Religieus pretpark
voor welgestelden
finale
Thank you for visiting
Heritage U<SA.
God loves yóu,
He really does.
Medisch
risico
£eidöc6omant
Hurry back.
Love,
ZATERDAG 9 MEI 1987
Links: Het (in
opspraak zijnde)
predikanten
echtpaar Jim en
Tammy Bakker
verwelkomen via
reclameborden de
gasten van
Heritage USA.
Rechts: Het bord
bij de uitgang van
het park: „Dank
voor uw bezoek
aan Heritage
USA. God houdt
van u. Dat doet
hij echt. Kom snel
terug. Liefs, Jim
en Tammy", luidt
de tekst.
Het Heritage Grand Hotel. Op de achtergrond de nieuwe, 21 verdiepingen tellende hoteltoren.
FORT MILL - De portier van het
Heritage Grand Hotel komt jui
chend onze kant uit. „Heerlijk dat
jullie er zijn. Weljcom. Dit wordt
de leukste vakantie van jullie le
ven". Wij reiken de in een oogver
blindend wit uniform gestoken jon
geman de hand, maar die weigert
hij resoluut. „Handen geven doen
wij hier niet. Wij omhelzen el
kaar". Met enige tegenzin drukken
wij de man aan onze borst. „Praise
the Lord! Praise the Lord!", roept
de portier. Wij gaan de monumen
tale hal van het hotel binnen en
melden ons bij de receptie. „Jesus
Christ is the Lord" staat met reus
achtige gouden letters boven de ba
lie. Een overvriendelijke juffrouw
zegt: „Wat fijn dat jullie er zijn.
Praise the Lord". Om vervolgens
haar aandacht geheel te richten op
onze Italiaanse pullovers. „Wat
prachtig. U ziet er heel, heel goed
in uit1", zegt ze.
Nog voor we onze kamer bereiken,
maakt eep gevoel van verbijstering zich
van ons meester. Een in goudbrokaat ge
stoken dame speelt op een gouden vleu
gel die op een verhoging in het midden
van de hal is geplaatst. Het bedienend
personeel holt af en aan, slechts voorge
kookte vriendelijkheden debiterend. De
jongeman die ons van een maaltijd
voorziet, zegt: „Het is mij een groot ge
noegen jullie vanavond te mogen bedie
nen. Mijn naam is Brent. Fijn dat jullie
er zijn. Praise the Lord. Er wacht jullie
een heerlijke maaltijd".
Aan de muren van het hotel hangen
tientallen ouderwetse, devotionele schil
derijen: de Goede Herder, Jezus Weent
over Jeruzalem, Jezus Onderwijst Zijn
Leerlingen, de Wonderbaarlijke Brood
vermenigvuldiging; een sentimenteel-re-
ligieus genre dat wij als volkomen afge
daan beschouwden, maar dat hier, te
midden van een bijna stuitende overda
digheid, welig blijkt te tieren.
Onze hotelkamer zou de afgunst van
zulke hotelmagnaten als James Marriott
en Conrad Hilton kunnen opwekken.
We worden geacht te baden in een
schelpvormig bad. We kunnen ons uit
strekken op een quasi antiek bed van
notenhout. Wij kunnen gebruik maken
van een televisietoestel dat in een reus
achtige kast is geplaatst.
Niet bescheiden
Het Heritage Grand Hotel ligt in het
hart van Amerika's snelst groeiende reli
gieuze pretpark dat in feite Heritage
USA heet en dat zich op dit ogenblik m
de eerste fase van zijn overigens storm
achtige ontwikkeling bevindt. Het park,
met de bouw en aanleg waarvan drie
jaar geleden werd begonnen, is gesi
tueerd op een ruim 1200 hectaren groot
terrein in de glooiende heuvelen van
South Carolina. Het geheel is een men-
feling van religie, commercie en show.
