'CeidócSouAcwit1
Schrij ver/politicus;
Doorhalen wat
niet verlangd wordt
JEFFREY ARCHER:
Jeffrey Archer
1
p
ZATERDAG 30 MEI 1987
1
n
nal
Ie
BIJ DE FOTO'S: Jeffrey Archer:
Schrijven is toch geen vak voor
volwassen mensen".
FOTO: BR USA
Vier boeken die van Archer een
miljonair hebben gemaakt.
FOTO: TJERK HERINGA
„Een paar duizend pond", is het ant
woord. Een medewerker van Archer
overhandigt het bedrag op een perron
van Victoria Station aan de prostituée.
In de verte staat een fotograaf van het
boulevardblad „News of the world" met
een telelens, terwijl de vrouw een micro
foontje bij zich draagt. Als de vette en
veloppe van eigenaar is verwisseld, geeft
ze het geld toch maar terug. „Ik heb me
bedacht", zegt ze. De volgende dag staat
het verhaal over vijf pagina's in het
schandaalblad. Een klap voor de Conser
vatieven. Een dreun voor Archer die
ontkent de vrouw ook maar gezien te
hebben. Maar hij trekt zich onmiddellijk
terug. Voor de tweede maal in zijn car
rière. Op het gazon van zijn huis in
Grantchester geeft hij samen met zijn
vrouw een persconferentie-met-thee
voor de journalisten. Hij trekt zich te
rug, zegt hij, alleen omdat hij „een be
oordelingsfout gemaakt heeft". Door dat
geld aan te bieden om van alles af te
zijn. Het lijkt of het gegeven dat hij in
zijn boek gebruikte zich tegen hem ge
keerd heeft. ..Het was een set-up" zegt
Archer in zijn Londense appartement.
„Daar is bijna iedereen nu wel van over
tuigd. Ik heb ook absoluut geen crisis in
mijn gezin gehad. M'n vrouw en kinde
ren wisten dat ik onschuldig was. Ik ben
met een proces bezig tegen die kranten
die het als feit gepubliceerd hebben.
Maar nu is het verweer van News of the
World dat er nergens letterlijk staat dat
ik iets met die vrouw gehad heb". Ar
cher lacht schamper. „Maar ik vond dat
ik moest terugtreden. Als je door een pe
riode van dat soort publiciteit gaat,
wordt de partij daar de dupe van. En dat
mag nooit. De partij gaat bij mij voor al
les. Altijd".
Prime-minister
En de rest van zijn carrière? Hoe groot is
de politieke schade? Archer: „Ik denk
dat straks die bladen meer schade zullen
lijden dan ik geleden heb. Nee, politiek
blijft nummer één. Straks wordt het
wachten of Margaret Thatcher me nodig
heeft. Wachten of de telefoon gaat, want
zo is de werkelijkheid, net als in mijn
boek". Alle ingewijden weten dat de als
pr-man begonnen Archer eigenlijk maar
één grote ambitie heeft. Ooit Prime Mi
nister worden. Uitgevers over de hele
wereld zullen straks zitten te duimen dat
het telefoontje van Thatcher niet komt.
Een woordvoerder van Bruna, uitgever
van zijn laatste boeken in Nederland,
met een ondeugend lachje: „Ja, voor ons
hoeft die politiek niet. Wij hebben liever
dat Archer blijft schrijven. Een fantasti
sche auteur om in je fonds te hebben".
O nee, zegt Archer zelf. Zolang er poli
tiek is, is er geen schrijven. „Ik vind
schrijven bovendien helemaal niet leuk.
Heeft u ooit een schrijver ontmoet die
zei dat 't zo'n aardig werk was? Nee, het
is geen serieuze baan voor een volwas
sen man". Maar als? „Als ik geen functie
in de politiek krijg, dan moet ik toch iets
blijven doen. Dan ga ik maar weer. Ik
heb nog stof voor drie boeken in m'n
hoofd, en voor nog een toneelstuk".
Aanstaande herfst zal zijn eerste theater
stuk op het Londense Westend in pre
mière gaan. „Beyond reasonable doubt",
heet het. Een rechtszaal-drama waarin
een advocaat zich verdedigt tegen de be
schuldigingen van moord op zijn vrouw.
