Stille revolutie
aan de rand van
de poolcirkel
Hendrick Hamel
is in Korea
een beroemdheid
ZATERDAG 4 JULI 1987
De „revolutie" aan de rand van de
lijk toe leidden dat de Onafhankelijk
heids Partij en de Progressieve Partij het
toch weer samen op een accoordje moes
ten zien te gooien. Maar ze kwamen er
niet onderuit de Althyduflokkurin (een
sociaal-democratische partij die in zeke
re zin socialistisch te noemen is) erbij te
betrekken om een meerderheid te krij
gen. De vrouwen vielen buiten de boot.
Zij hadden elk compromis geweigerd
met als gevolg dat zij niet langer bij het
overleg welkom waren en hun hoop op
betere tijden voor de vrouw in rook za
gen opgaan.
Vanwaar dii rumoer in de politiek? Wat
is er aan de hand? Waar komt het
„vrouwenoproer", zoals IJslandse man
nen het succes van Kvenna Listinn noe
men, vandaan? Waarom lijkt de geves
tigde politieke orde op IJsland haar in
vloed te verliezen?
Het antwoord ligt gedeeltelijk in de eco
nomische perikelen van het land. IJs
land is duur, schreeuwend duur, omdat
het land bijna alles moet invoeren. Een
el laat de spreekwoordelijke IJslandse rust
paar voorbeelden die vakantiegangers
zullen aanspreken. Een biertje (twee pro
cent alcohol en geen vijf zoals in Neder
land) kost zes en een halve gulden; een
dubbele campari twintig tot 25 gulden;
koffie met een zoet broodje dertien gul
den; een kleine maaltijd bij Italiaan of
Chinees kost al gauw dertig tot veertig
gulden; een zeer eenvoudig ontbijt twin
tig gulden; een kamer in een simpel pen
sion (alleen ontbijt) ruim tachtig gulden
per nacht.
Zwartwerken
Deze prijzen zijn ook voor IJslanders
hoog, die daarom van 's morgens vroeg
tot s avonds laat (zwart) werken. Een
wandelingetje na zeven uur 's avonds
door het centrum van Reykjavik, zelfs
op de avond voor de met veel festivitef-
ten en drank gevierde Onafhankelijk
heidsdag, laat zien hoe er overal in kan
toren nog gewerkt wordt. Door mannen
vooralsnog ongestoord.
èn vrouwen. De lonen zijn in verhou
ding tot de prijzen aan de lage kant en
schommelen gemiddeld tussen de twee
duizend en 3500 gulden. Daarom wer
ken veel IJslanders zwart; het circuit aan
zwart geld moet immens zijn.
Vrouwen verdienen voor hetzelfde werk
als de man vaak de helft minder. Dat
verklaart voor een belangrijk deel het
succes van de Kvennalistinn. Deze fi
nancieel ondergewaardeerde positie is
overigens merkwaardig, gezien de sterke
positie die de vrouw door de eeuwen
heen op IJsland gehad heeft. De welbe
kende sagen schetsen daar een boeiend
beeld van. „De vrouwen willen eigenlijk
die positie terug. Hun protest is daarom
ook van culturele aard", zegt radiojou-
nalist Arnar Pall.
Veranderen
De groei van de welvaart doet IJsland in
cultureel opzicht geen goed. De boek
REYKJAVIK - „Is het je nog niet
opgevallen, dat IJslanders en Ne
derlanders in hun gedragingen
soms heel veel op elkaar lijken?",
vraagt de Nederlandse consul Ami
Kristj&nsson in de hoofdstad van
IJsland, Reykjavik. „Zoveel hoof
den, zoveel zinnen en handel drij
ven kunnen ze ook. Er is verwant
schap".
In de politiek blijkt dat zeker. Er zijn op
IJsland zes elkaar bevechtende partijen
op nog geen kwart miljoen mensen,
waarvan grofweg ruim twee derde kies
gerechtigd is. Ook hier het beeld van
schier eindeloze discussies in „rokerige
achterzaaltjes" en een gebrek aan bereid
heid snel tot compromissen te komen
maar daartoe toch gedwongen zijn, om
dat anders geen meerderheid te vormen
is.
„Als je lang met poli
tici bezig houdt, gaan
ze allemaal op elkaar
lijken", zegt de uit
baatster van een cof-
fee-counter op het
vliegveld van de stad
Akureyri, gelegen
aan het zachtgnjze
door blauwe bergen
omzoomde Eyjafjör-
dur („Eilanden-
flord") in het noor
den van IJsland.
