„Niemand heeft gezien dat
de keizer geen kleren had"
KABELTELEVISIE
'MISKOOP VAN DE EEUW?
Tarieven
Ceidóc GouAcmt'
Hét argument voor de invoe
ring van de kabel is de ont
vangst van de buitenlandse
zenders geweest. Maar staan de
kijkers wel te springen om al
die Duitse, Belgische en Engel
se programma's? Nee. Uit de
meest actuele kijkcijfers van de
NOS (maart '86) blijkt dat de
belangstelling voor buitenland
se zenders niet overweldigend
is.
Als we de totale kijktijd verde
den over de verschillende zen
ders, dan krijgen we het vol
gende beeld:
1 Het huidige kabelnet voor de doorgifte van televisieprogramma's heeft zijn langste tijd ge-
S had. Hoewel het toekomstbeeld nog vrij wazig is, staat wel vast dat de netten voor televisie-
I en telefoonverkeer samengevoegd zullen worden. De commissie Zegveld, die de minister van
I verkeer en waterstaat adviseert, verwacht dat de integratie rond het jaar 2000 zal zijn afge-
grond. Over het rapport van de commissie wordt woensdag in Den Haag een groot congres
gehouden. Dat zal gaan over de toekomst, maar hoe zit het met het heden? Is de kabel een
prachtig voorbeeld van technologische vooruitgang of een strop om de nek van de consu-
ment?
tl
Door de versnippering van
de kabelnetten verschilt niet
alleen het programma-aan
bod van plaats tot plaats,
maar lopen ook de tarieven
flink uiteen. De Vereniging
van Exploitanten van Cen
trale Antenne Inrichtingen
(Vecai) houdt een dik boek
bij, waarin alle tarieven
staan vermeld. Een greep uit
de abonnementsprijzen per
maand:
14,33
14,93
22,23
19,38
18,40
11,17
21,38
15,13
12,48
16,00
16.64
15.65
13,78
lei.
jaarjDEN HAAG/LEIDEN - De kabel
opteis een onbeleefde gast. Je vraagt er
,zÜnniet om, en toch komt hij bij je
jaaJ;langs met televisieprogramma's.
)me-Het interesseert hem niet of je die
den.ontvangen wilt, maar hij int wel
ispo-met veel plezier een tarief dat drie
;ede-Jceer zo hoog is als dat van de tradi-
niin1ionele gemeenschappelijke anten-
JJitaJie- Je hebt er niets over te vertellen
t heien toch kijk je televisie via de ka-
msesbel. Dat genoegen deel je met ze-
avenventig procent van de Nederlandse
Lidenbevolking. In 4,5 miljoen wonin-
u engen is een stekkerdoos geplaatst;
meeipen operatie waar 2,4 miljard gul
den mee heen ging. Nu de anten-
newouden van destijds zijn opge
ruimd, vragen echter steeds meer
uliemensen zich af of die kabel wel
xd4zo'n aanwinst is. In elk geval wordt
hij binnen afzienbare tijd alweer af
geschaft.
Drs. W. Kruijshaar, hoofd belastingen
en stadskabei van Leiden spijt het nog
dagelijks dat zijn gemeente er ooit aan is
begonnen. „We zitten opgezadeld met
een dure voorziening die beter en goed
koper had gekund. Die kabel is hier, zo
als in zo veel gemeenten als een status-
project binnengehaald. Iedereen wilde
kabeltelevisie, dat was hét medium van
de toekomst. Miljarden zijn in de grond
gestopt. Maar de waarde van het kabel
net is op het moment gewoon nul".
