor
beeld terecht dat het Stad
huis staat, waar het nu staat
of had het ergens anders ge
moeten? In het Stedelijk Mu
seum de Lakenhal is een ten
toonstelling ingericht die op
die vragen geen antwoorden
wil geven, maar wel een in
druk geeft hoe Leiden er uit
had kunnen zien. Dan had
wel een aantal soms zeer in
grijpende ideeën en bouw
plannen van het begin van
deze eeuw tot in de jaren
tachtig niet onderin een la
moeten verdwijnen, maar
daadwerkelijk moeten
worden uitgevoerd. De expo
sitie kreeg dan ook als toe
passelijke titel „Niet gebouwd
Leiden".
Hoe vergaand sommige plan
nen waren, blijkt uit een be
zoekje aan de Lakenhal en
uit de catalogus, die bij de ex
positie is uitgegeven. Onder
redactie van W. Moerman,
conservator van de Laken
hal, is met hulp van onder
meer de gemeente Leiden en
architecten een aantal niet
uitgevoerde bouwplannen
bijeen gebracht.
De Stadhuisbrand van 1929
vormt het begin. „Als een lo
pend vuurtje' ging het op 12
februari 1929 door de stad dat
het stadhuis in brand stond,
schrijft Moerman. Het eeu
wenoude zestiende eeuwse
bouwwerk werd geheel ver
woest. Pas op 16 februari kon
de brandweer vertrekken en
onmiddellijk ontstonden
plannen om het stadhuis
weer uit zijn as te laten her
rijzen. Uiteindelijk besloot de
gemeenteraad de Hilversum-
se gemeente-architect W.M.
Dodok opdracht te geven een
nieuw stadhuis te ontwerpen,
dat op de plaats van het oude
moest komen, maar het
mocht wel groter worden. De
oude gevel die ondanks de
felle brand was blijven staan,
moest worden gehandhaafd.
Het plan werd in 1930 open
baar en ontmoette veel kri
tiek. De Leidse architecten
Ponsen en Lohman stelden
daarop voor aan de Steen
straat een nieuw stadhuis te
bouwen en er waren ideeën
om het stadhuis op de Lam
mermarkt neer te zetten,
maar dan zou wel Molen de
Valk gesloopt moeten
worden. Ook een voorstel
van H.F. Mertens haalde het
niet. Uiteindelijk stemde de
gemeenteraad, na in 1934 on
der een aantal architecten
een prijsvraag te hebben uit
geschreven, in met een ont
werp van C.J. Blaauw uit
Haarlem. Dat plan werd uit-
De torenflat aan da Witte Singel waarin de Leidse universiteit ondergebracht had moeten
worden. Op het laatste moment verdween het plan van tafel.
FOTO'S PR
de Sande Bakhuyzen de
schouwburg aan de Oude
Vest veel te brandgevaarlijk,
maar pas na de oorlog wer
den serieuze plannen ge
maakt om iets met de
schouwburg te doen.
In 1958 kwam het voorstel
naar voren de schouwburg
op het Schuttersveld te bou
wen. In 1961 stemde de ge
meenteraad in met schets-
plannen waarvan uitvoering
bijna 9 miljoen gulden zou
kosten. Drie jaren later bleek
nieuwbouw op het Schutters
veld echter bijna 19 miljoen
gulden te gaan kosten en dat
was voor de KVP-fractie in
de gemeenteraad reden de
Kroon te hulp te roepen en
vernietiging van het plan te
vragen. Het zou veel te duur
worden, vond de KVP. Een
luxeuze schouwburg bouwen
voor de welgestelde inwoners
van Wassenaar en Voorscho
ten leek de partij minder
verstandig. Een ander plan
dat 14 miljoen gulden zou
gaan kosten, was voor de ge
meenteraad ook onaanvaard
baar, waarop B en W in 1970
besloten de schouwburg te
renoveren.
Ook de nieuwbouw van het
AZL zorgde ervoor dat een
groot aantal plannen en idee
ën ter tafel kwam. Het meest
uitgewerkte en meest com
plete voorstel verscheen in
1975 en hield nieuwbouw in
de Leeuwenhoek in. Het plan
ging niet door omdat de poli
tiek liever woningen in de
Leeuwenhoek wilde, een uit
gangspunt dat een paar jaar
geleden met de opkomst van
het Bio Sciencepark al weer
werd verlaten.
Behalve aan de talloze ideeën
voor de Breestraat en het
idee om het Kort Rapenburg
weer open te graven, be
steedt de expositie aandacht
aan ontwerpen van bruggen
die nooit zijn uitgevoerd. Als
een van de meer ingrijpende
plannen komt ook het idee
om een muziektheater annex
parkeergarage aan de Bees
tenmarkt te bouwen aan de
orde.
