Stichting
Toekomstbeeld
der Techniek
verwacht
niet te veel van
hi-tech
Fabrikanten cd-spelers denken te goedkoop
pe
eo
camera
voor
chirurgen
Hoewel de techniek zich sinds de uitvinding
van het wiel altijd in dienst van de mensheid
heeft willen stellen, is de relatie tussen
techniek en samenleving geregeld behoorlijk
verstoord geweest. In de jaren zeventig nog,
brachten milieuschandalen, grootschalige
automatisering en de wapenwedloop de
technici en hun vindingen flink in diskrediet.
Maar met de geboorte van het begrip hi-tech
is een zekere herwaardering voor het
technisch vernuft waarneembaar. In de
laboratoria en onderzoekcentra klinkt een
zucht van verlichting. Techniek mag weer.
Maar ir. A. Sjoerdsma van de Stichting
Toekomstbeeld der Techniek doet niet mee
aan de euforie.
FOTO:
JEROEN
DE JONG
DEN HAAG - ir. Sjoerdsma vindt
het allemaal wel vermakelijk en
toch ook een beetje - tja, hoe
moet je dat nou uitdrukken - aan
stellerig. Al bijna twintig jaar volgt
hij als directeur van de Haagse
Stichting Toekomstbeeld der Tech
niek zo'n beetje alle interessante
ontwikkelingen op technisch ge
bied. De ruimtevaarttechniek, de
magnetische zweeftrein, superge
leiding, de eerste mirco-compu-
tersNoem het maar op:
Sjoerdsma heeft het allemaal van
nabij meegemaakt. En dan wordt
er aan het eind van de jaren tach
tig plotseling gesproken over hi-
tech. Een hoger soort techniek, vol
beloften voor de toekomst.
Sjoerdsma wijst op de asbak op
zijn tafel, spottende blik in de
ogen. ,,ls dat misschien een hi-
tech-asbak?". Onder de kroon
luchter en tussen de houten pane
len van zijn deftige werkkamer
klinkt een welgemeende lach. Nee,
dit is werkelijk te dwaas om over te
praten.
Sjoerdsma, rechtop in zijn lederen
bureaustoel, heldere ogen onder
een netjes gekamde kuif en keurig
in het pak, benadert technische
kwesties het liefst nuchter en zake
lijk. Een lange ervaring in het tech
nische veld, gevolgd door de be
stuurlijke verantwoordelijkheid
voor de stichting, hebben hem ge
leerd niet bij de waan van de dag
te leven. Hij loopt niet mee met
modieuze verschijnselen, maar
weegt ze zorgvuldig, beoordeelt ze
op hun merites en plaatst ze het
liefst zo snel mogelijk in groter ver
band. De hi-tech valt eenzelfde be
handeling ten deel.
SPECTACULAIR
Sjoerdsma: „Op het gevaar af dat
ik een beetje geborneerd overkom,
kan ik toch zeggen dat ik niet zo
onder de indruk ben van die zoge
naamd spectaculaire technische
vorderingen die doorgaan voor hi-
tech. Als ik nu kijk naar die zoge
heten hi-tech micro-elektronica, hi-
tech biotechniek en hi-tech nieuwe
materialen dan denk ik toch: wat is
er nu plotseling zo ,,hi" aan die
techniek? Op al deze gebieden
worden immers geen werkelijk
nieuwe technieken toegepast. Om
een voorbeeld te geven: al twintig
jaar geleden werden de eerste
chips in het lab gemaakt. En na
tuurlijk is het niet voor het eerst
dat nieuwe materialen worden uit
gevonden. Dat deden we tenslotte
al in het ijzeren tijdperk. Wat wèl
een interessante ontwikkeling is, is
dat je steeds meer samenwerking
ziet op de raakvlakken van ver
schillende technische disciplines.
Zo is bijvoorbeeld in de moderne
compact-discspeler de moderne
elektronica, fijnmechanica en opti
ca samengebracht. Vroeger wer
den die technieken nooit met el
kaar in verband gebracht, toen
was alles veel gefragmenteerder.
