Ambitieus ben ik nooit geweest
finale
„Sterke
conventionele
macht nodig
bij minder
kernwapens"
£«idóe(2ouAO/nt'
55
55
ORLANDINI NEEMT NA VEERTIEN
JAAR AFSCHEID BIJ DE KLM
Carrière
Realiteit
Tenerife
Toekomst
Filosoferen
REFORGER ACTUEEL DOOR WAPENONDERHANDELINGEN
De president-directeur van Nederlands grootste
luchtvaartmaatschappij is vooral bescheiden. Bij het handen
schudden stelt hij zich nog steeds voor. Nauwelijks
hoorbaar zegt hij dan „Orlandini", terwijl hij kijkt met een
blik van: kende u mij al? Zijn interviews kun je op twee
handen tellen. De KLM-baas trad, in weerwil van het
publieke karakter van „zijn" maatschappij, nooit graag voor
het voetlicht. Maar zo kort voor zijn afscheid is er geen
ontkomen aan. „Misschien heb ik niet zo veel
belangwekkends te vertellen", waarschuwt hij nog. Maar dat
valt wel mee. Een terugblik.
AMSTELVEEN - Mr. Jan de Soet
(62), de opvolger van Sergio Orlan
dini (66), hoeft niet te klagen. Met
een nettowinst van 122 miljoen
gulden in het eerste kwartaal koerst
de KLM af op het beste resultaat
in zijn geschiedenis. Aangezien de
overname van de Hilton-hotelke-
ten op het laatste moment werd af
geblazen, zit er nog 2,5 miljard gul
den in de „kas" van de maatschap
pij - een ongekend sterke financië
le reserve. De luchtvloot wordt in
hoog tempo vernieuwd en voor
volgend jaar rekent de KLM op
ongeveer zes procent meer vervoer.
Anno 1987 staat onze nationale
luchtvaartmaatschappij er beter
voor dan ooit.
Het herstel van de winstgevendheid zag
Orlandini als zijn belangrijkste opdracht
toen hij veertien jaar geleden zijn intrek
nam in de bovenste verdieping van het
KLM-hoofdkantoor. De maatschappij
had vijf verliesgevende jaren en een for
se inkrimping van het personeelsbestand
achter de rug. Op advies van het bureau
McKinsey had president-directeur
dr. G. van der Wal de hele organisatie
gestroomlijnd. De basis voor een gezon
de zelfstandige luchtvaartmaatschappij
was gelegd. Maar toen besloten de olie
producenten in het Midden-Oosten de
kraan dicht te draaien.
„Die oliecrisis maakte ongedaan wat in
jaren was opgebouwd", herinnert Orlan
dini zich. „De wereldeconomie - en
daarmee het luchtverkeer - zakte in el
kaar. Het kleedje onder alle verbeterin
gen werd in eén keer weggetrokken. Zes
jaar later kregen we zoals bekend de
tweede oliecrisis over ons heen, maar
toen waren we er al een stuk beter tegen
opgewassen. Terugkijkend was het alles
bij elkaar toch ook niet zo vreselijk dra
matisch. Het scheelt natuurlijk dat we
een goed directieteam hadden. Samen
met De Soet en Van Ameyden hebben
we gezegd: we gaan er weer aan staan. Je
hebt natuurlijk wel eens vaker tegenval
lers in het leven, en daar moet je je dan
overheen werken".
Orlandini realiseerde zich dat een direc
tiebeleid alléén niet voldoende was om
de KLM weer uit het slop te trekken.
