E
v
Netwerk radio
telescopen vergroot
kennis aardbevingen
r
De rijen zijn nog lang niet gesloten
RadiosterrenwachtDwingeloo zenuwcentrum van Europa
Snelbootgaat
Zeeland van verse
vis voorzien
BINNENLAND
£eidóe (Sou/unit
-
JI
VCN VOELT ZICH DE ECHTE (RUSLAND) COMMUNISTEN
DONDERDAG 4 JUNI 1987 PAGINAf"
DWINGELOO De Radiosterren
wacht Dwingeloo is kandidaat
voor de vestiging van een centraal
verwerkingssysteem van gegevens
die worden opgevangen door de
radiotelescopen over de hele we
reld en door die radiotelescopen
die met een satelliet nog in de
ruimte worden gebracht.
Het Europees Consortium heeft de
keus laten vallen op de radioster
renwacht van Dwingeloo omdat bij
deze sterrenwacht veel astronomen
werken die een grote kennis voor
de verwerking van deze gegevens
bezitten. Bij de sterrenwacht wer
ken nu honderd wetenschappers.
„Onze mensen zijn grote experts en
deskundig op het terrein van de
verwerking van digitale signalen,"
reageert dr. Richard Schilizzi van
de Dwingeler radiosterrenwacht.
Schilizzi is ook projectmanager bij
het Europees Consortium. Het am
bitieuze plan, dat vele miljoenen
guldens kost, moet nog worden in
gediend bij de Europese Commissie
van de Europese Gemeenschap.
Schilizzi hoopt dat de commissie
voorrang geeft aan dit project.
„Voor Europa is het uiterst belang
rijk dat het verwerkingssysteem in
Dwingeloo komt. Met zo'n systeem
kunnen wij tenminste tot het jaar
2000 alle gegevens die van de ra
diotelescopen binnenkomen ver
werken. Europa moet ook wel,
want anders gaan wij achterlopen
bij de Amerikanen. Nu is er nog
prake van een evenwicht",
ichilizzi.
aldus
Het plan voor de inrichting van
een centraal verwerkingssysteem,
waarvoor de Radiosterrenwacht
van Dwingeloo moet worden uit
gebreid, speelt in op de lancering
van radiotelescopen in de ruimte.
De Russische satelliet Radio-astron
wordt in 1991/1992 de ruimte in ge
schoten. De vermoedelijke lance
ring van de Europees-Amerikaanse
satelliet Quasat volgt in de loop
van de jaren negentig jaren. Beide
satellieten brengen radiotelesco-
£sn in de ruimte. In samenwer-
ing met de radiotelescopen op
aarde kunnen deze steeds grotere
delen van het heelal onderzoeken.
ES
Richard Schilizzi (41) bi) de ra
diotelescoop van Dwingeloo.
FOTO: PERS UNIE
DWINGELOO De
nauwe samenwerking
binnen het Europese net
werk van radiotelesco
pen en de nauwe contac
ten tussen dit netwerk
en dat van de Verenigde
Staten brengen niet al
leen de radio-astronomie
in een stroomversnelling.
De internationale samen
werking tussen de radio
telescopen wordt verder
steeds belangrijker bij
het voorspellen van
aardbevingen en werpt
ook vruchten af voor de
geodesie, de wetenschap
die de grootte van delen
van het aardoppervlak
bepaalt.
„De techniek hier biedt veel
perspectief en is onmisbaar
geworden voor geofysici die
het ontstaan van aardbevin
gen bestuderen," aldus Ri
chard Schilizzi. Ook- dat feit
maakt het zo belangrijk dat
in de radiosterrenwacht van
Dwingeloo een centraal ver
werkingssysteem van de
grond komt.
De Europese radiosterren
wachten werken steeds nau
wer samen binnen het Euro-
K;e VLBI-netwerk (Very
ng Baseline Interferome-
try); de geavanceerde VLBI-
-techniek maakt van die Eu
ropese radio-telescopen als
het ware één grote reuzente-
lescoop. Met die „reuzen-te
lescoop" kunnen de weten
schappers een groter deel
van het heelal onderzoeken.
Telescopen die het verst van
elkaar verwijderd staan be
palen het „oplossingsvermo
gen": het zichtbaar maken
van meer details in de ruim
te. Het complex van veertien
radiotelescopen in Wester-
bork, het waarneemstation
voor de radiosterrenwacht in
Dwingeloo, vormt een be
langrijke schakel in dit net
werk. Werden in 1980 twintig
dagen gezamenlijk waarne
mingen verricht door een
aantal Europese radiotelesco
pen, in 1987 gebeurt dat al 65
dagen lang.
