Turkije timmert hard
aan toeristische weg
'Finale
Midden in de winter de zomer in het hoofd
Rijke historie, zon, zee, strand en lage prijzen
Vijf dagen
Vakantie 87
in Utrechtse
Jaarbeurs
ZATERDAG 10 JANUARI 191
Turkije heeft de deur geopend voor
toeristen uit West-Europa. Het land
wordt in hoog tempo klaargestoomd om
het grote groepen vakantiegangers naar de
zin te maken. Een voorbeeld: rond de
baai van Marmaris (aan de zuidkust,
vlakbij ligt het Griekse eiland Rhodos)
zijn nu twaalfduizend bedden voor de
toerist beschikbaar. Over vijf jaar moeten
dat er vijftigduizend zijn. De toerist die
Turkije al ontdekt heeft en daar nu vooral
van de rust geniet, zal er niet blij mee
zijn, maar in sommige kustgebieden lijkt
het ontstaan van het Torremolinos van
Turkije nog een kwestie van een paar
jaar. De Turkse overheid probeert de
hotelcapaciteit in hoog tempo op te
voeren met honderd- tot
driehonderdduizend bedden in vijf jaar en
zeshonderdduizend bedden in tien jaar.
„Turkije kan de komende jaren miljarden
aan het toerisme verdienen", aldus de
staatssecretaris van toerisme G. Kiziltan.
en tot ee.
INSTANBOEL - Langzaam zet de
dol mus zich weer in beweging. Het
busje (een oude Peugeot, voorzien
van een paar keiharde banken, een
cassetterecorder die voortdurend
uit het dashboard dreigt te vallen
en vooral een uitstekend werkende
toeter) schiet twintig meter op,
maar rijdt zich dan onmiddellijk
weer klem. Een vrouw, die haar li
chaam zorgvuldig heeft bedekt met
lange kleden, schiet tussen het ver
keer door naar de overkant. Ze
loopt - zo te zien - achter haar
man aan en kan op de stoep nog
maar net twee andere vrouwen
ontwijken. Dit tweetal lijkt zich
van de islamitische traditie weinig
aan te trekken en kleedt zich mon-
dain-westers, met veel make-up,
vuurrood geverfde nagels en haute
couture. De tweeslachtigheid van
Turkije in een notedop.
De bestuurder van het busje toetert nog
een keer, maar veel helpt het niet. De
dolmus mag dan het openbaar vervoer
bij uitstek zijn (ze rijden door het hele
land en zijn tot stoppen te brengen door
simpelweg een hand op te steken) snel
gaat het in Istanboel zeker niet. Er is in
deze wereldstad ook te veel te zien om
haast te hebben. De Blauwe Moskee en
het Topkapi-paleis bijvoorbeeld. De
moskee is nog steeds in gebruik als ge
bedsruimte, maar de toerist mag er naar
binnen. Tenminste: na het uittrekken
van de schoenen.
Topkapi was het paleis van de sultan,
maar is dat allang niet meer meer. Het
complex waar eens vierhonderd vrou
wen in de harem vertoefden, is nu een
museum en een geliefde toeristische
trekpleister. Zalen vol vaak zeer kostba
re sieraden en porselein geven een in
druk van hoe het geweest moet zijn.
Achter glas staat de kapitale Topkapi-di-
amant. Vóór het museum proberen jon
getjes, maar ook talloze volwassenen fol
ders, boeken en andere informatie over
Turkije in het algemeen en het paleis
van de sultan in het bijzonder te verko
pen.
De Bazaar van Istanboel is een complex
van bijna vijfduizend winkels onder één
dak. Straten en stegen vol gouden siera
den in winkels die soms niet groter zijn
dan een deur en een etalage. Een ander
gedeelte verkoopt alleen maar de natio
nale trots: tapijten.
Ombuigen
Sinds de militaire staatsgreep van 1980
wordt geprobeerd de toeristenstroom uit
West-Europa en Amerika naar Turkije
om te buigen. Ook binnen- en buiten
landse investeerders kregen in de gaten
dat er een gat in de markt viel. Zij heb
ben zich op de Turkse stranden en histo
rische steden gestort, waar de grondprij
zen exploderen en de vijf-sterrenhotels
en vakantiedorpen uit de grond schieten.