Het voltallige personeel moest ervan
doordrongen worden voor welke op
dracht de onderneming stond. In een
tijd waarin de KLM nog forse verliezen
maakte en in Nederland „winst" niet be
paald een populair gespreksonderwerp
was, begon Orlandini er op te hameren
dat een goed rendement een absolute
voorwaarde was, wilde de KLM kunnen
overleven. „Het hele personeel moest
dat weten en er voor willen werken",
vertelt hij. „Je hebt een goede winstge
vendheid nu eenmaal nodig voor een ge
zonde ontwikkeling van je bedrijf en om
je mensen continuïteit in hun werkkring
te geven. Ik denk dat dat besef wel is
GOUDA - Nederland gaat een
hoofdrol spelen in de monsteroefe
ning Reforger, de grootste aller tij
den. Medio volgende week begint
een invasie van duizenden Ameri
kaanse militairen die onder meer
via Schiphol en de haven van Rot
terdam ons land zullen binnentrek
ken, op doorreis naar West-Duits
land. Hoewel het een grote militai
re operatie betreft neemt niet ieder
een de oefening serieus. Reforger
zoy om allerlei redenen geen reali
teitswaarde hebben. Het overbren
gen van troepen uit de VS neemt
nog altijd ruim een week in beslag
en bovendien, zo luidt de kritiek:
als er een kernoorlog is uitgebro
ken zal een dergelijke mobilisatie
van NAVO-strijdkrachten nutte
loos zijn.
„Juist in verband met de gunstige ont
wikkelingen in de kernwapenonderhan
delingen tussen west en oost denk ik dat
de conventionele strijdkrachten in de
toekomst een grotere rol gaan spelen.
Met het afnemen van de betekenis van
kernwapens neemt de importantie van
de conventionele macht toe. Reforger is
wat mij betreft niet alleen zeer reëel,
maar ook nog actueel".
Generaal-majoor A. de Bruine (55),
commandant van het Nationaal Territo
riaal Commando (NTC), heeft volgende
week de touwtjes in handen van de Ne
derlandse medewerking aan de oefening
Reforger (Return of Forces to Germa
ny). De oefening die het overbrengen be
helst van manschappen en materieel
naar een denkbeeldig crisisgebied in
West-Duitsland, is de eerste die De Brui
ne als NTC-commandant meemaakt. En
meteen ook de grootste aller tijden, want
er moeten dit jaar maar liefst 34.000 mi
litairen naar West-Duitsland, 14.000 van
hen gaan over Nederlands grondgebied.
Om nog maar te zwijgen van de enorme
hoeveelheden materieel.
Reforger staat zoals bekend in nauw ver
band met de verplichting die de VS op
zich hebben genomen bij crisis en oor
logsdreiging troepen beschikbaar te stel
len voor de verdediging van West-Euro
pa. De Bruine, in het gebouw van het
Orlandini voor
het KLM-
gebouw:
Veiligheid is
natuurlijk
continu in de
aandacht,
maar ik lig er
's nachts niet
wakker van".
FOTO: ANP
doorgedrongen. Wat dat betreft ben ik er
best wel trots op dat we na die inkrim
ping in de jaren zestig nooit meer zoiets
als een afslanking hebben gekend".
Orlandini was na de periode Plesman
weer een van de eerste KLM-topmensen
die uit het bedrijf zélf was voortgeko
men. In 1951 werd de nog maar net af
gestudeerde bedrijfseconoom binnenge
haald bij het „Centraal Plan Bureau"
van de KLM. Voordat hij in 1970 tot de
directie toetrad, was hij onder meer ver
antwoordelijk voor de automatisering.
„Toen ik bij de KLM solliciteerde had
ik niet zoiets als een carrièreplanning in
mijn hoofd", bezweert hij. „Ik was het
tegendeel van wat je nu een yuppie zou
noemen. Natuurlijk vond ik het best wel
aardig als ik opklom. Maar ik heb me er
nooit geweldig over opgewonden. Wat
dat betreft ben ik nooit ambitieus ge
weest".
De bij de KLM zo krachtig gepropageer
de „teamgeest" moet Orlandim's hande
len en denken in belangrijke mate be
paald hebben. Het „samen-doen" is in
elk geval een steeds weerkerend thema
NTC druk doende met de laatste voor
bereidingen voor de oefening: „Van tijd
tot tijd moet bewezen worden dat ze die
belofte kunnen nakomen. Reforger
beoogt weliswaar de training van kader
en manschappen om bij dreiging snel
een troepenmacht op te bouwen in Euro
pa. maar ik geloof zeer in de afschrik
kende werking van een dergelijke oefe
ning", aldus De Bruine. De NTC-com
mandant wijst wat dat betreft op de al
lereerste opdracht die aan de NAVO is
gesteld. „Een eventuele tegenstander
moet op de consequenties van snode
plannen worden gewezen. We zijn welis
waar niet offensief ingesteld, maar we
kunnen ons wel degelijk verdedigen".