Dr. Richard Schilizzi is pro
jectmanager van het Euro
pees Consortium, zeg maar
net bestuur van het Europese
VLBI-netwerk. De Brit van
geboorte behaalde zijn doc
torsgraad aan de Universiteit
van Sydney en werkt nu al
elf iaar op de radiosterren
wacht van Dwingeloo. De
Hoogevener is een spin die
midden in het netwerk van
radiotelescopen zit. Hij is ook
de man die een belangrijke
rol speelt bij de intensiever
wordende samenwerking tus
sen Russische geleerden en
de wetenschappers van
Dwingeloo en de rest van
Europa. De Hoogevener is de
projectmanager van het Ra-
dio-astronproject waarbij de
radiosterrenwacht van Dwin
geloo een deel van de radio
telescoop fabriceert die door
de Russen in de ruimte wordt
gebracht
De VLBI-techniek heeft zich
ontwikkeld tot een van de
belangrijkste technieken bij
het vaststellen van bewegin
gen in de aardkorst. Doordat
radiotelescopen over de hele
wereld gelijktijdig metingen
verrichten is het mogelijk dat
beweging wordt waargeno
men. Schilizzi: „Je weet dat
verschillende plaatsen op
aarde bewegen. Als die be
weging wordt geconstateerd
kan dat juist gunstig zijn: de
energie die in de aarde zit
wordt niet opgesloten. Er is
een uitlaatklep. Zo kan in het
Sam Andreasbreukvlak (aan
de zuidwestkant van de Ver
enigde Staten) de beweging
tot op vijf centimeter worden
gemeten. De VLBI-techniek
geeft bewijzen dat er bewe
ging is".
Voorspellingen
Schilizzi wil geen overspan
nen verwachtingen wekken.
Voorspellingen van aardbe
vingen kan nog niemand ge
ven, ook niet met de VLBI-
-techniek. Maar zegt Schiliz
zi: „Wordt er in een bepaald
gebied waar wel beweging
moet zijn, geen beweging
waargenomen, dan is het
zaak extra alert te zijn. Dan
is er kans op een aardbe
ving". De bemoeienis van de
radiotelescopen met het be
studeren van aardbevingen is
ook een van de redenen
waarom China (waar regel
matig aardbevingen voorko
men) een netwerk van vier
radiotelescopen bij Sjanghai
in aanbouw heeft genomen.
De radio-astronomie neemt
een grote sprong voorwaarts
met de lancering van radio-
-telescopen in de ruimte. De
Russen doen dat in 1991 of
1992 met de Radio-astron, de
Europeanen en Amerikanen
volgen een aantal jaren later
met de Quasat. Dankzij deze
ruimte-telescopen wordt een
nieuwe mijlpaal bereikt. Ge
ven de Europese radioteles
copen die samenwerken bin
nen het VBLI-netwerk een
spanwijdte van drieduizend
kilometer, met de radioteles
copen in de ruimte wordt die
„basislijn" uitgerekt tot ze
ventigduizend kilometer. Dat
geldt voor de Radio-astron-
-satelliet, de Quasat (Quasar
Satellite) heeft een maximaal
bereik van dertigduizend ki
lometer tot de aarde. Toch
kan de wetenschap meer
doen met het werk van de
Quasat. Schilizzi: „De kwali
teit van de beelden die Qua
sat zal leveren, is veel beter.
De Radio-astron heeft een
groter oplossingsvermogen
door zijn grotere basislijn,
maar de beeldkwaliteit is be
duidend minder."
Uitnodiging
Het is ruim vier jaar geleden
dat de eerste plannen voor de
Quasat werden gepresenteerd
aan de ESA (European Space
Agence) en de NASA. Een
iaar later kwamen gesprek
ken op gang tussen Russische
geleerden en Europese we
tenschappers, waarbij Ri
chard Schilizzi van meet af
aan nauw betrokken was.
