Ik kan
de polio
krijgen.
Groente honderd jaar
geleden onbelangrijk
Kwekersgroeperingen rijzen
in bollenvak de pan uit
LAND EN TUINBOUW
foidócSotna/nt
VRIJDAG 6 MAART 1987 PAGINA!
NOG STEEDS VEEL ONBEGRIP EN ONKUNDE
IJonderd jaar geledei: was
groente van ondergeschikt
belang. In oude geschriften
werd soms zelfs gewaar
schuwd voor het gebruik
van groente omdat men
bang was er ernstig ziek van
te worden. Logisch, als men
weet dat de hygiënische om
standigheden bij het wassen
van de groente niet optimaal
waren. Een eeuw geleden
beschouwde men groente in
het algemeen meer als een
toekruid of een smaakma-
ker.
Wel at men wortelen, knollen
en rapen maar erg gevarieerd
was het aanbod niet. Hoewel
het bestaan van vitamine in
de vorige eeuw werd ontdekt,
had men geen notie van de
voedingswaarde van groente.
Wonderwel vermelden ook de
oude kookboeken nauwelijks
bijzonderheden over groente
in het algemeen. Pas eind vo
rige eeuw drong het besef, dat
groente vitamines bevat, door,
tot de kookboeken voor de
„mevrouwen", die deze ken
nis op hun beurt weer op de
„meid" moesten zien over te
dragen. Veel deed men echter
niet met deze kennis; in de
boeken hechtte men veel
meer waarde aan het beoor
delen van de uiterlijke kwali
teit, dan aan de samenstelling
van het produkt. Wel leerde
men dat de produkten vers
moesten zijn en hoe men zich
op de markten tegen bedrog
moest indekken. Rond de
eeuwwisseling verdwenen de
copieuze diners, welke slechts
door de rijke burgerij konden
worden verorberd. Want wie
het breed had, liet het letter
lijk breed hangen. Wie veel
geld had, at vooral veel vlees
en verder vulde men zich
royaal met zware puree, pud
dingen, overdadige pappen en
breien, soepen en hooguit wat
knollen of peulvruchten. Van
bladgroente was al helemaal
geen sprake. Men nam aan,
dat als men veel at, men ook
gezond was. Vooral aan vlees
schreef men veel kracht toe.
Doodgekookt
van het feit, dat men in de
keuken verkeerd met groente
omsprong. Zo werd zeker nog
tot de oorlog de groente eerst
afgekookt, afgegoten en daar
na pas verder toebereid. Men
gooide zo zegt men bij het
Voorlichtingsbureau voor de
Voeding, waarvoor in de eer
ste oorlogsjaren de basis werd
gelegd het kindje met het
badwater weg. De groente
werd doodgekookt en de vita
mines verdwenen met het
kooknat in de granieten goot
steen. Dat vers gezond was,
wist men, maar hoe men die
stoffen moest behouden, dat
lukte nog niet erg.
Volgens Bonnie Buurke,
hoofd PR van het Voorlich
tingsbureau voor de Voeding
en schrijfster van voorlich
tingsbrochures en boekjes,
duurt het heel lang eer het ef
fect van het in kookboeken
geschrevene ook daadwerke
lijk wordt toegepast. „Hoewel
rond de eeuwwisseling het af-
koken eigenlijk al ter discus
sie stond, heeft men het tot
voor zo'n twintig jaar nog ge
daan. Oude kooktechnieken
gaan immers van moeder op
dochter. Probeer je zelf maar
eens te herinneren hoe je oma
nog kookte. Hoewel het kor
ter koken van groente na de
oorlog pas z'n beslag kreeg,
weigerden oma's categorisch
aan deze techniek te geloven.
Wel is door de huishoudscho
len erg veel goed werk ge
daan op dit gebied; die waren
heel vooruitstrevend. Helaas
zijn er vandaag de dag maar
weinig echte praktijkopleidin
gen over. Waar kun je goed
leren koken," vraagt ze zich
af. Volgens haar is er nog
steeds veel onbegrip en on
kunde op het gebied van
groente. „Veel jongeren zijn
gewend om met halfproduk-
ten te werken. Er zijn blijk
baar mensen, die denken dat
spruitjes uit de diepvries ko
men en melk uit een fabriek
in plaats vanuit een koe. Be
halve volkstuinders weten
maar weinig mensen hoe en
waar onze groente groeit",
meent Bonnie Buurke.
„Groente", legt zij uit, „is een
bron van vitamine C, voe
dingsvezel en van andere vi
tamines en mineralen. Je
moet lekker variëren met
groente, en dat is niet moeilijk
in ons land. Een goede dage
lijks hoeveelheid groente is
afhankelijk van de soort: re
ken voor bladgroente (spina
zie e.d.) 450 g per persoon,
voor vaste groente (bloem
kool, wortelen, boontjes) 250 g
per persoon, voor koolsoorten
200 g per persoon en voor sla
en rauwe groente 75-100 g per
persoon. Daarnaast propage
ren wij om naar de seizoenen
te koken; bovendien is dat het
voordeligst en dat is ook een
belangrijk aspect". Wat dat
betreft heeft men over groen
te weinig te klagen, want de
laatste jaren is groente eigen
lijk niet duurder geworden.
Het Voorlichtingsbureau voor
de Voeding werd in 1941 op
gericht. „Er dreigde door de
oorlog een tekort aan voe
dingsmiddelen en grondstof
fen. Het toenmalige Ministe
rie van Landbouw, Visserij en
Voedselvoorziening kreeg ad
viezen van de Voedingsraad.
Het publiek moest voorlich
ting krijgen over hoe men
goed met de beschikbare voe
ding kon omgaan. In een
proefkeuken werd voorge
kookt en er werd receptuur
ontwikkeld voor alternatie
ven als tulpenbollen en de
meest vreemde grondstoffen".
legt zij uit. In de loop der ja
ren zijn talloze folders en be
richten door het bureau het
land ingestuurd. In de eerste
naoorlogse folders ontbreken
nog veel van de ons nu be
kende groentesoorten. De pa
prika wordt dan voor het
eerst genoemd en voor de
nieuwe tomaten wordt een
speciale folder uitgegeven.