Het middel van de afschrikking is vol
gens De Bruine nog steeds zeer actueel,
ondanks de mogelijke vorderingen die in
het verschiet liggen bij kernwapenonder
handelingen.
Is het niet wat wrang, dat NAVO-troe-
pen een gigantische oefening houden die
gericht is op een oorlogssituatie, terwijl
op het front van de onderhandelingen
vreedzaamheid de boventoon voert?
„Dat is een denkfout. Deze oefening kan
best werkelijkheid worden, maar echt
niet alleen in oorlogstijd. De Amerika
nen zullen op tijd hun troepen verster
in het gesprek met Orlandini. Bij hoge
uitzondering wil hij zelf met de eer strij
ken van verbeteringen die in de afgelo
pen jaren zijn aangebracht. De uitbouw
van de KLM tot een van de grootste
luchtvaartmaatschappijen ter de wereld
is volgens Orlandini toch vooral het
werk geweest van zijn voorgangers. Of
in elk geval van de KLM-organisatie als
geheel, zo benadrukt hij keer op keer.
Waar collega-„captains of industry" zo
als Wisse Dekker en Frans Swarttouw
geen gelegenheid voorbij lieten gaan hun
persoonlijke visie op allerlei ontwikke
lingen te geven, hield Orlandini zich tot
dusverre steeds op de achtergrond. Ook
bij belangwekkende, verheugende of
schokkende gebeurtenissen in zijn be
drijf liet de KLM-topman zich er zelden
toe verleiden voor het voetlicht te tre
den. Zo duurde het weken voordat de
KLM duidelijkheid verschafte over de
voorgenomen overname van de Hilton-
hotelketen voor liefst 2,2 miljard gulden.
Het bleef bij een korte verklaring dat de
raad van commissarissen bij nader in
zien van mening was dat de overname
op langere termijn te veel risico's met
zich mee zou brengen.
„We hebben de aandacht die deze zaak
zou trekken onderschat. Achteraf zeg je:
ken. Op tijd, dat is voor mij op het mo
ment dat een conflict dreigt, als het er
naar uitziet dat het misgaat. Zorgen dat
het niet gaat escaleren, door versterking
van onze troepen, opdat de tegenstander
zich bedenkt. Dat is de afschrikking".
Er zijn andere theorieën. Mobiliseren
van strijdkrachten werkt provocerend en
brengt een escalatie dichterbij.
„Daar ben ik het niet mee eens. In zo'n
situatie laat je heel duidelijk zien wat je
zelf van plan bent te doen. Daarom heb
ben we ook waarnemers uitgenodigd van
het Warschaupact. Laat ze maar komen
en zien wat we kunnen doen en wat we
van plan zijn in geval van spanning. Ik
heb daar geen enkel probleem mee. In
geloof niet in escalatie door troepenver
sterking. Ik denk dat Hitier zich zou
hebben bedacht als hij in 1940 had ge
merkt dat er een duidelijke versterking
van de verdediging in West-Europa
plaatsvond. Maar er was niets. Het be
kende verhaal van de gelegenheid die de
dief maakt".
Het testen van de Nederlandse „lines of
communication" door de lucht en het
we hadden eerder meer informatie moe
ten verstrekken", bekent Orlandini. Met
een blik naar zijn voorlichter Nico
Harmse: „Misschien ben ik er ook niet
zo vóór om persoonlijk nadrukkelijk in
de publiciteit te komen. De KLM is al
genoeg in het nieuws en bovendien heb
ik het idee dat ik niet zo veel belangwek
kends te vertellen heb".
