Omwegen
Verdubbeling aantal harttransplantaties
Patriotten in 1787 en Leidse
arbeiderswoningbouw in 1835
Aandacht voor
watervervuiling
tijdens open dag
Radikaal links bijeen in Leiden
VERENIGING OUD-LEIDEN
EIDEN OMGEVINGZüAviQounxvnlDINSDAG 22 SEPTEMBER 1987 PAGINA 11
HET LEIDS JAARBOEKJE 1987 IS UIT;
ONTWIKKELINGEN UIT HET VERLEDEN
Op mijn omwegen door en land
kom ik graag mensen tegen. U kunt I
mij telefonisch of schriftelijk vertellen
wie u graag in deze rubriek zou willen
tegenkomen. Ik ben bereikbaar via 071 ittBHH
- 12 22 44 op toestel 10. door Ton Pii-li-rs
LEIDEN De verwach
ting is dat dit jaar twee
maal zoveel harttrans
plantaties worden verricht
als vorig jaar. In 1986 wer
den in de academische
ziekenhuizen van Rotter
dam en Utrecht in totaal
21 harttransplantaties ver
richt, terwijl in de eerste
zes maanden van 1987 al
24 patiënten een dergelij
ke operatie ondergingen.
Ook het aantal nier-,
hoornvlies-, en levertrans
plantaties zal dit jaar veel
hoger zijn dan vorig jaar.
Dit is bekend gemaakt
door Eurotransplant.
Eurotransplant viert dit jaar
haar 20-jarig bestaan. In 1967
werd Eurotransplant, gehuis
vest in het Academisch Zie
kenhuis Leiden, opgericht
door de Leidse hoogleraar
prof.dr. J. van Rood. De orga
nisatie bemiddelt bij orgaan-
transplantaties in een aantal
West-Europese landen. In de
centrale computer in Leiden
zijn de gegevens opgeslagen
van ruim 9000 patiënten die
voor een transplantatie in aan
merking komen. Dit jaar werd
de twintigduizendste patiënt
behandeld.
Het 20-jarig bestaan staat za
terdag centraal tijdens de jaar
lijkse bijeenkomst van Euro-
transplant in de Gorlaeus-la-
boratoria in Leiden. Prof. Van
Rood geeft dan een overzicht
van de ontwikkelingen op het
gebied van de orgaantrans
plantatie. Ook belicht hij het
belang van transplantatiege
neeskunde voor de toekomst.
Ook de Amerikaan dr. E.
Friedman van de State Uni
versity in New York blikt
vooruit. Hij gaat in op de rol
van de transplantatiegenees
kunde na het jaar 2000. Fried
man verwacht dat dan vijftig
procent van het aantal heel
kundige operaties bestaat uit
zogenaamde vervangingschi-
rurgie. Dit door een verdere
uitbreiding van de transplan
tatiemogelijkheden en door
nieuwe ontwikkelingen op het
gebied van biotechnologie, bio-
materialen en chips.
Vrijdag komen transplantatie-
coördinatoren bijeen in Huis
ter Duin in Noordwijk aan
Zee. Dan maakt de Rotterdam
se arts dr. R. Singh de eerste
resultaten van zenuwtrans
plantaties bekend en de ortho-
paed dr. A. Taminlau van het
AZL spreekt over de eerste
experimenten met bottrans-
plantaties.
geschreven worden in de
Vredeskerk (vanaf acht
uur) en in de Bevrijdings
kerk (vanaf 19.30 uur).
Donderdagavond is de stu-
dentenekklesia aan het Ra
penburg 100 geopend vanaf
20.00 uur.
opnemen met K&O, Oude
Vest 45, tel. 071-141141.
Wayang
Dialezing
Schrijfa vonden
De afdeling Leiden van
Amnesty International
houdt vandaag en donder
dag schrijfavonden. De aan
dacht zal vooral gericht zijn
gevangenen in Iran en
'aiwan. Vanavond kan er
Kunsthistorica mevrouw P.