Maar om je zo'n CD-speler dan
een hi-tech-apparaat te noe
men
HEILSBOODSCHAP
Alle opgetogen verhalen over hi-
tech en nieuwe technologieën
(„Wat een afschu-we-lijk anglicis
me, vroeger hadden we het ge
woon over technieken") doen
Sjoerdsma met enige weemoed te
rugdenken aan de begintijd van de
kernenergie. Toen heerste er in
Nederland nog een klimaat waarin
de technici absoluut geen kwaad
konden doen. Sjoersdma: „In die
tijd van wederopbouw was tech
niek eigenlijk per definitie goed. En
kernenergie was zo'n beetje het
summum van technisch kunnen.
Dat werd gepresenteerd als de op
lossing voor alle problemen. Een
oplossing voor de uitputting van
grondstoffen, een oplossing voor
de milieuvervuiling én een bron van
onbeperkte welvaart. Maar toen
kernenergie eenmaal werd toepast,
was dat enthousiasme zoals we al
lemaal weten al snel bekoeld". Hij
overweegt: „Misschien wordt alle
opwinding rondom de hi-tech wel
veroorzaakt door het feit dat we
langzaam uit de economische ma
laise aan het klimmen zijn. De
mensen zijn op zoek naar een
nieuwe heilsboodschap en dan
wordt er naar de nieuwe technolo
gieën gekeken".
Er wordt volgens Sjoerdsma niets
minder dan een „Wirtschaftswun-
der" van de technici verwacht.
Maar zo ver zal het volgens hem
toch echt niet komen. Het optimis
me in steeds bredere kringen over
de mogelijkheden van nieuwe tech
nieken noemt hij met een zuinig
mondje „verfrissend, maar weinig
reëel". De directeur: „Je zit met je
economie altijd in een soort golf
beweging en ik kan me best voor
stellen dat er mede dank zij allerlei
technische vernieuwingen weer een
soort opleving komt. Maar al te
veel moet u zich daar ook niet bij
voorstellen. Realiseer je wel, dat
het vaak jaren duurt voor nieuwe
technieken toegepast worden. Die
nieuwe materialen bijvoorbeeld,
waar iedereen zijn mond over vol
heeft. Ik kan me nog goed herinne
ren dat ik een chemisch directeur
sprak die me vroeg: we hebben nu
die supersterke vezel, maar weet u
ook wat we ermee kunnen doen?
Maken is één ding. Verwerken,
toepassen en verkopen is vers
twee".
TOEKOMST
Wie bij de Stichting Toekomst
beeld der Techniek aanklopt voor
een kijkje in de toekomst, komt
overigens bedrogen uit. Technici is
het wellicht niet gegeven in het wil
de weg te fantaseren en specule
ren over de Nederlandse samenle
ving anno 2010. In elk geval, zo be
nadrukt Sjoerdsma, heeft de Stich
ting zich in de afgelopen negentien
jaar altijd „uitermate bescheiden"
opgesteld. In de bijna vijftig onder
zoeksrapporten die wetenschap
pers in opdracht van de stichting
publiceerden wordt dan ook niet
zozeer vooruitgeblikt. Sjoersma:
„Wij gaan vooral na wat de moge
lijkheden van bepaalde technische
ontwikkelingen nü zijn. Wat zijn de
maatschappelijke implicaties, wat
zijn de toepassingen, is een be
paalde techniek haalbaar in Neder
land? Koffiedikkijken, daar houden
wij ons niet zo mee bezig".
Maar na alle relativerende opmer
kingen durft Sjoerdsma toch nog
een voorspelling aan. Nederland
gaat de boot wat het hi-tech-ge-
beuren betreft echt niet missen.
