Supermachten
stomen op in
oorlogsgebied
'finale'
DE PERZISCHE GOLF ALS KRITIEKE PATIËNT
Dagelijks zes
miljoen vaten olie
Muis jaagt
olifant angst aan
£eicUe Sou/uwit
ZATERDAG 11 JULI 1987
IRAK
Hij ligt als een worm vorming aanhangsel in het
Arabische landschap: de Perzische Golf. Een
strategische appendix, waar militaire en politieke
deskundigen uit alle hoeken van de wereld al jarenlang
nerveus over waken. Nerveus, want de kleinste irritatie
kan al een acute ontsteking veroorzaken. De laatste
weken is de spanning echt te snijden. Te oordelen naar
het materieel dat in de Golf is samengetrokken, is de
toestand van de patiënt uiterst kritiek geworden.
Zwarte rookwolken stijgen op aan de horizon van de Perzische Golf na een raketaanval op een olietanker. Iran en Irak doen verwoede pogingen eikaars halsslagader - de export van ruwe olie - door te snijden. FOTO: AP
De eerste Amerikaanse slachtoffers
in wat na Grenada wellicht het vol
gende grote „buitenlandse avon
tuur" van Reagan wordt, zijn al ge
vallen. Eind mei arriveerden 37
kisten, gedrapeerd met „stars and
stipes", in gepaste treurigheid op
de Amerikaanse marinebasis in
Florida. Een flagrante vergissing,
notabene van het „bevriende" Irak,
was de oorzaak van dit droevige
feit. Met feilloze nauwkeurigheid
boorde een Exocet-raket (nog be
rucht van de Falkland-oorlog) zich
in de met elektronica gevulde buik
van het USS-fregat Stark". Afge
lopen maandag werd het gehaven
de schip onder zware bewaking
door de straat van Hormoez ge
loodst; de „flessehals" van de Golf.
Onmiddellijk hebben andere oor
logsbodems zijn plaats ingenomen.
Sedert de aanval op de „Stark" is Was
hington zich actiever dan ooit gaan be
moeien met het wapengekletter in het
gebied. Tot dan hielden de supermach
ten zich zo veel mogelijk afzijdig; bang
hun vingers te branden. De oorlog tus
sen Iran en Irak bracht de Amerikaanse
en Russische belangen ook niet werkelijk
in gevaar.
Irak verklaarde Iran zeven jaar geleden
de oorlog en sindsdien zijn honderddui
zenden soldaten aan het front gesneu
veld, zonder dat veel aan de militaire
krachtsverhouding veranderde. Maar de
laatste maanden is de situatie in de Golf
drastisch verslechterd. De strijdende
partijen Iran en en Irak breiden hun oor
log steeds meer uit naar het zeegebied.
En daar wordt de internationale scheep
vaart steeds meer de dupe van. Ruim
driehonderd tankers en handelsschepen
zijn al aangevallen (overigens vooral
door Irakese vliegtuigen). Oliemaat
schappijen moeten hun zeelieden dubbe
le gages betalen op de uiterst riskante
„kamikazelijn" tussen Koeweit en de
Arabische Zee. Bij de strategisch gelegen
Straat van Hormoez is het helemaal lin
ke soep. Iran installeerde hier Chinese
Zijderups-raketten, die met een bereik
van ongeveer 80 kilometer de hele
zeeêngte bestrijken.
Bescherming
Angstig geworden Golfstaten hebben de
supermachten handig tegen elkaar uitge
speeld, met de bedoeling bescherming te
krijgen tegen eventuele Iraanse aanval
len. Dat is de opportunistische oliestaat
Koeweit voortreffelijk gelukt. Over ruim
een week plaatst de regering Reagan to
taal elf Koeweitse olietankers onder
Amerikaanse vlag. Deze schepen worden
voortaan door de Amerikaanse marine
geëscorteerd bij hun gevaarlijke tocht
van de olielaadstations in het noorden
van de Golf naar de Arabische Zee. Aan
de andere kant heeft Koeweit de Sovjet-
Unie ertoe verleid drie olietankers onder
Russiche vlag te „leasen". Daarmee zit
ten zowel de VS als de Sovjet-Unie tot
hun nek in het Golfconflict. Want juist
Koeweitse tankers zijn het favoriete
doelwit van ayatollah's troepen, eenvou
dig omdat deze oliestaat zijn „bondge
noot" Irak actief steunt.