Friedrich-Kuenen zal dit
najaar bij K&O een diale-
zingcyclus houden over
kunst in Florence en omge
ving. De lezingen worden
vanaf 29 september gehou
den in de Kapelzaal van
K&O, elke dinsdag van
13.30 tot 15.30 uur. Belang
stellenden kunnen contact
Kennismaken met de be
langrijkste aspecten van de
klassieke Javaanse theater
traditie. Dat kan tijdens de
cyclus Javaanse Wayang-
dansen die de Leidse Volks
universiteit K&O organi
seert. Op 24 september. 8 en
22 oktober om 20.15 uur
houdt drs. C. Brak el lezin
gen, die verlevendigd
worden met dia's en optre
dens van de dansgroep Ku-
wung-kuwung van de
Rijksuniversiteit Leiden.
Voor toegangskaarten en
inlichtingen: tel. 141141
ALPHEN AAN DEN RIJN/HAZERSWOUDE In het kader
van het Europees jaar van het milieu wordt zaterdag 26 septem
ber een open dag gehouden bij bedrijven die zich bezig houden
met het schoon houden van water. In heel Europa stellen instal
laties voor zuivering van afvalwater en bedrijven voor drinkwa
ter die dag hun deuren voor het publiek open. In de Rijnstreek
kunnen belangstellenden tussen 10.00 en 16.00 uur een kijkje ne
men bij het pompstation van het gemeentelijke energiebedrijf
aan de Hoorn 15 in Alphen en tussen 10.00 en 15.00 uur bij het
pompstation C. Rodenhuis in Hazerswoude. Verder kunnen de
waterzuiveringsinrichtingen van het hoogheemraadschap van
Rijnland in Leiden-Noord en in Katwijk bezichtigd worden.
Tijdens rondleidingen wordt verteld hoe de installaties werken,
welke technieken worden gebruikt en wat gebruikers zelf kun
nen doen om watervervuiling tegen te gaan.
Opslag afval en grond in Dordrecht
LEIDEN De Provincie Zuid-Holland wil een onderzoek naar
een definitieve opslagplaats voor bedrijfsafval, baggerspecie en
verontreinigde grond in Dordrecht. Mogelijke plaats van vesti
ging is de derde Merwedehaven in het noordoostelijke deel van
het eiland van Dordt. Definitieve besluitvorming hierover kan
in elk geval niet voor medio 1989 plaatsvinden. De noodzaak om
op korte termijn een definitieve opslagplaats in te richten is ver
groot door sluiting van de Belgische grens voor Nederlands af
val, waardoor de provincie in ernstige problemen dreigt te ko
men. Een aantal bod
vertraagd. Het gaat i
zelf.
I bodemsaneringsprojecten kan hierdoor worden
;aat in de eerste plaats om afval uit Zuid-Holland
LEipEN Radikaal-linkse samenwerkende fracties uit het
hele land houden komende zaterdag een conferentie in het Gou
den Vlies aan de Breestraat in Leiden. De bijeenkomst volgt op
eerdere conferenties in Haarlem en Nijmegen, waar vertegen
woordigers van PSP, CPN en PPR praatten over het functione
ren van samenwerkend Klein Links in gemeenteraden en pro
vinciale staten. De conferentie in Leiden, georganiseerd door de
fracties van Leiden. Den Haag en Delft, heeft onder meer als
gespreksonderwerpen: doelmatigheid in het gemeentelijk appa
raat, links lokaal cultuurbeleid, lokaal werkgelegenheidsbeleid
en links ouderenbeleid. De conferentie begint om half elf en
duurt tot kwart over vijf.
ADVERTENTIE
Hebt u belangstelling voor de geschiedenis en
de monumenten van Leiden en omgeving,
wordt dan lid van de
Lidmaatschap 27,50 per jaar.
(Jeugdleden tot 25 jaar 20,-).
Giro 175228, waarvoor u het JAARBOEKJE
en gratis toegang tot de lezingen ontvangt.
Bovendien kunt u deelnemen aan excursies.
