Het Herald-tribunaal:
een drama op herhaling
„Geen lijken nodig om drama weer te geven"
Spanning rond proces tegen de „slachter van Lyon
>IM KORVER BRENGT BERGING BRITSE VEERBOOT IN BEELD:
BUITENLAND
üeidóc (Somant
MAANDAG BEGINT RECHTSZAAK TEGEN KLAUS BARBIE:
Tranen
ZATERDAG 9 MEI 1987 PAGINA 9
(OTTERDAM Terwijl
Engeland het onder-
oek naar de toedracht
ran de ramp met de veer-
loot Herald of Free En-
erprise in volle gang is,
nordt in hartje Rotterdam
an een zeer eigensoortige
etuigenverklaring ge-
rerkt. Het is de getuige-
van filmer Pim Kor-
fer, over de wijze waarop
|e zo getroffen veerboot
fan volledig slagzij naar
en drijvende toestand
an de kaden van het Bel-
jsche Zeebrugge werd
ebracht.
(orver maakte in opdracht
ran Smit Tak, de Unie van
[eddings- en Sleepdiensten en
ownsend Thoresen alle ge-
eurtenissen rond de berging
an het schip mee, met het
oei er een film van een half
ur van te maken. Niet alleen
er meerdere eer en (Hollands)
lorie van Smit Tak, maar in
eiie ook ter lering voor ieder-
en.
Ie filmer verkeerde bij zijn
ièrk in een unieke positie,
irant terwijl alle pers nadruk-
;elijk op afstand werd gehou-
en, kreeg hij alle medewer
ing die maar enigszins moge-
k was. Desondanks beteken-
het werk aan de film (mede
erricht door Bert Visser en
Seter Groeneveld) twee
laanden lang het doorstaan
an allerlei ontberingen. Kor-
ar herinnert het zich als de
ag van gisteren, terwijl hij in
jn Rotterdamse bedrijfspand
p de montagetafel het film-
lateriaal nog eens bekijkt.
uurpijl
lij tilt nog van het balanceren
i een uiterst verraderlijke,
ntimeters dikke ijslaag op de
and van de gevelde veer-
loot. „Aan het rechtop zetten
n bergen van zo'n veerboot
leven de nodige gevaren. Op
grote dikke staalkabels
aan gigantische krachten,
let knappen van zo'n kabel
eeft ongeveer het effect van
m vuurpijl. Als dat gebeurt is
it catastrofaal".
Jn film over de scheepsramp
aarbij zoveel mensen om
vamen, zou een gruwelijk
ard document kunnen wor-
m in de boekenkast van de
laritieme geschiedenis, er-
ent Korver. Vele meters film
eeft hij inmiddels „gescho-
n", maar hij maakt duidelijk
at in zijn rolprent geen beel-
en van lijken te zien zijn. „De
erkelijkheid rond dat schip
as al erg genoeg, ik heb geen
jken nodig om dat op het pu-
iek over te brengen. Ik heb
eer veelzeggende opnamen
unnen maken. Fototoestellen
de modder op de dekken,
en kapot bordje met „uit",
an de nooduitgang. Genoeg
lementen om er ook nog een
antrekkelijke film van te ma-
filmer maakte eerder al
ocumentaires over bergingen
Is die van de Mont Louis,
ver bedrijfsprojecten van
'hilips en Shell, over mam-
lioettransporten over de weg,
lariniers in het Noorse pool-
ebied én over de operatie aan
tand van de Blijdorp-olifant
lamon. Hij werd meermalen
ïrnationaal onderscheiden
ir zijn filmwerk, waarmee
ij zijn brood verdiend na ooit
nder Carel Enkelaar voor het
IOS-journaal te -hebben ge-
rerkt.
lavage
lorver, ooit een begenadigd
ersfotograaf, had ook tal van
ito's kunnen publiceren die
oede kans zouden maken op
net verkrijgen van de onder-
cheiding World Press Photo,
naar zo werkt de Rotterdam-
'r niet. „Dat zou indruisen
tegen de afspraken die ik met
mijn opdrachtgevers heb ge-
(naakt én tegen mijn ethisch
jevoel. Er zijn overigens ook
ijdschriften geweest, die er
heel wat geld voor over had
den om foto's in handen te
krijgen met zo veel mogelijk
Pim Korver, op het dek van de zojuist rechtgetrokken Herald of Free Enterprise.
lijken erop. Daar werk ik niet
aan mee. Zo zou in één klap
mijn goede naam weg zijn".