ezus Christus mag dan the Lord zijn,
enige christelijke bescheidenheid is bij
de opzet van dit volledig aan Zijn zaak
gewijde project niet betracht. Integen
deel. Tot nu toe heeft de overkoepelende
organisatie PTL (wat staat voor Praise
the Lord) 175 miljoen, voornamelijk
door de gelovigen geschonken dollars in
het park geïnvesteerd. Daarvoor is het al
genoemde Heritage Grand Hotel met
vijfhonderd luxe kamers, een pretpark
met enorme waterglijbanen, een zeer
protserige winkelgalerij, een auditorium,
een tenniscomplex, een reeks huurcha-
lets, een zwembad en een conferentie
centrum annex televisiestudio-gehoor
zaal-theater opgetrokken. Een nieuwe
hoteltoren van 21 verdiepingen, met nog
eens 513 kamers, nadert zijn voltooiing.
Vier restaurants - waarvan twee zeer lu
xueuze - draaien op volle toeren. Een
nieuw restaurant, geheel opgetrokken in
Walt-Disneystijl, is in aanbouw. Er moet
bovendien nog een bijbels themapark
komen, alsmede een naar oude kaarten
nagebouwd Jeruzalem, compleet met
een Hof van Olijven en een Calvarie
berg: geen Jeruzalem op schaal, maar
een echte kopie van de bijbelse stad zo
als ze er aan het begin van onze jaartel
ling uitzag. Eveneens in ontwikkeling
zijn vijf op het terrein gelegen luxe wo
ningbouwprojecten waarin de gelovigen
hun goede geld kunnen investeren. In
aanbouw is ook een zeven verdiepingen
hoog appartementencomplex in „Schot
se stijl", compleet met zwembad en an
dere hoogst luxueuze aanhangels. En dan
is er nog de camping met ongeveer vier
honderd staanplaatsen die al op volle
toeren draait.
Bijbelse kermis
Heritage USA is een overweldigend suc
ces. Ondanks de overal zichtbare kitsch,
ondanks de prijs van de hotelkamers
(honderd dollar per nacht) en ondanks
het feit dat de commercie genadeloos ge
bruik maakt van de religieuze sentimen
ten van de honderdduizenden Amerika
nen die er voor hebben betaald, bezoch
ten het vorig jaar al vier miljoen mensen
het pretpark. Overigens is niet het tien
jaar geleden in het leven geroepen PTL
de aanstichter van deze merkwaardige
bijbelse kermis, maar het onlangs zeer m
opspraak geraakte predikantenechtpaar
Jim en Tammy Bakker. Dit tweetal heeft
zich onlangs uit de PTL en het pretpark
moeten terugtrekken, omdat Tammy
aan de drugs was en Jim - overigens al
zes jaar geleden - een overspelige nacht
doorbracht met een 21-jarige dame. Wie
mocht denken dat deze schandalen de
feestvreugde in Heritage USA enigerma
te zou hebben getemperd, maakt een
vergissing. De rechtgelovigen hebben
Jim en Tammy allang vergeven, zoals ze
het omstreden'echtpaar ook hebben ver
geven dat er waarschijnlijk enigszins
vreemd met de financiën is omgespron
gen. Alleen de professionals van PTL
leggen enige terughoudendheid aan de
dag.
Als wij de persafdeling van de organisa
tie bezoeken, blijkt men daar buitenge
woon op z'n hoede te zijn. Na ons hals
over kop van een perspasje te hebben
voorzien met de opmerking dat het is
toegestaan iedereen te vragen wat wij
willen, worden we snel van de persafde
ling verwijderd. Later blijkt waarom:
juist die dag wordt bekend dat Jim en
Tammy Bakker vanaf 1984 ongeveer 4,8
miljoen dollar hebben getoucheerd van
PTL, dat zelf zegt jaarlijks 129 miljoen
van zijn aanhangers te ontvangen. Van
die onthulling maakt de Amerikaanse
pers zich nog dezelfde dag met gretig
heid meester. Maar de gelovigen die in
groten getale de wonderen van Heritage
USA aanschouwen, blijven ongeschokt.