Adres: Postbus 917, 2300 AX Leiden, tel. 121418.
eilingmeester
,cvun
n- H aftter Van Speij moet wel
0Ve' en goed gehoor voor en
erstand van dialecten heb-
ien. Bij het kantongerecht
iaren gisterochtend nogal
iat mensen die een dialect
jraken, vaak op zeer zach-
itoon of soms zo snel, dat
ei leek of je een veiling-
leester voor je had. Dit
jatste was vooral het geval
ij een vrachtwagenchauf-
>ur, die in Amsterdam was
[ehouden wegens het
ireden van het rijtijden-
it. De man had 27 uur
20 minuten in een
:htauto gereden zonder
maar even te rusten,
verweer op de straf die
daarvoor dreigde te
len opgelegd, was ech-
niet te verstaan. Hij
ik zo snel dat de rechter
ondanks zijn gefronste
ikbrauwen en met zijn
ten wagenwijd open, niets
begreep. Gelukkig voor
verdachte: zijn verweer
k overbodig. Officier
justitie L. Horbach con-
erde dat het inmiddels
leer dan twee jaar gele-
was, dat het proces ver-
il was opgemaakt. De
ik was verjaard. De man
vrijgesproken en hield
ipt zijn mond.
ffe niet zijn mond hield,
een man uit Warmond
het niet gek zou doen op
reiling. Hij wist zijn za-
goed te verkopen. Als
echte cabaretier stak hij
de rechter en de offi-
zijn verhaal af. Ook het
iliek genoot van zijn ver
ingen in een dialect dat
was thuis te brengen,
werd beschuldigd van
vissen zonder vergun-
j vanaf zijn boot in de
ite Sloot in Warmond,
man stak van wal: „Ik
toen helemaal niet aan
vissen. Ik vis nooit. Dan
ik toch ook geen ver
ing nodig". De rechter
:1de dat de agenten
Iden geconstateerd dat er
fee hengels over boord
igen met dadrbij een aal
met vis erin. In de boot
bovendien een
lisnet en een derde hep-
el aangetroffen. „De zoon-
qes van mijn broer hadden
ochtends gevist en je weet
10e die snotjongens zijn. Zij
ruimen nooit hun spullen
op. De andere hengel die
binnen lag was van een
Duitser. Ik vind het nooit
erg als mensen hun spullen
in mijn boot neerleggen. Als
ze de boel maar weer oprui
men. Maar dat doen ze niet
altijd en nu vis ik ernaast".
De rechter geloofde het ver
haal niet en trachtte de man
ta door de mand te laten val
len door te vragen hoe het
d fuiknet, dat in de boot lag,
l zo nat kon zijn toen de
agenten in de boot waren.
.Die fuik had ik net ge-
;e tocht om in de bar te han
gen. Het leek mij wel leuk
om die met van die visjes te
vullen die je bij de Hema
kunt kopen". Volgens de
ki rechter, die het proces ver
hit) baal nog eens goed bestu-
je deerde, zaten er al gevangen
visjes in de fuik. De man
had dus helemaal niet naar
de Hema hoeven gaan. „Ik
zei net, dat ik de fuik van
andere vissers had gekocht.
Ik zag die lui zitten en
vroeg of dat ding te koop
was. Ik heb het toen als het
w^re vanuit het water ge
kocht". De hengels, de fuik
en het kruisnet waren door
de agenten in beslag geno
men en volgens de rechter
hadden de eigenaars zich
toch onderhand wel eens
kunnen melden. Het feit dat
niet was gebeurd, vond
de rechter verdacht. Waren
wel andere eigenaars?
Waren de hengels toch niet
van de man die voor hem
stond? „De hengels zijn echt
van de zoontjes van mijn
broer. Die jongens kennen
mij al zeventien jaar en ze
hebben mij nooit zien vis
sen. Ik word doodzenuw
achtig van vissen. Zelf heb
ik daarom geen hengel aan
boord. Ik koop mijn visjes
wel bij de visboer", sprak de
man opnieuw. Voordat hij
nogmaals in herhaling zou
vallen over zijn neefjes en
de Duitser zei de rechter dat
bet hier geen kwestie was
van eigendom maar dat de
vraag was, of er een visver
gunning aanwezig was of
niet. Die was er dus niet.