Hoewel politici en ondernemers
met grote regelmaat waarschuwen
voor een Japanse, Amerikaanse of
Duitse inhaalmanoeuvre, maakt hij
zich geen grote zorgen. De direc
teur: „Het grappige is, dat je dit
soort angstige verhalen in alle lan
den hoort. In Japan is men ook als
de dood zo benauwd dat men door
Europa ingehaald wordt. Het lijkt
wel of we een externe boeman no
dig hebben om onszelf wakker te
schudden. Als men dat ritueel wil
beoefenen, vind ik dat prima. Maar
erg druk zou ik me er niet over ma
ken".
PAUL KOOPMAN
'T HARDE - Johan Ketelaar kent
geen enkele reden om aan zichzelf
te twijfelen en hij straalt dat uit.
Waardoor hij tijdelijk de indruk
wekt van de kleine man die het al
tijd al beter heeft geweten dan de
giganten die de wereld van de
elektronica in hun greep hebben.
En als Ketelaar uit 't Harde zegt:
„Met mijn filter verbeter ik alle cd-
spelers vele malen", dan geeft dat
aanleiding tot argwaan. Weer een
knutselaar die het licht heeft ge
zien? En het beter weet dan grote
jongens als Philips?
Nu is Philips de eerste om dat ge
deeltelijk te bevestigen. Ernst van
der Velde, manager audio: „Ik ge
loof niet dat het filterontwerp van
Ketelaar zo veel beter is dan die
welke wij gebruiken. Maar hij ge
bruikt wel betere componenten.
Daarom hebben wij een filter van
hem besteld om te zien wat hij aan
het doen is".
De term „vele malen beter" is wat
sterk en evenmin bruikbaar als
„deze appel is drie keer lekkerder
dan die andere". Of vijf keer. Wel
kan worden toegegeven dat het
(laag doorlaat) filter van Ketelaar
elke cd-speler in deze zin verbe
tert, dat ijzeren violen weer van
hout worden en het geluid ruimer
klinkt, schoner, aangenamer en
voller.
Ketelaar: „Van mijn filter zijn er in
Nederland inmiddels meer dan dui
zend ingebouwd, als vervanging
van het fabrieksfilter. Ze gaan nu
ook al naar Hongkong en Canada
en een Nederlandse importeur van
een Japans merk wil ze standaard
inbouwen. Mijn filter is wezenlijk
anders dan wat tot dusver wordt
toegepast. Maar wat ik anders
doe, vertel ik niet, dan zou ik
maandenlang denk- en rekenwerk
verklappen. Wel kan ik vertellen
dat ik alle onderdelen speciaal
voor mij laat maken en dat ik an
dere chips gebruik, die ik zelf ont
wikkel; bovendien wil ik alleen het
allerbeste dat tot dusver mogelijk
is". Dat laatste wordt ook door
Philips toegegeven.
Sinds de introductie van de com
pact disc zijn alle lovende woorden
door sommigen enigszins afge
zwakt; op de techniek erachter
werd nooit afgedongen. Wel waren
er bezwaren zoals: „violen worden
van ijzer" en „ik vind het geluid zo
hard". Ook werden er verklaringen
voor gevonden die logisch klonken.
Zoals: „Het geluid van de cd kun je
vergelijken met een computerletter
die uit puntjes bestaat. En dat hoor
je".
Ketelaar daarentegen: „De tech
niek is perfect. Maar als in de
speler goedkope onderdelen
worden gebruikt en niet altijd op
de meest logische plaats, dan ga je
dat horen; de fabrikanten denken
te goedkoop. Die denken in grote
aantallen en het gaat hen er alleen
om, dat het werkt. Maar de mu
ziekliefhebber die over goede ap
paratuur beschikt, hoort er de el
lende van".
De 35-jarige Johan Ketelaar werkte
tot negen jaar geleden als techni
cus bij Audioscript onder het mot
to: „M'n volgende baas ben ik
zelf". Maar hij wachtte af. „Ik had
daar een goede baan en van m'n
toenmalige baas Cluysenaer heb ik
heel veel geleerd. Tot het moment
kwam waarop ik voor mezelf kon
beginnen als fabrikant van luid
sprekersystemen. Daar begin je als
eerste mee, dat is het makke
lijkst".
