Honderd
duizenden
Nederlanders
met slaap
problemen
-5».
Wm - 'W.
Natte sokken
Slaapmiddelen
Overboord
Astma
en de rest
■foicUc (2owxa/nt
ZATERDAG 16 MEI 1987
HENGELO - Wat is er een heerlij
ker gevoel dan een gat in de dag te
kunnen slapen? Of ongestoord de
ogen gesloten te kunnen houden
om in Morpheus armen weg te
dromen. Een middagdutje, dat je
de energie geeft om er de rest van
de dag weer stevig tegenaan te
gaan. Ruim achthonderdduizend
Nederlanders benijden degenen die
op elk gewenst moment moeiteloos
onder zeil gaan. Zij hunkeren elke
nacht weer naar het moment dat ze
de slaap kunnen vatten, zijn blij
met elk uurtje dromenland dat hun
wordt gegund. Voor hen betekent
het bed soms een ware hel omdat
ze elke nacht verteerd worden door
de angst de slaap niet te kunnen
vatten. En dan lukt het ook
prompt niet.
Slaap is van essentieel belang voor de
gezondheid. Slaapgebrek kan het hele
leefritme verstoren. De gang naar de
huisarts sorteert ook niet altijd effect.
Met een gezonde boswandeling, een
nachtelijk straatje om met de hond, een
glas warme melk, een verfrissende dou
che dan wel de onvermijdelijke slaapta
bletten worden de problemen evenmin
de wereld uitgeholpen. Anderen nemen
hun toevlucht tot acupunctuur, tot na
tuurgeneeswijzen of simpelweg tot een
stevige borrel om de bedrust te bevorde
ren. Ja, zelfs het aantrekken van natte
sokken in bed wordt aangewend om
's nachts een tukje te kunnen doen.
Waar een probleem van een dergelijke
omvang wordt opgeworpen staan de
schier onvermijdelijke hulpverleners
klaar. En kennelijk met succes want de
Twentse klinisch-psychologen Ton Bons,
Johan Fekkes en Jan Mertens krijgen
deze wakkere mensen via een speciale,
ongeveer twee maanden durende thera
pie aan het slapen. Menig cursist wil wel
erkennen dat hij baat heeft gevonden bij
de therapie die de „slaapprofessoren"
hem hebben voorgehouden. Een haast
verkwikkende ervaring voor mensen, die
drie, vier en soms zelfs meer dan tien
jaar nauwelijks een oog hebben dicht ge
daan.
Anton, 43 jaar oud, sliep al jaren erg
slecht. Weliswaar stapte hij elke avond
om elf uur in bed en ook viel hij direct
in slaap, maar twee uur later was hij
weer klaarwakker. En dat vrijwel elke
nacht. Vier, vijf keer per maand deed hij
zelfs de hele nacht geen oog dicht. Van
alles had hij al geprobeerd om dat pro
bleem op te lossen. Trimmen bijvoor
beeld. Maar of hij nu een halfuur of
twee uur lang de sokken uit zijn schoe
nen liep, 's nachts was en bleef hij klaar
wakker. Toch nam hij nimmer zijn toe
vlucht tot slaaptabletten. „Mijn huisarts
was daar bang voor. Hij wilde me wel
tien tabletten geven, maar dan mocht ik
een halfjaar niet meer terugkomen. Bo
vendien had ik zelf ook bezwaren. Toch
bleef ik zoeken naar een oplossing. Ik
heb zelfs een keer de psychiater geraad
pleegd. Maar dat was eens en nooit
meer. Na een sessie van vijf uur was ik
geen steek verder en had ik sterk het ge
Sommige mensen kunnen te allen tijde en op elke plaats onder zeil gaan. Mensen met slaapproblemen zijn jaloers op hen.
voel dat die man zelf een psychiater no
dig had. Hij had alleen oog voor zijn ei
gen problemen. Weggegooid geld dus.
