Langs
Omwegen
Bet was een dolle boel, september 1787,
oed Nieuws Telefoon
Aiert eerste lustrum
ALLER
LEI(DS)
Hoen de Pruisen Oranje kwamen helpen
Storten
slib voor
rijksweg
11 gestopt
BÉIDEN OMGEVING
Watertoren in steigers
LEIDSCHENDAM IS FINANCIEEL GEZONDE GEMEENTE
EckbcSotrumt
VRIJDAG 18SEPTEMBER 1987 PAGINA IS
N )E VIERSPRONG HEEFT WEEREEN VERHAAL OVEREEN BOEIENDE RUNSTREEKSE EPISODE
vro
ie Pt
i) enkele malen eerder putte
Ij voor deze rubriek uit pu-
ikaties in De Viersprong,
i iJjKaues in ljc viersprong,
P «rartaalorgaan van de His-
ernsl orische Vereniging voor Al
phen aan den Rijn en Om-
treken. De auteurs in dit ge-
chrift weten er vaak iets
loeiends van te maken. In
iet augustusnummer van De
fiersprong schreef B.J. van
Vliet een bijdrage, gewijd aan
fen roerige periode in ons
jf land, deze maand precies 200
aar geleden. Hij deed dit al
twee vorige artikelen. Het
over de perikelen tussen
gezinden en Patriot-
ik deze keer weer. Ik
im er graag iets uit over.
opvallend aspect is, dat
ik in die tijd de „sterke
j" niet veel kon uitrichten
jij rechtloosheden. Je kon bij
d rustig de boel kort en
slaan, maar de politie
niets" of „stond mach-
i". Terug naar de turbu-
ente septemberdagen van
J 787, twee eeuwen geleden,
[eibel tussen de republikein
se Patriotten, met de vrij-
teidsboom al in gedachten,
en de „volkse" aanhangers
van Oranje een traditione
le dynastie die toen beli-
haamd was in de zwakke fi
guur van stadhouder (eerder
talhouder) prins Willem V,
de vader van de latere eerste
- voor 15 jaar slechts ko
ning der Verenigde Neder-
inden. Willem I.
Kort gezegd: Willem V zat
m verongelijkt met wat hobby's
e kniezen, ergens in Nijme
gen. Het boterde niet best
tussen de stadhouder en de
liberale „betere stand" in de
j Verenigde Provinciën. In
Den Haag lustten de regen
ten hem niet meer. Daarom
Ihad Willem z'n rococo-biezen
I gepakt. Geheel tegen de zin
[van zijn gemalin, Wilhelmina
i Pruisen, de fikse zuster
de Pruisische koning.
;mijn dan spoedde zich
t oostwaarts, teneinde
hulp van haar koninklijke
ir in te roepen. Het moest
»r Oranje Boven worden,
tr zoals u weet hielden
r Patriotjes" de prinses
inbaar koets aan omtrent de
tollandse Goejanverwel-
lis (of een paar kilometer
lerop; daarover wordt
nog steeds gestreden in histo
rische kringen). Ze mocht
weer terug.
De Pruisische majesteit was
J uiteraard zeer verbolgen
J over de smaad, zijn zus aan-
-4 gedaan, en zond zijn getrain-
Op mijn omwegen door stad en land
kom ik graag mensen tegen. U kunt
mij telefonisch of schriftelijk vertellen
wie u graag in deze rubriek zou willen
tegenkomen. Ik ben bereikbaar via 071
- 12 22 44 op toestel 10. Hoor Ton Piclcrs
Alphen aan dan Rijn in hal middan dar 18a eeuw. Prent van da Gemeentelijke Archiefdienst Leiden.
de legerscharen naar die
domme Hollanders. De Prui
sen walsten over de Staatse
provincies alleen bij Gor-
kum en Amsterdam werd
enige tegenstand van beteke
nis geboden heen eh
brachten de domme August
Willem weer naar zijn Haag
se zetel. Ik zeg nou maar wat,
het kwam er echter wel op
neer. Men schreef toen sep
tember 1787. Hier vat
B.J.van Vliet (die zich niet
opwerpt als typische Oran
jeklant) de draad op.
