Omwegen
Je moet in de politiek geduld
en incasseringsvermogen hebben
De Zwaantjeskerk is verdwenen, maar
„d'Heesterboom" gaat niet kapot
Beiden omgeving
AANTREKKELIJKE GESCHIEDSCHRIJVING
1 VAN „GEZICHTEN LANGS DE OUDE RIJN"
Schoonmaakbedrijf
ïist rectificatie
ran ministerie
QeidócQowumt
DINSDAG9DECEMBER 1986PAGINA IS
Op mijn omwegen door stad en land I
kom ik graag mensen tegen. U kunt
mij telefonisch of schriftelijk\ertellen
wie u graag in deze rubriek zou willen
tegenkomen. Ik ben bereikbaar via 071
- 12 22 44 op toestel 10. door Ton Picn-rs
Vorige week liet ik u
kennismaken met de jon-
I. ge uitgave over „Gezich
ten langs de Oude Rijn"
'van de hand van „de lek
ker grasduinende padvin
der", gepensioneerd, Al-
phons M. Hulkenberg,
geassisteerd door de
eveneens gerijpte ras-illu
strator Chris Schut, die
ook al gegrepen is door
het oude schone in stad
en ommeland. Onze aan-
dacht ging bij die gele
genheid vooral uit naar
de kerk van Aarlander-
veen en boerderij De
Viersprong (met ai die
Van Assendelfts). Deze
keer kwam ik, bij het
doorbladeren, de verdwe
nen Zwaantjeskerk onder
Hazerswoude tegen. Dit
voor velen onvergetelijke
godshuis, de H. Michael
toegewijd, werd in 1871
in gebruik genomen op
een plek die voor vele
roomse geslachten van
godsdienstig belang is ge
weest. Immers in deze
buurt kwamen de rooms-
gezinden in tijden dat er
geen godsdienstvrijheid
maar alleen meningsvrij-
-"heid bestond bijeen in
hun boerderijen, op zol-
A ders of in kelders. Onder
de Fransen en de liberale
„Bataven", sinds 1795,
konden de mensen van
,,'t Zwaantje" vrijelijk
kerken in een „tempel"
.die in 1869 uiteindelijk
versleten was.
Architect Asselaar (die verder
nu en dan Asseler wordt ge
noemd) was in Aarlanderveen
geboren en een echte kerken-
bouwer in het toenmalige bis
dom Haarlem. Niet iedereen
was opgetogen over de ont
werpen van zijn „stucadoors-
I gotiek". Vooral niet de grote
katholieke emancipator in de
- vorige eeuw J.A. Alberdingk
Thijm, die afgaf op het „goed-
-ikope en gemakkelijke" bou
wen van Asseler en z'n oom
architect Molkenboer. Pleis
tergewelven in plaats van
echt gemetselde constructies
(zoals Pierre Cuypers die toe
paste) noemde hij „ribbenkas
ten zonder ribben". Niettemin
hebben de parochianen van 't
Zwaantje er vol toewijding en
betrokkenheid in gekerkt tot
begin 1977. De plaatselijke
historicus C. Kroon weet er
ook heel wat van te vertellen.
De Zwaantjeskerk
Hulkenberg: „We zijn nu hon
derd jaar verder en moeten
toegeven, dat de kerken uit
grootmoeders tijd toch ook
hun charmes hadden. Als ik
terugdenk aan (nu weer) As-
selaars helaas gesloopte St.Ja-
cobuskerk in Akersloot met al
dat lieve gepruts van toren
tjes, beelden en fialen, dan er
vaar ik nu nog de „warming
up" die van zo'n kerkje uit
ging, reeds alvorens het te be
treden. Een aandoenlijk speci
men van zoete neogotiek. De
Zwaantjeskerk, in z.g. roma-
no-gotische trant, is wat stug
ger, maar toch eigenlijk ook
wel aardig. Ze is opgetrokken
uit donkerrode baksteen, ver
sierd met gele steentjes boven
vensters, nissen en deuren.
Binnen een dichte banken-
massa, een met beelden en
bloemen opgepropt altaar, al
die kandelaars en aan de pila
ren de brave, keuterige olie
lampjes. Zo kon je ergens diep
weg gevoelens ervaren die de
huidige generatie geheel ont
gaan".