In 1978 presenteerde de
Leidse architect Meindert
Barkema zijn reactie op het
Structuurplan voor de Bin
nenstad om het winkelcen
trum van Leiden te concen
treren tussen de Hooglandse
Kerksteeg, de Donkersteeg,
de Haarlemmerstraat en de
Breestraat. Onder de naam
„Centrum Centraal" drong
Barkema erop aan de Stads
gehoorzaal en de Lucas van
Leijdenschool te slopen en er
een groot warenhuis neer te
zetten. Dat zou de binnenstad
aantrekkelijker maken. Een
andere mogelijkheid was vol
gens Barkema er een grote
markt onder te brengen. Om
in het verloren gaan van de
Stadsgehoorzaal te voorzien,
stelde de architect voor op de
Beestenmarkt een muziek
theater met parkeergarage te
bouwen. Veel succes oogstte
zijn voorstel niet. Hij haalde
er wat publiciteit mee en
mocht het aan de gemeente
presenteren, maar elke ver
dere reactie bleef uit.
De tentoonstelling in Stede
lijk Museum de Lakenhal is
nog tot en met 15 november
te zien. Het museum is op
dinsdag tot en met zaterdag
van 10.00 tot 17.00 uur en op
zondag van 13.00 tot 17.00
uur geopend.
feld voor konden krijgen. De
ijnste jaren waren vanaf 1980.
Met een groot aantal anderen
de binnenstad opknappen en
daadwerkelijk resultaat zien.
En zeg nou zelf, er is echt veel
tot stand gebracht".
Van der Weijden zag kans
naast zijn werk voorzitter te
worden van de Stichting tot
Exploitatie van Bejaardencen
tra. Die stichting werd in 1959
opgericht met als doel de bouw
van Rijn en Vliet en beheert
nu ook Robijnzicht en de Pa
relvissers. Uit hoofde van die
functie is Van der Weijden te
vens voorzitter van het be
stuur van het Van Brouckho
venhof, het St. Janshof, het St.
Stevenshof en het P.G. Van
der Speckhof. Zijn optreden
voor de VPRO-televisie maakt
duidelijk dat die functie veel
meer is dan zorgen dat de mu
ren van het hof op tijd een lik
verf krijgen. „Deze functies
kosten me een paar dagen in
de week. Als ik dit niet had,
zou ik nu nog geen afscheid
van de gemeente hebben geno
men. Dan zou de overstap toch
te groot zijn geweest".
Gezellig
De gemeente heeft Van der
Weijden een afscheid bereid,
dat hem wat heeft overdon
derd, maar geeft hij toe, „zo
maar weghollen dat is ook niet
leuk. Dan zeggen ze later, ja
die Van der Weijden, die was
opeens verdwenen". Vrijdag
16 oktober wordt in De Waag
een symposium gehouden over
het onderwerp dat Van der
Weijden in zijn Leidse jaren
steeds weer is tegengekomen.
Tot zijn plezier en tot zijn
wanhoop: De Breestraat.
Onder de titel „25 jaar discus
sie inrichting Breestraat" zul
len vrijdag A.J. Kret (nu bur
gemeester van Sassenheim
maar van 1970 tot en met 1974
wethouder van ruimtelijke or
dening en verkeer in Leiden),
C.J.D. Waal (nu burgemeester
van Deventer, maar van 1974
tot en met 1984 wethouder van
ruimtelijke ordening en ver
keer in Leiden) en J. Peters,
de opvolger van Waal, een in
leiding houden. De achtereen
volgende bazen van Van der
Weijden zullen herinneringen
ophalen aan de lange iaren dat
werd getracht met alle moge
lijke varianten de Breestraat
wat leefbaarder te maken. Zo
zat Van der Weijden op de
voorste rij toen onder wethou
der Waal de Raad van State de
Breestraatwinkeliers gelijk gaf
waardoor de auto mocht blij
ven en ook onder Kret zag hij
tot zijn verdriet al een poging
mislukken de auto terug te
dringen.
De herinneringen aan die ja
ren blijken hem nog steeds te
raken: „De winkeliers van de
Haarlemmerstraat stonden
met 'rooie koppen voor ons
toen we hun straat op zaterdag
en op donderdagavond auto
vrij wilden maken. En later
stonden ze met even rooie
koppen voor ons en eisten ze
dat de Haarlemmerstraat de
hele week dicht zou gaan. Als
je daar allemaal aan terug
denkt, dan begrijp ik werke
lijk niet hoe de winkeliers en
kele weken geleden tot de uit
spraak konden komen dat de
auto weer in de Breestraat te
rug moet. Hoe kunnen ze in
hemelsnaam voorstellen om al
dat verkeer weer over de
Marktenroute te laten rijden0
Daar hebben we het net een
beetje gezellig gemaakt. Weet
Swaar ik echt bang voor ben?
at het nu weer mis gaat.