„Ik geloof niet dat Turkije nog publici
teit nodig heeft om buitenlands kapitaal
aan te trekken op het gebied van toeris
me", aldus minister van toerisme Mu-
kerrem Tascioglu. Zijn staatssecretaris
Guman Kiziltan vult aan: „Het kapitaal
komt daar waar winst wordt gemaakt en
de toeristenindustrie in Turkije is zeer
winstgevend geworden". Een flink deel
van die winst zal naar het buitenland
gaan, maar Turkije hoopt er van mee te
profiteren.
Verschillende factoren hebben Turkije
tot een nieuw doelwit gemaakt van het
massatoerisme. Het is een Mediterraan
land, de prijzen zijn laag „en veel toeris
ten hebben hun reisjes door Spanje, Ita-
lié en Griekenland nu wel gemaakt", al
dus Kiziltan. In 1986 steeg het aantal
toeristen dat een bezoek aan Turkije
bracht met 22 procent tot 2,6 miljoen.
Samen gaven zij 43 procent meer uit
dan voorgaande jaren: 3,5 miljard gul
den. Dit jaar worden drie miljoen toeris
ten verwacht die vijf miljard gulden zul
len uitgeven. Eerst kwamen de toeristen
alleen naar Istanboel, maar vervolgens
ook naar de westkust, waar ooit schilder
achtige vissersdorpen als Kusadasi snel
verworden tot spiegelbeelden van Griek
se toeristendorpen, voorzien van een
oriëntaals tintje. De zuidkust, die wel de
Cote d'Azur van Turkije wordt ge
noemd, wacht dezelfde ontwikkeling.
Efeze
Voor de toerist die verder wil kijken dan
het Turkse strand breed is, liggen aan de
zuidkust oude vestingsteden als Bodrum
en Alanya. Eén van de grote attracties is
ongetwijfeld Efeze. vlak bij Kusadesi.
„Sinds de 12e eeuw voor Christus be
woond door Griekse Ioniêrs", weet de
gids te vertellen. Het werd bekend door
de eredienst van een inheemse vrucht
baarheidsgodin, die door de Grieken Ar
temis werd genoemd. De tempel van Ar
temis werd gebouwd in de zesde eeuw v.
Chr. en werd na een verwoesting in de
vierde eeuw v. Chr. weer herbouwd. De
tempel was één van de wereldwonderen
van de Griekse wereld en is voor een
groot deel bewaard gebleven. Opgravin
gen hebben indrukwekkende restanten
van culturen blootgelegd. Een lange mar
meren straat met aan beide zijden me
ters hoge pilaren, een amfitheater dat
plaats bood aan 25.000 mensen en de
De Bazaar in Instanboel is een complex van bijna vijfduizend winkeltjes onder één dak.
tempel van Hadrianus. Ook stukken van
huizen werden teruggevonden met mo
zaïeken op de vloeren.
Efeze werd drie keer herbouwd. Steeds
werd een paar kilometer verderop op
nieuw aan de slag gegaan om te ontko
men aan de gevolgen van malaria en de
verwoestingen die aardbevingen hadden
aangericht. Ook de zich steeds verder te
rugtrekkende zee, waardoor Efeze niet
meer over water bereikbaar was, speelde
een belangrijke rol bij de besluiten de
stad te herbouwen.
Ook het graf van de apostel Paulus en
een kapel waar Maria haar laatste jaren
moet hebben doorgebracht, zijn in deze
regio te vinden. Even verderop ligt ook
Myra, met een kerkje waar volgens de
Turken St. Nicolaas in de vierde eeuw
werd begraven. In 1087 werden zijn bot
ten gestolen en naar het Italiaanse Bari
overgebracht. „Een schande", meent de
plaatselijke gids.
Martelingen
Turkije deed aan het begin van de jaren
zeventig al eens een poging het toerisme
te stimuleren, maar die poging werd ver
ijdeld door de snel toenemende politieke
onrust in het land. Nadat de terreur de
buitenlanders in het buitenland had ge
houden, volgde de staatsgreep van 1980
door het leger. De aandacht die de
staatsgreep international trok, de macht
van de militairen' en hun dictatoriale
manier van het land besturen, maakten
Turkije ook al niet aantrekkelijker voor
de toerist.
Voor de buitenlandse investeerders is
dat allemaal verleden tijd. De meeste
toeristen lijken de staatsgreep vergeten
te hebben en berichten over martelingen
deren hen niet meer. Op dit moment is
al 1,25 miljard gulden door buitenlan
ders in de Turkse toeristenindustrie ge
ïnvesteerd. De Turkse staat probeert het
allemaal bij te benen door IMF-gelden te
gebruiken voor het aanleggen van wegen
en bruggen in het vaak ruige en bergach
tige landschap.