De auteur, en hij niet alleen,
verlangt er een beetje naar te
rug: „Wat zou het aardig zijn
de Zwaantjeskerk aan de
Rijndijk weer in haar oude
glorie te kunnen zien. Alles
weer piekfijn in orde, alles
schoon, het stucwerk nieuw
geverfd, de heiligenbeelden
weer op hun sokkels, alle le
lijke aanbouwsels weggebro
ken. Een stukje van het senti
ment der brave roomse men
sen uit het midden der vorige
eeuw zou weer tastbaar
worden langs de Rijndijk-
Maar helaas, nog vóór de zo
mer van '85 was de oude kerk
verdwenen. Het is allemaal
voorbij. Op 20 februari 1977
werd de godslamp gedoofd".
Dan op Leiden aan. De Oude
Rijn heeft daar verfijningen
die Nieuwe Rijn en Galgewa
ter héten, voordat die grote
bocht naar rechts wordt ge
maakt, langs de oude Grote
Vink. Voort gaat de Oude
Rijn dan weer, breed, kalm en
waardig voorbij de Hoge Mors
en landelijke rust van het eta
blissement De Engelbertha-
hoeve, waar Engel Favier
haar culinaire wasdom, met
pronkzucht omgeven, heeft
geëtaleerd en aan bruiloften
en partijen en congresseren-
den alle gelegenheid biedt. De
Rijnarm trekt zich daar niets
vanaan; eenmaal op weg naar
Links: „De Molen
van Noordman":
van Dirk en
-- Dirkszoon,
Herman, Jan,
7Gerrit> van JoeP
- en Maarten en
"~i". nog zoveel
-«■ andere
v - Noordmannen.
het einde van haar baan in
Katwijk, waar de Noordzee
aan zoveel eeuwenoude im
pressies met de kracht van
een branding een einde
maakt.
Maar aan het Galgewater
treffen we een, bij tijd en wij
le, malend monument aan:
„De Molen van Noordman".
Hele geslachten weten niet
beter, hoewel het hier in feite
gaat om de houtzaagmolen
„d'Heesterboom". Maar deze
reus die nog steeds het verle
den levend houdt is nu een
maal al sinds 1856 in het bezit
van de familie Noordman. En
die Noordmannen zijn daar
nog lang niet aan het einde
van hun houten Latijn geko
men. Volgen we even het ge-
schiedvorsende werk van au
teur Hulkenberg, die ons leert
dat het geslacht Noordman uit
de buurt van het Overijsselse
dorp Olst afkomstig is. Een
Noordman, althans Ganse
boom alias Noortman, werd
daar al geboren op „De Gan
senboom". Dat was Teunis,
zoon van Dirk, landbouwer.
De Noordmannen bleven nog
geruime tijd Dirken en Dirk
Dirkszoon trok, door een on
bestemd gevoel gedreven,
naar het westen, waar hij in
Zoeterwoude, aan de andere
kant van Leiden, als timmer
man begon. Toen kwam in
1856 de houtzagerij aan het
Galgewater te koop.
Het was nogal wat. Nu zien
we er nog slechts d'Heester
boom, maar destijds stonden
er op de grote molenwerf
liefst drie molens naast elkaar
te zagen, te stampen, te hijgen
en te kraken. In vol bedrijf.
Je had daar nog (een paltrok)
De Jonge Pauline en de acht
kanten bovenkruier De Een
dracht. Meneer Jan Noord
man van vandaag heeft die
Eendracht nog wel gekend,
maar de molen werd rond
1920 gesloopt. De Jonge Pauli
ne was toen allang op het veld
van eer gesneuveld. Maar
heerlijk: d' Heesterboom biedt
zich nog heden aan en func
tioneert bijna als in z'n beste
En maar slopen
Hulkenberg gaat verder in op
de houtzaagmolens die in de
industriële ontwikkeling van
ons land een belangrijke rol
hebben gespeeld. Maar ook
hier heeft de vooruitgang toe
geslagen. Er komen heel grote
trucks voorrijden om de hou
ten lading aan en af te voe
ren, inplaats van schepen die
dat vroeger over het water
deden. Die trucks konden aan
de Haagweg hun draai nau
welijks meer vinden en daar
om moest vorig jaar nog het
oude molenaarshuis bij de
molen worden afgebroken.
Jan Noordman: „Erg jammer,
maar wat moet je? Je hebt
geen keus; het is je brood". Hij
hoopt, dat voorlopig de grote,
oude houtloods nog even ge
spaard kan worden. Maar die
is onderwijl ook der dagen
zat. Noordman, Jan: „En wat
het ergste is, de ruimte, de
trucks!"
