Vatica
toont
haar
rijkdo
atf
dl no
buret
films dmu
dl nobis
cutus Inpc
rtumfiipcri
Bouw
doos
valium
-A
Ri ïgj
)e Vaticana, de ongeëvenaard rijke
bibliotheek van het Vaticaan, bezit
waarschijnlijk het grootste aantal
bandschriften, kaarten en histori-
che documenten van de hele we-
vld. Het meest imponerende deel
laarvan vormen de zeventigdui
zend handschriften, de kaarten en
etijdenboeken die met elkaar lij-
en te wedijveren in fraaiheid van
orm, verlucht als ze zijn door voor
et merendeel anonieme kunste
aars. Probleem is echter dat naar
mate deze handschriften ouder wor-
\en hun kwetsbaarheid steeds gro-
er wordt. Aanraking met de han-
ien en verdere hantering ervan be
ekent op termijn het einde van
leze zeldzame documenten. Hoe
wel de Vaticana openstaat voor ie
dere onderzoeker, zal degene die
zo'n document wil raadplegen toch
van zeer goeden huize moeten zijn.
Met de Zwitserse uitgever Belser in
Zurich heeft het Vaticaan daarom
in 1984 een twintigjarig contract af
gesloten om de beroemdste hand
schriften en kaarten in facsimile
drukken uit te geven. Daarmee
worden twee doelen gediend. Op de
eerste plaats kan het Vaticaan uit
de inkomsten de behuizing voor de
Vaticana verbeteren en dus zijn
kostbare boekenbezit beter conser
veren. Op de tweede plaats komen
de documenten onder het bereik
van een groter publiek, dat anders
nooit de kans zou hebben
ZATERDAG 24 JANUARI 1987
het r 0
l
an a
and
is LEIDEN - Hel fascinerende aan de
'aidjiandschriftenverzameling van de Vati-
het iaanse bibliotheek is dat in deze biblio-
jheek niet alleen documenten van het
g vo^iristelijke westen bewaard zijn geble-
i voeren, maar ook uit de klassieke oudheid.
ó/VaPe Vaticaanse bibliotheek is een van die
o^iilturele instellingen geweest die de on-
broken cultuurstroom laat zien van
Iniszp klassieke oudheid naar de moderne
pro|den-
ij heeft ook een belangrijke rol gespeeld
tj m die in tact te houden. Niet ten on
rechte wordt de bibliotheek van het Va-
icaan een spiegelbeeld van de cultuur
r. an het avondland genoemd. Het is be-
eeP (aald niet alleen theologie geweest waar
door de pausen zich interesseerden toen
documenten begonnen te verzamelen.
die ipe Vaticana omvat naast talloze docu-
orafhenten op bestuurlijk gebied, jachtboe-
'gelijlen, kaarten en beschrijvingen van de
kje yereld uit dë Middeleeuwen, kunst- en
vroqeschiedenisboeken, gebedenboeken,
me. lorspronkelijke uitgaven van het werk
zijnm schrijvers als Vergilius en Dante.
term avondland is trouwens nog niet
lim genoeg bemeten, want missionaris-
;n zonden in de loop der eeuwen ook
illoze documenten uit niet-christelijke
ilturen naar het Vaticaan. Het is kort-
in onvoorstelbare hoeveelheid
istbare documenten. De Vaticana zou
'erigens ondenkbaar zijn zonder het
:staan van de kloosterbibliotheken in
Middeleeuwen, waardoor zoveel
ironnen uit de klassieke oudheid en de
üddeleeuwen bewaard zijn gebleven. In
:kere zin heeft de Vaticana door de tal-
)ze verervingen die in de loop der eeu-
'en hebben plaatsgevonden de traditie
'an deze bibliotheken in zich opgeno-
roege Middeleeuwen begonnen hand-
driften en documenten te verzamelen,
liet verwonderlijk als men bedenkt dat
ït woord in het christendom net als
»uwens in het jodendom en de islam
o'n centrale plaats inneemt. Maar pas
n de renaissancetijd werd gewerkt aan
rat heden ten dage een bibliotheek zou
'orden genoemd.