In het tweede deel ga je in de tijd terug
en valt de rechtszaalwaarheid te toetsen
aan de echte. „Schrijf maar op", zegt Ar
cher. „Dan kunnen uw landgenoten er
straks voor naar Londen komen. They
love theatre, the Dutch". De vraag of
het met veertien man bezette stuk ook
subsidie krijgt, wordt door hem verach
telijk van de hand gedaan. „I'm a Con
servative. Nee, geen subsidies voor mij.
Ik deel liever mee in het financiële risico
van een stuk. Dat vind ik „fair". Verlie
zen zij, dan verlies ik. Verdienen zij, dan
verdien ik".
Hoe het ook zal gaan, iets van Jeffrey
Archer horen doen we in elk geval.
Schrijver en/of politicus. Doorhalen wat
niet verlangd wordt. Op de drempel
- nadat hij me een tip heeft geven om
de Turner-collectie in de Tate Gallery
aan de overkant van de Theems te gaan
bekijken - moet hij toch nog even een
politieke sneer kwijt. „Het is heel nor
maal bij ons Conservatieven dat we boe
ken schrijven", zegt hij en wijst op de
grote Disraeli en op Sir Walter Scott.
„Labour? Nee, bij Labour wordt er al
leen over boeken gepraat". Zijn butler
helpt me in m'n jas. En als ik die aan
pak, zegt hij' „Thank you, sir".
BERT JANSMA
Ecu fanatirif KGB** e*
cc - V Eiwe
imitrH wctn «l»
om ecu gcrotöt 1
met naam en toenaam. „Natuurlijk von
den ze dat leuk", roept hij prompt. „Ik
zeg toch geen kwaad woord van ze. Er
zit geen plafond op de ijdelheid van po
litici, onthou dat".
Krankzinnig
Niettemin kon je van zijn collega's in
Engelse kranten opmerkingen lezen over
kleine vergissingen in Archers parlemen
taire feitenkennis. De een noemde het
„A good yarn" (een lekker leesboek), de
ander zei minachtend dat „meneer Ar
cher niet het minste intellect van z'n le
zers verwacht". Maar het boek was een
hit en er werd een televisieserie gemaakt
(die mogelijk nog naar Nederland komt)
over het wel en wee van de Britse poli
tieke handel en wandel. Er wordt gesjoe
meld, er wordt elkaar kinderachtig vlie
gen afgevangen, er wordt bijna ridicuul
gemanipuleerd om in het eigen kiesdis
trict de boventoon te blijven voeren.
Niet schadelijk voor de politiek? Archer:
„Nee, waarom? Het werd tijd dat de
mensen eens wisten hoe 't allemaal gaat.
Want het is waarheidsgetrouw tot de
laatste letter. Het is toch ook een krank
zinnig bedrijf? Die parlementariërs die
hun districten helemaal in Wales of te
gen Schotland aan hebben en voortdu
rend heen en weer moeten reizen. Ik zou
dat niet kunnen opbrengen. Maar we zit
ten nu eenmaal met het systeem dat we
hebben, en het heeft geen zin daar in te
willen veranderen. Trouwens, neem jul
lie systeem met al die partijen. Ook
waanzinnig".
Prostituee
Er staat nog iets anders in „De eerste
onder gelijken" dat frappant mag heten
met het oog op wat zou komen. De con
servatieve schrijver Archer laat er een
Labour-voorman een verhouding met
een prostituee in hebben. Een schandaal
volgt, maar de Labour-politicus over
leeft. Even onthouden. Inmiddels wordt
Archer door mevrouw Thatcher zelf ge
vraagd ondervoorzitter (deputy chair
man) van de Conservatieve Partij te
worden. Hij laat onmiddellijk z'n pen
vallen en is weer voor iedereen zichtbaar
op het politieke toneel aanwezig. Tot
eind vorig jaar. Een prostituée belt hem
op met het verhaal dat er gedonder
komt omdat een kennis van haar zweert
Archer bij haar gezien te hebben. „Ont
ken dat dan", zegt Archer. Ja maar ze
was bang achtervolgd te worden door de
pers en ze zou liever voor een tijdje naar
het buitenland verdwijnen. „Hoeveel
heb je daar voor nodig?", vraagt Archer.
