Klooster Windesheim: Mysterie
voor archeologen en historici
CcidócSomxvnt
kerk
wereld
Verraad
Paus luidt campagne
Brazilië in voor
steun arme kinderen
Meerderheid gereformeerde
kerken tegen deelname SILA
beroepingen
CëidóC
DE
KRANl
BRENl
DEWERELI
BIJU
THUlSv
GEESTELIJK LEVEN/OPINIE
ZATERDAG 7 MAART 1987 PAGINA
Kardinaal hekelt onderdrukking Oekraïnse katholieken
ROME Leiders van christelijke kerken in het Westen zou
den zich verre moeten houden van de komende herdenking
van de duizendjarige Russische-Orthodoxe kerk, zolang de in
1946 onder dwang bij de Russisch-Orthodoxe Kerk ingelijfde
Oekraïnse Katholieke Kerk, die in het geheim is blijven voort
bestaan, niet in alle openheid zich mag manifesteren. Dat staat
in een verklaring van de leider van deze Kerk, de in balling
schap in Rome levende kardinaal Myroslav Lubachivsky, die
zich „groot-aartsbisschop van Lvov" mag noemen. De kardi
naal wijst op het feit, dat de vijf miljoen leden tellende kerk
werd ingelijfd terwijl de grondwet van de Sovjet-Unie uitdruk
kelijk het recht op vrijheid van godsdienst erkent.
Bijbelnood in Zuid-Afrika door sancties
KAAPSTAD Ten gevolge van de tegen Zuid-Afrika uitge
vaardigde economische sancties moest de activiteit van het
Zuidafrikaanse Bijbelgenootschap zo worden teruggeschroefd,
dat van een ware bijbelnood sprake is. De uitgave van het
Nieuwe Testament en van aparte bijbelboeken moest tot een
minimum worden beperkt, waardoor sprake was van een te
ruggang van respectievelijk 31 en 49 procent. Er zijn wachtlij
sten ontstaan van enkele honderdduizenden exemplaren in
verscheidene talen. Het ook in Bophuthatswana, Venda en Cis
kei werkende Bijbelgenootschap heeft in 1986 rond 697.000 bij
bels. 347.000 exemplaren van het Nieuwe Testament en 297.000
bijbeldelen afgezet.
Men werpt zich vaak
in het vuur om aan de
rook te ontkomen
Klassieke Griekse zegswijze
door Marinus van der Berg
Zes mensen langs de Kruis
weg. Vandaag de eerste. Zes
momenten, zes portretten van
onszelf? Wie zijn die mensen
langs de Kruisweg? Ken ik ze?
Sta ik ook langs die weg of
loop ik een eindje mee? Waar
loop ik dan? Die vragen stel ik
me de komende zaterdagen op
weg naar Pasen 1987. Pasen
het nieuwe kruispunt op onze
weg.
De eerste mens die we ont
moeten heet Judas. Hij is on
der ons bekend geraakt als
„de verrader". Hij heeft een
kwalijke naam gekregen.
„Vriend, ben jij daarvoor
hier?" Op de Missie-Zendings
kalender maart 1987 zie je dat
de ogen elkaar ontwijken.
Beeldender kan het niet ge
zegd worden. Het is niet ge
makkelijk om met Judas in ge
sprek te gaan. Iemand die je
ervaart als een verrader, tergt
je hart. Verraad is een van de
pijnlijkste ervaringen in je le
ven. Door een vriend verraden
worden. Erger kan niet. Je
kunt het van sommigen ver
wachten, maar niet van een
vriend. Van iemand die een
stuk van de weg met je is ge
gaan en met wie je gedeeld
hebt van je zelf. Verraad doet
denken aan de oorlog. Mensen
in de oorlog kenden die angst
om verraden te worden. Wie
verraden werd, was zijn leven
niet meer veilig. Verraden zijn
kan het gevoel in je vestigen:
„wie kan ik nog vertrouwen?"
Verraad schendt het vertrou
wen. Dat is wel het ergste wan
neer jezelf in een weerloze en
afhankelijke situatie bent. We
horen de laatste jaren steeds
meer verhalen over „incest".