Nicolaas v
De renaissance-paus Nicolaas V wiens
pontificaat liep van 1447 tot 1455 geldt
als de eigenlijke oprichter van de biblio
theek. Hij onderhield veel contacten met
kunstenaars uit de hoogtijdagen van de
Renaissance en had zich al voor hij paus
werd als een gepassioneerd boekenverza
melaar "doen kennen. Op zijn aanwijzin
gen kochten ?ijn dienaren overal in Eu
ropa en in het oosten oude handschrif
ten op.
Bij zijn dood telde de Vaticana om
streeks vijftienhonderd banden en zij
was daarmee op een moment dat de
boekdrukkunst net zijn intrede had ge
daan de grootste bibliotheek van Euro
pa. In de geest van het heersende Huma
nisme was het Nicolaas' bedoeling dat
de bibliotheek niet alleen een schatka
mer zou zijn van het boekenbezit uit
klassieke oudheid en christelijke Middel
eeuwen, ze moest ook een centrum van
studie zijn waar clerus en geleerden uit
alle windstreken zich van moesten kun
nen bedienen.
Zijn opvolger paus Sixtus VI voltooide
de opbouwfase van de bibliotheek die in
een speciaal daarvoor gebouwd paleis
werd ondergebracht en die sinds de offi
ciële stichting ervan in 1475 voluit heet
Biblioteca Apostolica Vaticana.
Grote verliezen bleven de nieuwe biblio
theek niet bespaard zoals ten tijde van
de plundering van Rome in 1527. Maar
in de daarop volgende eeuwen wist de
Vaticana steeds weer beslag te leggen op
unieke handschriftverzamelingen.
Vorsten, adellijke families en geleerden
lieten hun boekenbezit na aan het Vati
caan. Een van de beroemdste schenkin
gen is de befaamde Palatina, de biblio
theek van de universiteit van Heidelberg
die in 1622 door de Beierse hertog Maxi-
miliaan I aan paus Gregorius XV werd
geschonken uit dank voor het feit dat de
paus hem terzijde had gestaan bij het
beëindigen van de Dertigjarige Oorlog.
Daardoor alleen al kwamen meer dan
tweeduizend Latijnse handschriften en
meer dan vierhonderd Griekse hand
schriften in de Vaticana. Ook het hand
schriftenbezit van de katholiek gewor
den koningin Christina van Zweden,
Een paar we
ken geleden
stopten vijftien
farmaceuti
sche indus
trieën bij iede
re huisarts
van Nederland
een briefje in
de bus. Een
beleefd doch
dringend ver
zoek. Of de
dokter zo
vriendelijk wil
zijn voortaan
merkartikelen
voor te schrij
ven in plaats
van goedkopere, maar vaak even goed
werkende namaak. Dus zes zetpillen
Anuzol (tegen aambeien) voor 4,51 gul
den en niet de even goed werkende na
maak van 84 centen ae zes; liever valium
van tien cent, dan namaak van negen.
Alleen zo kunnen we de kosten van het
peperdure onderzoek nog betalen, zegt de
industrie, want voordat we uit die kosten
zijn, is het octrooi al verlopen en gaan de
J. Paalman
namakers er met de buit vandoor. Dat
Nederland niet massaal in de lach is ge
schoten, daar kun je je over verbazen.
Farmaceutische industrieën zijn geen fi
lantropische instellingen, maar de pa
tiënten, verzekeraars en dokters van Ne
derland ziin dat evenmin. Geen haar op
hun hoofd dat erover piekert veel geld te
betalen voor iets wat ze ook goedkoop
kunnen krijgen.
En dan dat onderzoek, in de jaren zeven
tig is daar nogal wat over te doen ge
weest. Steen des aanstoots was vooral het
„me too" ofwel „ik ook"-onderzoek.
Neem valium. In 1958 bracht firma F.
Hojfman la Roche het op de markt en in
1970 was het al het meest voorgeschreven
geneesmiddel ter wereld. Een goudmijn
waar andere firma 's ook graag in wilden
delven. Dat kan met „ik ook"-onderzoek.