De verkiezingen van
25 april maakten aan
het tot dan toe vrij
rustige politieke le
ventje op IJsland
echter een abrupt
einde. De behouden
de, centrumliberale
Sjalfstaedisflokkurin
(Onafhankelij kheids
Partij) vormde lange
tijd een coalitie met
de iets minder be
houdende Framsók-
narflokkurin (Pro
gressieve Partij, die
allesbehalve „echt"
progressief is). Maar
de laatste maanden
van hun regeerperio
de buitelden zij van
het ene conflict in het andere en verlo
ren hun meerderheid.
Hun meningsverschillen leidden met de
verkiezingen tot twee veelbetekenende
gebeurtenissen. De eerste was een ope-
rette-achtige scheuring in de Onafhanke
lijkheids Partij.
De populaire oud-voetballer, onderne
mer, belasting-ritselaar en ras-politicus
Albert Gudmundsson, verpersoonlijking
van „het IJslandse leven", stapte er uit
en richtte meteen een eigen partij op, de
Borgaraflokkurin (Burgerpartij). Hij
snoepte zijn oude partij prompt drie ze
De IJslandse president Vigdis Finnbo-
gadottir: „Onze creativiteit zal wel
helpen oplossingen te vinden".
FOTO: PR
tels af. Voornaamste motief om op Uud-
mundsson te stemmen was het laten ho
ren van een protest tegen de vermolmde
structuren van de Onafhankelijkheids
Partij, traditioneel de grootste partij van
IJsland.
De tweede gebeurtenis was de grote
overwinning van de radicale, streng fe
ministische Kvennalistinn (Vrouwen
Lijst), die haar zetelaantal in de Althing,
zoals het ruim duizend jaar oude IJs
landse parlement heet, tot zes verdub
belde (de Althing is een van de oudste
parlementen ter wereld).
Mannen ook welkom
Operatiebasis van de vrouwen is het in
rode golfplaat opgetrokken, oer-LJsland-
se, voormalige Vik-hotel, waar het vrou
wenteken als een uithangbord boven de
gammele toegangsdeur hangt en iedereen
- ook mannen - tussen twee en zes uui
welkom is. Het staat
in het kleine, intieme
centrum van Reykja
vik, aan het pleintje
Hallaensplan, waar
zeer eigentijds gekle
de, „trendy gekapte
jongens en meisjes
's avonds een luid
ruchtige, zeer rolbe-
vestigende pantoffel
parade houden.
De vrou wen lijst
wordt niet als repre
sentatief voor de IJs
landse vrouw be
schouwd; daarvoor
valt te vaak de bij
naam „Rode Kou
sen", vanwege het ra
dicalisme. Elin Olafs-
dottir, kassière in een
tehuis voor gehandi
capten, moeder van
een paar oudere kin
deren (waarvan er
één in Wageningen
studeert), zegt: „Ik
heb geaarzeld of ik
op ze zou stemmen,
maar ik heb het niet
gedaan, omdat ik
niet zo radicaal ben.
Maar ik vind het wel
goed dat ze gewon
nen hebben. Het is een signaal. Sommi
gen van mijn vriendinnen denken er ook
zo over, maar niet allemaal".
Volgens de kranten hebben voorname
lijk jongere, radicale vrouwen op Kven
nalistinn gestemd en ook een niet on
aanzienlijk aantal mannen, die de onder-
fjeschikte positie van de vrouw als nade-
ig voor de IJslandse economie beschou
wen. Ook hier ging het om een protest,
waarvan nog moet blijken of het eenma
lig is.
Na de verkiezingen volgden de gebruike
lijke wekenlange sessies die er uiteinde
FOTO: MATS WIBE LUND JR.
winkels in Reykjavik, ooit een toonbeeld
van de welbekende IJslandse eruditie,
krijgen het moeilijk. Op de lange winter
avonden (in december is het maar twee
uur licht) is een goede videofilm min
stens zo aardig als een boek om de tijd
door te komen, als er al niet gewerkt
moet worden. De belangstelling voor de
sagen krijgt daardoor hoe langer hoe
meer een folkloristisch karakter,
IJsland is bezig te veranderen: politiek,
economisch en cultureel. Wellicht nog
niet merkbaar voor de argeloze bezoe
ker, die verrukt is over de ongereptheid
en de zuiverheid van het land (het water
in de bergbeken is goed te drinken) en
het klimaat dat fris maar zeker niet
koud is. Maar zodra je in het natte, plat-
S;etreden gras bij de gigantische waterval-
en van Gullfoss in het zuiden en Goda-
foss in het noorden lege coca-cola blikjes
vindt, is het de hoogste tijd om na te
denken. Alles heeft zijn prijs. Op alle
fronten.