Voor het raam van het Aan
dachtscentrum in Den Haag
zag ik: „Hier binnen kun je
praten over incest. Hier is je
verhaal veilig". Incest is mis
bruikt zijn door iemand die
toch te vertrouwen moet zijn.
Je vader, je broer. Je bent ver
raden in je eigen huis op de
meest weerloze plek en op een
weerloos moment, als je ont
kleed bent. Waar ben je dan
nog veilig? Je kunt verraden
worden, maar je kunt in je le
ven ook zelf verraden. Je kunt
idealen en daarmee mensen
verraden. Je kiest voor iets wat
op korter termijn wel meer ge
luk en aanzien geeft en waar
door je meer applaus ontvangt
of gewaardeerd wordt door
hen die het nu voor het zeggen
h'ebben, maar je verzwijgt de
lastige en minder populaire
dingen. Je huilt mee met de
wolven in het bos. Je durft niet
openlijk voor iemand op te ko
men. Je wilt zelf maar liever
buiten schot blijven. Het kan
het verraad zijn van „wiens
brood men eet, diens woord
men spreekt". Zolang je dat
doet, zullen bedreigingen, ano
nieme telefoontjes en brieven
je bespaard blijven. Je wordt
een aardig mens gevonden,
maar de vraag is of je geen
stenen voor brood verkoopt.
Dr. Aat Dekker stelde in het
pastoraal leerhuis in Almelo de
kritische vraag: „Waar zijn in
onze kerken de arbeiders ge
bleven en de kunstenaars en
de elite met zijn eigenaardige
levensstijl en de mensen die
niet leven binnen de relatie
vorm die we als enige juiste
zijn gaan zien?" De vraag
kwam naar ons toe: plegen we
geen verraad als we steeds
weer mensen uitsluiten. Als we
niet kiezen voor deze concrete
en unieke mens? Verraad heeft
te maken met het uitsluiten
van mensen. Zo komt de erva
ring van verraad dichtbij ons
zelf. Het maakt onrustig en
doet pijn. Je eigen moment
van verraad zien is niet makke
lijk.
Jezus blijft Judas aanspreken
met „vriend". Opmerkelijk. Ju
das is vaak zo afgeschilderd
dat bij onszelf het gevoel werd
gewekt: zo ben ik niet. Soms
wordt iemand een verrader ge
noemd omdat hij een heersen
de mistoestand doorbreekt en
iets aan de kaak stelt wat som
migen liever verborgen hou
den. Het onderscheid tussen
vriend en verrader is niet altijd
zo duidelijk. Het hangt ook sa
men met de vraag: bij wie en
wat hoor ik in mijn leven? Op
ziend naar het Kruis zie ik de
mens die verraden werd omdat
Hij opkwam voor kleine en
weerloze mensen.
Het moet in de middeleeuwen
druk zijn geweest in Windes-
heim. Als hoofdklooster van
het Kapittel van Windesheim
was het jaarlijks rond de
tweede zondag na pasen het
centrum waar de prioren der
aangesloten kloosters voor
het generaal kapittel bijeen
kwamen. Bovendien waren er
steeds talrijke mensen op weg
van Zwolle en Deventer naar
Windesheim gingen.
Als het aan de Stichting Win
desheim 600 ligt wordt het
fraaie buurtschap dit jaar
weer bet centrum van spiritu
aliteit. Want er wordt vanwe
ge het 600-jarig bestaan een
symposium georganiseerd
over de Moderne Devotie. De
geesten van de navolgelingen
van Geert Groote waren nog
steeds rond in Windesheim en
doen hun invloed nog steeds
gelden.
WINDESHEIM Het
was de Deventernaar
Geert Groote die in zijn
woonplaats in 1379 de
gemeenschap van de
Zusters des Gemenen
Levens stichtte. Vier jaar
later volgde die van de
Broeders des Gemenen
Levens. Een gemeen
schap, gericht op een zui
ver leven met een nieu
we vroomheid en inge
steld op het praktisch be-
leiden van het Christen
dom. Toen Geert Groote
in 1384 stierf, besloten
zijn volgelingen dat zijn
geesteswerk niet verlo
ren mocht gaan. Er
moest een burcht komen,
een thuishaven waar de
religieuzen hun ideëen
over de Moderne Devotie
konden belijden en uit
dragen. „Een klooster
onder welks schaduw
alle vrome tortelduiven
tegen de aanvallen van
havikken en sperwers de
meest veilige schuilplaats
zouden vinden".