LONDEN - „Schande", roept Jeffrey Archer, terwijl hij
opstaat om me te laten weten dat het interview afgelopen
is. „Disgraceful. Vier sigaretten in een interview". En dat
terwijl ik, om zijn wondermooie, met peperdure
schilderijen behangen flat hoog boven de Theems te
ontzien, slechts een derde van m'n normale rantsoen heb
weggerookt. „You should be ashamed of yourself, Sir".
Hij roept het bijna. Zoals alles wat hij zegt, kort, krachtig.
Of hij aan een interpellatie in de House of Commons bezig
is. Hij heeft er een tegen het joviale aanleunend lachje bij.
Zo van: ik ben best aardig. Maar is dat wel zo?
Z'n antwoorden lijden niet aan twijfel.
Hij weet het 't beste. En wie ben ik om
te zeggen van niet? Jeffrey Archer leidt
het leven van een van de hoofdpersonen
uit z'n bestsellers. Miljoenen op de bank.
Utrillo, Miro, Vuillard aan de muur.
Boeken stuk voor stuk goed voor miljoe
nen-oplagen. Hij rookt niet. Hij doet nog
aan sport. Was eens hardloper in het na
tionale Engelse atletiekteam. „In mijn
soort leven moet je conditie hebben.
Kan niet zonder", blaft hij bijna. Hij
kijkt nog net niet naar m'n bollingen in
de maagstreek. Maar ik voel 't bijna als
een verwijt. Bij Jeffrey Archer moet je je
wel een „loser" gaan voelen. Iemand die
't niet gemaakt heeft in de wereld. Wan
neer de batterijen niet in m'n nieuwe
bandrecorder willen, grijpt hij het appa
raat en zet mijn probleempje in één
handomdraai recht. Ik moet me steeds
voorhouden dat ik écht bij een schrijver
op bezoek ben. Het lijkt er niet op. Niks
geen morsige ochtendstemming. Niks
geen klaaglijk verhaal over dat moeilijke
vak. Niks geen warhoofdig gefilosofeer
over de zin van het leven. Jeffrey Archer
slaat met z'n stem gedecideerd de maat,
alsof hij op weg is naar iets anders. Be-
langrijkers. Een gesprek tussen bewonde
ring en irritatie in.
Conservatief
De ontvangst alleen al. In zijn werkap-
partement in een torenflat aan de Pimli-
co-kant van de Theems. Albert Embank
ment. Met een riante blik over Londen.
En vooral over de parlementsgebouwen
aan de andere kant van de rivier. Want
Jeffrey Archer mag dan boeken schrij
ven, Westminster houdt hij scherp in de
gaten. Want hij is politicus. Conserva
tief. Zelfs op de achtste verdieping. Een
butler zonder de klassieke attributen
helpt me uit m'n jas, twee dames plegen
in het riante vertrek secretaresse-werk-
zaamheden. Het is tien uur 's ochtends.
Jeffrey Archer maakt hoentjesfris z'n en
tree uit een zijkamer. Pront en pittig.
Alsof hij zo een bokspartij met de we
reld aankan. Z'n Nederlandse uitgever
Bruna heeft me opgedragen vooral te
vragen of er een nieuw boek komt. „No
sir" zegt Archer. „Eerst de politiek". De
door Margaret Thatcher uitgeschreven
verkiezingen zijn nakende, en Archer
dient te zorgen dat hij in zijn district
herkozen wordt. „Het is bij mij nooit
twee dingen tegelijkertijd. Öf politiek, öf
schrijven", zegt hij. „En politiek is mijn
first love, mijn eerste liefde. Schrijven is
toch eigenlijk geen bezigheid voor vol
wassen mannen. Politiek is 't meest op
windende dat er is. Het centrum van de
macht, het middelpunt van het toneel.
En de mogelijkheid te geloven dat je
écht iets kan doen, hoe klein dat ook is.
Niet te vergelijken met iets anders".
Faillissement
En dan te bedenken dat ik dacht, na het
doorwerken van alle artikelen over Jef
frey Archer, dat de politieke ambities
van de Engelsman wel op een laag pitje
zouden staan. Want tweemaal in zijn
loopbaan is Archer (nu 47 jaar oud) uit
een politieke functie teruggetreden.
