CcidócSotrumt'
Tucht en orde
Zweep
Tijdgeest
Wagner
Tekenend
vraag en aanbod
Heilloos
riën, de beruchte „nekkramp", een zoge
heten B-ziekte, die aan de autoriteiten
moet worden gemeld (tweehonderd ge
vallen per jaar), en de stukken onschul
diger hersenvliesontsteking veroorzaakt
door virussen. De laatste vorm komt
niet zelden voor (alleen al ten gevolge
van het Bof-virus vierhonderd zieken
huisopnamen per jaar), maar is. God
dank, meestal onschuldig. Dat lijkt veel,
maar is het niet. Je zou je zelfs kunnen
afvragen waarom hersenvliesontsteking
niet veel vaker voorkomt.
De hersenen zijn een belegerd bolwerk.
In de keel-neusholte, of in een ontstoken
middenoor of voorhoofdsholte, dus op
de stoep van de hersenen, wemelt het
van bacteriën en virussen, marsbereid
om als het even kan de hersenen binnen
te trekken, nog geen twee centimeter
verderop. Toch gebeurt dat uiterst zel
den. Weer om twee redenen. Het hersen
weefsel heeft een ingebouwde afweer te
gen microbeesten. En twee: de hersenen,
maar ook het ruggemerg, zijn omgeven
door een beschermend vlies: het nu zeer
beroemde hersenvlies. Hoe microbeesten
er toch in slagen de hersenen binnen te
klimmen is nog steeds een duistere zaak.
Maar goed, ze zijn binnen. Wat dan?
In het ergste geval zijn de binnendrin
gers bacteriën, en als dat gebeurt is de
binnendringer hoogstwaarschijnlijk de
meningokok (meningen is hersenvlies),
een microbeest gespecialiseerd in het
zaaien van verderf in de hersenen. Bij
ongeveer vijftien procent van de mensen
huist deze bacterie zonder schade aan te
richten in de neus- en keelholte. Men
schijnt met het klimmen der jaren weer
stand tegen deze bacterie op te bouwen,
vandaar dat de klassieke nekkramp
vooral voorkomt bij dicht opeengepakte
jonge kinderen (crèches in de winter) of
jong-volwassenen (dienstplichtige mili
tairen).
De verschijnselen zijn klassiek. De her
senvliezen, merkwaardig genoeg de enige
voor pijn gevoelige onderdelen van de
hersenen (de hersenen zelf zijn gevoel
loos) protesteren. Gevolg: een niet te be-
schrijven hoofdpijn. Die pijn wordt he
viger als het hersenvlies onder spanning
komt te staan. De patiënt zal daarom
- heel verstandig - het hoofd kramp
achtig naar achteren buigen, vandaar de
naam „nekkramp". Bewegen van de be
nen kan ook pijn doen omdat je dan aan
de vliezen van het ruggemerg, en dus
van de hersenen, trekt. Kinderen met
nekkramp gaan dus huilen na het verlui
eren en bij volwassenen staat de door
het bewegen van de benen opgewekte
hoofdpijn bekend als het Symptoom van
Kernig. De ontsteking veroorzaakt hoge
koorts, zenuwen die ogen, oren en ge
zichtspieren bedienen kunnen tijdelijk
uitvallen en als het echt heel erg tegenzit
kunnen de hersenen zelf worden aange
tast met als gevolg bewustzijnsstoornis-
sen tot coma toe. Hoe erg dit allemaal
uitpakt hangt af van de snelheid waar
mee de dokter de diagnose stelt. Uit
vocht, verkregen via een ruggeprik, is
het mogelijk om de boosdoener te kwe
ken en aldus te identificeren. Meest ge
bruikt geneesmiddel: het wondermiddel
penicilline, dat ofwel in de spieren of via
een ruggeprik direct op de ontstoken
hersenvliezen kan worden gespoten.
Meestal loopt het dan toch nog goed af.