Ondanks alle risico's heeft Reagan de
Amerikaanse politierol in de Golf met
een zekere gretigheid op zich genomen.
Volgens de president staan economisch
vitale belangen op het spel, omdat Kho-
meiny met gebruikmaking van zijn Zij
derups-raketten de aanvoer van olie uit
de Golf geheel kan blokkeren. In een te
levisietoespraak zei Reagan eerder deze
maand: „Wij zullen het niet toestaan dat
de vrije doorvoer van olie belemmerd
wordt en de VS opnieuw gechanteerd
worden met een nieuwe oliecrisis".
Maar aangezien de VS slechts tussen de
drie en zes procent van hun olie uit het
Golfgebied betrekken, is die waarschu
wing op zijn minst overdreven te noe
men. Bovendien heeft Iran zelf nog het
minste belang bij afsluiting van de Straat
van Hormoez, omdat de islamitische re
publiek als een van de weinige Golfsta
ten voor zijn olie-export geheel op trans
port over zee is aangewezen.
Het is waarschijnlijker dat Reagan de
sheriff-ster weer heeft opgespeld om de
geschiedenis in tc kunnen gaan als de
grote „ordebewaker" van het explosieve
Golfgebied. Bovendien speelt de oude ri
valiteit met de Sovjet-Unie een belang
rijke rol. Dat gaf de president zelf met
zoveel woorden toe, toen hij op 15 juni
verklaarde: „Als wij het werk niet doen,
dan doen de Sovjets het. En dat brengt
onze veiligheid en die van onze bondge
noten in gevaar". De VS zijn er beducht
voor hun goodwill bij de gematigde Ara
bische staten (waaronder Saoedi-Arabië
en ook Koeweit) helemaal te verliezen -
wellicht ten gunste van de Sovjet-Unie.
De onderhandse levering van wapentuig
aan het Iraanse regime (onder meer
luchtafweer en anti-tankraketten) heeft
de relatie met vooral Koeweit al geen
goed gedaan. Door nu bescherming te
bieden hoopt de Amerikaanse president
de schade in één keer te herstellen. Niet
in de laatste plaats wil de regering
Een Iraanse vrouw die al haar zonen aan het front heeft verloren, heft wanhopig haar armen ten hemel bij het grens bord van haar
woonplaats. Sedert Irak Iran de oorlog verklaarde, zijn veel steden in het oorlogsgebied ontvolkt. FOTO: AP
Reagan koste wat kost voorkomen dat
Iran zijn sterk anti-Amerikaanse „isla
mitische revolutie" exporteert naar an
dere Arabische landen.
Riskant
De vraag is wat Reagan met zijn spier
ballenpolitiek op het spel zet. Een direc
te confrontatie met Iran? Een „aanva
ring" met de Sovjet-vlooteenheden in
het gebied? De wereldvrede, misschien?
Volgens de Amerikaanse president loopt
het uiteraard niet zo'n vaart. Tussen Te
heran en Washington zijn al de nodige
onvriendelijke woorden gewisseld, maar
in het Witte Huis wordt vooralsnog aan
genomen dat Iran een directe confronta
tie met de VS niet aan zal durven. Stille
tjes wordt er zelfs op gehoopt dat Kho-
meiny de Amerikaanse „imperialisti
sche" aanwezigheid in het gebied zal ge
bruiken om de zevenjarige oorlog met
Irak zonder gezichtsverlies te kunnen
beëindigen.