Tweemaal na een breed uitgemeten „af
faire". In '69 werd hij het jongste lid van
het Lagerhuis, in '74 trok hij zich terug.
Want er hing hem een denderend faillis
sement boven het hoofd. Hij had al z'n
geld in een Canadese firma gestoken,
Aquablast. De zaak bleek een onderne
ming van flessentrekkers, die er via een
financiële truc met acht miljoen pond
van hun investeerders vandoor gingen
naar Zuid-Amerika. Archer was blut. Hij
had niets meer en 427.000 Engelse pon
den schuld. Een rekensommetje leerde
hem dat het met z'n parlementaire sala
ris 142 trouwe dienst in het Lagerhuis
zou betekenen om dat terug te kunnen
betalen. Maar vijf jaar later had hij alles
terugbetaald. En mocht zich miljonair
noemen. Archer: „Ik had dat geld in dat
bedrijf gestopt om er snel mee te verdie
nen. Ik wilde mezelf financieel onafhan
kelijk maken voor een politieke carrière.
Let op, ik ben niet bankroet gegaan. Ik
heb aan alle kanten geld kunnen lenen
en dat heb ik terugbetaald". En nu komt
het merkwaardigste moment uit Archers
carrière: Hij is geld gaan verdienen met
schrijven. Nauwelijks een bezigheid die
je iemand zou aanraden om uit het fi
nanciële slop te geraken. Zeker niet als je
zelfs nog geen bundeltje puberale jeugd
poëzie de wereld hebt ingestuurd. Maar
Archer deed het. „Nee, ik had nooit ge
schreven. Ik wilde ook helemaal niet
schrijven. Ik had een idee voor een ver
haal en daar ben ik mee naar een be
vriende producer gestapt. David Niven
junior. Die zei: „Dat is veel te mooi om
aan anderen te verkopen. Dat moet je
zélf op papier zetten". Dat heb ik ge
daan. Veertien uitgevers hebben het
boek geweigerd. De vijftiende nam het
en haalde er een oplage van anderhalf
miljoen boeken mee. Ik heb daar niet
zoveel voor gekregen, maar ik ben door
gegaan met schrijven. En toen heb ik het
wél verdiend".
Moord ted Kennedy
De titel van dat eerste boek was „Not a
penny more, not a penny less", een ko
misch schurkenverhaal waarbij vier jon
gemannen, blut na opgelicht te zijn door
een financiële zwendelaar, hun geld be
sluiten terug te verdienen door hem op
zijn eigen wapens te verslaan. Een hu
moristische verwijzing naar zijn eigen el
lende. „In dat boek heb ik om mezelf ge
lachen", zegt Archer. Moeilijk? „Yes sir.
But the public likes it". En Archer zou
steeds beter blijk geven te weten wat de
mensen willen. Een cheque van 250.000
pond voor de filmrechten van zijn eer
steling kwam net op tijd binnen om een
schrij vers vervolg te vergemakkelijken.
„Shall we tell the president" heette num
mer twee. Hij beschrijft er een moordpo
ging in op president Ted Kennedy en
toen Jacqueline Onassis luid liet weten
het idee voor het boek schandalig te vin
den, werden Archer en zijn boek voorpa
ginanieuws. Dan volgt „Kane and
Abel", Archers grootste hit. Het parallel
le verhaal van een arme Poolse immi
grant die het maakt in het hotelwezen en
een rijke bankierszoon uit Boston die
met elkaar de degens zullen kruisen.
Amerika vloog er op af. Want het was
duidelijk voor de Amerikaanse markt
bedacht. „Ik weet niet hoe ik aan m'n
ideeën kom", vertelt Archer. „Ik weet
dat ik een Pool als hoofdpersoon nam,
omdat Amerika nu eenmaal een sterke
binding met Polen heeft, omdat er zo
veel ex-Polen wonen. Ik heb er veel re
search voor gedaan, ben naar Polen ge
gaan, heb me verdiept in het hotelgebeu-
ren en het bankierswezen. Wanpeer ik
honderd jaar geleden geleefd zóu heb
ben, zou ik het waarschijnlijk in Londen
en Parijs hebben laten spelen". Ik denk
hardop aan Dickens' „Tale of two ci
ties". „Precies" zegt Archer. „Een van
m'n lievelingsschrijvers. Met Somerset
Maugham, met Scott Fitzgerald, met
Walter Scott. Allemaal vertellers. Ben ik
ook. Schaam ik me niet voor. Ik ver
koop liever miljoenen, dan alleen door
wat collega's gelezen te worden. Intellec
tuelen willen nog wel eens wat minach
tend doen over mijn werk. Maar de kri
tiek behandelt me over het algemeen ui
terst aardig. Mag ook wel. Want ik ver
koop".