De bisschop van Utrecht ver
leende toestemming om een
klooster van reguliere Kanu-
nikken (geestelijken) te stich
ten, onder voorwaarde dat
het in Salland zou verrijzen.
De Zwollenaar Berthold ten
Hove stelde gronden beschik
baar bij Windesheim, zodat
de nijvere spiritualisten in
1386 konden aanvangen met
de bouw van hun toevluchts
oord: Het begin van de Con
gregatie van Windesheim. Op
17 oktober 1387 legden de zes
eerste reguliere kanunniken
hun kloostergelofte af in
Windesheim.
Invloed
De geestelijke invloed van de
Moderne Devotie was verras
send groot. De gedachte om
kuisheid, armoede, gehoor
zaamheid en bovenal liefde
na te streven, vond weer
klank in 120 mannen- en 30
vrouwenkloosters. De Con
gregatie van Windesheim
breidde zich in een enorm
tempo uit, met als gevolg dat
in België en Duitsland nog
voldoende materiaal gevon
den kan worden, om de „ty
pische Windesheimer kloos-
terbouw' te registreren. In
Nederland zijn tot nu toe
vrijwel geen bouwresten ge
vonden. Van Dijk en A. Hen
drikman van de Stichting
Windesheim 600 hebben uit
gegevens uit het buitenland
opgemaakt dat Windeshei-
mers de gewoonte hadden
hun kloosters in te richten
naar het voorbeeld van ande
re congregaties. Ze gaan er
daarom vanuit dat het een
variant is geweest van de
premonstrantenser klooster-
bouw.
De thuishaven van de Mo
derne Devotie moet hebben
bestaan uit twee complexen.
Een wooncomplex, bestaande
uit een kerk met daaraan een
omgang met vier even lange
gangen waaraan de gemeen
schappelijke ruimten en cel
len voor de kloosterpriesters.
Aan de bovengangen bevond
zich de eigenlijke slaapzaal.
Aan het vierkant dat op die
manier ontstond kunnen in
de lengte van of haaks op
verschillende grotere of klei
nere aanbouwsels zijn ge
weest.
Het tweede complex, aldus
de historici, was het indus
triële complex. Het bestond
uit meerdere gebouwen die
dienden voor het vervaardi
gen en bewaren van produc
ten voor het levensonder
houd van de kloosterlingen.
Ook werd daar het vee ge
stald en het lekepersoneel
(kloosterlingen die niet tot
priester waren gewijd en be
last werden met de huishou
delijke karweitjes in het
klooster). Tot zo'n industrie
complex behoorde altijd de
kloosterbrouwerij en een zie
kenhuis.
De kloosterlingen hadden in
Windesheim de beschikking
over een lang en bijzonder
smalle rivierduin van de IJs-
sel. Er moest derhalve voor
namelijk in de lengte worden
gebouwd, wat volgens de his
torici de afstand tussen beide
complexen verklaart. Waar
het tweetal vooral heeft ge
zocht is in en rondom de wo
ning van de familie Van den
Oort aan de Veldweg. Onder
zoek heeft daar aangetoond
dat de bomen voor de draag-
balken tussen 1498 en 1502
gekapt moeten ziin. „Alleen
al om die reden hebben wij
in het oudste deel van de wo
ning te maken met een au
thentiek restant van het rond
1580 afgebroken klooster', al
dus de historici. De woning
aan de Veldweg moet voor
de historici als het paradijs
zijn geweest. Want daar wer
den bijna al hun vragen be
antwoord.
De kelder met steunpilaren
en bogen zou kunnen duiden
op de aanwezigheid van een
voormalige kloosterkelder.