Twee jaar geleden kwam de
Russiche uitnodiging: of de
ESA wilde meedoen aan het
Russische project. Niet alleen
om de wetenschap te dienen,
maar ook om de contacten
tussen de Russen en het Wes
ten te verbeteren. ESA aan
vaardde de uitnodiging: Eu
ropa werkt mee aan de Sov
jet-satelliet, waarbij de ra
diosterrenwacht van Dwin-
{;eloo een belangrijk aandeel
evert
Richard Schilizzi meent dat
de Russische uitnodiging heel
goed .getimed" was. Quasat
blijft het hoofddoel voor
ESA, en Radio-astron wordt
„een aardig voorproefje",
meent Schilizzi. Van vertra
ging van het Quasat-pro-
gramma is geen sprake. De
bouwfase voor de Europese
radiotelescoop (met een dia
meter van vijftien meter) be
gint in 1990 of 1991. De ESA
leidt de bouw, met assistentie
LANCERING
RUSSISCHE
EN EUROPESE
RADIOTELESCOOP
„GROTE STAP
VOORWAARTS"
van de NASA. „Precies," rea
geert Schilizzi spontaan, „bei
de projecten vullen elkaar
uitstekend aan. Die Russische
uitnodiging was heel wel
kom". Wat de Radio-astron
betreft: Richard Schilizzi
coördineert de bouw van het
Europese aandeel in Dwinge
loo en Bonn, en onderhoudt
de contacten met de Russen.
Twee keer per jaar vergadert
hij in Rusland.
De uitbreiding van het net
werk van radiotelescopen op
aarde en de komst van radio
telescopen in de ruimte ope
nen nieuwe deuren in net
heelal. Schilizzi: „Wij willen
meer inzicht krijgen hoe de
kernen van actieve sterren
stelsels werken. Wij hebben
het gevoel dat er wat aan de
hand is met de radiostralen
in deze kernen. Overigens,
die processen leer je ook met
behulp van röntgen- en opti
sche stralen. Zo willen wij
die processen leren kennen.
Wij denken dat midden in de
kernen het zwarte gat zit.
Maar dat gat kunnen wij niet
zien, alleen wat erom heen
zit."
Uiteraard hoopt Schilizzi op
nieuwe „ontdekkingen" met
de lancering van de Radio-a
stron en de Quasat Zelf zit
hij op de voorste rij. De spil
functie die hij inneemt ma
ken het hem mogelijk om
zijn eigen onderzoeken te
vergemakkelijken. Dikke
grijns wanneer hij zegt: „In
de radiosterrenwacht van
Dwingeloo wordt eerste klas
werk verricht".
ED VAN TELLINGEN
(Va
1N1
WINSCHOTEN - De toe
nadering is niet eventjes
een kwestie van: de voor
zitters zoeken elkaar op
en praten de verschillen
weg. Als de VCN (Ver
bond van Communisten in
Nederland) op zijn con
gres besluit toe te werken
naar een partij voor com
munisten, dan zal dat 'uit
de basis' moeten komen.
Bekende terminologie, die zo
veel wil zeggen dat de jongens
aan de fabriekspoort, allen
communist, maar de één
VCN'er en de ander CPN'er,
hun eenheid van optreden om
zetten in een eenheid van den
ken. En van daaruit de vol
gende stap doen naar het ni
veau van de districtsbesturen.
Maar er moet dan wel als
VCN'ers gedacht worden, van
uit de filosofie van het marxis-
me-leninisme, de basis die,
zeggen Groningse „Verbonds-
communisten", door de CPN is
losgelaten. De vurig verlangde
eenheid zien zij dan ook voor
de volgende kamerverkiezin
gen nog niet gerealiseerd.
We praten met z'n vieren. Van
VCN-kant drie leden van het
districtsbestuur: Betsy van
Oortmarssen (30), Marinus
Werkman (37), beiden uit Gro
ningen en Elzo Wiebrands (49)
uit Wil
geko
partijbestuur. De vijfde deel-
uit Winschoten. Zij zijn zater
dag gekozen in het landelijk
nemer doet er het zwijgen toe.
Kijkt over de hoofden van de
anderen heen in wijde verten.
Het is de Russische partijleider
Michael Gorbatsjov, afgedrukt
het behang) wat we achter ons
hebben staan".
Geld genoeg
Het gaat, zegt Werkman, goed
met de VCN. „Onze uitgangs
punten worden steeds meer
door de praktijk bevestigd".
Dat gebeurt, naar zijn mening,
door de vredespolitiek die de
Sovjet-Unie ontwikkelt en in
de strijd die in de bedrijven in
Groningen wordt gevoerd
(karton, Avebe, scheepsbouw,
Akzo). Verduidelijkt: „De
CPN huldigt het standpunt dat
werkers loon moeten inleve
ren voor werklozen, zodat hun
uitkering omhoog kan. Wij
zeggen: onzin. Er is geld ge
noeg. Er worden enorme win;
sten gemaakt. De kapitaal-
vlucht naar Amerika is nog
nooit zo groot geweest als vo
rig jaar".