Twee keer zijn pogingen mis
lukt om wat aan de Breestraat
te doen, als het nu weer niet
voor elkaar komt, zal de poli
tiek zich tegen de Breestraat
keren. Geen wethouder zal er
zijn handen meer aan durven
branden. Nu moet de knoop
doorgehakt worden. Willen we
de Breestraat opknappen of
niet? Het is alles of niets. De
laatste twintig jaar hebben be
wezen dat duizenden auto's
per dag de Breestraat in elk
geval niet ten goede komen"
In 1980 ontstond het idee op het Kort Rapenburg een gracht aan te leggen. Scherpe protes
ten van de winkeliers die onder meer de bereikbaarheid van de Breestraat in gevaar zagen
komen, waren het gevolg. Het idee verdween uiteindelijk onderin een la.
Ch.F. van
Weijden gaat
weg bij de ge
meente, maar
blijft voorzitter
van het be
stuur van een
aantal bejaar
dencentra en
hofjes in Lei
den. De foto
werd gemaakt
in het Van
Brouckhoven
hof aan de Pa
pengracht,
waar Van der
Weijden een
werkkamer
heeft. „Ik ga
echt niet de
hele dag thuis
zitten", zegt
hij over zijn af
scheid.
FOTO:
TEJO RINGERS
gaan restaureren, wat we nu
net voltooid hebben. En dat
zal moeilijk genoeg zijn".
Stadsgehoorzaal
Van der Weijden is geboren en
getogen in Noordwijk. Hij trad
op 1 oktober bij de gemeente
Noordwijk „als jochie in een
korte broek" in dienst en be
landde na zijn militaire dienst
bij de gemeente Leiden. „Ie
mand die ik kende vroeg me
en ja, wat doe je dan. Meer
geld, rangetje hoger". De over
stap van de „dorpssfeer in
Noordwijk naar de menerens-
feer in Leiden" viel aanvanke
lijk niet mee. Van der Weijden
verhuurde de Stadsgehoorzaal,
schoof in 1966 door naar de ge
meentereiniging en hield zich
onder meer bezig „met het re
gelen en ritselen van zout-
strooiers" en trachtte de pas
geopende maar nog wat stroef
functionerende vuilverbran
ding op gang te houden. Vanaf
1966 ging Van der Weijden
zich steeds meer met de be
leidsmatige kant van de stads
vernieuwing bezighouden. „Ik
ben in de dagen van wethou
der Kret (1970-1974) daar met
met geld en goeie woorden
naar toe gelokt". Hij produ
ceerde voor zijn politieke baas
Kret een nota waarin onder
meer het voorstel stond om de
Breestraat autovrij te maken,
maar dat idee haalde het niet.
In de jaren zeventig ontstond
meer en meer het idee dat de
oude binnenstad niet verloren
mocht gaan en met de komst
van wethouder Waal in 1974
ging Van der Weijden zich
steeds meer op het behoud van
de monumenten richten. „De
linkse partijen maakten het
restaureren van de stad tot een
politiek issue. Er ontstond een
beweging die de binnenstad
niet met flats wilde volzetten,
die de verloedering van de
stad wilde tegenhouden. Het
politiek klimaat was er goed
voor en mannen als Waal,
maar ook Hans van Dam (toen
wethouder van financiën),
hadden een zesde zintuig voor
het op de juiste wijze benade
ren van de hogere overheden.
Geld voor de stadsvernieu
wing wordt nu door het rijk
eerlijk over de gemeenten ver
deeld (ik noem de wet waarin
dat is geregeld wel eens een
linkse maatregel van een
rechtste regering) maar toen
kon je als gemeente door hard
te lopen miljoenen extra bin
nenhalen. Op die manier was
het mogelijk om het metersho
ge onkruid uit het Heerenloge
ment te halen, het op te knap
pen en er de openbare biblio
theek in onder te brengen. We
hadden geen idee hoe we het
herstel van de stad moesten
aanpakken, we zijn gewoon
begonnen door aan de Rijks
dienst voor de Monumenten
zorg (de belangrijkste subsidie-
bron) te vragen hoe zij het
zouden doen en aan de slag ge
gaan. Zoveel mogelijke ambte
lijke diensten werden ingezet
om maar plannen, plannen en
nog eens plannen te maken en
dan zagen we wel of we er