In het werkvertrek van Kruijshaar, waar
stickers van Filmnet het staalgrijze meu
bilair nog wat kleur geven, klinkt ge-
dispierde taal. Woorden van verbittering,
ïoesteleurstelling en verbazing. Eenendertig
duizend mensen in Leiden en omgeving
profiteren van een gevarieerd program-
22fna-aanbod voor zo'n zestien gulden per
maand. Maar Kruijshaar, technisch ver
antwoordelijk voor al dat amusement,
laholkan er niet vrolijk van worden. „Het is
iwin-een groter schandaal dan de RSV", ver
zucht hij. „Ook hier zijn de landelijke
Lxb-fcolitici te laken. Ze hebben zich niet ge-
)hl4nformeerd, niet verder gekeken dan hun
)d4+peus lang was en niet doorgedacht. Er
liggen dure kabels in de grond die door
iovide techniek alweer achterhaald zijn. Een
ïkel^arlementaire enquête is hier op zijn
Monopolie
it!
In 1969 besloot het parlement de Tele-
xc3ngraaf- en Telefoonwet te wijzigen. De
PTT had tot dat moment het volstrekte
monopolie op al het elektronische ver
keer, maar dat ging veranderen. Minister
n. J. Bakker (ARP) van verkeer en water
staat voelde er veel voor de gemeenten
F. Pmeer bevoegdheden te geven. Op ver-
Schillende plaatsen in het land hadden
L (^woningbouwcorporaties en gemeenten al
buiten de PTT om - en dus illegaal -
gemeenschappelijke antennes opgericht
voor een betere ontvangst van buiten
landse zenders. Laten we deze antenne-
:ft nfystemen legaliseren, zo redeneerde Bak-
inen^er, ze liggen er nu eenmaal toch. Bo-
l. l^endien wilde de minister gemeenten en
33-2particulieren de bevoegdheid geven zelf
3 45grotere, zogeheten „centrale antenne in-
8-23ichtingen" aan te leggen.
;0-l<Maar de PTT wilde zich de kaas niet
wittyan het brood laten eten. Al in 1964 was
shouTante Pos met een eigen plan gekomen
Dm in Nederland een landelijk Centraal
\ntenne Systeem op te zetten voor de
?essd>ntvangst via kabels van zestien radio-
rinaasn zes televisiekanalen. Uiteraard zou de
t wisrTT dat ingenieuze kabelnetwerk graag
Mtfèlf gaan beheren. Ing. J. Huizinga,
derlijioofd draadomroepsystemen bij de PTT
veeiin Groningen herinnert zich: „In het
groeHaagse Bezuidenhout hebben we er al in
1950 mee geëxperimenteerd en dat liep
in dyoortreffelijk. Maar de politiek voorzag
skunproblemen met het auteursrecht en toen
ll werd geroepen dat iedereen straks zijn
ïigen schoteltje voor satellietontvangst
NG tou hebben, zodat het hele systeem
Dverbodig zou worden".
31-21
14 lOverbodig of niet, het besluit de aanleg
12 24;n het beheer van de kabeltelevisie vrij
15 19e geven, leidde er uiteindelijk toch toe
33-2|lat vrijwel alle Nederlanders op een ka-
20-2bel werden aangesloten. Met onvoorstel-
6. 4"foare ijver hebben honderden gemeenten
H 1-Straten opengebroken en centrale anten-
7 3hes opgericht. Nederland groeide uit tot
12 l^en van de dichtst bekabelde landen ter
0 3<wereld. Ruim vijftienhonderd kabelsys-
13 Hemen werden in de drassige Hollandse
nifcodem ingegraven; een lappendeken van
1 spehetwerken, die echter op geen enkele
i warnanier op elkaar zijn aangesloten.
!2 l'Prof.dr.ir. J. Bordewijk, oud PTT-inge-
maahieur, oud-hoogleraar aan de TH Delft
:9 4in jarenlang lid van de Omroepraad, zag
12-1 die bui al in 1968 hangen. Waarom dure
30xlkabels aanleggen terwijl het veel goedko-
Amersfoort:
Apeldoorn:
Bollenstreek:
Delft:
Den Haag:
Deventer:
Driebergen:
Emmen:
Hengelo:
Leiden, stadskabei:
Leeuwarden:
Utrecht:
Zwolle:
In de Leidse Merenwyk be
heren de bewoners via een
stichting (SKM) een eigen
kabel. Het tarief is aanmer
kelijk lager dan in de rest
van stad: 8,36.
m
Prof.dr.tr. J.