Maar als je zoals ik zes jaar lang in bed
ligt te woelen, steeds maar piekerend
over dingen die je niet van je af kunt
zetten, grijp je elke mogelijkheid aan.
Problemen die ik overdag had, werden
's nachts nog erger. Je beet je als het
ware in het probleem vast. Soms was ik
gewoon bang en dat gevoel werd in de
loop der jaren steeds erger".
Sylvia (32) getroostte zich zo mogelijk
nog meer moeite om 's nachts in slaap
te vallen. Net als Anton houdt ze van
sport, maar hoe meer ze zich overdag li
chamelijk inspande, hoe fitter ze
's nachts was. Ook zij ging ten einde
raad naar de huisarts, die haar voor
schreef wat rust te nemen. Ze nam vrij
van haar werk, maar dat zette nauwe
lijks zoden aan de dijk. Slapen of liever
gezegd het wakker blijven werd een ob
sessie, juist omdat ze het bed al instapte
met het idee dat het toch niet zou luk
ken. „Je denkt ook, 32 jaar jong en dan
zulke problemen. Slecht slapen hoort
toch meer bij oude mensen? Maar on
danks alle goede raadgevingen en tips
lukte het niet in slaap te komen. Zelfs
heb ik het een tijdlang geprobeerd met
natte sokken en daar overheen een paar
dikke droge. Had ik eens in een tijd
schrift in België gelezen. Het gekke was
dat als ik eenmaal sliep, ik vaak ook
door sliep. Bij mij was het een kwestie
van het niet kunnen afreageren van
spanningen. Ten langen leste vroeg en
kreeg ik van de dokter slaaptabletten. Ik
sliep daar 's nachts even op maar lag
spoedig weer klaarwakker. Ik kreeg echt
het idee dat ik stapelgek werd".
Wil (48) piekerde 's nachts vooral over
haar opgroeiende kinderen. Ze maakte
zoals ze het zelf omschreef van elke mug
een olifant. „Kinderen willen niet altijd
lopen zoals jij het wilt. Daar zijn het per
slot van rekening punkers voor. Maar ik
kan er hele nachten van wakker liggen.
Een van mijn dochters wil binnenkort
naar het concert van David Bowie. Als
die engerd straks optreedt, dan zie ik
haar al helemaal vertrapt in dat grote
Feyenoord-stadion liggen. Dat gebeurt
natuurlijk niet want ze is lang en sterk
genoeg om iedereen de baas te kunnen,
maar toch ben je bang voor enge manne
tjes die haar zouden kunnen bedreigen".
Agnes (55) kan televisieprogramma's
maar niet van zich afzetten. Al is er geen
sprake van een bloedstollend drama,
maar van een sprankelende komedie, de
film, zoals zij het zelf omschrijft, draait
's nachts in bed gewoon door. „Ik ben
wel eens jaloers op die mensen die de
dagelijkse spanningen in hun luie stoel
's avonds bij de buis kunnen afreageren.
Ik wind me er echter mateloos over op.
En dat al dertig jaar lang. Ik wil 's a-
vonds wel lezen, maar dat kreng leidt
me af. Televisie is een enorme dwinge
land".
Hoe komt het dat de ene mens bij wijze
van spreken een gat in de dag slaapt en
de ander zijn rust in de nachtelijke uren
maar niet kan vinden? Veel factoren
kunnen daarbij een rol spelen. Sommige
mensen hebben het overdag zo druk dat
ze zich niet goed op het slapen kunnen
voorbereiden. Anderen kunnen de slaap
niet vatten omdat ze vrezen dat een be
paalde affaire voor hen slecht afloopt.
Menigeen grijpt naar slaapmiddelen
maar die lossen de problemen niet op.
Integendeel, bij veelvuldig gebruik slaap
je er volgens psycholoog Fekkes alleen
maar slechter door. En een slaap van
goede kwaliteit, of die nu vier of acht
uur duurt, is onontbeerlijk voor de ge
zondheid.