Ketelaar maakt geen goedkope,
snelle luidsprekers voor elke huis
kamer. „Het meest verkocht
worden de luidsprekers die aange
naam klinken, maar ook niet veel
weergeven. De luisteraar hoeft
geen moeite te doen en vindt de
muziek al gauw mooi. Ik maak luid
sprekersystemen waarbij de luiste
raar veel hoort, die de aandacht
trekken, bestemd voor de tien pro
cent kritische luisteraars. Voor
deze mensen maak ik luidspreker
boxen. Maar in kleine aantallen
voor een relatief klein publiek.
Waardoor ze wel duurder worden
dan die uit de fabriek".
Ketelaar doet meer. Hij heeft nu
eenmaal een rusteloze geest, een
soldeerbout en meetapparatuur.
„Ik probeer de zwakheden in de
audio op te heffen", zegt hij. „Dat
doe ik al jaren. En toen ik een ka
potte cd-speler onderhanden
kreeg die echt niet meer te herstel
len was, ben ik gaan speuren en
wroeten; ik wilde er precies achter
komen hoe zo'n ding werkte en
waarom. En wat er eventueel mis
aan kon zijn".
Al speurende kwam Ketelaar op
het ergste zwakke punt: het filter
waarmee alle cd-spelers moeten
worden uitgerust. Ketelaar: „Het
zijn onderdelen van dubbeltjes.
Maar ik gebruik onderdelen van
guldens en dat is één van de grote
verschillen. Toch hoeft een appa
raat van bijvoorbeeld Philips niet
duurder te worden als ze duurdere
onderdelen gaan gebruiken. In hun
topmerk, het model 960, zijn ze al
op de goede weg door een deel
van het filter te vereenvoudigen.
Maar dan nog".
De wet van de grote handel wil dat
duurder ook betekent: meer snuf
jes. Een apparaat waarmee van al
les mogelijk is, waarin een hele
computer zit met een ingewikkeld
geheugen, is duurder dan een een
voudige speler. En die duurdere
speler klinkt ook weer beter dan
de eenvoudige.
Ketelaar: „Toch hoeft dat niet. Er
zijn ook muziekliefhebbers voor
wie al die ingebouwde mogelijkhe
den niet hoeven. Die willen perfect
geluid, niets meer, maar ook vooral
niets minder. Voor deze groep ben
ik bezig aan een ontwerp dat mijn
werkplaats voorlopig niet verlaat;
misschien neem ik 'm in produktie,
misschien ga ik met een fabrikant
praten. Maar dat er belangstelling
voor is, ligt voor mij vast; het ver
baast me dat een fabrikant als Phi
lips daar nog niet op is gekomen.
Hoewel ik natuurlijk ook wel weet,
dat Philips niet produceert voor de
enkeling, al doen ze soms voorko
men van wel".
FRITS BROMBERG
Johan Ketelaar: „Mijn filter laat elke cd-speler mooier klinken'
Op het eerste gezicht is het merk
waardig dat de Japanners het ap
paraat nog niet hebben nageaapt.
Volgens directeur Samain van Lux-
tec Nederland moet de simpelheid
van het apparaat echter niet on
derschat worden. Hij benadrukt'
dat er een jarenlange research aan
vooraf is gegaan en dat het pro-
dukt nog verder verfijnd wordt in
de fabrieken in Noord-Amerika.
„Het gaat ook niet alleen om de
camera, hoewel die de lichtste en
meest hanteerbare in zijn soort is.
We werken met zelf ontwikkelde en
geproduceerde glasvezelkabels, de
dunste ter wereld voor medisch
gebruik. Meterslange glasvezels
overal 50 micron in doorsnede.