De Noordmannen, die nu bij
na een eeuw lang Leids zijn,
hebben zich nabij d'Heester
boom aan de gang van zaken
aangepast. Daar is ook een
Noordman die op een gegeven
moment afgedwaald is naar
de wijn. Daarom heb je in de
schaduw vari de onvolprezen
'd Heesterboom, erfgoed van
Dirk Dirkszoon. een aftak
king die. door Jaap gesticht,
Noordman Frères heet en er
de meest aanbeden vruchten
der wijnstok importeert. Als
Dirk uut Olst dat eens had
kunnen weten! En dan heb je
ook nog een Noordman in on
roerend goed en Maarten de
Noordman in het hout.
Maar ze liggen nog in het wa
ter te wachten op een behan
deling, de boomstammen uit
het hoge noorden. We kunnen
niet buiten hout. De auteur
maakt ook nog melding van
een „grote woonark, een be
tonnen bak met opbouw, waar
indertijd twee dames woon
den, van wie er één doctor in
de klassieke talen was. Nadat
deze was overleden en haar
vriendin vertrok, is de schuit
ingericht tot drijvend kan
toor. Wegens plaatsgebrek.
Maar voorlopig laat D.D.
Noordman zich niet verdrij
ven. De Noormannen mogen
dan ooit Wijk bij Duurstede
hebben verwoest, de roomse,
kinderrijke Noordmannen
omtrent Leiden laten zich op
hun beurt niet klein krijgen.
Bij d'Heesterboom, in de scha
duw van de nieuwetijdse
Churchillbrug in de Doctor
Lelylaan; waarom niet ge
woon Dr.Lelylaan? hebben
ze nog steeds hun imperium.
Enfin, de studentenroeivere
niging „Njord", bekend van
de Varsity, is vlakbij. Waar
Njord nu gesitueerd is, ston
den eens de galgen aan het
water. Daar werden de tot de
strop veroordeelden, nadat
het vonnis in de stad voor een
menigte volks was voltrok
ken, opnieuw opgehangen.
Net zoals op de Volewijk, op
een landtong in Amsterdam
Noord. „Tot prooi der voge
len". „En op een rad op een
hoge staak zag men de lijken
der geradbraakten tot af
schrikking der passanten".
„Afschuwelijk", schrijft Hul
kenberg.
Maar misschien was hij, een
eeuw of twee geleden, nog
wel gaan kijken naar de uit
werking van de misdaad die
zichzelf straft. Je hoefde, in
vroeger tijden, niet eens Hans
van Z. te heten om als vier
voudige moordenaar genade
loos over de drempel van le
ven en dood geholpen te
worden. Een eenvoudig K.B.
doet wonderen, vandaag. Een
voudig overspel of sodomie,
echtbreuk of een roofoverval
waren in die gevorderde
christentijden al voldoende
om over de kjing gejaagd te
worden. Het Galgewater van
toen was even anders dan
„onze" Mesdagkliniek. We
zijn mensen die met onze tijd
meegaan. Maar dit heeft na
tuurlijk niets te maken met
dat aantrekkelijke overzicht,
in woord en tekening, van
„Gezichten langs de Oude
Rijn". Eventueel kan ik nog
wel een tijdje doorgaan daar
mee.
N HAAG/VALKEN-
RG De directeur
het Haagse schoon-
kbedrijf Sèrvio bv
ft gisteren in een kort
jjding voor de rechtbank
Den Haag rectificatie
iist van een vorige
eek door het ministerie
Defensie verspreid
rsbericht. Daarin werd
(steld dat er sterke aan-
ijzingen zijn dat Servio
steekpenningen heeft
geven aan een mede-
erker van het ministe-
Het bedrijf werkte
ik op het Vliegkamp
alkenburg.
gewraakte steekpenningen
circa achtduizend gulden
Jden zijn betaald om de
ibtenaar een oogje dicht te
en knijpen als de schoon-
»akploegen van Servio min-
uren werkte dan afgespro-
De man, belast met het
:icht op de uitvoering van
loonmaakwerkzaamheden,
de controle in defensie-
bouwen in Den Haag, Heer-
Kerkrade en van het
Vliegkamp Valkenburg. Giste
ren zijn van defensiezijde alle
contracten met Servio bv op
gezegd.