Maar de VCN is een kleine
partij - hooguit 1000 leden. Die
zal nooit een vuist kunnen
maken.
Werkman: „Je bent zo groot of
zo klein als je je naar buiten
toe manifesteert En als je ons
dan met de CPN vergelijkt
slaan we geen slecht figuur,
ook al heeft die meer leden.
Om van de Partij van de Ar
beid nog maar te zwijgen.
Waar zie je die nog voor de be
langen van de werkers opko
men".
In de praktijk heeft de CPN,
zeggen ze alledrie, het beleid
danig bijgesteld. „Omdat het
Betsy van
Oortmarssen,
Marinus Werk
man en Elzo
Wiebrands,
verwant met
dat socialis
tisch land.
FOTO: PERS UNIE
congres uitgegeven VCN-affi
che, dat nu het behang in Wie-
i op het zaterdag tijdens het
i VC"
mgii
brands woning siert De partij
leider die furore maakt met
zijn ontwapeningsvoorstellen
i heeft het bij de VCN helemaal
niet te verkopen is. De CPN
tapui
d bij na<
gen. De CP
Sovjet-Unie van militarisme,
stelt zijn standpunten voortdu
rend bij naar onze opvattin
gen. De CPN beschuldigt de
gemaakt. Tegen het eind van
het gesprek zal Werkman zeg-
fen: „Wij een
Lijk 's (bredi
jj een splinterpartijtje?
Ie armzwaai naar
dat ze belust is op macht. Zo
staat het in hun partijprogram.
Maar in Nederland is de vre
despolitiek van Gorbatsjov
veel populairder dan bij voor
beeld die van Reagan. De CPN
komt er daardoor niet onder
uit haar politiek aan te pas
sen".
Wiebrands vertelt dat de VCN
aan de fabriekspoorten stond
toen er onlangs in de Groning
se karton werd gestaakt. „In
'79 stond Fré Meis er, maar
nu? We hebben praktisch nie
mand van de CPN gezien".
Wat hij wél zag, was - op tv -
hoe het nu oud-CPN-kamerlid
Ina Brouwer „samen met
VVD'ers actie voerde voor de
ambassade tégen de Sovjet-
Unie". En hoe ze met dezelfde
VVD'ers „dissidenten afhaalde
van Schiphol". Wiebrands ziet
in haar en anderen uit de CPN
geen communisten, zoals hij
vindt dat ze moeten zijn.
„Maar als ik Fré Stek (ex-CP-
N-wethouder uit Nieuwe-
schans) tegenkom, schudden
we elkaar de hand. Dan zijn
we vrienden".
Toch zal het op den duur weer
tot één communistische partij
in Nederland moeten komen,
vinden ze. De schouders moe
ten onder dat ideaal. „Er moet
een eind komen aan de ver
spilling van krachten. Ver
deeldheid is schadelijk voor de
zaak van de vrede en voor de
acties in de bedrijven" (Betsy).
Het is echter niet een kwestie
van het simpel in elkaar schui
ven van die twee partijen. Er
zijn stappen van onderop voor
nodig. Het uiteindelijke doel is
een partij die met iedereen wil
samenwerken, maar die dan
wel de VCN-standpunten
dient te delen.
„De wrok uit het verleden is
daaraan ondergeschikt" (Mari
nus). Beiden menen dat er ei
genlijk niet zoveel is wat VCN
en CPN scheidt. „In Gronin-
fen is er sprake van een heel
ijzondere situatie. Hier heb je
veel CPN-communisten, die
het bijna allemaal met ons
eens zijn. Ze stappen niet over,
omdat ze voortdurend de ge
beurtenissen willen afwach
ten. Wachten wat het volgen
de CPN-congres zal opleveren.
Maar dat zeiden ze drie con
gressen geleden ook al. En ko
men zo geen steek verder".
Er wordt gehamerd op het be
lang van acties. Alsof ze niet
weten dat die bij grote groepen
mensen in het geheel niet po
pulair zijn. Betsy antwoordt:
„We voeren geen acties óm de
actie, maar - neem de gezond
heidszorg - om simpelweg op
de been te blijven. Reken
maar dat er nog heel wat ac
ties te verwachten zijn. We
willen geen Amerikaanse toe
standen, waar mensen moeten
bedelen voor geld voor een
blindedarmoperatie. Of dat de
armen hier straks ook met rot
te kiezen lopen omdat ze geen
geld hebben voor de tandarts".