De initiatiefnemers van de slaapcursus
beogen in de eerste plaats de deelnemers
te verlossen van het verslavende gebruik
van slaapmiddelen, maar dan moet er
wel een verbetering van de slaap zelf te
genover staan, zoals cursusleider Fekkes
het nauwkeurig formuleert.
Vorig jaar werd in Hengelo de eerste
cursus gegeven. De twintig deelnemers
hadden gemeen dat ze met de nodige
schroom aan het karwei begonnen. De
saamhorigheid bleek van meet af aan
groot. De cursisten, die over het alge
meen in hun naaste omgeving weinig be
grip vonden voor hun probleem, vonden
ditmaal bij hun lotgenoten een willig
oor. Bovendien wezen door henzelf bij
gehouden tabellen uit dat ze bij het vor
deren van de cursus steeds meer van
hun nachtrust gingen genieten.
De cursus kent drie pijlers. De cursist
moet leren zich goed te ontspannen. Hij
moet nagaan welke verkeerde denkpro
cessen er in de loop der jaren zijn inge
slopen en tenslotte moet hij nagaan of
zijn dagelijks leefpatroon niet kan wor
den aangepast omdat dit vrijwel altijd
van invloed is op de nachtrust. De ont-
spannings- en ademhalingsoefeningen,
die thuis ook nog eens te beluisteren zijn
op cassettebandjes, blijken effect te sor
teren. Bovendien wijzen Fekkes, Mer
tens en Bons erop dat leefwijze, slaap-
voorbereiding, het afleren en het onder
kennen van de oorzaken van het pieke
ren veel te maken hebben met de slaap
probleem. De cursisten zijn vrijwel zon
der uitzondering opgetogen. En dat mag
dan ook wel want zo'n cursus kost drie
honderd gulden. En natuurlijk is het de
vraag of ze na verloop van tijd niet weer
in hun oude leefgewoonten vervallen.
Anton, die in november de cursus beëin
digde, geeft grif toe dat hij het lesmateri
aal na afloop van de laatste sessie in een
hoek heeft gegooid om er vervolgens
geen blik meer op te slaan. „Het gekke
van de cursus was wel dat ik 'm bijzon
der intensief beleefd heb. Later heb ik al
I Pillen om <L
I slape-
f losheid te
verdrijven.
Met een
nieuwe
therapie
">ordt
f geprobeerd
de mensen
weer aan een
gezonde
slaap te
helpen.
die aangeleerde technieken overboord
gegooid. Ik heb 't niet meer nodig. Wel
is het zo dat ik af en toe nog wel eens
een cassettebandje gebruik als er weer
eens een periode aanbreekt waarin ik
minder goed de slaap kan vatten".
Sylvia heeft net als Anton ontdekt waar
het aan schortte. „Die problemen veran
deren niet van de ene op de andere dag,
maar je leert er wel beter mee om te
gaan. Bijvoorbeeld door het aanleren
van oefeningen, maar ook doordat je ge
leerd hebt niet meer in paniek te raken
als je 's nachts begint te woelen. Blijf
dan niet liggen, maar ga er drie minuten
uit en loop gewoon in het donker door
het huis. Dan wordt je aandacht afgeleid
en bovendien kielt je lichaam af. Als je
dan weer het warme bed induikt, geeft
dat een gevoel van ontspanning. Ik kreeg
steeds meer zicht op die problemen door
intensief te oefenen. Je moet de gedach-
tenstroom waardoor je niet in slaap kunt
komen, zien stop te zetten door aan
prettige dingen te denken. Natuurlijk
slaap ik tegenwoordig ook nog wel eens
slecht, maar het houdt me niet meer zo
bezig als voorheen het geval was. Je weet
namelijk dat je het zelf in de hand hebt
en dus kan ik, mits ik ontspannen ben,
zeven uur achter elkaar slapen".