Volgens de advocaat van Ser
vio bv, mr, J. Dekker, is er
echter nimmer zwijggeld aan
de 57-jarige ambtenaar ver
strekt. Wél stond diens vrouw
op de loonlijst van het schoon
maakbedrijf. Ze zou in 1981 en
1982 in totaal achtduizend gul
den ontvangen hebben als
hulpje in de huishouding bij de
directeur privé én vöor het
verrichten van administratie
ve werkzaamheden: de contro
le van diverse schoonmaak
projecten. Mr. Dekker noemde
dat „hulp via een bevriende
zakenrelatie".
De betaling van steekpennin
gen is gezien dit laatste feit on
geloofwaardig, aldus mr. Dek
ker. Bovendien was de betrok
ken ambtenaar zijn officiële
functie was hoofd bedrijfsvoe
ring volgens hem geenszins
de man die op alle projecten
de uren telde.
Dat er mogelijkerwijze toch te
weinig werk is verzet door
Servio weet mr. Dekker aan
het fenomeen „sleutelkamers":
kamers in de defensie-gebou
wen waarin geheime docu
menten worden bewaard en
die alleen tijdens kantooruren
toegankelijk zijn. De dames
van Servio moesten er onder
streng toezicht van een ambte
naar de dweil en bezem hante
ren. Om vijf uur 's middags
gingen de sloten van deze ver
trekken op slot. Mr. Dekker:
„In de schoonmaakbranche
komt men veel gemakkelijker
aan avondpersoneel dan aan
dagpersoneel. Voor werk over
dag moet men dus ook meer
betalen. Het schoonmaakwerk
van steeds meer sleutelkamers
werd voor Servio dus duur
der". Volgens de advocaat zou
men op het departement geen
oog voor dit detail hebben ge
had en Servio de problemen
rondom de personele bezetting
zelf hebben laten oplossen.
Volgens landsadvocaat mr. H.
Uniken Venema zou over de
hele linie tussen de 20% en
49,8% minder schoonmer-
kwerkzaamheden verricht zijn
dan op basis van de contracten
geregeld was. Die cijfers putte
de pleiter uit de minutieuze
uren registratie die er op De
fensie op na wordt gehouden.
Servio heeft 171 schoonmaak
sters in dienst en had met het
departement contracten voor
veertien projecten.
Ondanks de beschuldigingen
van de landsadvocaat vorder
de de de directeur van het
Haagse schoonmaakbedrijf in
de rechtszaal betaling van cir
ca een half miljoen gulden: lo
nen voor zijn personeel. Daar
naast vroeg hij om opheffing
van het beslag dat de overheid
op dat kapitaal heeft laten leg
gen.
De vice-president van de
Haagse rechtbank, mr. J.
Brinkhof, wijst op 16 decem
ber vonnis.
)verheden negeren bestemmingsplannen
£IDEN Bepalingen in
temmingsplannen voor
e bescherming van na-
rl'ur en landschap worden
g »or de rijksoverheid,
e ovincies en gemeenten
°j lf aan de laars gelapt,
^en onderzoek dat de uni-
prsiteit van Amsterdam
leeft gedaan in opdracht
'Q in de ministeries van
J/ROM en Landbouw
^eft dit uitgewezen. Bij
Det onderzoek waren ze
ventien gemeenten be
srokken die al meer dan
?Ifes jaar bestemmingsplan
nen hebben met bepalin
gen inzake natuur en
landschap.
Uit het onderzoek bleek dat
gemeenten zelf weinig doen
om overtredingen van bepa
lingen inzake natuur en land
schap in hun bestemmings
plannen op te sporen. Van alle
geconstateerde overtredingen
wordt minder dan de helft
aangepakt via een sanctie. De
meeste overtredingen betref
fen het dempen van sloten,
egaliseren van grond, scheu
ren van grasland en het ver
wijderen van bomen en strui
ken. De gemeenten geven ook
veel te weinig voorlichting
over de bepalingen in het be
stemmingsplan, aldus de on
derzoekers.
Vastgesteld werd dat 20 pro
cent van alle overtredingen
werden gepleegd in het kader
van ruilverkavelingen. Indien
plannen voor ruilverkaveling
worden opgezet worden bepa
lingen in bestemmingsplannen
veelal genegeerd, aldus de on
derzoekers. Kennelijk hebben
bestuurders moeite met de
door hen zelf gemaakte plan
nen, zo zeggen zij. Ruilverka
velingen worden door achter
eenvolgens gemeenten, pro
vincies en rijksoverheid tot
stand gebracht.