Hoe dunner de vezels, hoe meer je
er in een kabel kunt stoppen, hoe
meer licht je kunt produceren. De
dunne kabels zijn echter zo breek
baar dat we speciale pluggen heb
ben moeten maken om ze te be
schermen. Toch zijn we in staat om
ze in een bocht van negentig gra
den te leggen, zonder dat ze bre
ken. Die bocht achter de camera,
zowel als de pluggen en de camera
zelf zijn gepatenteerd. Dus nie
mand die het mag namaken".
Luxtec Nederland is druk in de
weer om begin volgend jaar een
produktielijn in Nederland te ope
nen om de Europese markten te
kunnen bevoorraden. De voorkeur
gaat uit naar de begane grond in
het gebouw in het bio-sciencepark
of anders elders in de omgeving
van Leiden. Zekerheid is er nog
niet. Wanneer de zaken net zo
voorspoedig gaan verlopen als in
Noord-Amerika denkt Samain bin
nen vijf jaar een dertigtal mensen
werk te kunnen bieden.
HENK ENGELENBURG
LEIDEN - Piepkleine chips, gedres
seerde enzymen, supersterke ve
zels, nieuwe materialen, gekloond
DNA, kunstmatige intelligentie, ro
bots. U komt ze niet elke dag te
gen en dat zal ook nog wel even
duren, want de meeste van derge
lijke verbazingwekkende vindingen
die het aanzicht van de wereld he
ten te gaan veranderen, zijn de la
boratoriumfase nog lang niet ont
groeid. Vandaar dat produkten het
„hi tech"-etiket eigenlijk alleen
verdienen als ze toepasbaar zijn,
geproduceerd kunnen worden en
betaalbaar zijn. Dat is pas razend-
knap.
Een typisch ei van Columbus in
deze categorie is de Videolux voor
chirurgen van de firma Luxtec in
Leiden. De Videolux is 's werelds
kleinste hoofdband-videocamera
met optisch vezellicht. Terwijl de
chirurg opereert, kan het publiek
- van bijvoorbeeld studenten -
het kunstige priegel-en monniken
werk nauwkeurig volgen op een te
levisiescherm of op een meters
groot scherm in een congreszaal.
Dank zij deze camera kunnen aca
demische ziekenhuizen zich de or
ganisatorische rompslomp en hoge
kosten van een cameraploeg in de
operatiezaal voortaan besparen.
Door de gerichte bundel koud licht
heeft de chirurg geen last meer
van schaduwvorming van de han
den en het hoofd die normaal door
de batterij lampen aan het plafond
wordt veroorzaakt. De video-opna
me vergroot bovendien de kans
dat de patiënt bij complicaties ach
teraf niet behoeft te worden open
gesneden. Best mogelijk dat de
chirurg aan de hand van de video
opname kan ontdekken wat er aan
scheelt.
Toch zijn het niet alleen deze voor
delen die de tot Amerikaan gena
turaliseerde Nederlander Jacques
Kloots ertoe hebben gebracht in
'81 Luxtec op te richten om de
door hem ontwikkelde Videolux
aan de man te brengen. Met name
in Noord-Amerika zijn chirurgen
als de dood dat ze na een operatie
een claim van de patiënt aan hun
broek krijgen, bijvoorbeeld omdat
De chirurg werkt probleemloos met de video-camera op zijn hoofd.
Hoofd en handen zitten nooit in de weg.
FOTO: PR
het litteken een centimeter langer
is uitgevallen. Dergelijke aanspra
kelijkheidsprocedures worden zcr
vaak gevoerd, dat medici de al
maar stijgende verzekeringspre
mies nauwelijks meer kunnen beta
len. Met de videotape hebben de
verzekeraars echter bewijsmateri
aal in handen waarmee ze veel
sterker staan in de rechtszaal.
Vorig jaar zijn in Noord-Amerika
zo'n honderd exemplaren van het
systeem verkocht raison van om
gerekend 35.000 gulden. Dit jaar
zullen de resultaten daar niet voor
onder doen. Vanuit de Nederland
se dochter, voorlopig neergestre
ken in het bio-sciencepark in Lei
den, worden verschillende Europe
se markten bewerkt.