Goedkoop sentiment
Wie iets van het karakter van dit „Dis
neyland der Vromen" (de uitdrukking is
van Time) wil begrijpen, moet eerst we
ten dat Jim en Tammy Bakker zich van
een snel groeiend PTL-televisienetwerk
(dat 15 miljoen gezinnen zegt te berei
ken) hebben bediend teneinde hun faam
over de gehele VS te verspreiden. Ze
hebben dat gedaan in een stijl die de
tv-serie Dallas waardig zou zijn. Zin
gend, wenend, het voetvolk bij tijd-en
wijle om vergiffenis en zeer regelmatig
om geld, veel geld vragend, en voor het
overige vrolijk lachend, hebben ze mil
joenen Amerikaanse gelovigen aan hun
devotionele soap-opera gebonden. In fei
te behoort het predikende tweetal niet
tot een officiële Kerk. Hun religieuze
leerstellingen zijn beperkt. Men hoeft
zijn hart slechts open te stellen voor Je
zus en de rest gaat vanzelf. Het tweetal
predikt bovendien dat het echte geloof
in Jezus met onmiddellijke ingang wordt
beloond met aardse rijkdommen en alge
heel welbevinden. De Jezus van Jim en
Tammy Bakker is kennelijk op aarde ge
komen om het leven van fleur en franje
en bovendien van ongeloo'flijke hoeveel
heden kitsch en goedkoop sentiment te
voorzien. Als men maar niet te veel zon
digt en zich maar blijft openstellen voor
de Heer, kan een mens eigenlijk niets
meer gebeuren. Rijkdom is geen be
zwaar. Integendeel. Tammy heeft in de
jaren dat ze grote triomfen via de
PTL-televisie vierde, naast de Blijde
Boodschap ook nog een rijk assortiment
cosmetica aan de man gebracht. In Heri
tage USA kan men gouden en zilveren
sieraden alsmede edelstenen van elke
stijl, maat en prijs kopen. De schoon
heidssalon van Tammy is nog steeds in
vol bedrijf. Menig bezoekster laat er zich
van wimpers en vingernagels voorzien
van het buitensporig formaat dat Tam
my tot voor kort met zoveel succes
droeg.
Andere winkels voorzien de gelovigen
van luxe kleding, bevlogen boekwerken,
devotionalia van elke soort en prijs,
grammofoonplaten (goeddeels volgezon-
gen door Tammy die ons in alle poses
vanaf de hoezen toelacht), bonbons en
gebak.
Religieus coma
Rijst de vraag hoe een volwassen Ameri
kaan in Heritage USA zijn dag door
brengt. Is hij donateur van PTL en over
schrijdt zijn jaarlijkse bijdrage de dui
zend dollar, dan heeft hij recht op een
gratis verblijf van vier dagen in Heritage
USA, inclusief het hotel. Heeft hij zich
voor een lager bedrag lid van de PTL-
organisatie laten maken, dan krijgt hij
op alle attracties en alle artikelen tien
procent korting.
Van de gelovige wordt voorts verwacht
dat hij zich op onbekommerde wijze
vermaakt, dat hij een bezoek brengt aan
een van de exquise restaurants van het
project, dat hij zich op de waterglijbanen
waagt, dat hij de nodige aankopen doet,
maar ook dat hij deelneemt aan bijbelse
workshops, conferenties, trainingen en
diensten die er aan de lopende band
worden gehouden. Er zijn trainingen
voor echtparen die het moeilijk met el
kaar hebben. Er zijn kinder- en tiener
bijeenkomsten. Er zijn bijbeluitleggingen
en vrome gespreksrondes. Er zijn nach
telijke communiebijeenkomsten. En er is
zelfs studiebijeenkomst over het onder
werp: „De bijbelse principes van de fi
nanciële vrijheid".