Als je aan het valium-molecuul links en
rechts wat atoompjes weghaalt of er juist
wat bij doet, dan heb je kans dat je een
nieuwe stof krijgt die wel ongeveer als va
lium werkt, maar niet onder het octrooi
van de valiumfabrikant valt. Zo ge
schiedde, en zo zitten we opgescheept
met tegen de zestig valium-achtige spul
len die wel wat van elkaar verschillen,
maar lang niet zo veel als de fabrikanten
ons willen laten geloven.
Maar toch, maar toch. Soms wordt op
die manier een stof gevonden, die onver
wachte dingen doet. Valium (en al die
andere zestig stoffen) geeft aan de herse
nen het sein alles veilig". Vandaar dat
men valium-achtige stoffen gebruikt als
rust gever, in- en doorslaapmiddel en als
verdover bij operaties. Bij stuipen en al
coholdelirium redt het spul zelfs levens.
Al het gepruts aan het valiummolecuul
heeft onlangs een paar eigenaardige stof
fen opgeleverd en waarempel, ook deze
keer komen ze uit het laboratorium van
Hojfman la Roche. Onder de codenaam
Ro 15-1788 heeft men nu een middel in
handen dat wel op de valium-aanleg-
plaatsen in de hersenen gaat zitten en
vervolgens helemaal niets doet. Wat heeft
dat voor nut? Dit. De bindingskracht van
Ro 15-1788 met de receptoren, de aan
legplaatsen in de hersenen, is zo groot
dat het spul met gemak alle eventueel
aanwezige valiumprodukten van die re
ceptoren mept. Ro 15-1788 is dus een te-
genmiddel tegen valium en de eindeloze
rij valium-broerties en -zusjes librium,
nozinan, dalmaaorm, rohypnol, temesta,
seresta, stedolid, nobrium, reapam enzo
voort en zo verder tot zestig. Gebruik je
per ongeluk of expres te veel enzovoort
enzoverder, dan maakt een spuitje Ro
15-1788 die overdosis met verbluffend
succes onmiddellijk ongedaan.
In Bazel (maar ook al in Nederland)
heeft men het middel al toegepast om
operatiepatiënten binnen enkele minuten
uit hun narcose te halen. Er is nog één
probleem: Ro 15-1788 werkt kort, maar
valiumprodukten werken lang: wanneer
Ro 15-1788 is uitgewerkt dan dreigen de
valiumprodukten weer toe te slaan en
valt de patiënt weer in slaap. Enig che
misch geknutsel aan het nieuwe produkt
(hier een atoompje erbij, daar er een af)
zal dat probleem wel uit de wereld hel
pen. Interessanter is dat men nu tot op
de molecuul kan nagaan hoe onze buien
en luimen chemisch worden gestuurd.
Klinkt griezelig, maar hoeft dat niet te
zijn. Wie nu slaap uit een potje haalt,
krijgt een chemisch tikje op zijn kop: wil
je rust op recept dan krijg je een klap op
je kop. Kwestie van dosis. In de toekomst
is het misschien mogelijk om op maat
gesneden middelen te maken die vooral
niet meer doen (suf, duf, kater) dan ze
beloven.
Nog een wonderlijk middel uit de keuken
van Hofmann la Roche. Op zoek naar
het middel tegen valium en de rest,
kwam men een stof tegen die de werking
van alcohol abrupt tegengaat. Niet zo
verwonderlijk, want alcohol, nel als vali
um een „halleluja, niets aan de hand-
"-stof, drukt in de hersenen op dezelfde
knoppen als valium. Dronken ratten wer
den met Ro 15-4513 meteen nuchter,
dronken lorren knappen er ook van op.
Prachtig, maar juridisch en ethisch geeft
het spul problemen. Wie dronken uit een
café rolt, het spul slikt en door oom agent
achter het stuur wordt betrapt, heeft wel
een hoog promillage maar is niet onder
invloed. Dat is het juridische probleem.