„Doortrekkende en inge
kwartierde soldaten gaven
overlast in onze streek.
Schrijnender was het optre
den van oranjegezinde lieden
die de kans schoon zagen om
af te rekenen met plaatselijke
Patriotten. Op zondag 16 sep
tember trokken veel vluchte
lingen uit Utrecht door
Zwammerdam en Alphen.
Utrecht was gevallen. Leiden
besloot op maandag de poor
ten te laten bewaken door de
schutters in verband met de
naderende vijand". Alleen de
Herepoort ging dicht; het
huisraad van de patriottische
schepen Blok ging per pak
schuit naar Amsterdam. De
Leidse magistraat sinds
1574 niet zoveel emoties meer
gewend zocht diezelfde
dag nog contact met Woer
den. Patriottische comman
dant Subjard wilde de
Utrechts-Hollandse grensstad
blijven verdedigen: munitie
was er genoeg, maar man
schappen kon hij goed ge
bruiken.
Oranje brutaal
In Alphen werden de oran
jeklanten brutaal. Het dertig
man tellende Alphense exer
citiegenootschap vroeg de
collega's van Oude Wetering
om assistentie. De Oude We-
teringers weigerden. De Al
phense Patriotten kregen het
te verduren. Voorlopig mate
riële schade. Later ook plun
deringen. Pieter Goekoop
was secretaris van het Al
phense (exercitiegenoot
schap. Hij heeft het geweten,
die patriottische rot. Dron
ken lieden zwalkten onder
wijl langs de Lage Zijde. Op
Dingsdag 18 sept. ontstond s
morgens een oproer van „200
panbakkers, steenbakkers en
burgers". Oploop voor de
deur van Goekoop, die uit
voorzorg een oranje lint op
z'n hoed deed. Maar er werd
desondanks bij hem vernield.
Bij de Oranje Sociëteit hoor
de hij gejuich bij elk bericht
over een ontwapend patriot
tisch genootschap. Het leek
wel op verkiezingsuitslagen.
Zelf werd Goekoop geplaagd
met opmerkingen als „Piet,
ben je oranje genoeg in je
hart?
Gelderse troepen, zo Prui
sisch als wat, hadden Gor-
kum ingenomen. Overal wa
ren militairen op de terug
tocht. In die omstandigheden
wilde Leiden geen troepen
meer de stad uitsturen. Die
waren nodig voor handha
ving van de rust. De poort-
wacht werd ingetrokken om
niet de indruk te wekken,
dat de stad zich wilde verzet
ten. Op woensdag 19 sept. na
men de Pruisen bij Bodegra
ven de Wierikkenschans in
bezit. De herstellers van het
Oranjeregime naderden.
Donderdag 's middags lieten
de inwoners van Zwammer
dam de vlag van de toren
wapperen. Dolle Donderdag?
Het bericht ging, dat enige
huzaren van de Rijngraaf
Van Salm, de bevelhebber
van een patriottisch leger, in
omliggende dorpen de vlag
gen van de torens haalden.
De burgers vroegen om hulp
van de Pruisen uit de Wie
rikkenschans, maar die assis
tentie kwam niet 's Avonds
arriveerden een paar huza
ren van Van Salm bij de her
berg van Zwammerdam
waar ze wilden overnachten
maar midden in de nacht
werden ze door een comman
do Pruisische zware huzaren
van hun bed gelicht. Twee
Patriotten wisten te ontsnap
pen.