In de grote tv-studio met 1350 zitplaat
sen treden regelmatig artiesten op, alle
maal vertolkers van het religieuze lied,
dat dan wel in een eigentijds pakje is ge
stoken. Avondkleding, smokings, rok-
kostuums en glitterjurken behoren tot de
standaarduitrusting van die artiesten.
Tot voor kort was de dagelijkse tv-opna-
me van de „Jim en Tammy Bakker
Show" het absolute hoogtepunt van een
Heritage-dag. De gelovigen verdrongen
elkaar om dat gebeuren te kunnen bij
wonen. En in het land stelden vele hon
derdduizenden volgelingen hun toestel
len elke dag op de PTL-zender af. Jim
en Tammy verschenen dan welgekapt,
zwaar opgemaakt en in de meest swin
gende kleding op de buis. En tot de show
behoorde niet alleen een goed gedoseer
de hoeveelheid vrolijkheid, vermaan en
vergeving, maar ook handopleggingen,
gebedsgenezingen en het spreken in ton
gen. Niet zelden geraakten de toeschou
wers in een soort religieus coma. En de
extase droeg een vrijwel algemeen karak
ter.
Zondeval
Jim en Tammy hebben zich, na hun
zondeval, schielijk teruggetrokken in
hun zeer riante huis in Califomië, in het
geruststellende vooruitzicht dat PTL
voorlopig hun riante jaarinkomen blijft
betalen. De geestelijke leiding van PTL
is intussen in handen gelegd van Jerry
Falwell, een uiterst conservatieve en
weinig tot vrolijkheid geneigde predi
kant die ook aan het hoofd staat van de
zeer reactionaire politieke mantelorgani
satie Moral Majority (vier miljoen le
den). Falwell is eveneens „bekend van
radio en tv". Hij zendt dagelijks het
door 547.000 gezinnen bekeken pro
gramma Old Time Gospel Hour uit. Of
Falwell, die zichzelf ook nog adviseur
van president Reagan noemt, zich in het
religieuze Dallas van Jim en Tammy op
de been kan houden blijft overigens de
vraag. De gelovigen, die tot het vergeven
van zelfs de ergste zonde bereid zijn,
wensen de spoedige terugkeer van de
Bakkers. Daartoe worden brieven ge
schreven en handtekeningenacties ge
voerd. Maar de concurrentie wil dat kos
te wat het kost voorkomen. Vooral
tv-predikant Jimmy Swaggart - die de
escapades van de Bakkers zou hebben
laten uitlekken aan de pers - is daar te
gen. De terugkeer van Jim en Tammy
zou Swaggart tot nieuwe en nog schok
kender onthullingen over het predikan-
tenpaar kunnen aanzetten, zo wordt in
Heritage USA gevreesd.
Wat de nog steeds groeiende schare van
gelovigen naar Heritage USA voert, is
niet geheel duidelijk. Een uit Pittsburg
afkomstige ingenieur probeert ons klein-
gelovigen uit te leggen wat er met hem is
gebeurd, waarbij hij meteen de kantteke
ning maakt dat, als wij niet bereid zijn
ons hart volledig te openen, een goede
uitleg nagenoeg onbegonnen werk is. Hij
zegt: „Mijn vrouw en ik hebben alle ker
ken gehad. We hebben op religieus ge
bied alles doorgemaakt. Dan sta je
opeens voor een geweldige rots, je hebt
het gevoel door het leven verpletterd te
worden. Je weet niet meer waarheen. Op
dat moment vroegen Jim en Tammy
Bakker ons ons hart geheel open te stel
len voor Jezus, de Heer. Dat deden wij.
Het was alsof er een wonder met ons ge
beurde. Hallujah! Hallelujah!".
Uitverkorenen
De ingenieur springt op van zijn stoel,
richt de blik hemelwaarts en spreidt zijn
armen uit. Zijn echtgenote glimlacht in
vervoering. Nadat de ingenieur weer is
gaan zitten, zegt hij: „We werden op
nieuw geboren. Wij behoorden opeens
tot de uitverkorenen die zich „de nieuw
geboren christenen" mogen noemen.