Dan de hersenvliesontsteking, veroor
zaakt door een veertigtal virussen. Daar
zijn (dit is een twee-verhaal) weer twee
berichten over te melden. Het slechte
bericht is dat het virus-meningitis veel
vaker voorkomt dan hersenvliesontste
king door bacteriën en dat er geen kruid
tegen gewassen is. De behandeling be
staat dus uit pappen, poederen en nat
houden. Het goede bericht is dat een vi
rus-meningitis in de overgrote meerder
heid van de gevallen vanzelf overgaat en
stukken milder verloopt. Men heeft wat
koorts en niet al te erge hoofdpijn, van
nekkramp is nauwelijks sprake, de her-
senzenuwen worden zelden aangedaan
en het bewustzijn blijft meestal nelder.
Na tien tot hooguit veertien dagen is het
leed geleden. Het ziet er naar uit dat
prins Willem-Alexander hooguit een lin
tje of drie hoeft door te knippen.
ZATERDAG 8 AUGUSTUS 1987 i
U vraagt,
wij onderwijzen
Aan het begin van het nieuwe studieseizoen blijkt het particu
lier onderwijs te floreren als nooit tevoren. Omdat men bij het
reguliere onderwijs aan de heidenen overgeleverd is? Een fa
bel, oordeelt onderwijsdeskundige dr. Jan Ax. Hij verklaart
het verschijnsel uit de tijdgeest en spreekt van een heilloze
weg. De stortvloed aan op het bedrijfsleven gerichte cursussen
echter vindt hij prima. „Mits we er niet de vloer mee leggen
voor mensen die als halve analfabeten door het leven gaan".
AMSTERDAM - De jongste rank aan
de tierige wijnstok van het particulier
onderwijs is tevens de duurste. Slechts
wie honderdduizend gulden voor zes
maanden vermag neer te tellen, kan zich
vanaf heden in Helmond laten scholen
tot kennis-ingenieur ofwel specialist op
het gebied van de kunstmatige intelli
gentie. Te hoog gegrepen? Dan zijn er
privé-cursussen in de aanbieding voor
consumptieijsbereider, uitvaartverzor
ging, gediplomeerd hoefsmid, portretfo
tografie, opticien, rietdekker, voor wat al
niet? De kosten lopen zo'n beetje uiteen
van 618 gulden (beginnerscursus micro
computer en basic bij de Leidse Onder
wijsinstellingen) tot 4990 gulden (oplei
ding medewerker binnenlands toerisme
aan het Toeristisch College TID te Hen
gelo).
Vendex, de wijd en zijd om zich heen
graaiende octopus van Anton Drees-
mann, gaat zich dit najaar op de markt
storten. „Alles moet kunnen, zolang er
op de arbeidsmarkt behoefte aan is", al
dus directeur Noorlander van de expres
voor dit doel in het leven geroepen Ve-
dior Holding BV, hoofdzetel Almere.
„Geen opleiding tot fysiotherapeut of
welzijnswerker dus, daar zijn er al ge
noeg van. Maar wil een metaalbedrijf ge
schoolde lassers? Vedior zal ervoor zor
gen. Dan huren of kopen we eenvoudig
de kennis die voor zo'n opleiding nodig
is".
Een markt die zindert van activiteit. En
hier gaat het alleen nog maar over cur
sussen die knipogen naar het bedrijfs
leven. U vraagt, wij onderwijzen. Daar
naast echter rukken de instellingen op
die in ruil voor het nodige schoolgeld
hun klanten klaarstomen op de niveaus
van havo, mavo en vwo. De bekendste
zijn de Luzac Colleges, Interschool Hol
land en natuurlijk de 35 internaten die
er resteren van de meer dan honderd in
de eerste helft van de eeuw. Diploma-fa-
brieken worden ze wel genoemd. Uit de
folder van Jongensinternaat Holterhoek
in Den Dolden „Wij zijn niet bedoeld
om kinderen van welgestelde ouders een
fijn leventje te bezorgen. U stuurt uw
zoon naar ons om iets te bereiken. Wij
willen van de ons toevertrouwde jongens
kerels maken en hen voorbereiden op
een maatschappij die steeds hogere eisen
stelt". Het blijkt te werken. Zo wijst een
onderzoek uit dat van alle internaats
leerlingen die vorig jaar vwo-examen de
den, 98 procent slaagde tegen een lande
lijk resultaat van 8o procent. De havo
examens gaven een nog groter verschil te
zien: 98 procent internaatsleerlingen ge
slaagd tegen nog geen 80 procent lande
lijk.