De eerste aanblik van het bin
nenste van de Herald, toen het
schip juist overeind was geko
men, was volgens Korver eer
der dramatisch dan gruwelijk.
„De mensen die her en der
verspreid lagen, dat waren
voor mij geen echte mensen
meer. Het heeft me niet zo
aangegrepen, omdat ik me
goed heb kunnen voorberei
den op de dingen die ik te zien
zou krijgen. Wat dat betreft
was deze aanblik veel minder
aangrijpend dan die van de ra
vage bij de treinramp van
Schiedam in 1976 waar de le
dematen her en der langs de
spoorlijn lagen. Daar ging ik
voor het journaal heen, met
een lege maag, dat was heel
wat anders dan nu".
In de film zijn onder meer de
beelden te zien van de eerste
aanblik die de bergers kregen
van de passagiersruimten,
waar tientallen zwemvesten
ongebruikt aan de plafonds
bungelden, in beweging ge
bracht door de wind die vrij
spel had door de verbrijzelde
ramen. Ook is de puinhoop te
zien op de autodekken, vol
gens Korver „net één grote
file op een rijksweg".
Voetsporen
Het menselijke drama wordt,
zoals genoemd, niet het be
langrijkste element in de film.
Het technische hoogstandje
van het weer drijvend maken
van het gevaarte wordt het
hoofdthema, dat in beeld
wordt gebracht vanaf rubber
bootjes, bokken, trekbakken,
sleepboten en helikopters.
Korver volgde een groot aan
tal vergaderingen van bergers
over de wijze van aanpak, om
op de belangrijke momenten
met de camera op de juiste
plek te zijn.
Korver: „Het is voor mij de
kunst een film te maken die
zowel technische diepgang
heeft als aantrekkelijk is voor
een lekenpubliek. Om dat te
kunnen bereiken had ik bij
het filmen een goede ver
standhouding nodig met alle
betrokkenen bij de berging,
van tekenaar tot matroos en
bergingsinspecteur. Als er één
dwars had gelegen, was alles
mislukt. Daarom probeer je je
als een van hen te gedragen.
Een hand toesteken als dat no
dig is".
Het maken van zo'n film kan
volgens Korver ook alleen sla
gen als de filmer een maritiem
gevoel heeft. Dat heeft hij, al
lereerst al dankzij z'n vader,
die gezagvoerder op de grote
vaart was. En als Korver zelf
geen kleine afwijking had ge
had aan een van zijn ogen, was
hij wellicht in vaders voetspo
ren getreden.
Al redenerend over maritieme
zaken („ik begrijp niet waar
om er op de Nederlandse tele
visie nog geen wekelijks of
maandelijks maritiem magazi
ne wordt uitgezonden"), tracht
Korver zich een beeld te vor
men van de meest indrukwek
kende beelden die de film zal
bevatten. Het zijn de beelden
van opstomende sleepboot
Fighter, waarop nabestaanden
van de omgekomenen op zee
in de buurt van de Herald een
rouwmis houden. Het is het
luiden van de scheepsbel van
Lloyds in Londen, dat aan
geeft dat er een zeer grote
scheepsramp is gebeurd. „En
zeker het geweldige symboli
sche moment dat het schip
rechtop stond. Op dat moment
kwam plotseling, als uit het
niets een geweldig dikke mist
opzetten. Filmisch een heel
mooi moment, waar alle ber
gers even stil van werden.
Alsof er een mantel van ver
getelheid over het schip werd
getrokken. Het doek was ge
vallen".
ARJEN VAN DER SAR
(Van onze correspondent
Roger Simons)
LONDEN Het pezige mannetje
achterin de zaal beleeft opnieuw elk
vreselijk moment van het vergaan
van de Herald of Free Enterprise
dat het leven heeft gekost aan bijna
200 opvarenden. Terwijl strandvon
der Mr. David Steel, advocaat van
het Britse departement van verkeer,
emotieloos en in droge, juridische
bewoordingen, de droeve laatste
ogenblikken van het trotse veer be
schrijft, verbergt hij het gezicht in
zijn handen. „Het spijt me, maar ik
kan er niet over praten", verklaart
de man tegenover enkele journalis
ten. „Ik had iemand aan boord van
wie ik vreselijk veel hield. Nu wil
ik zien of dit afschuwelijke ongeluk
wel wordt behandeld zoals het
hoort".