Met de officiële kerken hebben we niks
meer te maken. We staan in rechtstreeks
contact met Jezus, we zijn in hem, met
hem. We hebben daarom gewild dat
Heritage USA er kwam. We storten nu
al drie jaar achtereen duizend dollar.
Drie jaar geleden was hier nog niets. Nu
is er dit, dit wonder, dit bewijs dat het
geloof in Jezus tot alles in staat is".
Maar, zo vragen wij de man en diens
echtgenote, gaat dit vreemde mengsel
van commercie, show en religie hen dan
niet tegenstaan? De echtelieden veinzen
ons in het geheel niet te begrijpen. De
man zegt: „U hebt nog een heel lange
weg te gaan".
Na anderhalve dag verlaten wij, moege-
beukt door een teveel aan vriendelijk
heid, uitgekeken op het overdadig ver
toon van kitsch, wansmaak en commer
cie de terreinen van Heritage USA. Ei
genlijk bestaan daar, zo hebben wij ont
dekt, slechts twee taboes: tabak en alco
hol. Voor het overige mag er alles: Of
nee, er heerst in feite nog een taboe in de
wondere wereld van PTL en Jim en
Tammy Bakker: armoede. Wie geen geld
heeft, wie niet welvarend is, heeft in
Heritage USA niets te zoeken. Rijkdom
is in Amerika's grootste religieuze pret
park een schone deugd.
Met enige behendigheid ontlopen we de
portier en diens afscheidsomhelzing. De
jongeman ziet ons trouwens niet. Hij ligt
in de armen van een dame die zojuist
uit een limousine is gestapt. „Praise the
Lord! Praise the Lord!", roept de portier
in vervoering. De hem toegestoken fooi
stopt hij onbezwaard in de borstzak van
zijn smetteloos witte uniform.
JO WIJNEN
Er is iets raars met medische fou
ten. Iedereen vindt dat dokters
geen fouten mogen maken, maar
iedereen kan op zijn vingers natel
len dat in het ingewikkelde medi
sche bedrijf onherroepelijk fouten
worden gemaakt.
In weekblad De Tijd kwam de hemato-
loog prof dr. C. A. M. Haanen daar kort
geleden rond voor uit. Het opmerkelijke
was dat hij niet de beschuldigende vin
ger uitstak naar blunderende collega's,
maar royaal een hand in eigen boezem
stak. Zo had hij eens bij een patiënt een
tumor „vergeten", hoewel de röntgeno
loog hem daarop had gewezen. Toen de
patiënt zich een jaar later weer meldde
was het te laat. „Dat was natuurlijk een
uiterst pijnlijke ervaring. Eerlijk gezegd
heb ik het de patiënt niet durven vertel
len. Hij is later helaas aan die tumor
overleden. Natuurlijk heb ik onmiddel
lijk maatregelen genomen om zoiets in
de toekomst te voorkomen". Haanen
heeft dit verhaal ook verteld op een con
gres, dat de Nijmeegse Faculteits Vereni
ging - dat is een club van medische stu
denten - vorige week hield. Ook werd
er gesproken over de vraag hoe dit soort
fouten te voorkomen zijn. Nu is het rare
dat zelfs vermijdbare fouten nooit hele
maal te vermijden zijn. Haanen trof
maatregelen tegen zijn black out, maar
toch kan hij, evenmin als wie dan ook,
garanderen dat hij in de toekomst niet
een andere onbegrijpelijke blunder
maakt.