Vraagt men de ouders waarom ze hun
kinderen tegen bedragen die kunnen op
lopen tot ver boven de 20.000 gulden
per jaar, dit soort particulier onderwijs
laten volgen, dan antwoordt 85 procent:
vanwege de goede studieresultaten. Dit
gegeven lijkt aan te sluiten bij de gang
bare mening dat het bij het reguliere on
derwijs tegenwoordig de dood in de pot
is. Te veel vrijheid blijheid, luidt de
klacht. Te veel nadruk op zelfontplooi
ing, mondigheid, maatschappelijke vor
ming ten koste van het aanleren van de
vaardigheden waar het in het leven op
aan komt. Door de maniakale zorg om
alle kinderen toch vooral gelijke kansen
te geven, is er van een natuurlijke onder
wijsontwikkeling geen sprake geweest en
heeft het reguliere onderwijs in Neder
land een grote achterstand opgelopen.
De school werd een speelweide, een crè
che, een opvangplaats voor half-volwas-
senen, meer gericht op lol trappen dan
op het bijbrengen van zelfs maar de
meest basale kennis. Zo'n grossier in
vrijbrieven moest wel leerlingen en lera
ren gelijkelijk de vernieling inhelpen.
Vandaar de opkomst van het particulier
onderwijs waar orde, tucht, prestatie de
verlossende wachtwoorden zijn.
Dr. Jan Ax, verbonden aan de vakgroep
onderwijskunde van de Universiteit van
Amsterdam, moet meesmuilen bij het
aanhoren van deze schets. „Karikatu
raal", oordeelt hij. Met nauw verholen
leedvermaak in de stem: „Heel merk
waardig is dat, die roep om privé-scho-
len. Nog niet zo lang geleden stuurde de
Nederlandse elite zijn kinderen naar pri-
vé-scholen omdat het reguliere onder
wijs te star was, te zeer geperst in een
keurslijf. Montessori, Jena, daar moes
ten hun kinderen heen. Heeft koningin
Juliana indertijd haar kinderen niet op
die vrije school van Kees Boeke gedaan?
En wat zie je? De veelgeprezen vrijheid
is nog niet doorgedrongen tot het regu
liere onderwijs of nu moeten kinderen
weer naar pnvé-scholen waar de zweep
erover gaat. Het is ook nooit goed. Heel
ironisch eigenlijk. Algemeen gesproken
durf ik de stelling aan: er bestaat geen
enkele reden om kinderen naar een par
ticuliere school te sturen vanwege het
feit dat het reguliere onderwijs niet meer
deugt. Ik zal niet zeggen dat ons onder
wijssysteem goed functioneert, dat het af
is. Maar ik zeg ook niet dat je er aan de
heidenen overgeleverd bent en dat het
dus allemaal maar privé moet. Toevallig
heb ik net onderzoek gedaan naar de
vraag hoe leraren bij het reguliere mid
delbaar onderwijs hun lessen plannen,
hun pakket samenstellen. En hoewel er
verschillen zijn, gaat het helemaal niet
zo van: we doen maar wat, we richten
ons op wat de leerlingen prettig vinden.
De leraren oefenen hun vak wel degelijk
uit op de oude, beproefde manier. De
gedachte dat kinderen op een reguliere
school overgeleverd zijn aan vrijheidsi
dealisten, berust op een fabel".