Maar dat is misschien al te optimistisch
gedacht. Zo is het optreden van het
Iraanse regime tot dusverre nog weinig
voorspelbaar geweest. Bovendien be
schouwt het merendeel van het Iraanse
volk na ruim acht jaar anti-Amerikaanse
propaganda de VS zo ongeveer als een
duivelse macht. De Revolutionaire Gar
disten die in de Golf met snelle en tot de
tanden bewapende speedboten opereren,
zouden bij een „Amerikaans" incident
dan ook gemakkelijk hun zelfbeheersing
kunnen verliezen.
Een westerse militaire deskundige die re
gelmatig Teheran bezoekt, kenschetste
de maritieme Gardisten in dit verband
als dezelfde fanatici die zelfmoordaan
slagen in Beiroet uitvoerden. „Nu de
temperatuur in de Golf stijgt en de Ira-
niërs voelen dat de mondiale belangstel
ling toeneemt, ontstaat precies het kli
maat waarin zelfmoordacties onderno
men worden".
In de afgelopen weken trof de „marine-
vleugel" van de Gardisten al ten minste
acht schepen, waaronder twee Sovjet
vaartuigen. Teherans leiders hebben in
middels al gewaarschuwd dat zij zich
niet laten afschrikken door de supermo-
gendheden en dat Iran aanvallen zal uit
voeren op iedere basis in de Golfstaten
die de Amerikanen eventueel ter be
schikking gesteld mocht worden. Deze
waarschuwingen lijken een vrijbrief te
geven aan de Gardisten, die toch al ge
neigd zijn op eigen intiatief te opereren.
Daarmee is een nieuw onvoorspelbaar
element in de steeds dreigender worden
de situatie in de Golf gekomen.
PAUL KOOPMAN
Dagelijks vervoeren supertankers ruim
zes miljoen vaten olie door de Straat
van Hormoez, de strategische zeeëngte
die de verbinding vormt tussen de Perzi
sche Golf en de Arabische Zee. Bij el
kaar is dat ongeveer een zevende deel
van het dagelijks olie-verbruik van de
niet-communistische landen.
Vbör de oliecrises uit de jaren zeventig
waren de landen rond de Golf veruit de
belangrijkste olie-leverancier ter wereld.
Maar sedert het Westen - genoodzaakt
door de hoge olieprijzen - steeds meer
eigen bronnen heeft aangeboord, is de
olieproduktie in het gebied gedaald tot
slechts één vijfde deel van de wereldpro-
duktie. Omdat zowel de Verenigde Sta
ten als de Sovjet-Unie (de grootste ver
bruikers) grotendeels in hun eigen olie
behoefte voorzien, vormt de olie uit de
Golf echter ruim veertig procent van het
totaal aan internationaal verhandelde
olie.
Een deel van het, Arabische „zwarte
loud" verdwijnt via pijpleidingen naar
iavens aan de Middellandse en Rode
Zee. Drie kwart van de produktie wordt
evenwel verscheept via de Perzische
Golf. Voornaamste producent in het ge
bied is Saoedi-Arabië, gevolgd door de
overige Golfstaten, Iran en Koeweit.
Volgens het Amerikaanse ministerie van
energie gaat dertig procent van die olie
naar Europa en zestig procent naar Ja
pan, terwijl de VS zelf nog geen zes pro
cent afnemen. Wie de gegevens van
Lloyds in Londen hanteert, komt op on
geveer de helft van deze percentages uit.
Ook al is het Internationaal Energie
Agentschap In Parijs van mening dat de
westerse landen in de toekomst weer een
aanzienlijk groter deel van hun olie zul
len importeren; op dit moment is de
tankeroorlog, dan wel een tijdelijke af
sluiting van de Perzische Golf, geen ech
te bedreiging van de olievoorziening van
de wereld. Alleen moet de psychologi
sche werking ervan - speculatie en stij
ging van de olieprijzen - niet worden
onderschat.
Er is nog een saillant detail. Irak en
Saoedi-Arabië kunnen hun olie via pijp
leidingen kwijt naar zeehavens elders,
vanwaar zij ook goederen invoeren.