Ethisch heeft de stof het bezwaar dat het
mensen zóu kunnen aanmoedigen te
drinken zoals de Romeinen aten: vinger
in de keel en opnieuw beginnen. Ro
15-4513 blokkeert alleen het halleluja-ef
fect van alcohol, maar niet de schadelijke
werking op de rest van het lichaam. Of,
zoals het in „Ons Nationaal Drinklied"
van Erich Wichmann is verwoord:
„Dan raken hart of lever
Genadiglijk defect
Zo stikt in de jenever
Het Hollands intellect
er kennis van te nemen. Bovendien
hoeven in de Vaticana nu niet meer
de handschriften zelf te worden ge
raadpleegd, maar kan men vol
staan met de facsimile-drukken.
Om het exclusieve karakter niet
aan de gefacsimileerde uitgaven te
ontnemen, is bepaald dat het om
kleine oplagen zal gaan: op zijn
hoogst enkele duizenden exempla
ren per handschrift. Voor een volle
dig handschrift in facsimile moeten
meestal vele duizenden guldens
worden neergeteld. Op initiatief van
de Leidse boekhandel Kooyker zijn
deze facsimile-drukken, voorzover
nog niet uitverkocht, nu tot 8 maart
tentoongesteld in het Rijksmuseum
voor Oudheden in Leiden.
De leeszaal
van de
Vaticaanse
bibliotheek.
Midden: Een
miniatuur uit
het voo/1
Borgia-paus
Alexander VI
vervaarai
kerstmiss
De teksl
begint met het
Introitus uit
de kerstnacht
dienst.
Links boven:
De
wereldkaart
van de
Salzburger
monnik
Andreas\
Walsperger.
Zo dachten de
monniken dat
de wereld er
uitzag. De
kaart is door
kringen
omgeven die
de hemelse
sferen moeten
weergeven.
Het aards
paradijs is
weergegèven in
de vorm van
een stad met
torens en
muren (links).
voor het merendeel van Franse her
komst, kwam in de zeventiende eeuw in
de Vaticana terecht. Tot zeer recent is
het Vaticaah erin geslaagd beroemde
particuliere verzamelingen aan zijn col
lectie toe te voegen. Weer andere verza
melingen werden door sommige eigena
ren permanent in de Vaticana onderge
bracht.
Hoogste eisen
Het Vaticaan heeft de allerhoogste eisen
gesteld aan de facsimile-uitgaven van de
Zwitserse uitgeverij Belser. Ze zijn de
meest getrouwe kopieën die men zich
kan wensen. De documenten worden in
een speciaal atelier dat Belser in de Vati
cana heeft mogen inrichten uit hun ban
den gehaald en met behulp van de mo
dernste drukprocédés in het oorspronke
lijke formaat gekopieerd. Sommige ele
menten laten zich evenwel niet kopië
ren. Bijvoorbeeld het bladgoud dat op
bepaalde handschriften is aangebracht.
Als het drukprocédé eenmaal voltooid
is, begint daarom het handwerk. Waar
nodig worden de teksten bijgewerkt om
ze helemaal op kleur te brengen en van
bladgoud te voorzien. Ook de gaten in
de handschriften of insnijdingen zijn mi
nutieus weergegeven net als de vocht
vlekken die sommige handschriften heb
ben opgelopen. Is dat eenmaal tot in de
perfectie geregeld, dan krijgt elk (genum
merd) exemplaar het stempel van goed
keuring van de prefect van de Vaticana,
prof. Leonard Boyle. Daarnaast wordt
een zeer uitgebreide deskundige toelich
ting verschaft op het werk.
Om aan de wens van minder kapitaal
krachtige liefhebbers van oude hand
schriften tegemoet te komen heeft het
Vaticaan erin toegestemd dat naast elke
volledige facsimile-uitgave een docu
mentatiemap wordt vervaardigd, waarin
enkele karakteristieke bladen uit het be
treffende handschrift zijn opgenomen.
Die kan men dan inlijsten. Ze zijn ook
weer voorzien van een uitgebreide toe
lichting. Kost een volledig boekwerk
vele tienduizenden guldens, een docu
mentatiemap kost meestal ruim honderd
gulden.
PAUL VAN VELTHOVEN
CcidócSouAOtit'