Meer in overeenstemming met de wer
kelijkheid acht dr. Jan Ax de stelling dat
de toenemende populariteit van het par
ticulier onderwijs te maken heeft met de
tijdgeest. „Ik bedoel dit. Een tijdje terug
was alles wat de overheid deed, welge
daan en werd er argwanend tegen het
bedrijfsleven aangekeken. Nu is het pre
cies andersom. Rond het overheidsbe
leid hangt een beetje een geur van ver
sterf en de frisse wind komt uit de hoek
van het private ondernemerschap. Daar
zit de vitaliteit. In zo'n klimaat kan al
gauw de vraag rijzen: waarom ook niet
het onderwijs privaat? Terug naar het
hoogst nodige. Geen gezeur. De yuppie
mentaliteit. Anderzijds maakt de over
heid het er misschien ook wel naar. Als
je toch ziet hoe het reguliere onderwijs
op het ogenblik wordt uitgekleed, hoe er
vanwege de bezuinigingen gehannest
moet worden met het invullen van uren,
het opstellen van roosters. Wanneer je
daar het particulier onderwijs tegenover
zet dat een flink schoolgeld vraagt, maar
bijgevolg de beste leraren weg kan ko
pen, de klassen klein kan houden, de
modernste leermiddelen aan kan schaf
fen, een ideale onderwijssituatie kan
scheppen, dan valt er begrip op te bren
gen voor de vader die zegt: Üc heb de
centen, dus waarom niet?".
Het particulier onderwijs echter heeft
nog een andere wind in de zeilen dan die
welke door het klapwieken van de tijd
geest wordt opgewekt. Het is een bries,
enkele jaren geleden door de fameuze
commissie-Wagner aangeblazen. De
noodklok zette hij aan het kleppen.
„Er is geen keus. De overheid alléén kan
haar grondwettelijke verplichting voor
het gehele onderwijs niet meer waarma
ken, financieel niet en ook niet voor wat
de inhoudelijke kant betreft. Ons onder
wijs wordt onbetaalbaar en onhandel
baar als het zich niet duidelijker gaat
richten 'op de behoeften en eisen van de
samenleving, als het rendementscriteri
um niet strakker wordt gehanteerd. Be
ter dan ondeskundige ambtenaren en po
litici, beter dan zwevende, wereldvreem
de pedagogen, kunnen praktijkmensen
de nieuwe behoeften en eisen formule
ren". Tegen zo'n achtergrond bezien
wordt de lof bègrijpelijk die onderwijs
minister Deetman heeft toegezwaaid aan
het initiatief van Vendex om zich op de
markt van het particulier onderwijs te
werpen. De commerciële cursussen spa-
Ondertussen zitten de kandidaten met
de vraag hoe door de bomen het bos nog
te zien. En scharrelen er geen beunhazen
rond in het bos? Over de mogelijkheden
van particuliere opleidingen blijkt bij
ouders en jongeren veel onduidelijkheid
te bestaan, terwijl schooldekanen er
vaak niet eens van op de hoogte zijn.
Tekenend is dat er door middelbare
scholen nog geen vijftig exemplaren zijn
afgenomen van bijvoorbeeld de gids Par
ticuliere Dagopleidingen, uitgegeven
door het CEDEO. Voluit heet deze te
Den Haag gevestigde stichting „Centrum
voor Documentatie en Voorlichting over
Bedrijfsexterne Opleidingen". Het werd
in 1980 op initiatief van een aantal grote
Nederlandse bedrijven opgericht tenein
de het veelkoppige particuliere onder
wijs in kaart te brengen. Men wilde niet
alleen graag weten wat er aan cursussen
en opleidingen te koop was, maar wen-
ren overheidsgeld uit, leiden tot snelle
resultaten en garanderen de leerlingen
zelfs al een baan. Wat is er mooier?
ste ook inzicht in de kwaliteit ervan te
krijgen. Aan het begin van dit nieuwe
studieseizoen heeft de stichting zeven
honderd instituten met ongeveer tien
duizend opleidingen geregistreerd, varië
rend van een cursus informatica van een
jaar tot een cursus Spaans in twee dagen.