Over het feit dat uit alle publiciteit de
indruk overbleef dat Orlandini een ne
derlaag had geleden, maakt hij zich niet
zo druk. „Zelf ervaar ik het in elk geval
niet als zodanig. Het komt wel meer
voor dat een voorstel van de directie
niet door de raad van commissarissen
wordt aangenomen. Zelf vind ik die
overname nog steeds verantwoord, maar
de commissarissen maakten een andere
afweging. En daarmee was het wat mij
betreft afgedaan".
Ook over de vliegramp op Tenerife, het
enige grote ongeluk met een KLM-toe-
stel in zijn tijd, heeft Orlandini nooit
veel willen zeggen hoewel het hem toch
behoorlijk moet hebben aangegrepen.
Orlandini, wat in zichzelf gekeerd: „Tja,
water en over de weg wordt gespreid
over een periode van meer dan een
week.
Is dat niet rijkelijk lang voor het verster
ken van de verdediging van Europa in
het geval van een direct dreigende crisis?
Met andere woorden, waar is de reali
teit?
„Dat kan in crisistijd veel sneller, geloof
me. We doen het nu niet, omdat daar
door bijvoorbeeld Schiphol en het auto
snelwegennet onnodig belast zouden
worden. Dat zou het normale leven ont
wrichten. Het afsluiten van wegen en
luchthavens vinden we in vredestijd niet
nodig. Reëel is het tempo waarin de Re-
forger-overplaatsing geschiedt zeker wel,
want bij oplopende spanning hebben we
doorgaans meer dan één dag om het kar
wei te klaren".
Reforger '87 brengt 34.000 militairen
naar Europa, maar liefst 20.000 meer
dan bij de vorige oefening. Volgens De
Bruine moet daarachter niets meer ge
zocht worden dan de uitvoering van de
wens om „eens op wat grotere schaal te
oefenen", ,,'t Is louter een verhoging van
de moeilijkheidsgraad. Men wil eens kij
ken hoe het gaat als meer eenheden in
groter verband oefenen dan tot nu toe".
De Bruine toont enig begrip voor de ver
dat was natuurlijk een heel trieste episo
de ofgebeurtenis. Een verschrikkelij
ke zaak. Het is wel zo, dat die ramp zich
ogenblikkelijk vertaalde in een hele
hoop werk. Er waren duizend-en-één
dingen die afgewikkeld moesten worden.
Ik denk dat ik het op die manier een
beetje verwerkt heb. Je hebt er natuur
lijk niets aan om met een emotionele
knoop te blijven zitten, want het bedrijf
moet dóór. Als manager moet je toch
een beetje de instelling hebben van: en
nu begin ik aan een nieuwe dag. Ik ben
daarom ook nooit te veel bezig geweest
met het feit dat zulk soort dingen wéér
kunnen gebeuren. Veiligheid is natuur
lijk continu in de aandacht, maar ik lig
er 's nachts niet wakker van".
Erg veel tegenslagen heeft Orlandini tij
dens zijn loopbaan verder niet meer ont
moet. Het aantal bestemmingen in het
KLM-netwerk werd met 21 uitgebreid.
Het aantal gevlogen tonkilometers groei
de van 1,7 naar 3,5 miljard. De omzet
verdievoudigde ruim van 1,7 miljard tot
5,3 miljard gulden. Ook de reputatie van
de KLM verbeterde zienderogen. Dat
was met name te danken aan het in
1982 gestarte „Kick"-project (Kim Is
Cotinue Kwaliteit). Uit marktonderzoe
ken was gebleken dat de KLM bij veel
Generaal-majoor
A. de Bruine over
de noodzaak van
Reforger: „Ik
geloof niet in een
hemel op deze
aarde. Er zal
altijd spanning
bestaan".
FOTO:
CEES VERKERK
wondering bij actievoerders over de
schaalvergroting in Reforger, juist nu er
licht gloort in „Genève„Men mag
echter niet vergeten dat de voorbereidin
gen voor deze oefening al twee jaar gele
den zijn begonnen. Juist in het kader
van de gesprekken van het praten over
afschaffing van kernwapens denk ik dat
we er goed aan doen onze conventionele
bewapening op peil te houden én ermee
te oefenen. Kernwapens zijn voor mij
politieke wapens. Die moet je in princi
pe niet gebruiken, je moet er hooguit
mee dreigen. Het is zaak om niet tot het
gebruik ervan gedwongen te worden.