Leidse doodstraf
Die donderdag stak ook Lei
den de oranjevlag uit. De
boze magistraat, op haar qui
vive, zette de doodstraf op
„molestaties en ordeversto
ringen". Er waren wat on
duidelijke troepenbewegin
gen. Leiden vertrouwde op
de eigen schutterij en het pa
triottisch Genootschap-te-
paard, die veel diensten
draaiden. In Zwammerdam
werd het vrijdag de 21ste me
nens: daar klepperden over
de mulle straatweg Pruisi
sche huzaren en jagers bin
nen. Het „Hoch, Hoch!" was
er niet van de lucht, neem ik
aan. Ze arresteerden de
schout en twee regenten, per
sten mensen geld af, eisten
drie wagens met twee paar
den bespannen en bovendien
„wijn en drank". Dat is nog
een tijdje zo doorgegaan, met
die geëiste wagens, paarden
en drank. Militair vertoon,
met gepruikte officieren.
Kwartiermakers van het 2e
bataljon Zwitserse garde
zochten woonruimte en de
volgende dag kwam het ba
taljon zelf: 250 man sterk.
Men was gelukkig op door
reis. Maar de Pruisen bleven
doortrekken of slapen, en
koetsen en paarden vorde
ren. Wat een toestand, in de
Rijnstreek, september 1787.
Een naar incident op 3 okto
ber '87. „Op de avond van die
dag kwamen schout Bun-
ninck van de Nieupoort en
de schout van Piershil met
vier huzaren in Zwammer
dam. Ze zeiden Patriotten te
willen opsporen, maar het
leek er meer op dat ze wilden
plunderen, brandstichten en
mensen opjagen". Die schout
Buninck vooral maakte het
bont, vernielde en mishan
delde' Aldus sommige bron
nen. „Hij sloeg, sleepte men
sen over straat en vloekte
daarbij heftig. Ook hitste hij
de huzaren op om bij de re
monstrantse predikant de
ruiten in te gooien en er in te
breken. Niemand voelde zich
veilig; men vluchtte zelfs het
water over". Mooie schout.
De Zwammerdamse magi
straat (die je toen nog had)
heeft nog geprobeerd de man
te kalmeren door te bena
drukken, „dat er geen pa
triottisch genootschap meer
was". Maar het was een fraai
heerschap, die Van de Nieu
poort. Hij moet de huzaren
hebben toegeroepen: „Allons,
hoesaren hij sprak zowel
Frans als Duits plondert
het huys maar!"
Pruisen in Leiden
Allez dan: Leiden zag de eer
ste Pruisen op zaterdag 22
september. Een afdeling hu
zaren en jagers trok, gadege
slagen door het medelevende
grauw, onder schutterse be
geleiding van de Koepoort
naar de Marepoort. Drie da
gen later de meesten gin
gen rustig naar bed, er was
toch geen teevee wist de
schutterij een orangistisch
oproer in de kiem te smoren.
Je wist werkelijk niet meer
wie nu feitelijk het heft in
handen had. Daar trok ook
het le bataljon van het regi
ment van Saksen-Gotha de
stad binnen. De één riep
„Hup Oranje", en de ander
„Leve de vrijheid". Er was
werkelijk geen touw meer
aan vast te knopen. Althans
voor mn niet. De lui van
Saksen-Gotha werden door
de magistraat in de eed geno
men en vervolgens onderge
bracht in openbare gebou
wen. Als kersverse stadssol
daten, die de waakdiensten
van de schutterij overnamen.
Op 1 oktober, vlak voor de
herdenking van Leidens
Ontzet, werd de patriottische
schutterij ontbonden.
B.J.van Vliet maakt melding
van heel wat plunderingen in
het Alphense. Met naam en
toenaam. Ook buitenplaatsen
moesten eraan geloven: van
dr.Couperus, doctor Dreux,
Hendrik van Loene, Willem
de Bie, Hendrik van Zwieten,
Hendrik Voorbij. „Niemand
verbood het geweld", heet
het. Pieter Goekoop had 't
helemaal te verduren. Hij
kreeg maar liefst 74 Pruisen
ingekwartierd, die heel goed
doorhadden dat ze met een
Patriot te doen hadden.
„Voor veertig gulden en de
belofte van goede bediening
werden ze afgekocht". Daar
na kwamen er nog andere
Pruisische gezelschappen het
leven van Goekoop verzuren.