HUUB VAN DER MEER, LLTSTTREKKER CDA IN ZUIDHOLLANDSE STATEN:
LEIDEN/DEN HAAG
Hij rent van de ene verga
dering naar de andere. Is
minstens één dag in de
week en bijna iedere
avond bezig voor zijn par
tij. Gedreven door idea
len, die hij maar mondjes
maat verwezenlijkt ziet.
„Je moet in de politiek
geduld en incasseringsver
mogen hebben", legt de
fractie-voorzitter van het
CDA in Zuid-Holland,
Huub van der Meer, uit.
Regelmatig schieten zijn
grote hobby's, het hardlo
pen en de voetballerij, er
bij in. Behalve al dit poli
tieke werk heeft de 43-ja-
rige weg- en waterbouw
kundige tenslotte nog een
volledige baan in de ge
meente Cromstrijen
(Hoekse Waard) als tech
nisch hoofdambtenaar.
„Een fractie-voorzitter heeft
geen vrije tijd. Deze functie is
feitelijk een volledige baan.
Maar met gebrek aan tijd
kampen bijna alle statenleden.
Dit beseffen de mensen, die
zich verkiesbaar stellen niet
altijd. Het is hard ploeteren
tussen je gewone werkzaamhe
den door".
Huub van der Meer is onlangs
benoemd tot de nieuwe lijst
trekker van het CDA voor de
op 17 maart te houden verkie
zingen van de Provinciale Sta
ten. De fractie-voorzitter staat
daarmee zelfs boven de twee
CDA-gedeputeerden Aalbers
en Hekkelman en lijkt in aan
merking te komen om als
nieuwe gedeputeerde te gaan
optreden. Zelf houdt hij zich
over de situatie na 17 maart op
de vlakte. „Laten we eerst de
verkiezingen maar afwachten.
Bovendien zijn er geen rede-
CDA-
fractievoorzitter
in Zuid-Holland,
H. van der Meer:
„Deze functie is
feitelijk een
volledige baan.
Maar met gebrek
aan tijd kampen
bijna alle
statenleden".
\ien om één van de huidige
CDA-gedeputeerden op te vol
gen. Maar wanneer je eerste
op de lijst' bent, moet je na
tuurlijk wel beschikbaar zijn
voor het dagelijks bestuur in
de provincie".
Volgens de voormalige ARP-
er staat het provinciebestuur
feitelijk heel dicht bij de bur
ger. Alleen merkt die burger
dat niet altijd. „We zijn na
tuurlijk hoofdzakelijk sturend,
stimulerend en voorwaarden--
scheppend bezig. Maar met bij
voorbeeld de fusie van de
drinkwaterleidingbedrijven in
Zuid-Holland (de vroegere 29
zijn teruggebracht tot 3 -red)
ben je wel direct met de werk-
Werkloosheid
Extra veel aandacht zal het
over veertien dagen uitko
mende CDA-verkiezingspo-
gramma besteden aan de
werkloosheid in Zuid-Holland.
Van der Meer: „Het is onrust
barend dat in deze provincie
nog altijd 140.000 mensen zon
der werk zijn. Wanneer daar
bovenop nog eens de honderd
duizend arbeidsongeschikten
worden geteld, dan heb je te
maken met een onaanvaardba
re situatie. De provincie kan
iets, maar helaas niet veel
doen. Een projekt als Vrijbaan,
het stimuleren en subsidiëren
van startende ondernemers en
het werkgelegenheidsfonds
zijn de enige directe middelen.
Verder proberen we het Rand-
stadoverleg te activeren om de
provincies zoveel gezamenlijk
te laten optreden".
Goede voorwaarden scheppen
is ook het belangrijkste middel
om de problemen in de grote
steden aan te pakken. Hiermee
heeft de provincie via de toe
wijzing van de woningcontin
genten een belangrijk macht
smiddel.
Milieubeleid, in CDA-optiek
rentmeesterschap, en de „zorg
zame samenleving" worden
andere essentiële programma
punten. Dat de bezuinigings
drift van partijgenoot Brink
man op het departement waar
de „zorgzame samenleving"
gestalte moet krijgen, hierte
gen indruist, vindt Van der
Meer spijtig. „We zijn het ze
ker niet altijd eens met wat er
aan de overkant. Het Binnen
hof dus, gebeurt. De contacten
zijn goed. de uitgangspunten
verschillen niet wezenlijk,
maar ieder praat vanuit zijn
eigen verantwoordelijkheid.
Wanneer Ruud Lubbers echter
zegt „We hebben een bood
schap aan elkaar. Dan kan ik
dat alleen maar bevestigen".
FRANS BOTHOF