Er is zelfs een natuurkundige wet die
zo'n garantie onmogelijk maakt. Dat is
de beroemde „tweede hoofdwet van de
thermodynamica". Ik zal u de onestheti
sche formule besparen, maar de wet
komt er op neer dat bij elke overdracht
van informatie de ruis, de chaos en de
misverstanden toenemen. Een bekend
gezelschapsspelletje is op dit principe ge
baseerd. Iemand schrijft een boodschap
op een papiertje, geeft die fluisterend
aan zijn buurman door, die vertelt het
weer aan zijn buurman enzovoort, en de
laatste in de rij maakt het doorvertelde
bericht bekend. Dat is bijna altijd la
chen, gieren en brullen, want de bood
schap is meestal lachwekkend verminkt.
De hoofdwet van de thermodynamica
heeft dan met ruis, wanorde en misver
stand, toegeslagen.
Nu wordt in het ziekenhuis ontzettend
veel doorverteld. De patiënt vertelt zijn
verhaal, de dokter vertaalt dat verhaal in
medische termen, schrijft het een en an
der op in het medische dossier, leest die
gegevens bij gelegenheid weer terug, er
komen andere dokters aan te pas die
ook weer papiertjes invullen, de verple
ging schrijft ook de nodige paperassen
vol, er is voortdurend overleg, en elke
keer kan de ruis toeslaan. De som van
misverstanden kun je beperken wat je
maar wilt, maar tot nul reduceren kun je
die som nooit. We willen het vaak niet
voor waar hebben, maar de conclusie is
onvermijdelijk: als je je overgeeft aan de
zorgen van het medisch bedrijf dan loop
je altijd een bepaald risico. Dat risico
kan klein zijn, maar het is er wel.
Het congres in Nijmegen ging daarover.
Dokters praatten over de fouten in het
medische bedrijf, zelfs onverbloemd
over hun eigen blunders. Dat is uniek,
want de medische stand is altijd tamelijk
lichtschuw geweest als het over eigen fa
len ging. Bovendien is het een enorme
vooruitgang. Alleen door openhartigheid
kun je wat aan dit probleem doen. Maar
of het publiek door al die openhartigheid
zich ook veiliger gaat voelen, dat waag
ik te betwijfelen. Ik denk dat eerder het
omgekeerde gebeurt: het onverbloemd
noemen van de risico's van het medi
sche bedrijf, zal de angst voor dat risico
doen toenemen.
Ga maar na. We leven langer en gezon
der dan welke eerdere generatie ook, en
nooit eerder voelden we ons zo be
dreigd. Vroeger wisten we van niks en
konden we nog onbekommerd zondigen,
maar nu kennen we de risico's. Van zon
licht, barbecuen en koffiedrinken krijg je
kanker, van vrijen krijg je aids of andere
kwalen, te veel stress is niet goed, te wei
nig stress is ook al niet goed, de kans op
een gehandicapt kind is twee op hon
derd, kortom, je kunt het zo gek niet
verzinnen of het is met risico's besmet.
Het vervelende is dat bijna niemand die
risico's koelbloedig kan inschatten. Gro
te rampen of spectaculaire missers ma
ken een vervaarlijker indruk dan een op
telsom van kleine rampen. Zo is een
kwart van de bevolking er van overtuigd
dat vliegen gevaarlijker is dan autorij
den. Dat is niet het geval: autorijden is
twintig keer gevaarlijker. Maar zelfs als
je dat weet, dan voel je je in het vlieg
tuig toch niet helemaal op je gemak. An
der voorbeeld. Roken veroorzaakt ze
ventienduizend doden per jaar. Een
ramp. Maar omdat deze catastrofe zich
in een reeks van weinig spectaculaire
minirampjes voltrekt, maakt dit minder
indruk dan pakweg de ramp met die
veerboot. Welnu, medische missers
(„Vrouw overlijdt door vergissing chi
rurg", „Boete arts wegens grove fouten
bij zwangerschap") zijn spectaculair en
uiterst mediageniek, want geen lekkerder
schandaal dan een medisch schandaal.
Die komen dus in de krant, en zo hoort
het ook. Maar omdat ze zo spectaculair
zijn, ga je bijna vergeten dat het medi
sche bedrijf ook wel eens iets goed doet.
J. Paalman