De grote ruimte waarin het drama van
Zeebrugge geanalyseerd wordt, is eigen
lijk het parlement van de Anglicaanse sy
node. Aartsbisschop Runcie van Canter
bury, die erg meevoelt met de nabestaan
den van de slachtoffers, is de gastheer van
het tribunaal, dat wordt voorgezeten door
marinerechter Sheen en vier maritieme
experts. De godsdienstige sfeer stemt in
zekere mate tot bezinning, ook al omdat
dit deel van het Londense Westminster
een buurt is van religieuze boekwinkels
en Anglicaanse predikanten. Rechter
Sheen verschijnt in deze entourage ge
woon in burgerpak, zonder pruik en
scharlaken pak. Ook de getuigenbank
ontbreekt; de betrokkenen die gehoord
worden mogen op een comfortabele stoel
plaatsnemen. Dit alles betekent echter
niet, dat het gerechtelijke onderzoek geen
ernstig juridisch karakter heeft.
Naarmate het onderzoek vordert, wordt
alsmaar duidelijker hoe veel erbij komt
kijken. Zo is niet alleen de mecanische
uitrusting van het verongelukte schip en
de manier waarop deze apparatuur werd
gebruikt belangrijk, maar ook de instel
ling van de bemanning. Hoe was het
werkklimaat aan boord van de Herald of
Free Enterprise? Nam de bemanning haar
taak wel ernstig op? Was zij'zich doorlo
pend bewust van haar verantwoordelijk
heid ten aanzien van de passagiers?
Al vanaf de eerste zittingsdag regent het
nare beschuldigingen van het type: slor
dig, laks, onverantwoord en slecht zee
manschap. Zowel de bemanning van de
gekapseisde autoveerboot als de rederij
Townsend Thoresen worden op het matje
geroepen. En geen van beiden slaat een
goed figuur. „Een ongeluk met mijn schip
was onvermijdbaar", bekent gezagvoerder
David Lewry (47) op de zevende dag. „Wij
accepteren volledige verantwoordelijk
heid voor het drama", deelt Townsend
Thoresen al op de tweede dag mee. De
snelheid waarmee in het Church House
bekentenissen worden afgelegd, is werke
lijk adembenemend. De getuigen zijn ken
nelijk van oordeel dat zij er bij een snelle
bekentenis beter van af zullen komen.
Al met al wordt wel ijzingwekkend duide
lijk dat de veiligheid van de passagiers ja
renlang niet serieus is genomen. Door
verkeerde zuinigheid heeft de rederij ja
ren achtereen noodzakelijke veiligheids
voorzieningen weten uit te stellen. Zo kon
het gebeuren dat gezagvoerder Lewry van
de Herald maar op goed vertrouwen
moest aannemen dat de boegdeuren van
zijn schip gesloten waren. De Herald
schepte water en kapseisde terwijl de ver
antwoordelijke matroos prinsheerlijk lag
te slapen...
Lewry's vrouw Patricia zit tijdens de on
dervraging enkele rijen achter hem, met
gebogen hoofd stilletjes te snikken. De re
putatie van haar echtgenoot als zeekapi
tein staat op het spel zolang dit onderzoek
duurt. Oordeelt rechter Sheen dat het
drama van Zeebrugge een rechtstreeks
gevolg was van Lewry's laksheid, dan zal
hij wellicht het kapiteinsbevret van de
voormalige gezagvoerder van het ramp
schip tijdelijk schorsen of helemaal in
trekken.
Telkens wanneer Lewry na afloop van de
zittingen hand in hand met Patricia het
Church House in Westminster willen ver
laten, schieten persfotografen toe om een
plaatje te maken. De kapitein en zijn
vrouw poseren gewillig, maar het echt
paar oogt elke dag die verstrijkt een tint
grauwer. Gezagvoerder Lewry ziet er uit
als iemand die het stuur heeft verloren.
Een kapitein zonder schip.
(Van onze correspondent
Bob van Huët)
PARIJS Met een loting
;n' voor het aanwijzen van de
juryleden begint maan
dagmiddag het proces te-
Ede Duitse oorlogsmis-
iger Klaus Barbie, bij-
enaamd „de slachter van
Lyon". Hem worden op
5 vijf punten misdaden te-
jen de mensheid ten laste
Selegd. De nu 73-jarige
oud-Gestapo-chef van
^yon heeft meer op zijn
kerfstok, maar omdat een
deel van zijn oorlogsmis
daden sinds 1974 zijn ver
jaard, kunnen die hem
liet meer worden aange
rekend.