Alphen kreeg ook, begin ok
tober, nog 200 krijgsgevangen
Amstelveners op bezoek. Pa
triotten, gepakt bij de strijd
om Amsterdam dat zich pas
op 3 oktober aan de Pruisen
en Oranje overgaf.
Pieter Goekoop, de veelge
plaagde, sloot z'n tabaks- en
snuifwarenwinkel rond 5 ok
tober, wegens wanbetalende
klanten. Twee keer een ruit
bij hem nog ingegooid. De
burgerwacht liet het toe. En
nog veel meer. Het artikel in
De Viersprong staat er bol
van. De geschiedenis her
haalt zich; er is geen nieuws
onder de zon: 1787, uitwijke
lingen naar Frankrijk, de
Franse periode, 1940-45 met
weer „zich ruw gedragende"
Pruisische krijgslieden. Waar
maken we ons nog druk om!
Toch tof, dat Jan Rap, de
„grootste patriottische belha
mel van Woubrugge" in okt.
1787 in Den Haag gevangen
werd gezet. Alleen is niet be
kend waar z'n maat is geble
ven. Rijn- en Veenstreek
spraken een woordje mee in
de geschiedschrijving. U
merkt het. Men kan er meer
over te weten komen door lid
te worden van de Hist.Vere-
niging voor Alphen a d.Rijn
en Omstreken. Dan krijg je
namelijk De Viersprong di
rect in de bus.
3 J
-PHEN AAN DEN RIJN
rAlphense Goed Nieuws Te-
>n bestaat vijf jaar. In die
heeft de instelling ruim
ertigduizend telefoontjes
itvangen.
011 litiatiefnemer van de Goed
115 ieuws Telefoon die be-
'f ikbaar is via nummer 01720-
Ü48 is de Volle Evangelie
emeente in Alph?n. Het is de
(doeling om dag en nacht te-
s fonisch geestelijke bemoedi-
ng te kunnen geven aan
ensen die daar behoefte aan
tn. Dit gebeurt door le-
(n van de Volle Evangelie
emeente die via een tele-
foonbeantwoorder iets vertel
len over de manier waarop zij
omgaan met hun geloof in het
dagelijks leven. Verder kan
via het nummer folders en an
dere lectuur aangevraagd
worden. Van verzoeken om
persoonlijk contact is in de af
gelopen vijf jaar ruim duizend
maal gebruik gemaakt. Het
voorbeeld van de Alphense
Goed Nieuws Telefoon, die ge
heel op vrijwilligers draait, is
inmiddels na voorlichtingsa
vonden in Alphen door enkele
andere gemeenten overgeno
men. Ter gelegenheid van het
jubileum krijgen mensen die
de Goed Nieuws Telefoon deze
week bellen desgewenst gratis
een Verhaal toegezonden uit
het boekje „Dat geloof ik
graag" van Addy Raaphorst.
Verder staan de medewerkers
met een stand op de Jaar
markt en op de zaterdagse
markt op 19 september. Die
middag i^er van drie tot vier
tevens een muzikaal optreden
bij de ingang van de Aarhof.
Een speciale Goed Nieuws
dienst in De Ark sluit zondag
de jubileumweek af. Aanvang
20.00 uur.
respreksavonden
ver ontwapening
SIDEN De Raad van Ker-
Leiden wil het gesprek
ontwapening weer op
ng brengen door middel van
cyclus van vier gespreksa-
iden. De eerste drie bijeen-
•msten hebben een informa
nt karakter, waarbij een des-
radige inleider een deel van
Vt bewapeningsprobleem be-
cht De laatste gespreksavond
'gewiid an mogelijkheden
deel te nemen aan activi
sten ter bevordering van de
tede.
f bijeenkomsten worden ge
iden in de Vredeskerk
wrggravenlaan) en in De Re-
nboog (Watermolen).