Die was toen net zo weinig
bekend als bijvoorbeeld pak
soi (een nieuwe bladkoolsoort)
Een belangrijke stap in de
voorlichting is het uitgeven
van de maaltijdschijf geweest,
waarop men kan aflezen wel
ke produkten men dagelijks
zou moeten eten. Groente
vormt daarin een zeer belang
rijk bestanddeel.
„Gelukkig is nu het besef van
vitamines, mineralen, verse
groente en kort koken goed
doorgedrongen. Maar wat
brengt de toekomst? We zul
len steeds in de weer moeten
blijven voor alle nieuwe
groentesoorten die er in ons
land bijkomen. Ook zullen we
moeten nadenken over goede
voorlichting bij het gebruik
van magnetronoven",aldus
Bonnie Buurke.
In het bloembollenvak
rijzen de kwekersgroepe
ringen zo ongeveer de
pan uit. Telersverenigin-
gen voor bepaalde culti-
vars van tulpen, irissen,
gladiolen en vooral lelies.
Die kwekersverenigingen
houden zich vrijwel uitslui
tend bezig met de teelt van
rassen die door kwekersrecht
zijn beschermd. Met andere
woorden: gepatenteerde ras
sen die door niemand anders
geteeld mogen worden. Heeft
het nu echter zin om voor al
les en nog wat een aparte
kwekersvereniging te gaan
oprichten? Zeker niet. Een
eerste eis is wel dat de be
schermde cultivar althans in
bepaalde opzichten met kop
en schouders boven de reeds
bestaande rassen moet uitste
ken. En of dat laatste nu in
derdaad wel altijd het geval
is, daar mag men rustig een
vraagteken achter zetten.
Boekwerk
Elk voorjaar wordt door de
Raad voor het Kwekersrecht
een overzicht gepubliceerd
van alle geregistreerde rassen.
Er worden ruim 3000 gewas
sen in genoemd, waaronder
heel wat lelies en gladiolen.
Daarnaast nog 51 tulpenculti-
vars, twaalf irissen, maar
geen enkele narcis of krokus.
In vergelijking met bijvoor
beeld de zaadwereld is de ani
mo van de zijde van het bol
lenvak dus niet zo bijster
groot. Aan de ene kant is dat
wel te verklaren, omdat de
jeugdfase van de bolgewassen
zo lang is. Zaad van tulpen
gaat bijvoorbeeld na drie of
vijf jaar pas bloeien. Dan
duurt het dus nog een paar
jaar voor men weet of er
bruikbare creaties tussen zit
ten. En vervolgens moet men
dan nog jaren zo'n partijtje
bollen doortelen voor er bol
len voor de verkoop beschik
baar komen. Bij eenjarige
zaadbloemen en bijvoorbeeld
groenten gaat het wel een tik
je sneller.
Snuffelen
Dat neemt echter niet weg dat
het bollenvak maar schoor
voetend de weg van het kwe
kersrecht heeft betreden. Hoe
zou dat nu komen? Daar
wordt verschillend over ge
dacht. Een deel van de hande
laren is niet zo gecharmeerd
van die gepatenteerde rassen.
Je mag er niet mee doen of
laten wat je wilt en dat wordt
in een sector waar men de
kreet „vrijheid-blijheid" hoog
in het vaandel voert, toch als
een zekere beknotting van de
De tweekleurige Festival is één van de vele gepatenteerde le-
vrije handel ervaren. Om 1
in bollen-jargon te zegge!
„Met zulke soorten valt noü
een nestje uit te halen". Da]
komt nog bij dat het bloeil
bollenvak in zekere zin to<
ook wel aan tradities is
bonden. De kwekers wilfij
aan bepaalde nieuwighedrfY
eerst 'uitvoerig snuffelen vo
men toehapt.
Niet ontkend kan worden
het telen van beschermde raj
sen in kwekersverenigingï
een aantal heel goede kante
heeft. De leden van zo'n grol
pering spreken bijvoorbeer
elk jaar heel duidelijk af hof'
veel er van een bepaald i
mag worden opgeplant. Wal
met overproduktie is niemar
gebaat. Verder worden er 1
even duidelijke prijsafsprakff
gemaakt. Als er van een b
schermd ras onverhoopt to<
bollen onverkocht blijvel
dan worden die vernietig]
De exporteurs lopen dus no<
het risico dat de concurrent?
hetzelfde soort tegen een ve{
lagere prijs gaat aanbieden, j
„Portie nemen"
De schade die het vernietig)
van onverkochte bollen
zich meebrengt wordt doj
alle leden van de groeperi®
gedragen. Dat is trouwens o<Ji
het geval als een kwekersvet
eniging „portie neemt" (zo»
dat heet) in een bepaal
nieuw soort. De prijzen d|
voor een veelbelovende niei
wigheid op tafel gelegd mo»
ten worden, zijn bepaald n'
kinderachtig. Nu wil dat i
tuurlijk niet zeggen dat
dure aanwinst ook altijd
de hooggespannen verwac^
tingen beantwoordt. Het k)
namelijk ook lelijk tegenv^
len. Koopt één man zo'n s
dan kan dat een gevoelig
aderlating betekenen,
groep vang je een strop j
makkelijker op.
Het is trouwens de vraag
de Raad voor het Kwekeij
recht geen hogere eisen mou,
gaan stellen alvorens men el
nieuw soort kwekersrecP
verleent. Bij bloembolle
wordt namelijk geen enkepl
kwaliteitseis vooraf gestel
Een heel verschil met bijvoeg
beeld pootaardappelen die a
heel hoge eisen moeten v<F
doen, willen ze in aanmf
king komen voor kwekei
recht. Maar dat is weer
heel ander hoofdstuk.
KERKDIENSTEN
LEIDEN O.L. VR. HEMELVAART/
ST. JOZEF: za. 19.U., zo. 9.30 u.. 11
u. Hoogmis.
H. LEONARDUS: za 19 u. Euch. vie
ring; zo. 11 u. Euch.viering.
H. MIDDELARES: za. 19 u. Euch. vie
ring; zo. 9.30 u. Hoogmis.
H LODEWIJK: za. 10 u.. 19 u.. zo.
8.30 u., 10 u. Hoogmis. 11.30 u.. 18
U„ 19 u. Lof.