Vaak gaat dat niet snel genoeg. De dorp
jes aan de zuidkust zijn meestal alleen
nog maar over wegen vol gaten, kuile Mï
en stenen te bereiken. De volhouder b<
landt dan uiteindelijk in plaatsjes waa j
voor een tientje overvloedige maaltijde ipij
worden geserveerd. De rondtrekkend
toerist die niets ziet in een georganiseei
de reis kan voor eenzelfde bedrag eer-
nacht in een kamer doorbrengen. Eet
auto huren kan vaak, zeker in toerist!
sche gebieden zoals de zuidkust, maaAD
zonder gevaar is dat vooral 's avoncpK
niet. Ook niet op wegen die wel wat bdchl
ter zijn. Onverlichte karren, krakkemilfns
kige vrachtwagens, tractoren met aanlig
hangwagens waarin vrouwen en kindil j
ren van het land af worden gehaald ma®
ken van een ritje van enkele tientalier 1
kilometers al gauw een angstig avontuuf3r
tak
Droom ;zo<
Op alle mogelijke manieren probeert du?
Turkse overheid het de toerist naar df
zin te maken. In vrijwel elk dorp
voor buitenlanders van belang kan zijriljpt
worden toeristenbureaus geopend. Dten.
droom over een grote stroom toenste^m
kan nog maar door één ding worden vei.
stoord. Een nieuwe golf van terreur iit
het Midden-Oosten. In 1986 blevef
vooral de Amerikanen op grote scha#re
weg. Zij misten niet alleen de cultuur
schatten die door het hele land verspreité-ol
liggen, de copieuze visgerechten en djrop
zon, maar ook de uitgebreide visitatievarc
op de luchthavens en de met mitraibus
leurs bewapende militairen voor museasja;
„De Westeuropeanen zijn daar veen
minder gevoelig voor", hoopt een Turteh a
se vertegenwoordiger van de Nederlanmi d
se touroperator Holland International. |jn e
Turkije heeft als buurlanden Griekeifctijn
land, Bulgarije, de Sovjet-Unie, Iratn v
Irak en ook Syriè. De Nederlandse conon<
sul in Izmir, K. Dutilh, heeft de gevarepb<
daarvan perfect in de gaten. Tweehoits v
derd jaar geleden emigreerden zijn vooitond
ouders naar Turkije, hij spreekt oit st
„Cruijff", ,ja", „nee" en „Rotterdamjlliei
na geen woord Nederlands, maar hi^n c
heeft nog wel steeds de Nederlandse napu
tionaliteit. En ook zijn kinderen denke(pac:
er niet over zich tot Turk te laten natupots
raliseren. Dutilh: „Als het hier echt fout in
gaat, of het nu door het terrorisme is oirtsr
door de binnenlandse politieke situatiën v
dan kan ik altijd nog naar elders". n d
{ren
MARCEL GELAUFlt d<
De Jaarbeurs in Utrecht biedt vol
gende week onderdak aan Vakantie
87. Naar schatting honderdduizend
mensen zullen een bezoek brengen
aan deze vakantiebeurs waar 287
deelnemers uit bijna zestig landen
zich van hun beste toeristische kant
zullen laten zien. Favoriete vakantie
landen als West-Duitsland en Frank
rijk zijn ruimschoots vertegenwoor
digd. Zo staan onze oosterburen met
75 stands in Utrecht. Maar verre en
exotische landen laten zich evenmin
onbetuigd, in de wetenschap dat er
in Nederland heel wat mensen zijn
die de voorkeur geven aan exclusieve
reizen en bereia zijn daarvoor diep
in de buide! te tasten.
Veel aandacht is er voor de trektoch
ten, zeilvakanties en andere actieve
vakanties. Wie dat wil kan in
Utrecht meedoen met een wedstrijd
tent opzetten, een berg beklimmen,
paardrijden of zich laten fotograferen
op een heuse kameel. In een andere
hoek van de Jaarbeurs kan men on
der het genot van een tropische cock
tail kijken naar demonstraties en
shows van en over deelnemers aan de
Vakantiebeurs. Vakantie 87 wordt
■gehouden van woensdag 14 januari
tot en met zondag 18 januari. Op
woensdag is de beurs te bezoeken
tussen 14.00 en 18.00 uur en op de
resterende dagen zijn de deuren open
van 10.00 tot 18.00 uur. De entree
bedraagt acht gulden per persoon,
voor welk bedrag men bij binnen
komst een Vakantiepaspoort ont
vangt waarin alle attracties en activi
teiten staan vermeld.
gri
in S
ins 2
vl,
DEN HAAG - De winter is nog
maar net begonnen, de meeste Ne
derlandse wintersporters moeten
nog naar de sneeuw, maar de reis
wereld heeft de zomer al in het
hoofd. En niet alleen de reiswereld.