Bordewijk
waarschuwde al
in 1968 voor
investeringen.
Kijkcijfers
Dit betekent dat van
de totale „kijktijd"
niet meer dan 14 pro
cent naar buitenland
se zenders gaat en 86
procent naar de Ne
derlandse zenders.
2,9%
4,3%
0,4%
1,1%
0,4%
2,1%
2,1%
0,7%
54,1%
31,9%
BRT 1
BRT 2
Europa TV
SKY Channel
Music BOX
BRD 1
BRD 2
BRD 3
NED 1
NED 2
Daar komt ondanks
de verbeterde ont
vangstmogelijkheden
weinig verandering
in. In 1980 werd zelfs
nog meer naar Ijet
„buitenland" gekeken
dan in 1986, terwijl
het aanbod inmiddels
toch groter was ge
worden.
technische mogelijkheden van de om
roep" schreef hij: „Het ontstaan van
twee netwerken (één voor telefoon en te
lex, en één- voor radio en televisie, red.)
lijkt me technisch en organisatorisch on
gewenst. Bovendien is de tijd nog niet
rijp voor een landelijk kabeltelevisienet,
gezien de enorme kosten en omdat de
ether de komende jaren nog voldoende
ruimte biedt". Pikant detail: deze kriti
sche kanttekeningen zetten destijds bij
het ministerie van verkeer en waterstaat
zo veel kwaad bloed, dat Bordewijk zijn
rapport niet bij de staatsdrukkerij mocht
laten drukken.
Eenvoudig gezegd kwam het voorstel
van Bordewijk er op neer voorlopig pas
op de plaats te maken, omdat toen al
verwacht kon worden dat nieuwe techni
sche ontwikkelingen een aparte oplos
sing voor de kabeltelevisie overbodig
zouden maken. De tussenliggende perio
de kon overbrugd worden door de bui
tenlandse zenders bij de grens op te pik
ken en via straalzenders aan de ongeveer
tien Nederlandse zendmasten (zoals in
Lopik) door te geven. Vanaf die masten
zou het signaal over heel Nederland ver
spreid worden en in elke huiskamer te
ontvangen zijn.
Eén
gulden
5 aanleggen terwijl 1
per is de buitenlandse televisieprogram-
7x2<rna's gewoon door de lucht (via de ether)
i tieibij de mensen te brengen, zo vroeg hij
eerd%ich af. In zijn rapport „Inventarisatie
„Weet je wat dat kostte? Ongeveer een
gulden per kijker per jaar per program
ma", vertelt Bordewijk die, nu hij met
emeritaat is, de ontwikkelingen wat af
standelijker volgt. De oud-hoogleraar:
„Het grootste deel van Nederland had
via vrij eenvoudige technische ingrepen
eventueel twaalf televisiezenders kunnen
ontvangen. Maar de politiek voelde daar
weinig voor. De minister betwijfelde of
er in de ether wel genoeg ruimte was, al
is dat later weersproken. Bovendien ging
het verhaal dat bij het doorstralen van
buitenlandse programma's wél auteurs
rechten betaald moesten worden en via
de kabeltelevisie niet. Maar eerlijk ge
zegd heb ik dat nooit goed begrepen. Ju
ridisch maakte het volgens mij geen zier
uit of je een programma via een kabel of
via de ether bij de mensen thuis brengt".
Achteraf - maar dat is spreekwoordelijk
makkelijk praten - heeft Bordewijk toch
gelijk gekregen. De Hoge Raad bepaalde
in 1984 na jaren procederen dat ook
over buitenlandse programma's die via
een kabel gaan, zogeheten Bumarechten
verschuldigd zijn. Het arrest betekent
dat de kabelexploitanten de abonnees
alsnog auteursrechten in rekening moe
ten brengen; tussen 1,00 en 1,65 gulden
per maand. Goedkoop bleek weer eens
duurkoop.