ST. ANTHONIUS VAN PADUA: za. 19
u.; zo. 9.30 u„ 11 u. Hoogmis.
H. PETRUS: za. 19 u. Euch.vierlng;
zo. 9 u. Euch.viering. 10.30 u. Hoog-
O.L. VR. ONB. ONTV.: za. 19 u.. zo.
9.30 u„ 10.45 u. Hoogmis, 12.15 uur.
OUD KATHOLIEKE KERK: za. 19.30
AARLANDERVEEN HEILIGE PE
TRUS EN PAULUS: za. 19 u.; zo.
10.30 u. Hoogmis.
TITUS BRANDSMAKAPEL: ZO. 9 u.
Hoogmis, 12 u.
ALPHEN AAN DEN RIJN H. PIUS:
za 19 u.; zo. 9 en 10.30 u.
H. BONIFATIUS: za. 19 u.; zo. 9.45 u..
11.30 u.
DE HEILIGE GEEST KERK (De Bron):
za. 19 u.; zo. 9 u.. 11 u.
BOSKOOP ST. JAN DE DOPER:
za. 17.30 u. (de Stek), 19 u. (Kerk); zo.
9.30 u. (kerk). 11 u. (kerk).
HAZERSWOUDE H.H. ENGELBE
WAARDERS: za. 19 u.; zo. 10.00 u.
Hoogmis, 11.30 u.
HAZERSWOUDE RIJNDIJK BER-
NARDUSKERK. zo. 10 u.
DEP. HET ANKER: za. 19 u.; zo. 8.45
u.. 11.15 u. HILLEGOM ST. JO
ZEFPAROCHIE: za 19 u.; zo. 10 u..
11.30 u.
H. MARTINUS: za 19 u.; zo. 9.30 en
11 u.
HOOGMADE O.L. VR. GEBOOR
TE: za. 19 u.; zo. 10 u.
KATWIJK AAN DEN RIJN H. JO
HANNES DE DOPER: za. 19 u. Eu
charistieviering; zo. 10.00 u. Eucharis
tieviering met parochieel koor.
OEP. RIJNSBURG (Chr. Tuinbouw
school): zo. 10.30 u. Euch. viering.
BUITENKAAG JOHANNES EVAN
GELIST: za. 19 u.; zo. 10 Hoogmis.
LANGERAAR H.H. ADRIANUS: za.
19 u zo. 9.30 en 11.30 uur.
LEIDERDORP DE MENSWOR
DING: za. 19 u. Eucharistieviering; zo.
10 u. en 11.30 u. Eucharistieviering.
LEIMUIDEN ST. JAN DE DOPER:
za. 19 u.; zo. 9.30 u. Hoogmis. 11.15
u. samenzang.
LISSE ST. AGATHA: za. 19 u.
Euch. viering; zo. 10 u. Hoogmis (kin-
dernevendienst); 11.30 u. H. Mis.
DEP. POELPOLDER: za. 19 u. Euch.
viering; zo. 10.30 u. Euch. viering.
MARIAKERK: za. 19 u. H. Mis; zo. 9
u. Stille Mis, 10.30 u. Hoogmis.
H.H. ENGELBEWAARDERS (Beek
brug): za. 19 u.; zo. 10.00 u. Euch.
met zang.
NIEUWKOOP O.L. VR. HEMEL
VAART: za. 19 u.; zo. 9 u.. 10.45 u.
NIEUWVEEN H. NICOLAAS: za. 19
u.; zo. 9 u., 11 u.
NIEUW VENNEP MARIA ONB.
ONTV.: za. 19 u.; zo. 10 u.
NOORDEN ST. MARTINUS: za. 19
u. Avondmis; zo. 9 u„ 10.30 u. Ge
zongen Mis.
NOORDWIJK BINNEN ST. JE
ROEN: za. 19 u. H. Mis; zo. 10 u.
Hoogmis. 11.30 H. Mis
NOORDWIJK AAN ZEE MARIA
TER ZEE: za. 19 u. Euch.viering; zo.
10.30 u. Euch.viering.
NOORDWIJKERHOUT ST. VIC
TOR: za. 19 u.; zo. 9.00 u. Hoogmis,
11 u.
ST. JOZEF: za. 19 u„ zo. 9 u.. 10.30
OEGSTGEEST ST. WILLIBRORD:
za. 19 u.; zo. 9 u., 10.30 u. Hoogmis.
OUDE ADE ST. BAVOKERK: za. 19
u. Avondmis; zo. 8.30 u. en 10.30 u.
H. Missen.
OUDE WETERING JAC. DE MEER
DERE: za. 19 u.; zo. 9.30 u. en 11.30
ST. PETRUS BANDEN: za. 19 u.; zo.
9.30 u. Hoogmis. 11.30 u.
RIJPWETERING O.L VR. GE
BOORTE: za. 19 u.; zo. 9 u. Hoogmis,
10.30 u.
SASSENHEIM ST. PANCRATIUS:
za. 19 u.; zo. 9.30 en 11 u.
STOMPWIJK H. LAURENTIUS: za.
19.30 u. Avondmis met Volkszang;
zo. 9.30 u. Hoogmis, 11 u. Stille H.
Mis.
VOORHOUT BARTHOLOMEUS-
KERK: za. 19 u.; zo. 9.30 en 11 u.
VOORSCHOTEN H. LAURENTIUS:
za. 19 u.; zo. 11.30 Ui
H. MOEDER GODS: 19 u.; zo. 10.00
WARMOND ST. MATTHIASKERK:
za. 19 u.; zo. 9.00 u.. 10.30 u.
WOUBRUGGE GOEDE HERDER:
za. 19 u.; zo. 10 u.
ZEVENHOVEN HEILIGE JOHAN
NES GEBOORTE: za. 19 u. H. Mis; zo.
9 u. Stille H. Mis. 10.45 u. Hoogmis.
ZOETERWOUDE-RIJNDIJK MEER
BURGPAROCHIE: za. 19 u. Misviering
(afwisselende koren); zo. 10.00 u. met
wisselende koren, 11.30 u. (met orgel
en Volkszang).
ZOETERWOUDE ST. JAN'S ONT
HOOFDING: za. 19.30 u. H. Mis met
zang. zo. 9.30 u. Woord- en Commu
niedienst.