Ph. Everts geeft een alge-
de beschouwing van de po-
«eke en militaire situatie van
indaag op 21 september in de
redeskerk en op 23 septem-
t in De Regenboog. Dr. J.
fvers uit Leuven spreekt op
oktober in De Regenboog
op 13 oktober in de Vredes-
rk over de huidige en moge-
ke toekomstige gevolgen van
'ücleaire) bewapening. De rol
"i de kerken wordt belicht
!°r prof.dr. H. Heering op 2
ivember in De Regenboog en
3 november in de Vredes-
r*- ..Actiemodellen voor
edesbevordering" komen
n de orde op 23 november in
Regenboog en op 24 no-
ernber in de Vredeskerk.
Chili Front Leiden
PvdA en Links Leiden heb
ben positief gereageerd op het
verzoek van het Chili Front
Leiden aan de gemeente om
zich in te zetten voor veertien
ter dood veroordeelde Chi
leense politieke gevangenen.
In navolging van de gemeente
Wageningen zou volgens het
Chili Front, ook Leiden een
brief moeten sturen naar de
minister van Buitenlandse Za
ken waarin de bewindsman
wordt gevraagd alles in het
werk te stellen om de levens
van de ter dood veroordeelden
te redden. Eén van de moge
lijkheden is aan deze Chilenen
politiek asiel in Nederland te
verlenen, onder andere in
Leiden.
Hyperventilatie
Voor mensen die last hebben
van hyperventilatie heeft Lei
den nu gespreksgroepen.
Deelnemers kunnen elkaar
bijstaan door ervaringen uit te
wisselen en mogelijke oplos
singen te vinden voor hun
klachten. Wie interesse heeft,
kan contact opnemen met
Joke de Jongh: tel. 071-763387;
Wiepke Vermeulen: tel. 071-
316928 of het buurthuis
Morschwijck: 071-765656.
De Ratel
Werkgemeenschap De Ratel
houdt zondag een bijeenkomst
in de Grote Zaal van het Leid
se Volkshuis (Apothekersdijk
33). Tijdens de bijeenkomst
worden er dia's getoond door
Wim van der Broek. De bij
eenkomt begint om 10.30 uur
en de toegang is 2,50 gulden
inclusief twee kopjes koffie.
Introducées zijn toegestaan.
Studiehuis
De stichting het Studiehuis
Leiden en omstreken geeft
een aantal cursussen voor vol
wassenen waaronder Neder
lands, Engels, typen en reke
nen. Ook zijn er bijvoorbeeld
lees- en schrijfgroepen, en
wordt Nederlandse les gege
ven aan buitenlandse mannen
en vrouwen. Voor meer infor
matie: tel. 071-130494 of
124095.
Rondleiding
Langs de tentoonstelling
'Kunst door vrouwen' in Ste
delijk Museum De Lakenhal
(Oude Singel) wordt zondag
om 15.00 uur een gratis rond
leiding verzorgd. Er zijn wer
ken te zien van twaalf kunste
naressen vanaf 1640 tot heden.
De watertoren aan de Hoge Rijndijk in Leiden staat momenteel in
de steigers in verband met een opknapbeurt. Volgens een
woordvoerder van de Leidse Duinwater Maatschappij (LDM)
moet de buitenkant van de toren worden opgeknapt: „Het met
selwerk was aangetast, de stukken beton vielen naar beneden".
Rondom de toren is zeil gespannen omdat de losse stukken be
ton van de buitenkant worden afgeslagen. „Dat beton vliiegt eraf
en als er geen zeil omheen zou zitten, dan zouden de omwonen
den te maken krijgen met een enorme stofboel", verklaart de
LDM-woordvoerder.
De herstelwerkzaamheden nemen volgens hem ongeveer dertien
weken in beslag en kosten 195.000 gulden. In 1964 werd de bui
tenkant van de watertoren ook gerepareerd. De toren werd aan
het begin van deze eeuw gebouwd.
In verband met de reparatie krijgt een klein gedeelte van de stad
rond de Hoge Rijndijk tijdelijk geen water uit de toren maar via
het grote toevoernet, waar'de hele verdere stad ook water van
krijgt.