Pal voor de ramen van de
huiskamer van de familie
Van den Oort zou de keuken
van het klooster geweest
kunnen zijn. Een belangrijke
aanwijzing is de plaats van
de stookplaats. Dat was in de
middeleeuwen een centrale
plek waar de kloosterlingen
zich in de winter konden
warmen. In huize Van den
Oort bevindt zich een zeer
grote schouw met nissen voor
kaarsen of olielampen. De
enorme schoorsteen werd en
kele jaren geleden afgebro
ken. „De familie Van den
De kelder onder het huis van
Van den Oort, waar al bussen
vol met nieuwgierige mensen
naar hebben gekeken, omdat
men vermoedt dat het met
het klooster heeft te maken.
Oort wijst thans nog de plaats
aan waar destijds de gedele
geerden der drie steden
Zwolle, Kampen en Deventer
vergaderden: de stookplaats
die tevens dienst deed als re
creatiezaal'. luidt de enthou
siaste conclusie van het twee
tal.
„Het onderzoek van de bron
nen, de literatuur en de kaar
ten hebben ons voldoende
overtuigd van de juiste loca
tie van het voormalige kloos
ter te Windesheim', besluiten
ze hun rapport. „De historici
geven het laatste woord gaar
ne aan de archeologen. Zij al
leen kunnen door bodem-
prikken, proefsleuven, op
gravingen en infrarode foto's
het definitieve bewijs leveren
van de locatie van het voor
malige klooster te Windes
heim.'
DICK LANING
SAO PAULO Met een toespraak van paus Johannes Pau-
lus II voor de Braziliaanse radio en televisie is deze week een
begin gemaakt met de „broederschapscampagne" van de Bra
ziliaanse RK bisschoppenconferentie (CNBB). Deze campagne
is gericht op de noden van 36 miljoen arme Brazilianen in de
leeftijd tot negen jaar.
Volgens gegevens van de CNBB lijden 25 miljoen kinderen in
Brazilië gebrek, zijn er voorts 7 miljoen die geen dak boven
hun hoofd hebben en leven tenslotte 2 miljoen kinderen van
de misdaad. Slechts één procent van de in de steek gelaten
kinderen heeft een plaatsje gekregen in een sociale instelling
of in een pleeggezin. Volgens de voorzitter van de CNBB, mgr
Ivo Lorscheiter, wil de Braziliaanse kerk met haar campagne
de bevolking aansporen om voor dit probleem oplossingen te
zoeken. Hij waarschuwde dat het probleem van de miljoenen
arme Braziliaantjes niet wordt opgelost met alleen financiële
steun, maar dat er ook veranderingen nodig zijn van de „on
rechtvaardige en onmenselijke" sociale structuren.
Boete wegens bidden in het Kapitool
WASHINGTON Secretaris-generaal Arie Brouwer van de
Nationale Raad van Kerken in de Verenigde Staten en vier
vertegenwoordigers van de Rooms-Katholieke Kerk en enke
le protestantse Kerken, moeten een boete van tien dollar be
talen wegens ongeoorloofd bidden in het Kapitool, de verga
derplaats van het Amerikaanse congres. Op Aswoensdag had
den de kerkelijke leiders aldaar een gebed uitgesproken voor
vrede en gerechtigheid in Midden-Amerika. Demonstraties in
het Kapitool zijn verboden en overtreders kunnen tot een ge
vangenisstraf van maximaal een jaar worden veroordeeld.
Brouwer en zijn medestanders hadden juist het Kapitool uit
gekozen om meer aandacht te krijgen voor hun kerkelijk pro
test.
LEUSDEN De meer
derheid van de plaatselij
ke gereformeerde ker
ken is tegen deelname in
het SILA, de Stichting
Interkerkelijke Lede
nadministratie). Dat
blijkt uit een raadpleging
van kerken en classes.
Een derde deel van de
kerken is vóór deelname
aan de organisatie die
werd opgericht om een
goede kerkelijke lede
nadministratie mogelijk
te maken als straks uit
de bevolkingsregisters
niet meer de noodzakelij
ke gegevens gehaald
kunnen worden (bij in-
werkintreding van de
wet op de privacy). De
meeste bezwaren richten
zich op de financiële
consequenties van deel
name aan de SILA.
De synode van de Gerefor
meerde Kerken kon in no
vember niet tot een besluit
komen; reden om de kerken
te raadplegen. Volgende
week komt de synode in een
speciale zitting bijeen om tot
een besluit te komen.