CHR. DIENAARKERK: zo. 10 u. Hoog-
DE ZILK HEILIGE HARTKERK: za.
19 u.; zo. 10.30 u.
predikbeurten
STAD LEIDEN Herv. Gemeente.
Hooglandse kerk: 10 u. Ds. J. Nauta,
12 u. (tijdelijk Marekerk) Oec. Stu-
dentendienst. Marekerk: 9.45 u. Dr.
S. Meijer, H.A.; 17 u. Ds. W. Chr. Ho-
vius, Katwijk a. Zee. Maranathakerk:
10 u. Ds. R. J. Koolstra. Regenboog:
9.30 en 11.15 u. pastor H. J. van Cas
teren en Ds. S. T. de Mey-Meulendijk.
Bethlehemkerk: 10 u. Ds. P. W.
Spruijt, A'dam, Herv./Geref. Open
Deurdienst mm.v. King's (Combo,
Woubrugge). Bevrijdingskerk: 10 u.
Ds. K. J. Jansen. Vredeskerk: 10 u.
Ds. L. C. Rietveld. Stevenshof: 10 u.
Ds. A. Th. Kramer. Egllse Wallone:
10.30 u. pasteur D. Ribs. Acad. Zie
kenhuis: 10.15 u. Ds. J. Boyenberg.
Diaconessenhuis: 10.30 u. Ds. H. B.
van 't Hof. Jeugdkapeldiensten: Be
vrijdingskerk: 10 u. Dhr. J. P. Kar-
stens.
Gereformeerde en andere Kerken:
Vredeskerk: 10 u. Ds. L. C. Rietveld.
Petrakerk: zie Bethlehemkerk. Oude
Vest: 10 u. Ds. H. W. Hemmes. Mara
nathakerk: 10 u. Ds. R. J. Koolstra.
Bevrijdingskerk: 10 u. Ds. K. J. Jan
sen, 17 u. Ds. R. J. Koolstra. Bejaar
denhuis Groenhoven: 10 u. Ds. A.
Verdoorn.
Chr. Geref. Kerk: 11u. Ds. W. van
Sorge (Rijnsburg). 19 u. Ds. A. W. Ve-
lema, Gouda. Geref. Kerk Vrljgem.:
10 en 17 u. Ds. P. Houtman. Doops-
gez./Rem. Kerk: 10.30 u. Ds. E. H. de
Clercq. Bapt.Gem.: 10 u. Ds. A. H.
Agtereek. Evang. Luth. Kerk: 10.30 u.
Dienst met Doopsgezind./Remonstr.
gemeente. Ds. E. H. de Clercq en Ds.
J. Mostert. Nieuwe Apost. Kerk: Dien
sten 9.30 en 16 u. Evang. Gemeen
schap: 10 u. Evang. Dikkes. Leger
des Heils: 10 en 19 u. Samenkom
sten. Zevende-Dag-Adventisten: za
terdag 9.45 u. Bijbelstudie, 10.45 u.
groep „Jeruel": samenkomst 17 u.
Pinkstergemeente Oude Vest 13: 10
u. Ds. KI. van Twillert.
AARLANDERVEEN Herv. Gemeen
te: 10 u. Ds. G. van Drlel, 19 u. Ds. W.
H. B. ten Voorde, Nw. Vennep. Geref.
Kerk: 10 u. Ds. P. Wilschut, 18.30 u.
Ds. J. D. A. de Zwart. Voorschoten.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 u. Dienst des
Woords, 14.30 u. Ds. P. Roos.
TER AAR
Herv. Gemeente: 9.30 u. Ds. P. J.
Stam. Ter Aar. 18.30 u. Ds. J. Smits.
Hilversum. Geref. Kerk: 9.30 u. Ds. P.
J. Moet. Woerden, 18.30 u. Ds. S. v.d.
Veen.
ABBENES Herv. Gem.: 9.30 u. Ds.
M. Bergsma, Lekkerkerk.
ALPHEN AAN DEN RIJN Herv. Ge
meente. Opstandingskerk: 10 u. Ds.
H. J. van Achterberg. 17 u. Ds. T. H.
Attema-Roosjen, Jeugddienst. Ad-
ventskerk: 10 u. Ds. A. Jonkman.
H.D., 18.30 u. Ds. N. J. H. M. Hoog-
endijk. Kruiskerk: 10 u. Vicaris Mw.
M. P. C. Laurens.
Geref. Kerk. Maranathakerk: 10 u. Dr.
R. Fernhout, 18.30 u. Drs. P. Wil
schut. Salvatorlkerk: 10 u. Drs. C. P.
Th. Rijper, A'dam. 17 u. zie Opstan
dingskerk. Baptistengemeente: 10 en
18.30 u. Ds. H. G. Koekkoek. Leger
des Heils: 10 en 19 u. Samenkom
sten. Volle Evangelie Gem.: 10 u. Ds.
A. v.d. Hoorn.
ALPHEN NOORD (Herv./Geref. dien
sten) Goede Herder: 10 u. Ds. R.
Nieuwenhuis, 17 u. Ds P. Taselaar. De
Bron: 9.15 u. Ds. F. Moll, 10.15 u. Ds.
P. Taselaar, 18.30 u. Ds. G. Mulder.
Ashramcollege: 10 u. Ds. G. Mulder.
Driehoorn: 19 u. Ds. J. OuwendIJk.
Herv. Gem. Sionskerk: 9.30 u. Ds. J.
Ouwendijk, 18.30 u. Ds. J. Boer,
Benthuizen. Oudhoornseweg: 10 u.
Ds. P. van der Laarse, Soest.
BODEGRAVEN Herv. Gemeente
Dorpskerk: 10 u. Ds. H. J. J. Radsta-
ke. Soest, 18.30 u. Ds. C. G. Geluk,
Baarn. Salvatorkerk: 10 u. Ds. J. Wie
man. 18.30 u. Ds. R. P. Ytsma,
R'dam, IJsselm. Bethlehemkerk: 10 u.
Ds. R. J. v.d. Hoef. 18.30 u. idem. Ge
ref. Kerk: 10 en 18.30 u. Ds. W. A.
v.d. Berg, H.A.