Zelfs Wil, voor wie een blik in haar por
temonnee voldoende was om telkens het
moment uit te stellen om zich voor de
cursus op te geven, geeft grif toe dat de
door de klinisch-psychologen geïntrodu
ceerde slaapmethode ook haar meer ont
spanning en dus meer slaap heeft gebo
den.
„Ik heb nog niet eens al het huiswerk be
studeerd, maar ik heb sinds ik anderhal
ve maand geleden begon geen nachten
achtereen meer wakker gelegen. Het
klinkt misschien eenvoudig, maar ik heb
geleerd de zaken te accepteren zoals ze
zijn. Je kunt bepaalde dingen niet veran
deren. En daar hoort die vreselijke Da
vid Bowie ook bij. Ik wind me niet meer
op als de kinderen niet om half twaalf
maar om half vier 's nachts thuis ko
men. Ze hebben bij mij thuis de plicht
om bij thuiskomst hun das aan de knop
van de deur te bincien zodat ik met één
blik kan zien dat iedereen thuis is. Op
een gegeven moment had ik zes sjalen
om de knop hangen. Achteraf heb ik ge
merkt dat er sjalen bij waren van kinde
ren, die nog steeds niet thuis waren
HES LAGRAND
Deze week heeft het Nederlands Astma
Fonds u een collectebus onder de neus
gehouden. Een beetje vreemde zaak,
want de bus rammelde niet alleen voor
de astmatische medemens, maar ook
voor mensen met bronchitis al dan niet
chronisch, met astmatische bronchitis en
met emfyseem. Nog vreemder is dat al
deze ziekten verouderde termen zijn van
verschillende vormen van cara, wat weer
chronische aspecifieke respiratoire aan
doeningen betekent. Maar het aller, al
lervreemdste is dat cara alleen in Neder
land bestaat. Als u nog bij de les bent,
zoudt u zich kunnen afvragen voor wie
de bus nu eigenlijk rammelde.
In Nederland is bij tien procent van de
bevolking, dus bij 1.300.000 mensen,
voortdurend iets mis met de ademha
lingswegen. Van hen hebben weer
300.000 mensen erg veel last van adem
nood, piepen, hoesten of het opgeven
van slijm. Die ziekte is vaak weinig
spectaculair - „een zwijgende ziekte",
zegt het Astma Fonds; een beetje rare
benaming bij al dat gepiep, gehoest en
gehijg - maar drukt terdege zijn stempel
op de volksgezondheid van Nederland.
Een derde van het schoolverzuim is er
aan te wijten, twintig procent van het
werkverzuim, dertien procent van de in
validiteit en de ziekte is doodsoorzaak
nummer drie.
De verschijnselen laten zich misschien
nog het beste uitleggen met de welbeken
de, maar in medische kringen verouder
de trits astma, chronische bronchitis en
emfyseem. Mensen met astma kunnen
plotseling overvallen worden door be
nauwdheid. Uitademen gaat dan moei
lijk en piepend, de patiënt hijst zijn
borstkast op en zit met hoge schouders
naar lucht te happen. Dit alles komt
doordat de kleine luchtwegen, de bron-
chiën, minder doorgankelijk zijn gewor
den door overmatige produktie van
slijm, zwelling van het slijmvlies en sa
mentrekking van de spiertjes rond de
bronchiën. Tussen de aanvallen door is
de patiënt vrij van klachten. Bij chroni
sche bronchitis is het slijmvlies van de
bronchiën voortdurend ontstoken met
als gevolg chronisch hoesten en het op
geven van veel slijm. Doordat nu allerlei
ziektekiemen gemakkelijk kunnen toe
slaan verloopt een chronische bronchitis
niet zelden van kwaad tot erger. Bij em
fyseem tenslotte, vaak het eindstadium
van astma en vooral van chronische
bronchitis, is er iets definitief mis met
de longen. De rek is er uit, waardoor uit
ademen moeilijk wordt, met als gevolg
een voortdurende kortademigheid zelfs
bij de kleinste inspanning.