Wegens de enorme belangstel
ling voor het proces waar
schijnlijk het laatste grote pro
ces tegen een nazi-oorlogsmis
dadiger kan dit niet worden
gehouden in de gebruikelijke
zaal van het Hof van Assisen
in Lyon. De centrale hal van
het gerechtsgebouw is hier
voor speciaal verbouwd. In de
loop van de twee maanden du
rende zitting zullen 110 getui
gen aan de balie verschijnen
en vertegenwoordigers van
een dertigtal organisaties van
joden, oud-verzetsstrijders en
communisten.
De getuigen worden bijgestaan
door veertig advocaten. Voor
de pers zijn er vijfhonderd
plaatsen beschikbaar, waarvan
de helft voor buitenlandse
journalisten. Het publiek heeft
slechts een tiental plaatsen, die
ten dele gereserveerd zijn voor
scholieren. Het proces wordt
opgenomen door de Franse te
levisie, maar behoudens het
eerste kwartier, dat recht
streeks wordt uitgezonden, zijn
de beelden pas over twintig
jaar te zien.
Nummer 239
Klaus Barbie, nummer 239 op
de door de geallieerden opge
stelde lijst van Duitse oorlogs
misdadigers, wordt verdedigd
door Jacques Vergès. Vast
staat dat hij om vrijspraak van
zijn cliënt zal vragen omdat
„Barbie slechts orders heeft
opgevolgd en niet alleen ver
antwoordelijk is voor de Duit
se oorlogsmisdaden, die boven
dien veijaard ziin."
De advocaat zal daarbij „bre
ken met de aanklacht" en op
zijn beurt de Franse autoritei
ten en het verzet in de Tweede
Wereldoorlog aanklagen res
pectievelijk voor het „laten
martelen en fusilleren tijdens
de Algerijnse oorlog" en het
verraad van het nationale ver
zetsheld Jean Moulin.
Officieel worden Barbie in
1983 uitgeleverd door Bolivia,
waar hij jarenlang onder de
naam Klaus Altmann had ge
leefd vijf misdaden ten laste
gelegd. Hoofdbeschuldiging is
de deportatie in april 1944 van
41 schoolkinderen, die woon
den in een weeshuis in Izieu
(ten oosten van Lyon) en die
werden vergast in het concen
tratiekamp Auschwitz. Het
originele telegram waarin Bar
bie het oppakken van de kin
deren aan zijn superieur in Pa
rijs meldt, geldt als belangrijk
ste bewijsstuk van het proces.
In enige illegale interviews die
Barbie vanuit de St-Joseph-ge-
vangenis in Lyon heeft kun
nen geven, toont de beul abso
luut geen schuldgevoel over de
hem verweten gruwelen. „Ik
was een soldaat en heb orders
opgevolgd", is het meest ge
bruikte argument
Schuldgevoel
Barbie ontkent het drama van
Izieu, hoewel het eerder ge
noemde telegram persoonlijk
door hem is ondertekend. In
1984 werd Barbie onderwor
pen aan een psychiatrisch on
derzoek. Een krant in Lyon
publiceerde daaruit enige de
tails. „Telkens wanneer we
hem confronteren met iets dat
een innerlijk conflict zou kun
nen oproepen, wendt hij zich
tot een denkbeeldige autori
teit. Zijn fixaties staan elk
schuldgevoel in de weg", zo
schreven de psychiaters in een
rapport.
Rond het proces zijn in Frank
rijk de polemieken weer opge
laaid wie nu goed en wie fout
was in de laatste wereldoorlog.
Kamervoorzitter Jacques Cha-
ban-Delmas, die een heldhaf
tig verzetsverleden heeft,
maakte het voormalige hoofd
van de Franse inlichtingen
dienst, Alexandre graaf de
Marenches, vorige week min
of meer voor leugenaar uit. In
zijn boek Het geheim van de
prinsen had De Marenches ge
sproken over geheime gesta-
po-archieven met belastend
materiaal voor „politici van
alle soorten die met de bezet
ters hebben geflirt." Chaban-
-Delmas zei de zaak tot de bo
dem te hebben uitgezocht en
concludeerde dat geen der nog
levende verzetsstrijders een
slecht geweten heeft
In Lyon, dat bekend stond als
de hoofdstad van het Franse
verzet, hebben dubieuze histo
rici het proces-Barbie aange-
frepen om voor de zoveelste
eer te beweren dat de gaska
mers niet hebben bestaan.
Anonieme brieven waarin dit
„op wetenschappelijke wijze"
wordt aangetoond, zijn ge
stuurd aan de getuigen, joodse
organisaties en ook aan de
Franse minister Michel Noir,
wiens vader in Mauthausen is
gestorven. De Franse justitie is
een onderzoek begonnen naar
de afzenders van de brieven.