BOSKOOP Herv. Gemeente
Dorpskerk: 9.30 u. Ds. H. A. v.d. Pol.
18.30 u. Ds. J. Stelwagen. 's-Graven-
hage. De Stek (Herv./Geref.): 9.30 u.
Ds. W. A. Vlasblom. Geref. Kerk: 9.30
u. Ds. G. de Jong, 17 u. Ds. E. Hoog-
erwerf, Nleuwerkerk a.d. IJssel. Chr.
Geref. Kerk: 9.30 en 17 u. Ds. P. N.
Rlbbers.
HAZERSWOUDE Herv. Gem.: 9.30
u. Ds. J. Haeck, Hoevelaken, 18.30 u.
Ds. W. Dekker, R'dam. Geref. Kerk:
10 u. Jeugddienst, 17 u. Ds. P. Huls-
HOOGMADE Herv. Gem.: 10 u. Ds.
H. L. Boonstra.
DE KAAG Herv. Gem.: 10 u. Ds.
Chr. Koldewijn.
KATWIJK AAN DEN RIJN Herv.
Gemeente Dorpskerk: 10 u. Ds. M. J.
Aarents, 18 u. Ds. H. van Nlel. Rijns
burg. Ontmoetingskerk: 10 u. Ds. A.
J. de Jong, Leiden, 18.30 u. Dr. J. J.
Rebel, A'foort, jeugdd.
KATWIJK AAN ZEE Herv. Ge
meente Nieuwe Kerk: 10 u. Prof. A.
v.d. Beek. H.D., 18 u. Ds. C. v.d.
Bergh, Barneveld, Oude Kerk: 10 u.
Ds. S. de Jong, H.D., 18 u. Ds. A. B.
Sloof. Ichtuskerk: 10 u. Ds. W. Chr.
Hovius, H.D., 17 u. Ds. Chr. J. Sjolle-
ma. Pnielkerk: 9.30 u. Ds. A. B. Sloof,
H.D., 18 u. Ds. S. de Jong. Maranat
hakerk: 10 u. Ds. J. Vroeglndewelj,
H.D., 18 u. Ds. C. B. Schuurman. Ka
pel Overduin: 14.15 u. Ds. Baas.
Geref. Kerk, Open Hof: 10 u. Ds. P. C.
Koster, jeugddienst, 17 u. Ds. P. v.d.
Horst. Triumphator: 10 u. Ds. A. C.
Kersten, 17 u. Ds. P. C. Koster. Vre
deskerk: 10 u. Ds. P. v.d. Horst, 17 u.
ds. A. C. Kersten. Chr. Geref. Kerk:
10 en 17 u. Ds. D. Slagboom.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN
Herv. Gem.: 10 u. Ds. A. L. Lapró, 17
u. Ds. H. Bade, Open Deur (klnder-
)dienst In Geref. Kerk.
Geref. Kerk: 10 u. Dr. H. Bade, 17 u.
Opendeur kinderdienst in Ger. Kerk.
LEIDERDORP (Herv./Geref. diensten).
Dorpskerk: 10 u. Ds. J. J. v.d. Born.
15 u. Ds. J. Bovenberg, dienst met
verst, gehand. 18.30 u. Ds. J. J. v.d.
Born. Hoofdstraat: 10 u. Ds. G. van
Loenen. Scheppingskerk: 9 en 10.30
u. Ds. G. Steeman, H.A.
LEIMUIDEN Herv. Gem.: 9.30 u.
Ds. C. v.d. Kooi. Geref. Kerk: 9.30 u.
Ds. C. v.d. Kooi. 19 u. Kand. G. Zijl,
Oude Wetering.
LISSE Herv. Gemeente Dorpskerk:
10 u. Ds. P. C. 't Hooft, G.D. Paulus-
kerk: 10 u. Ds. B. C. de Gelder, 19 u.
Ds. P. C. 't Hooft. Geref. Kerk: 10 u.
Ds. E. Boswijk, Biddag, 17 u. Drs.
Aalders, Woubrugge. Chr. Geref.
Kerk: 10 en 16.30 u. Ds. J. van Dij
ken, H.A. Geref. Gem.: 10 en 16 u.
Ds. A. M. den Boer. Ned. Geref. Kerk
(Salvatorl): 9 u. Ds. D. J. A. Brink,
Haarlem, 17.30 u. Ds. G. de Lange,
Oegstg.
NIEUWKOOP Herv. Gem.: 9.30 u.
Ds. J. A. Wegerlf, 18.30 u. Ds. H.
Poot. Doeveren. Geref. Kerk: 9.30 u.
Ds. P. J. Moet. Woerden. 17 u.
Avondgebed.
NIEUWVEEN Herv. Gem.: 9.30 en
18.30 u. Ds. L F. de Graaff.
NIEUW VENNEP Herv. Gem.: 9.30
u. Ds. H. W. B. ten Voorden. 19 u. Ds.
A. Alblas, Watergraafsmeer. Geref.
Kerk: 9.30 en 16.30 u. Ds. G. Rang.
H.A. Chr. Geref.Kerk: 9.30 en 16.30 u.
Ds. D. Visser.
NOORDWIJK Herv. Gemeente.
Grote Kerk: 10 u. Ds. D. Keuning, 17
u. Ds. G. H. van Kooten, Delft, 19 u.
Ds. H. B. van 't Hof, Noordwijkerhout.
Kerk aan Zee: 10 u. Ds. A. Rothfusz,
Hillegom. De Rank: 10 u. ds. J. v.d.
Velden, Woerden.
Geref. Kerk, Hoofdstraat (Buurtkerk):
10 u. Ds. R. S. Elgersma, 17 u. Ds. J.
J. Kuiper, G.D. Vinkenlaan: 10 u. Ds.
J. J. Kuiper. Stichtlngskerk: 11 u. Ds.
G. J. Bach, A'dam.
NOORDWIJKERHOUT Herv. Gem.:
10 u. Ds. B. J. Roosjen, gem.dienst.
De Zilk: geen dienst.
OEGSTGEEST (Herv./Geref. dien
sten). Endegeest: 10 u. Pater J. W. M.
Boshouwers. Maurltskerk: 10 u. Ds.
H. R. Plomp, H.D. en Openb. Belijde
nis m.m.v. Capella pro Cantibus.