ED FIGEE
Chung Hyun Nam werkt op het strand van Cheju aan zijn documentaire over Hendrick
Hamel. FOTO: AD VAN SCHAIK
Het gedenkteken voor Hendrick Hamel dat in 1980 op Cheju is opgericht.
FOTO: AD VAN SCHAIK
SEOEL/GORINCHEM - „Ik
vraag me af of er in Nederland af
stammelingen te vinden zijn van
Hendrick Hamel, de Nederlander
die in 1653 schipbreuk leed voor
de kust van Zuid-Korea". Aan het
woord is de Koreaanse televisiere
gisseur Chung Hyun Nam, die een
televisiedocumentaire samenstelde
over Hendrick Hamel, de onfor
tuinlijke boekhouder in dienst van
de Verenigde Oostindische Com
pagnie (VOC), die met het schip de
Sperwer op weg was van Formosa
naar Deshima in Japan.
Op 15 augustus 1653 spoelde Hamel sa
men met 36 bemanningsleden van de
Sperwer aan op het eiland Cheju. Maar'
omdat het eiland op geen enkele wester
se maritieme kaart voorkwam, doopten
de schipbreukelingen het Quelpart. Het
eiland heeft die naam behouden tot ver
in deze eeuw. Pas sinds de jaren vijftig
wordt weer gesproken over het eiland
Cheju.
Slechts 22 van de 36 leden van de uit
Hollanders en Vlamingen bestaande be
manning overleefden de eerste dagen na
de schipbreuk en werden door de eiland
bewoners verborgen gehouden en ver
zorgd. In februan 1663, bijna tien jaar
later, werden de „barbaren" echter toch
ontdekt door vertegenwoordigers van de
regering op het vasteland en van het
eiland gehaald. Alle Europeanen die in
die tijd op de een of andere manier Ko
rea binnenkwamen, mochten het land
namelijk niet meer verlaten. Zo bang
waren de Koreanen voor spionage. Ook
de overlevenden van de schipbreuk van
De Sperwer werden dus vastgehouden.
Na dertien jaar wist Hamel evenwel met
zeven maten te ontvluchten. In een klei
ne vissersboot zeilden ze naar Japan.
Eenmaal thuis schreef Hamel over zijn
avontuurlijke reis en zijn verblijf in Ko
rea een boek. Het werd veel gelezen om
dat het in Europa tweehonderd jaar lang
het enige boek was over Korea. Later
werd het relaas ook nog vertaald in het
Engels en in het Frans.
Een
vriend
Televisieregisseur Nam is door Hamel
gefascineerd. Hij praat over hem met
emotie in zijn stem. „Door het samen
stellen van die documentaire is Hamel
voor mij een goede vriend geworden. En
veel Koreanen zijn in deze documentai
re geïnteresseerd want Hamel is hier een
beroemde Nederlander. Onder meer
door zijn ontsnapping staat zijn naam
vermeld in elk schoolboekje".
Regisseur Nam heeft het gedwongen ver
blijf van Hamel voor een deel kunnen
reconstrueren. Bij zijn naspeuringen
heeft hij onder meer gebruik gemaakt
van het boek „The Dutch come to Co-
rea" van de Amerikaan G. Ledyard.
Deze heeft in Koreaanse archieven opge
zocht wat er over Hamel is geschreven.
En dat is ongelooflijk veel.
Een voorbeeld. Kort na de schipbreuk
werden Hamel en de zijnen uitgenodigd
door de gouverneur van het eiland Che
ju. Tot hun stomme verbazing zat naast
de gouverneur een Europeaan met een
lange baard. Het bleek Jan Janse Welte-
vree uit De Rijp te zijn, die dertig jaar
voor hen in Korea verzeild was geraakt.
Koreaanse archieven vermeldden dat hij
kapitein was in het Koreaanse leger en
dat hij de naam Pak Yon droeg. Er staat:
„Toen Pak Yon de schipbreukelingen
ontmoette, kwamen er tranen in zijn
ogen. Hij huilde zo lang dat de revers
van zijn jas drijfnat waren".
In het tegenwoordige Zuid-Korea was
het tot nu toe onmogelijk eventuele na
komelingen van Hendrick Hamel en de
andere Nederlanders te achterhalen. In
de zeventiende eeuw werd in Korea al
leen een burgerlijke stand bijgehouden
van de mensen die tot de maatschappe
lijke bovenlaag behoorden. Professor
Kim uit Kwangju zegt daarover „Wel
licht zijn sommige Koreanen met de fa
milienaam Nam afstammelingen van de
Hollanders. Die naam betekent „het zui
den" en de Nederlanders kwamen uit
het zuiden".