Koeweit, dat de aanleg overweegt van
een pijpleiding door Saoedi-Arabië, kan
op de steun rekenen van dit machtige
buurland. Iran daarentegen heeft de aan
leg van een pijpleiding naar het zuiden
van het land (buiten de Golf) geschrapt,
terwijl de Iraanse invoer voornamelijk
loopt via havens aan de Golf. Afsluiting
van de Staat van Hormoez zou dan ook
van alle landen aan de Perzische Golf
Iran het hardste treffen.
JOS TIMMERS
Een muis die een olifant de stuipen op
het lijf jaagt of, om bij het Iraanse
spraakgebruik te blijven, een trouwe ge
lovige die de Grote Satan in de hoek
drijft. Met dergelijke beelden lijkt de mi
litaire krachtsverhouding tussen de Ver
enigde Staten en Iran het beste gekarak
teriseerd.
Iran is niet opgewassen tegen de militai
re overmacht van de Verenigde Staten.
Volgens het Londense Internationale In
stituut voor Strategische Studies be
schikt de Iraanse marine over drie torpe
dojagers, vier fregatten, twee korvetten
en acht snelle aanvalsvaartuigen, waar
van overigens een deel uit de vaart is. In
tegenstelling tot Irak heeft Iran geen wa
pens als de Exocet-raket, die in mei het
Amerikaanse fregat Stark trof. Vanuit de
lucht valt van de kant van Iran zodoen
de niet veel gevaar te duchten.
Tegenover de Iraanse marine staat een
kleine Amerikaanse armada. Binnenkort
varen tien Amerikaanse schepen in de
Golf, waaronder kruisers en fregatten
met zeer moderne bewapening, jln de
Arabische Zee, net buiten de Golf, ligt
een vliegdekschip en in de Indische
Oceaan kniist een complete Amerikaan
se vloot. Bovendien vertrekt eind deze
maand vanuit San Francisco het zwaar
bewapende slagschip Missouri, uitgerust
met kruisraketten die elke plaats in Iran
kunnen aanvallen. Bestemming: de Ara
bische Zee.V erder kunnen de VS in ge
val van nood een beroep doen op de
Britten en Fransen, die schepen en bases
onderhouden in de nabijheid van de
Golf.
In de Perzische Golf spelen echter meer
dere factoren een rol dan alleen de
krachtsverhoudingen op en rond het wa
ter. De Amerikaanse vloot heeft immers
als taak de scheepvaart te beschermen.
Het gaat daarbij om logge tankers en
vrachtschepen: doelen bij-uitstek voor
twee gevaarlijke wapens waarover de
Iraniërs wèl beschikken.
Zo zijn de afgelopen maanden zeemij-
nen van Russische makelijk, geleverd
door Noord-Korea, een redelijk effectief
wapen gebleken. Revolutionaire Gardis
ten in razendsnelle motorbootjes hebben
onder dekking van de duisternis al enke
le malen de toegang tot de haven van
Koeweit geplaveid met mijnen. Het is
onder meer om deze dreiging weg te ne
men, dat Koeweit interesse heeft voor
Nederlandse mijnenvegers.
Nog bedreigender voor de scheepvaart is
echter de installatie van Zijderups-raket
ten op een drietal locaties langs de Golf,
waaronder langs de nauwe Straat van
Hormoez. De raketten hebben een be
reik van ruim tachtig kilometer, waar
mee vrijwel de gehele tankerroute in de
Golf kan worden bestreken. Elke tanker
zou voortaan eigenlijk door twee oor
logsbodems begeleid moeten worden.
Een onmogelijke opgave, gelet op het
grote aantal tankers dat dagelijks pas
seert.
De Amerikaanse legerleiding zal er de
komende weken naar moeten gissen, hoe
serieus de Iraanse dreigementen aan het
adres van de „beschermde tankervaart"
zijn. President Reagan heeft al opdracht
gegeven in geval van twijfel eerst te
schieten en dan pas te vragen. In de Per
zische Golf wordt poker gespeel met een
hoge inzet. De vraag is wie de zenuwen
het langst de baas blijft.
JOS TIMMERS