Groene Kerkje: 10 u. Mw. Drs. I. M. J.
Eggink-Hoog. Pauluskerk: 10 u. Prof.
Dr. F. O. van Gennep. Lelden. Ge
meentecentrum: 10.30 u. mevr. ds. M.
Drlessen, Lelden, 19 u. Ds. K. Vegter.
Acad. Ziekenhuis: 10.15 u. Ds. J. Bo
venberg. Genootschap der Vrienden
(Quakers): geen dienst. Ned. Geref.
Kerk: 8.45 en 16 u. Ds. G. de Lange.
OUDE EN NIEUWE WETERING
Herv. Gem.: 9.30 u. Ds. J. de Korte.
Geref. Kerk: 9.30 u. Mw. H. C. Paster
kamp. A dam, 17 u. Dhr. A. van Hll-
ten. Uithoorn. Remonstrantse Gem.:
10 u. Ds. G. Bloemendaal, Delft.
RIJNSATERWOUDE Herv. Gem.:
9.30 u. Ds. W. v.d. Kamp, 19 u. Ds. L.
F. de Graaff.
RIJNSBURG Herv. gemeente. Gro
te Kerk: 9.30 u. Ds. van Niel, 17 u. Ds.
Smaling. Bethelkerk: 9.30 u. Ds.
Smaling.
Geref. Kerk: Petrakerk: 9.30 u. Ds.
Baayen, 17 u. Ds. Czlria. Immanuel-
kerk: 9 en 10.30 u. Ds. Rlbberink, 17
u. Ds. T. J. Edelman, Oegstgeest. Ma
ranathakerk: 9.30 u. Ds. T. J. Edel
man, Oegstgeest, 17 u. Ds. Ribbe-
rink. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 17 u.
Ds. W. van Sorge.
SASSENHEIM Herv. Gem.: 9 en
10.30 u. Ds. G. H. N. Germans. 19 u.
Open-Deur dienst. Geref. Kerk: 10 u.
Ds. K. E. Bras, 19 u. Ds. J. M. Aar-
noudse. Open Deur dienst in Herv.
Kerk. Chr. Geref. Kerk: 10 en 17 u.
Ds. J. M. Aarnoudse. Ned. Prot. Bond
Sassenheim/Lisse: 10.30 u. Rev. F. H.
Sachs. Noordwijkerhout.
VALKENBURG Z.H. Herv. gem.: 10
u. Ds. C. Vermeulen, 18.30 u. Prof.
v.d. Beek. Geref. Kerk: 9.30 en 18.30
u. Drs. S. Oegema, H.A.
VOORHOUT Herv. Geref. Kerkge
meenschap: 10 u. Ds. W. Baas.
VOORSCHOTEN Herv. Gem.: 10 u.
Ds. G. de Zeeuw, 17 u. Ds. A. K. v.d.
Schoot. Geref. Kerk: 10 u. Ds. A. K.
v.d. Schoot, 19 u. Idem In de Herv.
kerk. „Ontmoeting" (Herv.Geref.): 10
u. DS. J. D. A. de Zwart.
WARMOND Herv. Gem.: 10 u. Ds.
J. Muis.
WASSENAAR Herv. Gemeente.
Dorpskerk: 10 u. Ds. R. Steenstra.
16.30 u. Ds. C. Snoei, Scherpenzeel.
Kievietkerk, Samen-op-weg diensten:
10 u. Dhr. W. J, Schot, Oegstgeest.
15 u. Bevestiging en intrede Mw. Drs.
M. W. M. Janse de Jonge en Ds. J.
Visser door resp. Drs. J. N. Nam-
mensma en Prof. Dr. F. O. van Gen-
Messiaskerk: Samen-op-weg: 10 u.
Ds. C. v.d. Woude. Dorpscentrum:
9.30 u. Kand. C. N. van Dis.
Geref. Kerk: Zijlaankerk: 10 u. Sa
men-op-weg dienst in de Messlas-
kerk, Ds. C. v.d. Woude. 19 u. Ds. C.
v.d. Woude, zangdlenst. Kievietkerk,
Samen-op-weg diensten: zie aankon
diging onder Herv. Gemeente. Ned.
Prot. Bond: 10.30 u. Ds. F. H. Focke-
ma Andreae.
WOUBRUGGE Herv. Gem.: 9.30 u.
Ds. C. A. v. 't.Hof, 18.30 u. Dr. S.
Meyers. Leiden.
Geref. Kerk: 9.30 u. Drs. M. J. Aal
ders, 18.30 u. Ds. E. Boswijk, Llsse.
Ned. Prot. Bond: geen dienst.
ZEVENHOVEN Herv. Gem.: 9.30
en 19 u. Dhr. J. de Haan.
geref. Kerk: 9.30 u. Dhr. M. Schreu-
der, 19 u. Ds. G. Rang.
ZWAMMERDAM Herv. Gem.: 10 u.
Ds. T. A. Eijsenga, 18.30 u. Gez.
Evang. dienst Herv. kerk.
Geref. Kerk: 10 u. Ds. R. W. Scholten,
Woerden, 18.30 u. Gez. Evang. dienst
Herv. kerk.
dienstverlening
ARTSEN Leiden: Groep 1: Tan,
Janssen. Zwijnenburg, Meyer, R. van
Leeuwen, Verhage, Groeneveld en De
Ruiter: za. dr. Meyer, tel. 215510 en
zo. dr. Zwijnenburg. tel. 412166 e
Groep 2: Bergmeyer, Pleterse, Van
Gent, Taytelbaum. Van Luyk, Klaas-
sen, Rus, Kruis en E. de Lange: za.
dr. Van Luyk, tel. 122522 en zo. dr.
Van Gent, tel. 122538 Groep 3:
Pleiter, J. van Leeuwen. Smit, W. de
Bruijne, J. de Bruljne, Stolk, Jürgens,
Fogelberg en Muysenbergh: za. dr.