Kamerzetel
Betreuren ze het dat de CPN
niet meer in de Kamer zit?
Marinus vindt het niet erg dat
Ina Brouwer daaruit verdwe
nen is. „Wel dat er geen com
munisten meer zitten. Ik denk
dat het hartstikke moeilijk zal
zijn die plaats terug te verove
ren". Betsy: „Voor ons is dat
geen doel waar we ons hele
maal op richten. De VCN zal
de volgende keer zeker mee
doen aan de verkiezingen,
maar 't is voor ons niet het be
langrijkste. Veel belangrijker
is voor ons dat degenen die het
met ons eens zijn nu lid wor
den van de VCN".
In het komende najaar zou de
communistische lente in Ne
derland kunnen ontluiken, als
de VCN de CPN uitnodigt
voor een gezamenlijke viering
van de 70-jarige herdenking
van de Russische revolutie.
Betsy: „We zijn echt niet van
die Sovjet-adepten dat we ver
langend uitzien naar elke
nieuwe kreet die Gorbatsjov
slaakt. Maar we voelen ons nu
eenmaal verwant aan dat soci
alistisch land, dat dezelfde
grondslag voor het denken
voert als wij, namelijk het
marxisme-leninisme".
ROEL WAALKENS
ZES WEKEN DUREND
EXPERIMENT VANUIT IJSLAND
DEN HAAG/BRES-
KENS Het Zeeuwse
vis-distributiebedrijf
„Vooruit" uit Breskens
zal, zoals gisteren ge
meld, voorlopig voor
een periode van tien we
ken als enige de door
voer van verse vis uit
IJsland naar diverse Eu
ropese landen verzor
gen. Het gaat om weke
lijkse partijen van 220
ton, voornamelijk kabel
jauw en schelvis, die
worden doorgevoerd
naar Frankrijk, België,
Engeland en Duitsland.
Slechts een klein deel
zal in Nederland blijven.
De waarde van de lading be
draagt ongeveer een miljoen
gulden per week. De periode
van tien weken (te beginnen
in juli) is bedoeld als experi
ment omdat de vis met een
speciale snelboot van Noorse
makelij, eigendom van een
eveneens Noorse reder, zal
worden aangevoerd.
Belangrijkste element van
de proefneming is de snel
heid waarmee gewerkt moet
kunnen worden. Zo zal de
boot de afstand IJsland-Ne
derland (ruim 2000 kilome
ter) één keer per week heen
en terug moeten kunnen
overbruggen, ook bij slechte
weersomstandigheden. Ver
der wil „Vooruit" bekijken
in hoeverre het lukt de we
kelijkse ladingen zonder
problemen in één week door
te voeren.
De IJslandse vissers moeten
op hun beurt nagaan of het
mogelijk is de visaanvoer
met de regelmaat van een
week steeds op één punt te
concentreren zodat het schip
snel geladen kan worden.
Slaagt de proef, dan kunnen
naar alle waarschijnlijkheid
ook andere Nederlandse vis-
distributiebedrijven mee
doen. Naar verluidt is een
visdistributiebedrijf uit Lau-
wersoog bezig een eventuele
vervolgorder in de wacht te
slepen
Eerste keer
Het is de eerste keer dat op
deze manier samenwerking
tot stand komt tussen Noor
wegen, IJsland en Neder
land. Volgens IJslandse ex
perts wordt de verse vis
door de snelle levering niet
zozeer goedkoper, als wel
juist kwalitatief beter waar
door hogere prijzen bedon
gen kunnen worden. Dat de
IJslandse vis niet of nauwe
lijks in Nederland afgezet
zal worden, komt omdat de
Nederlanse verse vis goed
koper is. Op buitenlandse
markten kunnen de IJslan-
ders vanwege deze snelle
aan- en doorvoer echter be
ter concurreren.
Tot nu toe speelden Neder
landse vis-distributeurs in de
aanvoer van verse vis uit
IJsland geen rol van beteke
nis. Het is niet onmogelijk
dat op den duur een tweede
snelboot wordt ingezet De
distributie-orders kunnen
onder deze omstandigheden
tot in de tientallen miljoenen
guldens lopen.
ED FIGEE