Nederland heeft sinds het uitko
men van de programma voor 1987,
drie weken geleden, massaal de ko
mende zomervakantie geboekt.
Toch is het boeken van een vakantie be
paald geen sinecure meer. Wie een reis
bureau binnenstapt, loopt het risico ho
peloos te verdwalen in het woud van
reisgidsen dat daar ligt uitgestald. „Dat
is nog maar een begin", voorspelt Frans
van Steenis, algemeen directeur van de
touroperator Hotelplan in Rijswijk.
Want wat hij de „fragmentatie van de
samenleving" noemt, slaat ook toe in de
reiswereld. „Vroeger kozen de directeur
en zijn personeel hun vakantie uit de
zelfde reisgids. De tendens is nu dat er
voor elke doelgroep een aparte gids
komt. Een voor actieve vakanties, een
voor jongeren, een voor mensen die
meer geld hebben te besteden en ga zo
maar door. In Groot-Brittannié is men
daar al veel verder mee". Waarna hij,
om zijn woorden te onderstrepen, een
stapel Britse reisgidsen tevoorschijn
haalt met voor elk wat wils. Overigens
zullen die reisgidsen het in de toekomst
ook steeds meer moeten afleggen tegen
de video en de computer. Met enkele
drukken op de knop stelt de vakantie
ganger dan zijn eigen reis samen.
Grijze brij
Zó ver is de Nederlandse reismarkt ech
ter nog lang niet. En ondanks de steeds
grotere hoeveelheid reisgidsen blijft het
aanbod een tamelijk grijze brij, waaruit
je als reiziger in spe moet proberen de
krenten te vissen. Een nieuwe bestem
ming als Turkije krijgt bij veel tour
operators nog net een aparte gids. Maar
vakanties in Griekenland staan inmid
dels midden tussen de reizen naar tradi
tionelere landen als Joegoslavië, Spanje
en Portugal.
Met Turkije is meteen een land ge
noemd dat in 1987 stevig aan de toeristi
sche weg timmert en door veel tour
operators als „bestemming van de toe
komst" wordt aangeprezen. Daarbij
wordt geen middel onbeproefd gelaten,
zelfs niet het goochelen met cijfers. Vol
gens een in Turkije gespecialiseerde reis
organisatie zouden vorig jaar zo'n
50.000 Nederlanders Turkije hebben be
zocht; de helft per vliegtuig. Daar zullen
waarschijnlijk ook alle zakelijke bezoe
ken bij zijn gerekend, want volgens de
cijfers van Schiphol zijn vorig jaar niet
meer dan 4800 landgenoten in georgani
seerd verband per vliegtuig naar Turkije
vertrokken. Een fractie van de 835.000
vliegvakanties die in de vertrekhal van
Schiphol begonnen; een schijntje verge
leken bij de ruim vijf miljoen vakanties
die Nederlanders in 1986 in het buiten
land doorbrachten, waarvan zo'n veertig
procent in Duitsland en Frankrijk.
Koploper
Bij de vliegvakanties blijft Spanje de on
betwiste koploper (ruim 400.000), terwijl
in de zomermaanden nog eens 100.000
mensen met de bus over de Pyreneeën
trekken. Griekenland kan rekenen op de
komst van meer dan 200.000 vliegende
Hollanders, die overigens in 1987 on
danks de grote prijsstijgingen nauwelijks
duurder uit zijn als gevolg van de enor
me koersval die de Griekse drachme
heeft gemaakt. Wanneer je de reiskosten
en de uitgaven ter plaatse optelt, ben je
waarschijnlijk in Joegoslavië het voorde
ligst uit, gevolgd door Spanje en Tune
sië, nog een land dat dit jaar rekent op
de komst van méér Nederlandse zonva-
kantiegangers. Veel goedkoper dan vorig
jaar zijn veel cruises en rondreizen in de
landen rond de Middellandse Zee, als
gevolg van het wegblijven van vooral de
Amerikaanse toeristen. De operators
proberen met lagere prijzen toch nog
hun reizen volgeboekt te krijgen.