Uiteindelijk eiste de officier
een boete van 130 gulden.
..Het gaat mij niet om het
leid", riep de man. „Maar
iet gaat erom dat die hen
gels niet van mij zijn en die
mensen zitten nu zonder
spullen. Wat moet ik daar
aan doen?". De rechter ver-
lelde dat hij de in beslag ge
nomen hengels echt niet te
rug kreeg en dat hij een
boete kreeg van 100 gulden.
'..Dal is verdomd lullig", ant
woordde de Warmonder. En
'bij moet daarbij gedacht
"hebben: „Daar gaan mijn
hengels".
JULIA VAN BOHEMEN
computersnelle tijdvak, heet
te 't, dat dergelijke relaties
„in het middelpunt der be
langstelling stonden".
Voorts is er in dit Leids Jaar
boekje 1987 sprake van „wijd
uit elkaar liggende onder
werpen als het beleid ten op
zichte van bedelaars in het
18e-eeuwse Leiden en de
Hoekse en Kabeljauwse twis
ten (een nieuw overzicht) in
de late 15e eeuw". Een the
ma. Ach, die twisten van
Huis tot Huis. Later had je de
„Tachtigjarige oorlog", die
ook een sporadische reeks
van twisten op langere ter
mijn was. Dan treffen we in
deze uitgave ook „elementen
uit het stadsbeeld" aan: op
nieuw de gevelstenen van
een aantal stadswijken en ar
beiderswoningen uit 1835. En
„de afgebroken Zuiderkerk"
aan de Lammenschansweg,
uitvoerig gedocumenteerd.
Zelf achtte ik de Zuiderkerk
slechts goed voor droge con
certen en fluitensembles,
waaronder een erg grote
dwarsfluitist, Jean-Marie
Rampal.
Het jaarboekje presenteert
opnieuw een rijke inhoud:
„De lotgevallen van een apo
thekersleerling in het 17e-
eeuwse Leiden", het item
„Rondom Steinmetz en het
eerste lectoraat in de sociolo
gie aan de Leidse universi
teit", de archeologische kro
niek, en de veranderingen
van het stadsbeeld in 1986.
A rbeids won ingbo u w
De „Arbeidswoningbouw in
Leiden anno 1835". P.Baren-
dregt schrijft in het jaarboek
je daarover opmerkelijke re
gels. Het is meteen een afre
kening: „Tevergeefs zal men
op een recente kaart van Lei
den zoeken naar de Looier
straat. Deze straat is verdwe
nen met de sloop van een
groot deel van de Havenwijk
in verband met de stadsver
nieuwing, aan het begin van
de jaren '70 van deze eeuw.
Slechts de naam van het
kleine Looiersplein herinnert
nog aan de Looierstraat". Het
waren huizen van de Leid-
sche Maatschappij van Wel
dadigheid. Aan de Tweede
Looierstraat, tussen de Zuid
singel en de Kerksteeg (nu
Oosterkerkstraat), stonden
ze. Je had ook nog een Sin
gelstraat. Ook wel genoemd
„de wijk Noord-Rijnevest,
een „nijverheids- en arbei
dersbuurt". Opgevuld met
een katoenfabriek van De
Heijder en Co., de stoomspin
nerij van de Gebr.Eigeman
en Co., fabrieken van wollen
stoffen, leerlooierijen,
scheepmakerijen, zeemtou-
werijen, marokijn- en perka-
mentfabrieken en een bier
brouwerij. Het is allemaal
verdwenen.