Spielberg
„Kane and Abel" ging over de toonbank
als de bekende warme broodjes. Er werd
een tv-serie van gemaakt. „En 't ver
koopt nog steeds", zegt Archer. „Elke
week alleen in Engeland vijfduizend
exemplaren. We naderen hier de drie
miljoen. Heeft nog nooit iemand gepres
teerd". Er kwam een vervolg op het
boek, „The prodigal daughter" (De ver
loren dochter). Vplgde „A Matter of Ho
nour". Een onschuldige Engelsman en
een fanatieke KGB'er en hun gevecht
om een verdwenen ikoon uit het bezit
van Tsaar Nikolaas II. Steven Spielberg
kocht de filmrechten. Archer: „Spielberg
is een goede vriend geworden. Of het
een film wordt weet ik niet. Spielberg
laat het er helemaal van afhangen of het
script goed wordt. Hij heeft gelijk vind
ik. Wat dat betreft denken we hetzelfde.
Spielberg is in film wat ik ben in boe
ken: een story-teller. Hoe je zoiets wordt
of bent, ik weet het niet. Ik heb maar
één stelregel als ik schrijf. Ik weet nóóit
van tevoren hoe het verhaal zich ont
wikkelt. Ik ga er van uit dat als het voor
mij tijdens het schrijven verrassend is,
het ook voor de lezer verrassend moet
zijn. Een man als Dickens werkte in feite
ook zo: Z'n romans werden als feuille
tons geplaatst. Hij wist de ene week nog
niet hoe het de volgende week met z'n
figuren zou lopen".
Archer was inmiddels multimiljonair,
bezitter van een collectie kunst (zelf
noemt hij die „respectabel") die in zijn
huis in Grantchester en zijn Londense
„penthouse" hangt. „Ik heb overal tipge
vers die de kunsthandel in de gaten hou
den. Ik ben gek op impressionisten. Nee,
het is geen investering van me. Want ik
verkoop niets". Intussen blijft Archer
het wel en wee van de Engelse politiek
en vooral van zijn Conservatieve Partij
op de voet volgen. Hij schrijft er zelfs
een nieuwe bestseller over. „First among
equals" (De eerste onder gelijken), waar
in hij de carrières van een aantal jonge
mannen volgt in de drie Engelse partij
en. De strijd om het premierschap, dat
door koning Charles III uiteindelijk in
handen wordt gelegd van de alliantie
van sociaal-democraten en liberalen,
omdat Labour en Tories elkaar in even
wicht houden. Nauwelijks een uitslag die
Archer graag uit z'n pen moet hebben
gewurmd. „Ik zie Labour steeds meer uit
elkaar vallen. De alliantie is al belangrij
ker geworden, maar natuurlijk winnen
de Conservatieven straks. Thatcher is
een keiharde werker. Ik gebruik mijn
boeken niet om m'n persoonlijke over
tuigingen uit te dragen. Dat zouden m'n
lezers niet van me pikken". Niettemin
deed hij in '84 toen hij het schreef een
aantal frappante voorspellingen, die
dicht in de buurt lagen van wat er zou
komen. Een gewapende botsing tussen
Engeland en Khadafti, toen het Londen
se ambassade-schandaal nog moest ko
men. Hij voorspelt dat Thatcher in '87
verkiezingen zal uitschrijven voor eind
mei, begin juni (de elfde juni vinden ze
plaats), en voorspelt bovendien een der
de termijn voor Thatcher, die dan niet
meer zo'n riante meerderheid zal hebben
als daarvóór. Archer noemt bekende po
litici (Thatcher, Kinnock, Hattersley)