Drama
Maar hoe het ook zij: de kabeltelevisie
kwam er. Volgens de vernieuwde Tele
foon- en Telegraafwet kan in principe ie
dereen met machtiging van de PTT ka
beltelevisie-exploitant worden. Maar aan
die vrijheid-blijheid zat volgens Borde
wijk, Kruijshaar en ook de PTT een
schaduwzijde. Bordewijk: „Als je terug
kijkt op de afgelopen jaren is het eigen
lijk één groot drama. Ik heb met tranen
in mijn ogen gezien hoe in diverse ste
den kabels werden gelegd. Er werd niet
diep genoeg gegraven en de kabels liggen
vaak knel tussen steen en grind. Ik vraag
me af hoe lang ze nog te leven hebben".
Kruijshaar: „Veel kabelnetten zijn al
sterk verouderd en moeten nodig ver
vangen worden. Onlangs is becijferd dat
dat tot 1992 achthonderd miljoen gulden
gaat kosten. Tel uit je winst". PTT-
hoofdambtenaar Huizinga merkt op:
„Het punt is dat de gemeentebesturen
weinig of geen verstand van de kabel
hebben. Ongetwijfeld hebben ze een be
roep gedaan op adviseurs die banden
met bedrijven hadden, dan kun je wel
De kabeltelevisie
is niet bepaald
met zachte hand
geïntroduceerd en
dat riep
vanzelfsprekend
veel weerstand op.
Bewoners uit de
Haagse J avast raat
protesteerden
vanaf de publieke
tribune in de
Tweede Kamer
tegen de opmars
van de centrale
antennesystemen.
eens te duur uit zijn. Als u Philips om
advies vraagt, moet u niet verbaasd zijn
dat u Philips in huis krijgt".
Dwangconsumptie
De kabeltelevisie is niet bepaald met
zachte hand geïntroduceerd. Gemeenten
probeerden via „antenneverboden" de
burgers er min of meer toe te verplich
ten zich op de kabel te laten aansluiten.
Gemeenschappelijke antennes werden
vaak zonder toestemming van de gebrui
kers tegen de vlakte gehaald. Wie niet
van de kabel gediend was, moest er toch
voor betalen. Soms tegelijk met de gas-,
water- en lichtrekening, soms tegelijk
met de huur. Alsof televisie een primaire
levensbehoefte is.
De consumenten hebben zich door de
ontwikkelingen laten overrompelen. De
„kabelexpert" bij Konsumenten Kontakt
blijkt nog steeds niet op de hoogte te
zijn van de achtergronden en mogelijke
alternatieven. „Ik zou niet kunnen zeg
gen of het goedkoper en beter had ge
kund, maar zo'n ontwikkeling is toch
nauwelijks tegen te houden?", vraagt
Ineke Weerekens zich af. „Wij hebben
wel gekeken of je als consument een
vrije keuze hebt om al dan niet een ka
bel te nemen. In de praktijk is er meestal
sprake van gedwongen consumptie".
Voor wie alsnog op een eigen antenne
wil overschakelen, mag het misschien
een geruststelling zijn dat de gemeente
lijke antenne verboden inmiddels met
succes bij de rechter zijn aangevochten.
Reputatie
De Voorburgse burgemeester drs.
H. Eenhoorn, voorzitter van de vereni
ging van kabelexploitanten Vecai, is zich
er terdege van bewust dat zijn bedrijfs
tak niet zo'n beste reputatie heeft. „We
hebben er pas nog onderzoek naar ge
daan en daar bleek uit dat de consument
niet erg over ons te spreken is", erkent
hij. „De kritiek is dat er te weinig gele
verd wordt voor te veel geld, en dat de
tarieven ondoorzichtig zijn. Maar als je
de tarieven vergelijkt met die in België
en Oostenrijk komen we er nog niet zo
slecht af'.
Eenhoorn bekleedt binnen de kabelwe
reld een wat merkwaardige positie. De
burgervader is namelijk lid van de com
missie Zegveld, die het ministerie van
verkeer en waterstaat adviseert over de
toekomst van de kabelnetten in Neder
land. In het jongste rapport van de com
missie wordt aanbevolen de telefoon- en
televisienetwerken samen te voegen en
onder beheer te brengen van de PTT.