Zulke dwang kan zich alleen voordoen
als we conventioneel zwak zijn. De hele
tactiek bij de NAVO was er tot nu toe
een van het handhaven van een kleine
conventionele strijdmacht en een grote
dreiging van nucleaire wapens. Die tijd
lijkt voorbij", zegt De Bruine. Hij ge
looft wat dat betreft in een veranderende
tactiek aan beide zijden, in West én
Oost. De bekende vergeldingstactiek,
waarbij wordt' gedreigd met nucleaire af
straffing van serieuze vijandige acties,
heeft volgens de NTC-commandant z'n
langste tijd gehad. „Naar mijn inschat
ting gaan VS en Sovjets steeds meer de
kant op van terugdringing dan wel af-
passagiers toch niet zo goed stond aange
schreven als men wel gedacht had. Zo I
vond president Wim Duisenberg van de I
Nederlandsche Bank dat er weinig op de I
KLM viel aan te merken, maar hem be- I
kroop wel vaak het gevoel „dat het een I
gunst was als je mee mocht".
Het Kick-kwaliteitsproject beoogde I
naast een betere materiële dienstverle-1
ning ook de service fors te verbeteren. I
Het voltallige personeel moest op alle I
mogelijke manieren bij het project inge- I
schakeld worden. Zo werd hangar num-
mer 12 omgebouwd tot een reusachtige 1
theaterzaal met 1650 plaatsen. In zeven
„presentaties" kwam Orlandini er zelf I
vertellen waar het bedrijf voor stond. I
Speciale „Kick"-teams werden gefor-
meerd die overal in het bedrijf suggesties I
voor verbeteringen verzamelden. Orlan-1
dini: „Die presentaties vond ik erg leuk I
om te doen. En het was nodig, want de I
informatiekanalen tussen de man op de I
vloer en de bedrijfsleiding waren een I
beetje dichtgeslibd". De onderscheiding I
„airline of the year 1985" ziet de schei-1
dende president-directeur als een mooie 1
bekroning van het project.
„Als ik nu naar het bedrijf kijk ben ik I
redelijk tevreden", zegt Orlandini. „Fi-
nancieel zijn we sterk, we zijn goed toe- I
gerust om de concurrentie aan te kunnen
en we hebben internationaal een behoor-1
lijke status opgebouwd. Maar wat nog I
belangrijker is: de stemming is uitste- 1
kend. We hebben hier ruim eenentwin- I
tigduizend mensen in dienst die hele- J
maal achter het bedrijf staan. De mense- I
lijke factor is in een dienstverlenend be- J
drijf als het onze het belangrijkste wat je 1
hebt".
Over de toekomst van de KLM is veel
gespeculeerd. Nadat de overname van
Hilton was afgeblazen, werd gesugge- I
reerd dat de nationale luchtvaartmaat-1
schappij zou fuseren met de Belgische j
Sabena. Enige tijd was er zelfs sprake
van een samengaan met Nedlloyd (ver-1
voer en verzekeringen). Orlandini heeft I
er nooit een geheim van gemaakt dat de I
„minimale marktomvang voor een 1
luchtvaartmaatschappij steeds hoger
komt te liggen". De vraag is of de KLM I
de noodzakelijk geachte groei helemaal!
in de luchtvaart kan realiseren, of op
meer dan één paard moet gokken.
Orlandini: „Het beleid voor de komende
jaren ligt eigenlijk zo goed als vast. We
willen meegroeien met de markt doorj
het aantal bestemmingen en de frequen-j
tie waarmee we op die bestemmingen
vliegen, uit te breiden. Ik denk dat we
op die manier over vijf zes jaar wel an-1
derhalf keer zo groot kunnen zijn als nu. j
Het samengaan met andere luchtvaart-I
maatschappijen buiten Nederland, daar
zet ik voorlopig nog grote vraagtekens
bij. We zien eerder mogelijkheden om
méér dingen samen te doen: praktische
zaken zoals onderhoud van vliegtuigen,
reserveringen. Primair willen we ons ei
gen bedrijf verder ontwikkelen. Die be
zigheid houdt ons voorlopig al aardig
van de straat".