Ondanks de mening van de
meerderheid van de plaatse
lijke kerken, adviseren de
deputaten (een door de syno
de benoemde adviesgroep) de
synode volgende week geen
definitief besluit te nemen.
De financiële consequenties
zouden door een iets andere
opzet minder verstrekkend
kunnen worden. Bovendien,
aldus deputaten, is er veel
onzekerheid over de gevol
gen van de motie-De Visser
(PvdA), die de Tweede Ka
mer vorige week aannam.
Als de regering deze motie
uitvoert, is feitelijk de grond
onder de SILA weggeslagen.
Ook de hervormde ledenad
ministratie (SMRA) zal dan
niet meer kunnen functione
ren. De Visser wilde met zijn
motie bereiken dat de kerken
op dezelfde wijze afnemer
moeten worden van gegevens
uit de bevolkingsadministra
tie als andere organisaties.
Dit zou betekenen dat de
kerken per jaar vele tiental
len miljoenen gulden zouden
moeten betalen om de beno
digde gegevens te krijgen.
De haast waarmee de synode
over deelname in SILA
moest besluiten namelijk
het verdwijnen van de aante
kening van de kerkelijke ge
zindheid in de bevolkingsad
ministratie per 1 januari 1988
is niet meer nodig, schrij
ven deputaten. De overheid
wil nog een jaar met de nieu
we regeling wachten.
Gereformeerde Kerken
Benoemd te Dokkum als geestelijk
verzorger van De Sionsberg D.
Land te Soest, die deze benoeming
heeft aangenomen.
Gereformeerde Kerken vrljge-
Beroepen te Nieuwegeln drs. J.R.
Visser, kandidaat te Dronten.
Nederlandse Hervormde Kerk
Beroepen te Emmeloord B. Koole te
Steenwijk.
Beroepen te Veenwouden K. van
Marrum, kandidaat te Kollum.
Christelijke Gereformeerde Ker
ken:
Tweetal te Hengelo (Ov.) M.C. Mul
der, kandidaat te Apeldoorn en H.J.
Selderhuis kandidaat te Enschede.
Samenleving zonder Passie fe
ONZE samenleving houdt er geen rekening mee, maarfet
kerk is deze week een drempel overgestapt. Voor katholp
ken is de vastentijd begonnen, voor protestanten is de lijdfe
stijd aangebroken. Het kerkelijk jaar roept de gelovigenPj
Jezus te volgen op Zijn weg, om niet te blijven staan bijLj
wieg, maar Hem te volgen tot het graf. In de verschillener
kerkelijke tradities heeft die bezinning een eigen vorm pn
kregen; gemeenschappelijk is echter het toeleven naar p
diepste diepte van het bestaan op Goede Vrijdag, om daarF
in de paasnacht met Hem de overwinning te vieren van ff"
leven, in de opstanding van de Messias. L
De betekenis van het lijden en sterven van Jezus lijkt! t
onze wereld niet te achterhalen. De STER-reclame blijft jw
woon doorgaan met het presenteren van de ideaalbeelden)
onze cultuur: jong zijn, een mooie auto, doen wat je wilt t
geen confrontatie met pijn en verdriet. Met Kerst is dat jL.
ders: het openbare leven heeft zich dan al weken tevoiv]
meester gemaakt van de boodschap van de kerk. De kerj
liedjes schallen uit de luidsprekers over de hoofden van It
winkelend publiek. Maar in de tijd voor Pasen is er geen]tf
hoefte aan passiemuziek op straat.
Het is natuurlijk niet toevallig dat de vasten- of lijden
in onze samenleving nauwelijks meer een rol speelt. De 1
roep van het moderne leven overstemt de oproep tot bezi
ning, tot afzien van wat we als gewoon zijn gaan beschi'
wen. De moderne mens heeft geen boodschap aan
vreemde verhaal van een man die omwille van de ander
leven moest verliezen. Integendeel, het lijden moet won
weggeduwd. De idealen roepen op tot perfectie, tot maxin
genot. Daarin is voor de ander geen plaats. Jezus is in
beeld een storend element. Hij gaf de ander voorrang,
schuwde de schamele armen, de gehandicapten, de uitges
tenen niet. Zijn boodschap richtte zich met naam en toenal
tot hen. En Hij vroeg van zijn leerlingen hetzelfde te doj
Tegelijkertijd waarschuwde Hij hen dat deze levenshoudi
goedkoop is: als je de ander jouw levensprogramma laat
palen, kan je dat je leven kosten.