Er zijn nog enkele sporen die voorzichtig
wijzen naar Hamel en de zijnen. Op
Cheju lopen nog steeds mensen rond
met zeer on-Koreaanse eigenschappen,
zoals rood en donkerblond haar, on-Azi-
atische trekken, een rechte neus en „Eu
ropese" ogen. Bovendien hebben studies
naar vreemde woorden in het Cheju-Ko-
reaans oud-Nederlandse invloeden aan
getoond.
In 1980 is met financiële hulp van enke
le Nederlandse bedrijven op het eiland
Cheju, bij het strand waar Hamel aan
spoelde, een monument opgericht. Het
stelt een schip voor uit de zeventiende
eeuw. Het is één van de toeristische
trekpleisters op dit groene eiland met
subtropisch klimaat dat voor de Korea
nen een populaire vakantiebestemming
Cheju lijkt voor de hedendaagse bezoe
ker een ideaal eiland om aan te spoelen.
Regisseur Nam: „Hamel spoelde welis
waar in de zomer aan, in de nacht van
15 op 16 augustus, maar hij was drijfnat,
ijskoud, uitgeput en doodmoe. Zes da
gen lang had hij in een storm gezeten".
W einig veranderd
Op Cheju is sinds de tijd van Hendrick
Hamel weinig veranderd. Het zand
strand waar mj aanspoelde is niet ten
prooi gevallen aanhet massatoerisme. In
de buurt van het strand staat slechts één
hotel. Van de vesting waar Hamel door
de gouverneur werd ontvangen staat nog
een twee meter hoge muur overeind. Bij
de toegangspoort vallen de twee mans
hoge stenen beelden op. Deze zogenaam
de Harubangs moeten de poort bewaken.
Ze lijken op de geheimzinnige beelden
van het Paaseiland.
IvLOED
Niet alleen regisseur Nam is geïnteres
seerd in Hendrick Hamel. Ook bijvoor
beeld journalist Ho Jung Kim. Hij
woont m het zuiden van Korea, in een
streek waar Hamel langere tijd heeft
rondgetrokken. Hij meent: „Hamel en
zijn lotgenoten hebben beslist sociale
contacten gehad en invloed gehad op de
Koreanen die ze hebben ontmoet". Hij
vertelt over de kok Jan Claeszen die niet
wilde vluchten. Claeszen voelde zich
weliswaar oud en ziek maar bovendien
was hij getrouwd met een Koreaanse
vrouw bij wie hij enkele kinderen had.
Kim laat ook een wereldkaart zien die in
1700 is getekend door een geleerde uit
het zuiden van Korea. Hij zegt „Er
staan landen op die bij de Koreanen in
die tijd onbekend waren en dus moet die
informatie afkomstig zijn van Hamel en
zijn metgezellen".
In de Koreaanse hoofdstad Seoel kan de
Nederlandse ambassadeur J. van Ebben-
horst Tengbergen niet meer informatie
over Hamel geven. Hij zegt: „Probeert u
het eens in Gorinchem, tenslotte komt
Hamel daar vandaan".
Later vertelt de behulpzame stadsarchi
varis van Gorinchem A. J. Busch dat ar
chiefonderzoek naar Hamel geen bijzon
derheden heeft opgeleverd. Hamel zou
in 1630 in Gorinchem geboren zijn. Zijn
naam komt echter niet voor in het doop
boek van de Hervormde Gemeente. „Ik
neem daarom aan dat hij katholiek
was", aldus Busch. „Ook al omdat zijn
grootmoeder van moederszijde behoorde
tot een vooraanstaande katholieke Go-
nnchemse familie". Helaas zijn de ka
tholieke doopboeken uit die tijd niet be
waard gebleven.
Volgens een mededeling in het om
streeks 1740 door Jan van Kuyl vervaar
digde wapenboek zou Hendrick Hamel
op 12 februari 1692 in Gorinchem zijn
overleden. Zijn naam komt niet voor in
de begraafboeken en de gegevens over de
begraven personen zijn niet volledig be
waard gebleven. In Gorinchem leeft de
naam van Hendrick Hamel alleen nog
voort in een straat in de Lingewijk. Drie
eeuwen na zijn geboorte, in 1930, be
sloot de gemeenteraad van Gorinchem
een straat naar hem te noemen: de Hen
drick Hamelstraat. Het is een kleine hul
de voor de man die in de geschiedenis
van Korea zo'n interessante rol heeft ge
speeld.
AD VAN SCHAIK
■C&idócSoirtcwt"