Een project, ooit afgedaan als
„een woningbouwinitiatief":
33 arbeiderswoningen, in een
De Tweede Looierstraat, gezien vanaf de Oosterkerkstraat
naar de Zuidsingel, ca. 1900.
tijd waarin de loonarbeiders
niet te onderscheiden waren
van de armen. Het is ge
schreven: „Het merkwaardi
ge feit doet zich voor, dat de
arbeidende klasse als zodanig
voor het midden der 19e
eeuw niet bekend was". Men
meende, dat in die tijd de ar
beiders werden gerekend bij
de „grote groep van behoefti
ge lieden". Jhr.mr.D.F.van
Alphen was een der initia
tiefnemers tot de bouw van
de Leidse arbeiderswonin
gen Trouwens, de Leidsche
Maatschappij van Weldadig
heid (initiatief van de Leid
sche Afdeeling der Maat
schappij Tot Nut van 't Alge
meen), wenste zich te onder
scheiden van de bedeling. In
principe moesten de door de
Maatschappij ondersteunden
in hun eigen onderhoud kun
nen voorzien.
Er waren ook medische drijf
veren om tot een betere ar
beidersbehuizing te komen.
Cholera-epidemieën, een
paar jaar eerder in de eeuw,
waren daaraan niet vreemd.
Verder hoopte men, dat
„doelmatige ingerichte wo
ningen aan de handwerks-
stand tegen een geringe
huurprijs bij de arbeiders ze
delijke beschaving, orde en
reinheid" zouden worden op
gewekt.
Aldus werden de arbeiders
woningen anno 1835 ge
bouwd: met doorgezaagde
deuren van de bedsteden met
een kelder, achterkamer,als
woonvertrek. Je had een
kookhuisje (snuiver) en het
toilet (secreet), aangesloten
op het riool. De drinkwater
voorziening achter de huizen
kende acht welputten. Het
was misschien niet royaal al
lemaal, maar de bewoners
konden hun geluk nauwe
lijks op: breedtemaat was 4,15
m„ inwendige dieptemaat
7,40 m.; een hoogte van de
straat tot de bovenzijde van
de daklijst van 3,90 m.; een
diepte van voorgevel tot
scheidingsmuur van 17,50 m.
Voordeur met een hoogte
van 1,90 m. Snuiver en plee
hadden elk een oppervlakte
van 1 x 1 m. Het waren mo
delwoningen, in die tijd, ver
geleken bij bouwblokken in
Amsterdam. Huurprijs: drie
kwartjes per woning per
week. Alles bij elkaar: een
uniek woningbouwproject in
1835, een nieuw licht wer
pend op de arbeiderswoning
bouw in de 19e eeuw Een
Leids initiatief, voortkomend
uit een sociale bewogenheid,
maar dan wel met een speci
fieke groep mensen, namelijk
de arbeiders. Medisch onder
steund. Dat wel. In de twee
de helft van de vorige eeuw
bleken de geschikte wonin
gen voor een groot deel van
de arbeiders onbetaalbaar te
zijn. Tot zover het Leids
Jaarboekje 1987. Maar, zoals
gezegd, er staat nog zoveel
meer in, over Leiden destijds.
En wellicht het volgend jaar
naar de redactiecommissie
hoopt iets meer over om
liggende gemeenten.
De jaarlijkse plechtigheid in de burgemeesterskamer ten stadhuize: het nieuwe Leids Jaarboekje is uit.
Het ceremonieel aanbieden door prof.mr. H.W.van Soest, voorzitter Vereniging Oud-Leiden, aan burgemeester C.Goekoop.
Bavius Voorda, de onverzet
Willem V.
voorbij boekjaar met overle
denen. Onder hen was
mr.G.C.van der Willigen,
van maart '65 tot febr.'71
burgemeester van Leiden. Bij
zijn installatie had hij al te
kennen gegeven: „Ik hoop
me spoedig ingewerkt te heb
ben. Ik heb maar zeven jaar
de tijd en dat is niet lang
voor een stad met zoveel pro
blemen". Oud-gemeentear
chivaris van Leiden, mevr-
.dr.Annie Versprille, schreef
lijke Fries contra enghartige
een herdenkend artikel en
roemde Van der Willigen's
„kritische geest en grote
werkkracht, zijn evenwichtig
en rustig besturen, aangevuld
met zijn vriendelijkheid en
betrokkenheid in persoonlijk
wel en wee".