Na zijn afscheid op 28 augustus in han-l
gar 12, zal Orlandini zélf trouwens nietl
veel op die spreekwoordelijke straat tel
vinden zijn. Hij houdt nog een grootl
aantal commissariaten: onder meer bijj
Heineken (president-commissaris), KBB,
Cannon-Tuschinsky, de ABN Bank,
Martinair, Nationale Nederlanden en
Nagro. Verder is hij onlangs tot voorzit
ter benoemd van de Vereniging Neder
land Distributieland. Bij de KLM wordt
Orlandini voorlopig „adviseur" van de
raad van commissarissen. Afgesproken!
is, dat hij bij de eerstvolgende vacature
aantreedt als commissaris. „Aan die
commissariaten heb ik voorlopig nog
wel mün handen vol", verwacht Orlan
dini. Of hij in navolging van Wagner
(Shell) en Dekker (Philips) binnenkort
nog belangrijke adviescommissies zal
gaan voorzitten? Orlandini, oprecht ver
baasd: „Waarom vraagt u dat? Welnee,
ik denk het niet. Dekker en Wagner heb
ben capaciteiten die ik niet evenaar".
PAUL KOOPMAN
schafiïng van de kernwapens. Welnu,
dan blijft nog steeds een conventionele
overmacht van het Warschaupact over.
Daarom is Reforger nodig".
De generaal kan lang filosoferen over de
rol van het leger en over situaties waarin
Reforger werkelijkheid zou kunnen wor
den. Het bewaren van het evenwicht
vindt hij een opdracht die de nodige tact
en beheersing aan beide zijden vergt. „Ik
ben idealist én optimist, maar ik denk
dat vanwege menselijk onvermogen op
dit ondermaanse nooit een ideale span-
ningloze toestand zal ontstaan. Ik geloof
niet in een hemel op deze aarde. Er zal
altijd spanning bestaan. Leven in volle
dige vrede, zonder strijdkrachten aan
welke zijde dan ook, dat is voor mij een
wens, maar ik zie dat niet gebeuren".
Generaal De Bruine maakt zich zorgen
over de acties van tegenstanders van Re
forger. „Ik heb bepaalde ideeën over
onze taak: breekt er onverhoopt een oor- g
log uit, dan is dat geen zaak van alleen n
de krijgsmacht. Dat is een zaak van ie* v
dereen, ook van civiele autoriteiten én
de bevolking. Daarom is het goed dat we d
ons in vredestijd voorbereiden op die sa- n
menwerking. In oorlogstijd is het im- v
mers met z'n allen erop of eronder". De
generaal zegt op zich weinig moeite te d
hebben met scepsis bij actievoerden, d
„dat is hun geestelijk bezit, daar kom ik g
niet aan". In overleg met onder anderen o
commissarissen van de koningin, procu- g
reurs-generaal, officieren van justitie en n
burgemeesters is echter besloten dat h
grootscheepse verstoringen van de oefe- k
ningen, zoals door blokkades van het
Rotterdamse stukgoedbedrijf bij de vori-
ge Reforger, niet zullen worden geduld. J
„Acties vind ik onverstandig. Er is in
een democratie een mogelijkheid om te v
demonstreren, maar niet om de openba- l(
re orde te verstoren. Daar zal dus doot
de politie tegen worden opgetreden. Als n
er protesten zijn, dan kan dat in onze n
democratie; maar deze oefening mag in S(
diezelfde democratie echter niet onmo- b
gelijk worden gemaakt. Ik zit als staats- n
burger niet te wachten op harde acties n
tegen demonstranten, maar er zijn gren- w
zen". u
ARJEN VAN DER SAR b