En de beunhazen? Want Nederland kent
vrijheid van onderwijs. Het staat ieder
een vrij welk instituut dan ook te begin
nen. Wie scheidt het kaf van het koren?
Daarin voorziet de wet op de erkenning
van het schriftelijk onderwijs, vorig jaar
uitgebreid met een regeling die ook het
mondeling buitenschools onderwijs om
vat. Doel: de bescherming van de consu
ment en de bewaking van de kwaliteit.
Particuliere instellingen kunnen het pre
dikaat „erkend" verwerven als ze vol
doen aan eisen betreffende inhoud en
prijs, werving, examens, bevoegdheid
van de docenten, deugdelijkheid van de
studieleiding, betrouwbaarheid van de
gegeven voorlichting en nog het een en
ander. Een inspecteur controleert en als
hij het noodzakelijk acht, zullen deskun
digen een twijfelachtige opleiding door
lichten. De erkenning van dag- en deel-
Dr. Jan Ax:
„Privé-scholen,
een heilloze
weg".
Orde en tucht,
inclusief het in
de hoek staan,
is wat veel ou
ders weer wil
len voor hun
schoolgaande
kinderen.
FOTO: PERS
UNIE
tijdopleidingen die door particuliere in
stellingen worden verzorgd, brengt met
zich mee dat de studenten kunnen profi
teren van de normale studiefinancie
ringsregeling.
Het ziet er allemaal prima uit. Toch wil
dr. Jan Ax, nooit overtuigd als de weten
schapper in hem nu eenmaal is, enkele
kanttekeningen kwijt. Het perspectief
van gespecialiseerde vakopleidingen, op
maat gesneden naar gelang de actuele
behoefte in de verschillende bedrijfssec
toren, wenkt ook hem wel. Een flexibel
cursuspakket waarbij het scholingsaan
bod nauw wordt afgestemd op de vraag
zodat passend werk nagenoeg verzekerd
is, welke onderwijskundige zou daar op
tegen zijn? Echter: „Ik vind dat de ont
wikkeling en opleiding van mensen niet
helemaal gedicteerd mag worden door
degenen die belang hebben bij wat het
onderwijs aflevert. Er moet een garantie
zijn dat ook maatschappelijke aspecten
aan bod blijven komen; of dat gebeurt
wanneer je de opleidingen helemaal vrij
laat, is namelijk de vraag. Neem een
hoog gekwalificeerd beroep als dat van
informatica-deskundige. Het is een vak
waaraan ook allerlei ethische kanten zit
ten. Die mogen in een opleiding niet on
derbelicht blijven. Maar of zo'n particu
lier instituut er tijd en geld voor over
heeft? Verpleegster. Dat is meer dan een
patiënt aan een infuus kunnen leggen.
Verplegend personeel moet ook hebben
leren nadenken over een vraagstuk als
euthanasie. Algemeen gesteld: de bagage
die een mens m zijn werkend leven no
dig heeft, omvat meer dan louter de
vaardigheden waar de werkplek om
vraagt, want elke werksituatie heeft een
maatschappelijk verlengstuk. Een metse
laar moet niet alleen een muur kunnen
metselen, hij dient ook inzicht te hebben
in zaken als arbeidsverhoudingen en ar
beidsorganisatie. Hoe richt ik het werk
doelmatiger in? Hoe beleef ik er vreugde
aan? Leven is meer dan je beroep alleen.
Het grijpt allemaal tandsgewijs in elkaar.
Daarom moeten we oppassen voor ver
schraling van het onderwijs. We moeten
er niet de vloer voor gaan leggen dat
mensen straks als halve analfabeten
door het leven gaan".