Helaas hebben patiënten met boven
staande ziekten de onwetenschappelijke
neiging niet keurig in dit schema te pas
sen. Dat bleek heel amusant toen Engel
se en Amerikaanse geleerden een zelfde
groep patiënten onderzochten. De Ame
rikanen stelden vrijwel steeds de diag
nose emfyseem terwijl de Engelsen het
in meerderheid op astmatische bronchi
tis hielden. Hoe kan dat nou? Astma,
chronische bronchitis en emfyseem ko
men tamelijk zelden in hun zuivere
vorm voor. Vaak heeft een astmapatiënt
een beetje bronchitis, bronchitispatiën-
ten iets astmatisch, en emfyseempatiën-
ten zowel iets astmatisch als bronchities.
Kortom, ze lijden aan een kluwen ver
schijnselen en ziektegrenzen zijn moei
lijk te trekken.
Daar is internationaal het volgende op
gevonden. Men stak de geleerde koppen
bij elkaar om al die luchtwegziekten on
der een noemer te brengen. Dat ging
mis. Engelssprekende dokters brachten
al die verschijnselen onder de noemer
cold, copd, of cao, maar beschouwen
astma als een aparte ziekte. Nederland
koos voor cara. Iedereen die zonder aan
wijsbare andere ziekteoorzaak vaak
hoest, piept, slijm opgeeft en benauwd
is, dus ook de astmapatiënt, valt in Ne
derland onder die noemer. Daar zit de
volgende gedachte achter. Nederlandse
(en steeds meer buitenlandse) deskundi
gen denken dat al die warrige cara-ver-
schijnselen een oorzaak gemeen hebben;
een erfelijke aanleg die geprovoceerd
kan worden door allerlei prikkelende za
ken. Cara-patiënten zijn vaak allergisch
voor stoffen waar de meeste mensen
geen last van hebben zoals huisstof, ha
ren, veren, pollen en huidschilfers. Vaak
zijn ze extra gevoelig voor zaken waar
iedereen gevoelig voor is, bijvoorbeeld
mist, tabaksrook, verflucht, vocht enzo
voort. Cara-luchtwegen reageren anders.
Hoe dat precies in zijn werk gaat begint
men nu aardig te ontrafelen. Het prakti
sche gevolg daarvan is, dat dokters cara
steeds gerichter kunnen bestrijden. Dat
begint met het zoveel mogelijk uitscha
kelen van oorzaken die de luchtwegen
op stelten kunnen zetten, door het vrij
maken van huis en haard van prikke
lend huisstof, mijt, huisdieren en roken
de huisgenoten. Aanvallen van cara kun
nen tegenwoordig met een hele reeks ge
neesmiddelen in de kiem gesmoord wor
den. Dat heeft iets weg van de Franse
keuken: een beetje van dit, een beetje
van dat, een beetje van alles wat, zodat
cara-patiënten vaak een boel medicijnen
tegelijk te slikken krijgen. Een moeilijke
zaak, want al dat geslik staat haaks op
de modieuze (en meestal juiste) opvat
ting dat je zo min mogelijk medicijnen
moet slikken. Het vervelende is dat men
steeds meer tot het inzicht komt dat re
gelmatig medicijngebruik, ook als er van
klachten geen sprake is, het moment kan
uitstellen waarbij cara van kwaad tot er
ger wordt.
Om het raadsel cara te ontrafelen, stopt
het Nederlandse Astma Fonds een boel
geld in allerhande onderzoek. Verder, ik
citeer hun folder, geeft het Fonds „infor
matie over astma, astmatische en chro
nische bronchitis en emfyseem. Wijst u
de weg, bemiddelt zonodig, adviseert u,
als u vragen heeft".
Nederlands Astma Fonds, Postbus 5,
Larikslaan 1 (Princenhof), 3830 AA
Leusden, Tel: 033-941814.