Volgens de LDM-woordvoerder bestaat de kans dat de waterto
ren helemaal niet meer wordt gebruikt, en dat deze te koop
wordt aangeboden. Door allerlei oorzaken loopt de 28 meter
hoge toren met een Inhoud van 1,2 miljoen liter water niet meer
vanzelf leeg. Om ervoor te zorgen dat het water regelmatig wordt
ververst, worden „kunstgrepen" toegepast.
„Eigenlijk zouden we een nieuwe pomp in de toren moeten In
stalleren, die de toren leeg blaast. Maar de vraag is of je nog wel
zoveel geld in de toren moet stoppen. We willen de waterprijs
immers zo laag mogelijk houden en hebben de watertoren niet
echt nodig, ook niet in geval van calamiteiten". De woordvoerder
verwacht dat eind dit jaar een onderzoek over de toekomst van
de watertoren wordt afgerond.
FOTO: TEJO RINGERS
LEIDSCHENDAM „Uit ver
gelijkingen van cijfers met an
dere gemeenten blijkt dat Leid-
schendam een financieel gezon
de gemeente is. De gemeente
heeft bovendien een vrij hoog
verzorgingsniveau dat betaal
baar is en dat pok volgend jaar
zo goed als zonder tariefsverho
ging en subsidievermindering
kan draaien". Dat zei burge
meester W.F. de Vreeze van
Leidschendam gisteren bij de
presentatie van de begroting
voor 1987 en de meerjarenbe
groting. ,3ij de gunstige cijfers
moet er wel rekening mee
worden gehouden dat we af
hankelijk blijven van wat ande
ren, bijvoorbeeld het Gemeen
telijk Energiebedrijf, bijdra-
geq", aldus de burgemeester.
Het overschot van 1986 van bij
na drie miljoen gulden is name
lijk voor de helft te danken aan
bijdragen van het GEB. Dat de
Leidschendams verbruikers aan
het eind van dit jaar 1.3 miljoen
gulden terugkrijgen is volgens
De Vreeze in Nederland „waar
schijnlijk een uitzondering". De
vier miljoen gulden die nu in
totaal zijn gereserveerd vqor
verkeerstechnische maatrege
len zijn niet voor een brug waar
dan ook over de Vliet, zoals de
Leidschendamse ondernemers
graag willen, maar voor recon
structie van de Oude Trambaan
en aanleggen van een „groene
golf" op de Noordsingel.
DEN HAAG/ALPHEN
AAN DEN RIJN Rijks
waterstaat is na protesten
van de provincie gestopt
met het storten van slib
voor de aanleg van rijks
weg 11 in Alphen. Twee
weken geleden heeft de
provincie grondmonsters
genomen waaruit bleek
dat het om verontreinigd
zuiveringsslib uit Noord-
Holland ging. In de regel
mag dit afval niet over
provinciegrenzen worden
vervoerd.
De uitslag van de bodem
monsters kwam begin deze
week binnen. Tussen rijks
waterstaat en de provincie
ontspon zich toen een discus
sie over de geldigheid van de
genomen monsters. Volgens
rijkswaterstaat zijn de mon
sters en met name de
plaatsen waar zij van afkom
stig zijn niet representa
tief. Na overleg werd beslo
ten opnieuw een onderzoek
in te stellen. Afgelopen dins
dag zijn daarom weer nieuwe
monsters genomen. Deze zijn
naar een laboratorium in De
venter gestuurd, die als enige
voor een snelle uitslag kon
zorgen. Uiterlijk volgende
week dinsdag wordt deze
verwacht
In principe geldt in Neder
land dat elke provincie het
probleem van de verwerking
van afvalstoffen binnen de
eigen grenzen op moet los
sen. Bovendien geldt in
Zuid-Holland een meldplicht
voor het over de provincie
grens vervoeren van veront
reinigd slib. Illegaal vervoe
ren van dergelijke stoffen is
dus niqt toegestaan.
Geen krent ontvangen Bel tussen 18.00 en
19.00 uur. zaterdags tussen 14.00 en 15.00
uur. tetefoonnr.071-12
wordt nog d
1-122248 en uw krant