En de privé-scholen? De middelbare
klaarstomerijen? Die noemt dr. Jan Ax
een heilloze weg. „Je kunt het vergelij
ken met particuliere postbedrijven. De
gemakkelijke post bezorgen, lekker dicht
bij elkaar in een stad, en de reguliere
PTT maar laten sjouwen naar al die af
gelegen boerderijen. De algemene ont
wikkeling van het volk is er niet bij ge
baat en de kosten van het onderwijssys
teem worden er niet lager door, want de
reguliere scholen blijven uiteraard ge
woon bestaan. Je krijgt er alleen een uit
elkaar trekken van het hele scala aan on
derwijsmogelijkheden mee. Een opdeling
van de maatschappij in stukjes en brok
jes. Ik vind niet dat we daar naar toe
moeten. Een samenleving dient toch in
staat te zijn goed onderwijs voor alle
kinderen te garanderen? Goed onderwijs
is toch een basisrecht en niet iets wat je
even gaat kopen op de markt?".
Particuliere diploma-fabrieken zijn in
strijd met de pluriforme samenleving
waarnaar Nederland heet te streven,
waarschuwt dr. Jan Ax in het heetst van
zijn betoog. Ze zullen een nieuwe elite
doen opstaan, meer gelanceerd door af
komst en draagkracht dan door begaafd
heid en karakter, zonder voeling met an
dere maatschappelijke geledingen. Jawel,
maar als alom de klacht wordt gehoord
dat kinderen met een diploma middelba
re school op zak niet eens een behoorlij
ke brief kunnen schrijven? Waar moeten
ouders heen die voor hun dochter of
zoon verlangen dat ze zich, liefst in ver
schillende talen, redelijk foutloos leren
uitdrukken? „Het is onzin te denken dat
je gedwongen bent op een particuliere
school terug te vallen omdat bij het re
guliere onderwijs een deplorabele toe
stand zou heersen", herhaalt Ax. „Bin
nen elke regio in Nederland zijn alle
vormen van onderwijs voorhanden die
aan de verwachtingen van ouders tege
moet kunnen komen. Wat moeten ou
ders dus doen wanneer ze de eis stellen:
ik wil dat mijn kind straks een fatsoen
lijke zin op papier kan zetten? Ze moe
ten naar een school gaan en informeren:
wordt er bij u aandacht besteed aan spel
en taalactiviteiten? Nee? Dan kijk ik een
deurtje verder. Ze moeten inlichtingen
inwinnen over het geboden produkt, net
als ze in de winke! doen. Een kind naar
school sturen, dat is toch niet een kind
naar een gebouw sturen? En de tijd
werkt in hun voordeel, want er is al een
strijd om de leerling op gang gekomen.
Zie de advertenties, de wervingsavon
den, de open dagen. Ga erop afT Vraag
ze het hemd van het lijf. Kies. Boven
dien wordt het straks- allemaal nog beter,
want er zijn binnen het kader van de de
regulering plannen in de maak om de
scholen vrijer te laten omspringen met
het overheidsgeld dat ze krijgen. Dan
kunnen ze pas echt onderling gaan con
curreren en het beste concurrentiemid
del in het onderwijs, dat is de kwaliteit".
PIET SNOEREN
Als het staatshoofd ziek is, dan is het
land ook een beetje ziek. Hoe machtiger
het staatshoofd, hoe zieker het land. De
afgelopen jaren hebben Kremlin-wat
chers intens meegeleefd met de „ver
koudheid" van Andropov, het emfyseem
van Tsjernenko, de vlek van Gorbatsjov
(onschuldig) en aan de andere kant van
de oceaan zijn neus en darm van Reagan
een voortdurende bron van zorg. Toen
bekend werd dat koningin Beatrix een
hersenvliesontsteking heeft, sloeg men in
Den Haag onmiddellijk artikel 37 van
de Grondwet op en las dat als het staats
hoofd haar/zijn werkzaamheden niet
kan doen, zij/hij vervangen moet wor
den door de troonopvolger. Wat daar
precies mee wordt bedoeld kan de parle
mentaire redactie beter uitleggen, maar
zoveel is zeken de ziekte van net staats
hoofd is staatszaak.
Hoe erg is hersenvliesontsteking? Twee
antwoorden: tamelijk erg, en tamelijk
onschuldig. Er zijn namelijk grofweg
twee vormen van deze ziekte: hersen
vliesontsteking veroorzaakt door bacte