W. de Bruyne, tel. 134345 en zo. dr.
Van de Muysenbergh, tel. 132877
Groep 4: Van Wingerden, Lahr, Van
Rijn, Bénit, Nieuwenhuis, Roos, Boer,
Van de Waardt, Arnou, J. Zaaljer en
R. Zaaijer: za. dr. Van Wingerden, tel.
310047 en zo. dr. Bénit. tel. 720404
Groep 5: Schaefer, Jasperse, Crul,
Kooyman, De Jong, Prince, Relnders,
D. Hammerstein en A. Hammerstein:
za. dr. Crul, tel. 142888 en zo. dr.
Prince, tel. 761754 Oegetgeeat:
vanaf za. 10 uur: dr. Van Overvest,
tel. 173994. Spreekuur za. en zo.
11.30-12.30. Kaag - Abbenea
Nieuw Vennep: tel. 02526-72850
13.00. Voorschoten: za. dr. Meyer,
tel. 2493 en zo. dr. Schotanus, tel.
071-766462 Warmond - Voorhout-
dr. Walenkamp, tel. 01711-10030
Noordwijk: GroepspraktIJk tel. 19300.
Katwijk aan Zee: dr. Tlmmers, tel.
24004 Katwijk Rijnaburg - Val
kenburg: dr. Van de Water, tel.
12921 Sassenheim: dr. Schmidt,
tel. 11253 Alkemade Rijnsater-
woude: dr. Van Dongen, tel. 01713-
4044. Praktijk Saeys/van Mierlo/Roe-
len/Brock: dr. Saeys, tel. 01713-2217
Alphen: groep 1. za. dr. Stehouwer,
tel. 22425 en zo. dr. Van Gemeren,
tel. 20157, groep 2, za. dr. Boss, tel.
72472 en zo. dr. Eradus. tel. 72072
Hazerawoude-Koudekerk: dr. Spran-
gers, tel. 01714-3700 Benthuizen -
Boakoop: dr. J. en dr. T. Buiter, tel.
079-313737 Langeraar - Nieuw-
veen - Ter Aar - Woubrugge: dr.
Nooter en dr. Vreijllng, tel. 01729-
8104 Nieuwkoop - Noorden: dr.
Brinkman, tel. 01725-9301.
TANDARTSEN Leiden Leider
dorp - Oegstgeest: dr. Goudsmit, tel.
172828, za en zo spreekuur om 13.00
uur. Alkemade - Leimuiden: eigen
tandarts bellen voor 15.00 uur.
Leidschendam: Voor spoedgevallen
tel. 974491 Bollenstreek: dr. Van
de Kaaij. tel. 02521-10939.
APOTHEKEN Leiden - Leiderdorp
- Oegstgeest - Voorschoten: Apo
theek Centraal in Leiden en Apotheek
Van Breest Smallenburg in Leider
dorp Alkemade: Apotheek Alkema
de. open: zat 12-13, 17.30-18 u, zon
feestdagen 12.30-13 en 17.30-18 u.
Noordwijk - Katwijk: Apotheek
Sloothaak, Rijnsburg, tel. 01718-
20400 Noordwijkerhout: za geo
pend van 9-13. u. en van 17-18 u. en
zo van 12-13 u. en 17-18 u. Spoedre-
cepten tel. 3511 of dienstbel. Saa-
aenheim: 02522-10169.
WIJKVERPLEGING Leiden -
Noordwijkerhout - De Zilk - Voor
hout: tel. 071-122222. Bollen-
atreek: Wijkverpleging Gezondheids
centrum. tel. 02522-14147. Hille
gom: Opgave via het antwoordappa
raat. tel. 02520-16217. Leidschen
dam: Kruisvereniging, tel. 070-
455300. Oegstgeest: Kruisvereniging,
tel. 071-177444.
DIERENARTSEN Leiden: dr.
Muurling, tel. 125057 en dr. Koster,
tel. 01717-3836 Voorschoten -Leid-
echendam: eigen dierenarts bellen.
ONGEVALLENDIENST ZIEKENHUI
ZEN LEIDEN Ongevallendienst
elke dag Academisch Ziekenhuis be
halve van dinsdag 13.00 u. tot woens
dag 13.00 u. (Diaconessenhuis polikli
nieken tel 155543, afdeling S.C.U. tel
175639) en van vrijdag 13.00 u. tot
zaterdag 13.00 u. (Elisabeth-zieken-
huis).
BEZOEKUREN ZIEKENHUIZEN
Diaconessenhuis: Bezoekuur dage
lijks van 16.00 tot 17.00 uur en van
18.30 tot 19.30 uur. Kinderafdeling
dagelijks van 14.00 tot 20.00. Niet
meer dan twee bezoekers per patiënt.
Sint Elizabeth-ziekenhuis: Volwas
senen dagelijks van 14.00-14.45 u. en
van 18.30-19.30 u.; klasse-afdelingen
ook 11.15-12.00 u. Kraamafdeling:
dag. van 15.00-16.00 u. en van 18.30-
19.30 u. en van 19.30-21.00 u. alleen
voor vaders. Kinderafdeling dag.
15.00-18.30 u. CCU (hartbewaking)
dag. van 14.00-14.30 u. en van 19.00-
19.30 u. Intensieve verpleging: dag.
van 14.00-14.30 u. en van 18.30-
19.00 u. Sport-Medlsch Adviescen
trum: Spreekuur ma. 19.30-20.30 u.
in het St. Elisabeth-ziekenhuis. En
degeest: Di. en vr. 13.00-14.30 u.; zo.
11.00-12.00 u. en 14.00-15.00 u.; eer
ste klasse: de gehele dag. Jelgers-
makliniek: Jongerenteam: za. en zo.
14.00-17.00 u. Opname: werkdagen
16.45-17.45 u.; za. zo en feestdag.