De enige mij bekende man, die
zich openlijk manifesteerde als
een chronische huilebalk was
de staatsman Mossadeq.
Waarom hij een jaar of veertig
geleden zo vaak en zo hevig
weende, ben ik vergeten. Maar
wat mij bij staat is dat hij een
wat lang, gelooid gelaat had,
waarop een mengeling van
leed en verontwaardiging
stond gegrift. Op foto's zag je
hem vaak in flanellen,
breedgestreepte pijama's van
het type waarin u en ik
midden in de stad op hol
zouden slaan. Hij is in
vergetelheid geraakt, deze
apostel van de politiek van de
tranen. Door mensen die een
beetje over de schutting van
de psychologie hebben
gekeken wordt mannen vaak
aangeraden om hun tranen zo
nu en dan de vrije loop te
laten. Dat lucht op. Dat kan
wel waar zijn, maar ik heb het
gevoel dat jongens die leefden
toen Mossadeq weende, daar
nog niet aan willen toegeven.
Ze vechten tegen hun tranen.
Er schijnen mannen te bestaan
die alleen maar geweend
hebben bij hun geboorte. Zelf
heb ik dit jaar nog geen traan
gelaten, maar het is me dan
ook opmerkelijk voor de wind
gegaan.
In een deftige rubriek
International Manager" in de
Herald Tribune vond ik een
beschouwing van Sherry
Buchanan over tranen op de
werkplek en met name over
tranen die daar door vrouwen
worden geplengd. Volgens
Sherry wordt er door vrouwen
in kantoren en bedrijven veel
gehuild. De oorzaak is niet dat
zij hun werk niet aan zouden
kunnen of dat ze met tranen
bijvoorbeeld de slagkracht van
het hogere management
zouden willen breken. Neen,
ze huilen uit woede en
frustratie. Er is een hele
batterij psychologen in de slag
gekomen om dat vast te
stellen. De redenering is dat
mannen in conflictsituaties
een grote mond kunnen
opzetten, tot brullens toe
bewogen kunnen raken en
bovendien nog met de vuist op
tafel kunnen slaan. Margaret
Thatcher zou een van de
weinige vrouwen zijn die deze
kunst tot in de finesses
beheerst. Haar optreden in het
Lagerhuis is bij tijd en wijle
angstaanjagend. Zij zal dus
niet behoeven te wenen. Maar
zij is een uitzondering.
De psycholoog Kathleen
Hoover-Dempsey verbonden
aan de Vanderbilt University
te Nashville in de
Amerikaanse staat Tennessee)
heeft een belangrijk aandeel
in het onderzoek gehad.
Tachtig procent van de bij het
onderzoek betrokken vrouwen
had wel eens op de werkplek
gehuild en een op de vijf van
die wenende vrouwen deed
dat gemiddeld meer dan tien
keer per jaar. De helft van de
ondervraagde mannen zei op
een of ander punt in hun
leven wel eens op het werk te
hebben geweend.
De Amerikaanse psychologen
waren nogal verrast dat
zeventig procent van de
ondervraagde mannen een
behoefte tot troostverlening
voelde bij het waarnemen van
een vrouw in tranen op het
werk. Slechts drie procent
voelde zich door tranen
geïrriteerd en volgens zes
procent waren de wenende
vrouwen bezig een soort
feheim wapen in de slag te
rengen. Die uitkomst is in
tegenspraak met de vrij
algemeen heersende opvatting
dat mannen de vrouwentraan
wantrouwen en er zelfs nijdig
van worden. Hoe komt dat?
De heren weten zich gewoon
geen raad, ze weten niet wat te
doen. Zij zullen er volgens de
psychologen aan moeten
wennen dat vrouwen huilen
om uitdrukking te geven aan
woede en frustratie. Er wordt
een nobele slagzin aanbevolen
voor mannen die geween
waarnemen op vrouwelijk
managersniveau: „Omdat
vrouwen huilen, is huilen een
kracht en geen zwakte". Kijk,
waar mannen staan te brullen
en te tieren en met de vuist op
tafel slaan, zodat de kopjes
tapdansen op de schotels en de
lepeltjes rinkelen als
tamboerijnen, daar wendt de
vrouw het hoofd en weent
Eigenhjk zouden mannen ook
af en toe moeten kunnen
wenen op de werkplek. Dan
zou het leven waarschijnlijk
veel mooier ziin. Huilen is
beter dan brullen.