Deze publikatie zette de kabelexploitan
ten vorige maand op hun achterste be
nen. Eenhoorn: „De telefoon stond hier
niet stil. Ik werd flink onder vuur geno
men, onder'meer met het verwijt: waar
om werk je mee aan je eigen ondergang?
Maar mijn stellige overtuiging is dat we
onvermijdelijk naar dat ene netwerk
gaan. Ik denk dat je er niet aan ontkomt
nu al met de PTT te overleggen over de
vraag: hoe gaan we dat samen aanpak
ken? Als we ons daar niet mee bemoeien
worden beslist veel overbodige investe
ringen gedaan en staan we aan het eind
van de rit helemaal buitenspel".
Kruijshaar is overigens niet ongelukkig
met het rapport Zegveld. „De PTT mag
ons kabelnet vandaag nog overnemen",
zegt hij. „Is het niet grappig dat het plei
dooi van Bordewijk om de beide netten
te integreren nu pas wordt overgeno
men? Ik verbaas me er nog steeds over
dat de politiek destijds met zoveel goed
vertrouwen het sein op groen heeft ge
zet. Die kabel werd als een investering
voor de eeuwigheid afgespiegeld, maar
niemand zag dat de keizer geen kleren
had".
Marginaal
4oewel de exploitanten volgens Een-
noorn een „marginaal bedrijf' runnen,
gelooft hij toch niet dat de bekabeling
van Nederland op een fiasco is uitgelo
pen. Integendeel. De burgemeester: „We
hebben flink geïnvesteerd en veel kennis
opgedaan. Er ligt nu een netwerk waar
mee de komende jaren allerlei nieuwe
diensten aan de consument aangeboden
kunnen worden. Vergeet niet dat de
meeste netten al lang afgeschreven zijn;
die hebben hun geld opgebracht. Boven
dien zeggen we in het rapport Zegveld
dat het nog wel twintig jaar kan duren
voordat de kabel zoals we die nu kennen
afgeschaft is".
De politiek zal de komende maanden
moeten bepalen welke kant Nederland
opgaat met zijn verschillende kabelnet
ten. Welke koers Europa gaat varen zal
daarbij zeker een belangrijke rol spelen.
Komt er binnen de EG-grenzen één
groot communicatiesysteem via de ka
bel, of ontvangt iedereen zijn satellietsig
nalen zelf via een schoteltje in de achter
tuin? Zou Eenhoorn gemeenten die nu
nog aan kabeltelevisie willen beginnen
adviseren alvast maar te gaan graven?
„Nou, ik zou zeggen: slaap er nog maar
een nachtje over. En ga dan in elk geval
met de PTT praten. Want om het hele
maal alleen te doen lijkt me met het oog
op de toekomst onverstandig".
Professor Bordewijk ziet met de publika
tie van het rapport Zegveld zijn profetie
uit de jaren zestig alsnog bewaarheid
worden. „Het is onverstandig de omroep
en telefoon over twee aparte netten te la
ten lopen", schreef hij toen, en dat is
precies wat de commissie Zegveld nu
beaamt. De professor, met het rapport
als een dierbaar huisdier op schoof: „In
grote lijnen ben ik het wel eens met dit
rapport. Je zou kunnen zeggen dat nu
eindelijk gecorrigeerd wordt wat in het
verleden is gebeurd. Maar ook bij één
kabelnet onder het beheer van de PTT
moet je oppassen. Je zou de garantie
moeten krijgen dat de abonnees dezelfde
rechten en vrijheden houden als mensen
met een schotelantenne op het dak. Als
je ziet hoe het met de kabel in het verle
den is gegaan, lijkt het me verstandig
om dat eerst goed te regelen, voor je aan
iets nieuws begint".
In de volgende aflevering over de kabel in
Nederland een kijk op het wazige toe
komstbeeld van de Nederlandse televisie.
ZATERDAG 21 FEBRUARI 1987