10.00-11.30 en 14.00-16.30 u. Team
A. C en D: dag. tot 21.00 u. met uit
zondering van behandeltijden en
etenstijden. Academisch Zieken
huis: Voor alle patiënten (behalve kin
deren) zijn de bezoekuren als volgt:
Dagelijks 14.15-15.00 u. en 18.30-
19.30 u. Avondbezoekuur afdeling
verloskunde: 18.00-19.00 u. De Prae-
maturenafdeling: voor ouders en fa
milie is na overleg met patiënten
doorlopend bezoek mogelijk. Bezoek
alan ernstige patiënten: wanneer aan
ernstige patiënten doorlopend be
zoek wordt toegestaan kan de hoofd
verpleegkundige hiervoor speciale
kaarten verstrekken. Kinderkllniek:
zalen voor peuters, kleuters en grote
kinderen 15.15-17.00, babyzaal en
boxenafdeling: volgens afspraak met
het verpleegkundig hoofd. Bezoektij
den kinderafdelingen: voor ouders
van opgenomen kinderen na overleg
met verpleegkundig hoofd. Voor an
dere bezoekers van kinderen: Keel-,
neus- en oorheelkunde en neurologie:
14.15-15.00 en 18.30-19.30. Oogheel
kunde en heelkunde: 14.15-15.00 en
18.30-19.00. Rijnoordziekenhuis:
Dagelijks 14.30-15.15 u. en 18.30-
19.30 u. Extra bezoek hartbewaking:
11.00-11.30 u. Extra bezoek vaders
kraamafdeling: 19.30-20.30 u. Kinder
afdeling 15.00-15.30 u. alleen voor
ouders 18.00-18.30 u.
ANTI-DISCRIMINATIE CENTRAAL
MELDPUNT LEIDEN. Ketelboeter-
steeg 10. Ma. t/m vr. telefonisch be
reikbaar van 10.00 tot 16.00 via 071-
120903. Spreekuur ma. 13.00-15.00
en do. 18.80-20.30.
LEIDSE RECHTSWINKEL Juri
disch Adviesbureau, Ketelboeters-
steeg 10. tel. 130775; afdeling belas
tingen: alleen op afspraak, klachten
bureau: di. en do. 18.30-20.30, afde
ling vreemdelingenrecht: ma. 13-15
en do. 18.30-20.30, afdeling vrouw:
vr. 10-12.
S.O.S.-DIENST Telefonische hulp
dienst, tel. 071-125202. Voor allen die
in moeilijkheden verkeren of eenzaam
zijn. Vertrouwelijk. Dag en nacht be
reikbaar.
BUREAU VOOR RECHTSHULP
Herengracht 50, tel. 123942; spreeku
ren ma. en di. 10.00-12.30 u.. wo.
13.30-16.00 u.; do. 18.30-20.30 u.
DIERENHULP- EN AMBULANCE
DIENST Hulpverlening in Leiden,
Leiderdorp, Oegstgeest, Rijnsburg,
Valkenburg. Voorschoten, Warmond
en Zoeterwoude. Tel. 071-174141.
BURGERRAADSLIEDEN Koren
brugsteeg 2, tel. 143171 (kantooru
ren). Spreekuren ma., di. en wo.
11.00-12.00 u., do. 18.30-20.00 u.
GEZINSVERZORGING Stichting
gezinsverzorging Leiden. Aanvragen
hulp voor bejaarden en langdurige
zieken en gezinsverzorging, Rem-
brandtstraat 17, tel. 149441 (ma. t/m
vr. 9.00-10.00 u. en 13.00-14.00 u.).
KINDER- EN JONGERENTELEFOON.
Dagelijks geopend van 15.30 tot
19.30 uur. Het nummer is 071-
120611.
MAATSCHAPPELIJK WERK Stich
ting Maatschappelijk werk. Oude Rijn
44c, spreekuur ma. t/m vr. 09.00-
10.00 u. en volgens afspraak, tel.
142144. Gezondheidscentrum Meren-
wijk, spreekuur ma. 11.00-12.00 en
do. 14.00-15.00, tel 212195. Gezond
heidscentrum Stevenshof, spreekuur
do. 10.00-11.00, tel 311506. Breo-
straat 24: spreekuur n
10.00 u. en volgens afsprai
254782/254756.
MELDLIJN AGRESSIE EN DISCI
NATIE HOMOSEXUALITEIT f
221008. zo. 20-24.
RAAD VAN ARBEIC
306, Leiden, tel 071-899375. KaÜ
geopend ma. t/m vr. 9-12 u. 14-),
Telefonische informatie
bijslag: 8-12 u.
SOCIALE RAADSVROUW Spil
uren sociale raadsvrouw. Binnt
Gerecht 10, wo. 17.00-18.0
Noord: Van Hogendorpstraat 3
10.30-11.30 u.; Kool: DriftstraatV'
di. 10.30-11.30 u.; Morskw
Buurthuis Morskwartier, Topa;
10.00-11.00 u. wo. 10.00-13.0
Tuinstadwijk: Herengracht 45,
10.30-11.30 u.
SOCIALE RAADSVROUW V£
SCHOTEN Spreekuren: ma. 1f
20.00 u. wo. en vr. 9.00-10.30 u
seweg 33, Voorschoten. Tel. 3251
SP HULP- EN INFORMATIEDIB
Groenesteeg 33, Leiden. Tel.L-
134640 of 071-144600. Hulp en f
matie op medisch, juridisch e
gebied, werk, sociale verzekeriii
huurkwesties. Spreekuur: elke 1
derdag van 20.00-21.00 u
STICHTING VRIJWILLIGERS
TRALE Pallasstraat 1, Alph»
den Rijn. Tel. 01720-33033.
ding en opvang van mensen,
welke reden dan ook, tijdefijk
nodig hebben. Bovendien wordt
matie verstrekt over andere rnogj^
heden van hulpverlening en dt
reikbaarheld daarvan.
VRIJWILLIGERS CENTRALE
gegracht 246a, Leiden. Tel. 14! on
Dagelijks bereikbaar van 9.00-
voor informatie over vrljwilll ,e)
ill
WERKENDE JONGEREN id.
ten- en informatieuur Elke dinfez
avond van 17.00 tot 20.00 i
kantoor Koppenhinksteeg 2, Lel/"
Tel. 071-121139. rC
Borstvoeding
Leiden. Telefonische hulpdienstT
praktische hulp en Informatief
170083, 215332 Of 312556.
Ifl
an
S'p
Wat wij elkaar in Nederland wel 'n
Hij woont in West-Afrika. Daar, wa
Of tyfus, kinkhoest en erger. Stichting Redt de Kinderen (Neder
gaat iets aan doen met een groot vaccinatieproject Dat lukt ons
alleen met uw hulp. Geef, en hut Saïdon niet die polio krijgen.
Help het inentingsproject van
Stichting Bedt de Kinderen (Nederland).
Giro 809.1
w,