De tijd voor Pasen vraagt van mensen zich af te vragen H
de „lijdende dienstknecht des Heren" in het eigen leven I
stalte krijgt. De Vastenactie helpt mensen daar een antwoi
op te geven: het gaat niet om ons luxe leventje hier; rijkdj
ten koste van de derde wereld is armoede. Protestanten 1
gen in hun wijze van spreken over de lijdende Jezus gn
de nadruk op de verzoening met God door het lijden vani
zus. Beide tradities leggen eigen accenten op het mysta
van de lijdende Christus op Golgotha. Gemeenschappelijk";
de verantwoordelijkheid om in eigen leven antwoord tel
ven op wat er gebeurde in de tijd voor Pasen, tweeduizA
jaar geleden.
Zonnig
DE BILT (KNMI) Er ver
andert de komende dagen wei
nig in het huidige weerbeeld,
's Nachts blijft het licht tot
matige vriezen. Overdag loopt
de temperatuur op tot onge
veer 5 graden boven nul, met
uitzondering van het noord
oosten van het land. Daar ligt
de temperatuur rond het vries
punt, omdat de lucht aange
voerd wordt over een be
sneeuwd aardopppervlak. Het
rustige weer hangt samen met
een een hogedrukgebied bo
ven Finland. Een uitloper
hiervan strekt zich uit via De
nemarken tot boven de Mid
dellandse zee. De toenemende
zuidoostelijke wind blijft kou
de en droge lucht aanvoeren,
terwijl oceaandepressies en bij
behorende neerslaggebieden
op afstand gehouden worden.
Weersvooruitzichten voor de
Europese landen, geldig voor
zondag en maandag:
Zuid-Scandinavië: Aanhou
dend zonnig en strenge tot
zeer strenge vorst in de nacht,
's Middags matige tot lichte
vorst. Dicht langs de Noorse
westkust minder koud weer
met temperaturen dicht bij 0.
Denemarken, Noord-Duits-
land: Zonnig. Ook enkele wol
kenvelden maar droog. In de
nacht matige en plaatselijk
strenge vorst, 's Middags rond
het vriespunt en in Denemar
ken lichte vorst.
Britse eilanden: Veel bewol
king. Vooral in Ierland en
west-Engeland en west-Schot
land tijdelijk regen. Middag-
temperatuur tussen 12 graden
in het zuiderland dicht bij het
vriespunt. In de nacht lichte
en in het noordoosten matigè
vorst.
Frankrijk: In het zuiden half
tot zwaar bewolkt en mogelijk
wat regen. Elders droog en vrij
zonnig. Middagtemperatuur
van 15 graden in het zuidwes
ten tot 5 graden in het noord
oosten.
Spanje, Portugal: In nc
Portugal en noordwest Sp<
bewolking en mogelijk wat
gen. Elders zonnig. Mid<
temnig maar aanhoud
koud. Middagtemperat
rond het vriespunt en in
zuidwesten enkele graden
ven nul. 's Nachts in het v,
ten lichte, elders matige
plaatselijk strenge vorst.
Alpengebied: In het oostell 0'
deel bewolking en moge n
wat sneeuw. Elders vrij i ur
nig. 0-graden-grens 's midd u
op rond 1200 meter hoogte er
het westen tot aan de gront jk
het oosten van de Alpen, ft ia
dagtemperatuur in de westt »n
ke dalen tot 5 10 graden? te:
ders rond of onder nul.
Weerrapporten 6 n
Ma*. N
temp al
Malta regenbui
Moskou l.bew.
München l.bew.
Istanbul
Las Palmas
Tel-Aviv
(ADVERTENTIE)
uw steun
BROODNODIG
in hun strijd tegen
armoede en honger
de vastenaktie
steunt jaarlijks
450 projekten
in de Derde Wereld
giro 5850 te zeist
banknr. 70.70.70.147
t.g.v. vastenaktie-nederland