De patriotten
Voor geschiedvorsers, overi
gens, valt er in 1987 het een
en ander te smullen. Deze
maand, bijvoorbeeld, is het
tweehonderd jaar geleden dat
het grondgebied van de Ver
enigde Provinciën vanuit het
oosten vergast werd op een
kortstondige invasie. De 18e
eeuwse patriottenbeweging
(contra het stadhouderlijk
bewind van de Oranjes) werd
in september 1787 een halt
toegeroepen door de koning
van Pruisen, de broer van
prinses Wilhelmina, die ook
de doortastende vrouw was
van weifelende prins Willem
V, van dt Friese Oranjetak.
Het jaarboekje voert in dit
verband de hoogleraar Bavi
us Voorda („rechtlijnig Fries
jurist aan de Leidse acade
mie") te berde, die de eed
aan de in 1787 weer als stad
houder herstelde Willem V
om principiële redenen bleef
weigeren.
Voorda leeft in de geschrif
ten nog voort als „Een reine,
ronde Fries, met vaderlandse
zeden; een eerlijk patriot; een
vrijman in het hart, die boos
heid en geweld, waar hij ze
ook vondt bestreeden en on
der 't schild der Deugd, hun
wraakzucht heeft getart. Een
kloek, geletterd Hoofd, bij
Themis grijs geworden. Waar
rijst de gloriezuil, die stem
zijn Eeuw moet stichten?
Ach, Neerland kent zijn Lot,
maar... 't Nageslacht zal rich
ten" zo schreef in 1792
J.de Kruyff. Voorda; geen
vriend van de prins dus. De
noordelijke Nederlanden en
Oranje: het is toch een om
streden verbintenis geweest,
hoe je het ook draait en
keert.
De redactiecommissie, bij ge
schrifte van haar voorzitter,
prof.Willemijn Fock: „Ook in
andere artikelen staan deze
keer universitaire ontwikke
lingen en door de roem van
de universiteit aangetrokken
buitenlandse studenten cen
traal". Vroeger, voor het
De maand september mag
dan Prinsjesdag onder haar
data hebben, traditioneel valt
tegen het kalenderbegin van
de herfst ook de uitreiking
van het Leids Jaarboekje aan
Leidens burgemeester in
diens ambtsvertrek ten stad
huize. Gisteren had je 't
weer. Grapjes alom, en koffie
van de gemeentebode. Burge
meester Cees Goekoop (toe
vallig aanwezig) mocht zich
verheugen in het bezit te ko
men van het negenenzeven
tigste deel van het Jaarboek
je 1987, het periodiek pronk-
t'uweel en naslagwerkje op
iet gebied van geschiedenis
en oudheidkunde van Leiden
en omstreken, uitgave van de
Vereniging Oud-Leiden. Zo
als een goed jaarboekje be
taamt bevat ook deze editie
weer een verslag van Oud-
Leiden over 1986; benevens
de jaarrekening met lasten
en baten en het batig saldo.
De gretige afnemers van het
nieuwe jaarboekje zullen niet
onmiddellijk op dit gedeelte
van het glorieuze orgaan af
vliegen. Het is immers de
verplichte koek op het overi
gens weer aantrekkelijke
menu dat Oud-Leiden haar
begunstigers en leden (overi
gens is er een lichte groei
van het bestand in '86: 33
meer dan in '85, en nu 1650
lidmaten belopend) heeft aan
te bieden.
Het is weer levende geschie
denis waarmee het jaarboekje
ons opzadelt. Veel historisch
jolijt en veel leerrijks ook.
Maar daar zijn ook de gebrui
kelijke vermeldingen van af
scheid en heengaan. Niet al
leen routine-mutaties pen
ningmeester Tuinhof de
Moed maakte in het bestuur
plaats voor een opvolger met
de veelbelovende naam
Spaargaren ook was er
weer de weemoed van een