Slachtoffer van de verbeterde economie
en de toegenomen reismogelijkheden is
waarschijnlijk de langere vakantie in ei
gen land. Aan prognoses wil het Neder
lands Bureau voor Toerisme in Leid-
schendam zich zo vroeg in het jaar nog
niet wagen. Maar de verwachting lijkt
gewettigd dat de Nederlanders ook in
1987 met name een tweede en derde
(dus korte) vakantie in eigen land door
brengen.
Favoriet voor een tweede vakantie is
overigens ook een bezoek aan een stad
of een korte oversteek naar Groot-Brit-
tannië. De voorkeur voor buitenlandse
zomervakanties is enerzijds het gevolg
van slecht weer in eigen land en ander
zijds van de zeer lage benzineprijzen die
het auto-toerisme een sterke impuls ge
geven.
Overboekingen
Veel touroperators maken jacht op klan
ten die - Nederlanders eigen - ook op
vakantie voor een dubbeltje op de eerste
rang willen zitten. Daardoor liggen ech
ter de risico's van overboekingen, belof
tes die niet waargemaakt worden en zelfs
faillissementen op de loer. Dat bleek in
1986. De Stichting Garantiefonds Reis
gelden (SGR) is in het leven geroepen
om gedupeerde reizigers te helpen wan
neer bij het fonds aangesloten reisorgani
saties en reisbureaus op de fles gaan. Vo
rig jaar heeft het SGR een recordbedrag
van 3,5 miljoen gulden moeten uitkeren.
Om iets te doen aan het probleem van
de overboekingen heeft de Algemene
Nederlandse Vereniging van Reisbu
reaus eind vorig jaar nieuwe reisvoor-
waarden opgesteld.
De affaires met reisbureaus kunnen het
vertrouwen in de reiswereld echter nau
welijks schokken. Dit jaar wordt op
nieuw gerekend op een gestage groei van
het aantal boekingen. Vooral de vliegrei
zen en de busreizen blijven nieuwe reizi
gers trekken, terwijl de trein waarschijn
lijk alleen op de goedkope trajecten naar
Frankrijk vooruitgang boekt. Andere
ontwikkelingen die in 1987 doorzetten
zijn de groeiende belangstelling voor rei
lt c
Ind,
|n j<
zen in het voor- en naseizoen (aantrekrj'
kelijke, lage prijzen) en natuurlijk de act^P
tieve vakanties: fietsen, wandelen, bergf
beklimmen, varen en andere sportievf
bezigheden.
Touroperators zijn steeds op pad on^'ei
aan de nieuwe wensen van de vakantieF
gangers te voldoen, dan wel ideeën t|j
ontwikkelen in de hoop dat er menser
belangstelling voor hebben. Aan FranP sl
van Steenis de vraag of hij nou noo?
eens in de verleiding komt een plaatsjlp v
juist uit zijn programma te houden, op!~
dat het niet wordt geïnfecteerd met hejJ1
toerisme-virus. Van Steenis: „Ik heb iir
derdaad wel eens zo'n gevoel van „eer
beetje zonde". Maar als jij het P'aatsjry'
niet ontdekt, doet iemand anders h«F~:
wel. Aan de andere kant: ik ben wel oP*v
plaatsen geweest waarvan ik dacht: gc
lukkig dat deze plek zo moeilijk te bereiP^
lid
hier voorlopig geen kans krijgt"
eb j
JOS TIMMER^J
kh
Albaanse deur op een kier
csch
Zo'n driehonderd Nederlanders hebben dit jaar de kans een reis te maken die® *e
nog vrijwel niemand heeft gemaakt en voorlopig weinigen na hen zullen makenr.1?
Sinds de dood van partijleider Hoxha staat de deur van het marxistisch gere^'
geerde Balkanstaatje Albanië op een kier, net genoeg om de driehonderd toeris-F 1
ten binnen te laten voor wie touroperator Hotelplan een toeristenvisum heeftr" c
kunnen bemachtigen. Wie door die deur gaat komt terecht in een land, waarvani ,v
met recht gezegd kan worden dat de tijd er heeft stilgestaan. Acht dagen duurf
de rondreis, die langs tal van cultuur-historische monumenten loopt, maar waar
in ook een bezoek aan een textielfabriek is inbegrepen. De prijs ligt tussen de
1400 en 1800 gulden per persoon.
—lood
-CeidócSoivtfMit"
